Ǵundar tarıhy. Ǵun memleketiniń qalyptasýy
Ǵundar tarıhy. Ǵun memleketiniń qalyptasýy
Konspekt
Qytaı derekterinde “Ǵun” ataýy b. z. b. 3 ǵasyrdyń aıaǵynda paıda bolǵan. “Ǵun” sózi “gýn rýń, hýn ıý” ataýlarymen berilgen. Ǵundardyń basshysyn “shanúı” dep ataǵan. Ǵun memleketi áskerı júıe boıynsha qurylyp, úsh qanatqa bólingen.
Shanúıden keıingi basty tulǵalar – túmenbasylar boldy. Shanúı túmenbasylaryn óziniń uldary men inilerinen, jaqyn týysqandarynan taǵaıyndaǵan. 24 rýdy 24 túmenbasy basqarǵan, árqaısysynda 10000 - nan atty ásker bolǵan. Túmenbasy myńbasyn, júzbasyn, onbasyn taǵaıyndap otyrdy. Bulardyń árbirine kóshpeli turǵyndarymen qosa, belgili bir aýmaq belgilengen.
Ǵun ımperıasynyń basqarý toby rý - taıpa aqsúıekterinen quralǵan. Bekzadalar “Aspanǵa, Jerge, ata - baba arýaǵyna jáne kóktegi táńirge arnap qurbandyq shalý úshin” jylyna úsh ret aqsaqaldar keńesine jınalyp, memlekettik isterdi talqylady. Jınalǵandardyń bári shanúıdiń týysqandary bolatyn.
Ǵun memleketi áskerı júıe boıynsha qurylyp, 3 qanatqa (sol, ortalyq, oń) bólingen. Erler jasaqqa tirkelýge, áskerı jattyǵýlarmen shuǵyldanyp, jebeli sadaq, qylysh pen naıza alyp júrýge tıis bolǵan.
Móde basqarǵan Hýnný (ǵun) derjavasynyń paıda bolǵandyǵy týraly qytaı dereginde aıtylǵan.
Shyǵystanýshy ǵalym L. N. Gýmılev bul oqıǵa b. z. b. 209 jyly bolǵan dep kórsetedi.
“Kórshi el Dýnhý elshileri ǵundarǵa kelip, alǵashqyda Módeniń eń jaqsy atyn berýdi talap etedi. Móde súıikti atyn berýdi buıyrady. Elshiler ekinshi ret kelip, Módeniń sulý áıelin berýdi talap etedi. Móde áıelin berip jiberedi. Elshiler úshinshi ret kelip, shekaralyq biraz jerdi berý talabyn qoıady. Bul jer mal jaıýǵa qolaısyz, bos jatqan jer bolatyn. Móde ashýlanyp: “Jer degenimiz – memlekettiń negizi, ony qalaı beremiz?” - dep Dýnhýǵa shabýyldaıdy. Olardy talqandap, aýmaǵyn ózine qosyp alady”.
Qytaı jylnamasynda b. z. b. 4 jáne 3 ǵasyrlarda ǵun taıpalary birlestiginiń qurylǵandyǵy týraly jazylǵan. Aýmaǵy – Qytaıdyń soltústiginde Baıkaldan Ordosqa deıingi aralyq. Olar kórshi halyqtardy basyp alýmen qatar, Qytaı jerine de shabýyldady.
Ǵundar men Qytaı eli arasyndaǵy soǵys 300 jyldan astam ýaqytqa sozyldy. B. z. b. 3 ǵasyrdyń sońynda Sın patshalyǵy shekarasyn ǵundardan qorǵaý úshin Uly Qytaı qorǵanyn saldy. Uzyndyǵy – 4000 shaqyrym, bıiktigi – 10 metr, ár 60 - 100 metr saıyn kúzet munarasy qoıylǵan.
Ǵundar Enıseıdiń jaǵalaýlarynda jáne Altaı taýlarynda mekendegen, kórshi taıpalardy baǵyndyrǵan.
Qytaı bıleýshisin alym - salyq tóleýge májbúr etken. Qytaı bıleýshisi jyl saıyn kóshpelilerge jibek matalar, maqta, kúrish, áshekeı zattar jiberip turǵan.
Qytaı dereginde ǵundardyń kúsh - qýaty týraly: “ǵundardyń qudirettiligi sondaı, olardyń elshisi qolyndaǵy shanúıdiń senim tańbalarymen kórshi elderge bardy, ol elder bir memleketten ekinshi elderge shyǵaryp salyp, azyq - túlikpen qamtamasyz etip turdy…” - dep jazylǵan.
Ǵun taıpalarynyń bir memleketke birigip, saıası kúsheıgen kezi Móde shanúıdiń tusy. Móde shanúıdiń jasaǵan áskerı reformalary ǵundardy qýatty memleketke aınaldyrdy. Olar ońtústigindegi dýnhýlardy talqandap, basyp aldy. Ǵundar kezeńi b. z. b. 3 ǵasyr men b. z.- dyń 4 ǵasyry aralyǵyn qamtıdy.
Módeniń tusynda ǵundar Qytaıdyń Han áýletiniń negizin qalaýshy Lú - Bandy jeńip, baǵynyshty etti. Sóıtip, Baıkaldan Tıbet taýyna deıin, Shyǵys Túrkistannan Hýanheniń orta aǵysyna deıingi aralyqta Ǵun memleketi quryldy.
Ǵun memleketi b. z. b. 1 ǵasyrdyń ortasynda (b. z. b. 55jyly) ońtústik jáne soltústik ǵundar bolyp ekige bólindi. Ońtústiktegi ǵundar Han áýletiniń qol astyna qarady.
Soltústiktegi ǵundar b. z. b. 1 ǵasyrdyń aıaǵynda Chjı - Chjı shanúıdiń basqarýymen batysqa jyljydy.
Soltústik ǵundar Ońtústik Qazaqstandaǵy qańlylar jerine kelip, olarmen beıbit kelisimge keledi. Nátıjesinde Chjı - Chjı bastaǵan ǵundar Talas ózeniniń shyǵysynda kóship - qonýǵa múmkindik aldy.
Qazaqstannyń ońtústik - batysy men Aral boıyna ǵundardyń kelýiniń ekinshi tolqyny b. z. 1 ǵasyrynda bastaldy. Olar alan, as taıpalaryn batysqa, Kaspıı teńizine qaraı yǵystyrdy. Ǵundar jyljı otyryp, Dýnaı arqyly Batys Eýropaǵa deıin jetti. Ǵun taıpalarynyń shyǵystan batysqa qaraı jyljýy b. z. b. 2 ǵasyrda bastalyp, b. z.- dyń 4 ǵasyryna deıin sozyldy.
Konspekt suraqtar
1. Ǵun taıpalary kóshýiniń ekinshi tolqyny bastaldy:
2. Coltústik ǵundardyń kóship - qonýǵa múmkindik alǵan jeri:
3. Ǵun memleketi ekige bólindi:
4. Móde tusyndaǵy ǵun memleketiniń aýmaǵy:
5. Ǵundar kezeńi:
6. Ǵundardyń kúsh - qýaty týraly jazylǵan derek:
7. Ǵundarǵa jyl saıyn alym - salyq tóleýge májbúr bolǵan memleket:
8. Ǵundardyń Qytaımen soǵysy sozyldy:
9. Baıkaldan Ordosqa deıingi aralyqty mekendegen taıpalyq birlestik:
10. ”Jer degenimiz – memlekettiń negizi, ony qalaı beremiz?” - dep aıtqan bıleýshi:
11. Ǵun derjavasynyń paıda bolǵan merzimi:
12. Ǵun memleketi qansha qanatqa bólindi:
13. Ǵun ımperıasynyń basqarý toby quraldy:
14. Ǵun memleketindegi shanúıden keıingi basty tulǵa:
15. “Ǵun” ataýy paıda boldy:
16. Ǵun memleketiniń b. z. b. 209 jyly paıda bolǵandyǵy jóninde jazǵan shyǵystanýshy ǵalym kim:
17. Qytaıdyń Han áýletin b. z. b. I ǵ. ortasyna deıin baǵyndyrǵan taıpany kórsetińiz:
Taqyryptyń testi
Ǵundar tarıhy. Ǵun memleketiniń qalyptasýy. júkteý
Konspekt
Qytaı derekterinde “Ǵun” ataýy b. z. b. 3 ǵasyrdyń aıaǵynda paıda bolǵan. “Ǵun” sózi “gýn rýń, hýn ıý” ataýlarymen berilgen. Ǵundardyń basshysyn “shanúı” dep ataǵan. Ǵun memleketi áskerı júıe boıynsha qurylyp, úsh qanatqa bólingen.
Shanúıden keıingi basty tulǵalar – túmenbasylar boldy. Shanúı túmenbasylaryn óziniń uldary men inilerinen, jaqyn týysqandarynan taǵaıyndaǵan. 24 rýdy 24 túmenbasy basqarǵan, árqaısysynda 10000 - nan atty ásker bolǵan. Túmenbasy myńbasyn, júzbasyn, onbasyn taǵaıyndap otyrdy. Bulardyń árbirine kóshpeli turǵyndarymen qosa, belgili bir aýmaq belgilengen.
Ǵun ımperıasynyń basqarý toby rý - taıpa aqsúıekterinen quralǵan. Bekzadalar “Aspanǵa, Jerge, ata - baba arýaǵyna jáne kóktegi táńirge arnap qurbandyq shalý úshin” jylyna úsh ret aqsaqaldar keńesine jınalyp, memlekettik isterdi talqylady. Jınalǵandardyń bári shanúıdiń týysqandary bolatyn.
Ǵun memleketi áskerı júıe boıynsha qurylyp, 3 qanatqa (sol, ortalyq, oń) bólingen. Erler jasaqqa tirkelýge, áskerı jattyǵýlarmen shuǵyldanyp, jebeli sadaq, qylysh pen naıza alyp júrýge tıis bolǵan.
Móde basqarǵan Hýnný (ǵun) derjavasynyń paıda bolǵandyǵy týraly qytaı dereginde aıtylǵan.
Shyǵystanýshy ǵalym L. N. Gýmılev bul oqıǵa b. z. b. 209 jyly bolǵan dep kórsetedi.
“Kórshi el Dýnhý elshileri ǵundarǵa kelip, alǵashqyda Módeniń eń jaqsy atyn berýdi talap etedi. Móde súıikti atyn berýdi buıyrady. Elshiler ekinshi ret kelip, Módeniń sulý áıelin berýdi talap etedi. Móde áıelin berip jiberedi. Elshiler úshinshi ret kelip, shekaralyq biraz jerdi berý talabyn qoıady. Bul jer mal jaıýǵa qolaısyz, bos jatqan jer bolatyn. Móde ashýlanyp: “Jer degenimiz – memlekettiń negizi, ony qalaı beremiz?” - dep Dýnhýǵa shabýyldaıdy. Olardy talqandap, aýmaǵyn ózine qosyp alady”.
Qytaı jylnamasynda b. z. b. 4 jáne 3 ǵasyrlarda ǵun taıpalary birlestiginiń qurylǵandyǵy týraly jazylǵan. Aýmaǵy – Qytaıdyń soltústiginde Baıkaldan Ordosqa deıingi aralyq. Olar kórshi halyqtardy basyp alýmen qatar, Qytaı jerine de shabýyldady.
Ǵundar men Qytaı eli arasyndaǵy soǵys 300 jyldan astam ýaqytqa sozyldy. B. z. b. 3 ǵasyrdyń sońynda Sın patshalyǵy shekarasyn ǵundardan qorǵaý úshin Uly Qytaı qorǵanyn saldy. Uzyndyǵy – 4000 shaqyrym, bıiktigi – 10 metr, ár 60 - 100 metr saıyn kúzet munarasy qoıylǵan.
Ǵundar Enıseıdiń jaǵalaýlarynda jáne Altaı taýlarynda mekendegen, kórshi taıpalardy baǵyndyrǵan.
Qytaı bıleýshisin alym - salyq tóleýge májbúr etken. Qytaı bıleýshisi jyl saıyn kóshpelilerge jibek matalar, maqta, kúrish, áshekeı zattar jiberip turǵan.
Qytaı dereginde ǵundardyń kúsh - qýaty týraly: “ǵundardyń qudirettiligi sondaı, olardyń elshisi qolyndaǵy shanúıdiń senim tańbalarymen kórshi elderge bardy, ol elder bir memleketten ekinshi elderge shyǵaryp salyp, azyq - túlikpen qamtamasyz etip turdy…” - dep jazylǵan.
Ǵun taıpalarynyń bir memleketke birigip, saıası kúsheıgen kezi Móde shanúıdiń tusy. Móde shanúıdiń jasaǵan áskerı reformalary ǵundardy qýatty memleketke aınaldyrdy. Olar ońtústigindegi dýnhýlardy talqandap, basyp aldy. Ǵundar kezeńi b. z. b. 3 ǵasyr men b. z.- dyń 4 ǵasyry aralyǵyn qamtıdy.
Módeniń tusynda ǵundar Qytaıdyń Han áýletiniń negizin qalaýshy Lú - Bandy jeńip, baǵynyshty etti. Sóıtip, Baıkaldan Tıbet taýyna deıin, Shyǵys Túrkistannan Hýanheniń orta aǵysyna deıingi aralyqta Ǵun memleketi quryldy.
Ǵun memleketi b. z. b. 1 ǵasyrdyń ortasynda (b. z. b. 55jyly) ońtústik jáne soltústik ǵundar bolyp ekige bólindi. Ońtústiktegi ǵundar Han áýletiniń qol astyna qarady.
Soltústiktegi ǵundar b. z. b. 1 ǵasyrdyń aıaǵynda Chjı - Chjı shanúıdiń basqarýymen batysqa jyljydy.
Soltústik ǵundar Ońtústik Qazaqstandaǵy qańlylar jerine kelip, olarmen beıbit kelisimge keledi. Nátıjesinde Chjı - Chjı bastaǵan ǵundar Talas ózeniniń shyǵysynda kóship - qonýǵa múmkindik aldy.
Qazaqstannyń ońtústik - batysy men Aral boıyna ǵundardyń kelýiniń ekinshi tolqyny b. z. 1 ǵasyrynda bastaldy. Olar alan, as taıpalaryn batysqa, Kaspıı teńizine qaraı yǵystyrdy. Ǵundar jyljı otyryp, Dýnaı arqyly Batys Eýropaǵa deıin jetti. Ǵun taıpalarynyń shyǵystan batysqa qaraı jyljýy b. z. b. 2 ǵasyrda bastalyp, b. z.- dyń 4 ǵasyryna deıin sozyldy.
Konspekt suraqtar
1. Ǵun taıpalary kóshýiniń ekinshi tolqyny bastaldy:
2. Coltústik ǵundardyń kóship - qonýǵa múmkindik alǵan jeri:
3. Ǵun memleketi ekige bólindi:
4. Móde tusyndaǵy ǵun memleketiniń aýmaǵy:
5. Ǵundar kezeńi:
6. Ǵundardyń kúsh - qýaty týraly jazylǵan derek:
7. Ǵundarǵa jyl saıyn alym - salyq tóleýge májbúr bolǵan memleket:
8. Ǵundardyń Qytaımen soǵysy sozyldy:
9. Baıkaldan Ordosqa deıingi aralyqty mekendegen taıpalyq birlestik:
10. ”Jer degenimiz – memlekettiń negizi, ony qalaı beremiz?” - dep aıtqan bıleýshi:
11. Ǵun derjavasynyń paıda bolǵan merzimi:
12. Ǵun memleketi qansha qanatqa bólindi:
13. Ǵun ımperıasynyń basqarý toby quraldy:
14. Ǵun memleketindegi shanúıden keıingi basty tulǵa:
15. “Ǵun” ataýy paıda boldy:
16. Ǵun memleketiniń b. z. b. 209 jyly paıda bolǵandyǵy jóninde jazǵan shyǵystanýshy ǵalym kim:
17. Qytaıdyń Han áýletin b. z. b. I ǵ. ortasyna deıin baǵyndyrǵan taıpany kórsetińiz:
Taqyryptyń testi
Ǵundar tarıhy. Ǵun memleketiniń qalyptasýy. júkteý
You Might Also Like
