InfoHub Logo

Jambyldyń jasy 50-ge kelgen kezde de orta dáýleti bolǵan. Osy kúndegi kenje balasy Tezekbaıdyń sheshesi Qanymjandy aıttyryp alǵan kezde, Jambyldyń 100-den asa jylqysy bar, qatarly úı edi desedi aýyldary. Alǵashqy alǵany Orymbet qyzy Momyn degen kisiden týǵan úsh uly bolǵan. Qojash, Qojamberdi, Qojaq degen balalary óz aldyna úı bolyp bólinip ketken kezi bolatyn. Jákeńniń Qojash degen balasy óleń aıtyp, aýyl arasynda kózge kórine bastaıdy. Biraq Jákeń Qojashtyń óleń aıtqanyn jaqsy kórip, jol bere qoımaǵan. Sondyqtan Qojash Jákeńniń kózinshe óleń aıtpaı, ylǵı urlanyp aıtady eken. Biraq Qojashtyń óleńge yńǵaıy baryn tanyńqyrap, eseıgen kezinde, Jákeń biraz óziniń óleń aıtyp alysqa uzap júrýin toqtatyńqyraıdy. Osy kezde Jákeńniń biraz ýaqyt el arasynyń sózine kirisken jaǵdaıy bolǵan. Onyń bir úlken sebebi mynadan bolǵan tárizdi. Jambyldardyń ózimen atalas, báıbishe balasy atanatyn, onyń ishinde Sádibekten shyqqan belgili, bedeldi kisi bolǵan, Sarybaıdyń bel balasy Qısybaıdyń el bılegen kezi bolady. Qısybaı Jambyldy aǵa tutatyn, az da bolsa syılaıtyn jaǵdaıy bolady. Óıtkeni Sarybaıdyń ózi tiri kúninde Jambyldy ári táýir kórip, ári Qısybaıǵa aǵa bol dep Qısybaıdyń qasyna kóp ertken kisisi bolǵan. Sondyqtan Qısybaı bir keleli iste Jambylǵa aqyldasyp ta júretin jaǵdaıy bolǵan. Biraq bolystyq sharyna talasý, sol arqyly kedeıdi baılar qanaýshylyq kóbeıip, halyqtyń kúızele bastaǵan kezi bolady. Ekeı ishi, onyń ishinde sol Sádibek arasynyń ózi birneshe ret úlken partıa bolyp qatty búlingen. Ásirese birneshe jyl bolys bolyp elden boıy asyp alǵan Qısybaı, uzaq ýaqyt bı bolǵan Kúrtibaı (bu da Jambyldyń jaqyn aǵaıyny) Sádibek kedeılerinen kóp adamǵa zorlyq isteıdi. Olardyń kórgen zorlyq, tartqan zardaby Jambyl sıaqty halyq muńyna tildes ósken Saqqulaq, suńǵyla adamǵa aýyr tıedi. Sondaı bir kezeńde bir úlken qyzý partıa bastalady. Ataqty Súıinbaı aqynnyń kózi tiri kezinde onyń balasy Malybaı bolys bolýǵa talas shyǵarady. Qısybaı, Kúrtibaı, Táıteli bular Malybaıdan jáne Asylbek degen baıdan kóp aqsha alyp, bolystyqty solarǵa bermek bolady. Ylǵı baılardan jýandyq zorlyǵynan alym shyǵyndy kep tartyp, qajyǵan el ózderine janashyrdaı táýir adamdy saılaýǵa bet alady. Eldiń qalap, saılaımyz degen kisisi dáýleti az, ózinshe adal, elge zorlyǵy joq Báıserke degen jigit bolatyn. Báıserkeni saılaımyz degen kópshiliktiń aýqymyna Jambyl da kirisedi. Osydan baryp Kúrtibaı, Qısybaılarmen Jambyl osy saılaýda qatty qarsy bolady. Óıtkeni Áltı, Qosaı degen Ekeıdiń jýan qamshy baılary, kóp zorlyqshyl rýlary, eger qoldaryna bolystyq tıse, el nasharlaryn burynǵydan da jylatady degen oıy bolady. Osydan baryp Jambyl Kúrtibaı, Qısybaılardyń aıtqanyna kónbeı, qarsy shyǵady.

Qyzý tartys ústinde baılar jaǵy aqshany kóp shashyp, eldi bólektep, Jambyldar jaǵynan da kep ketip alyp ketedi. Baılardyń osy ozbyrlyǵyna qarsy Jambyl erekshe tapqyrlyq isteıdi. Ol saılaýda aqshaǵa satylǵan aǵaıyndaryn qaıtarý úshin Kúrtibaı, Táıteli sıaqty jýandardyń Qaramuryn degen jerdegi jalpaq egistigin, 500 desátına jerdi Uzynaǵashtyń mujyǵy Avrýchka degen orysqa bir jylǵa 1000 somǵa arendige berip, aqshany alyp elge úlestiredi. Táıteli, taǵy basqa aǵaıyndary ol jyly egin sala almaı, jerine bir jylǵa Avrýshka ıe bolyp qalady. Sodan úlken janjal shyǵyp, osy tóbeleste Jákeńe de taıaq tıedi. Artynan aǵaıyn tatýlasyp bas qosyp otyrǵanda:

Sádibekten bólinip boldym saıań,
Naryqsyz jamandardan jedim taıaq.
Túbiń birge bolǵan soń, tútpeısiń ǵoı,
Báleni jaýdyryp eń aıamaı-aq.
Úsh toqal bolys boldy atpaı-shappaı,
Qısybaı, is istediń ebin tappaı.
Kúrtibaı úsh toqalǵa erip ketti,
Adasqan aı jaryqta aq boz attaı», —

dep aıtqan Jambyldyń osy óleńi bul oqıǵanyń bolǵanyna dálel. Bul oqıǵanyń kezinde Jambyl rý basy, partıashyl kisi bolyp kirispegen. Biraq Ekeıdiń, onyń ishinde óz atasynyń nasharlaryn jaqtap Kúrtibaı, Qısybaı, Táıteli sıaqty atqaminer jýan aǵaıyndarynyń eldi saýdaǵa salyp, bolystyqty baıǵa satqanyna yza bolyp qarsy turǵan. Nasharlardyń sybaǵasyna istegen zorlyǵyna eregiskendeı, olardy tartysta jeńip almaǵanmen, olardyń janyna batatyn jerin satyp, nashar aǵaıynǵa aýzyna sý tamyzǵandaı, az da bolsa paıdasyn tıgizgen.

Bul oqıǵa Jambyl ómirinde óte bir eskerýli kezeń bolǵan. Ol osy tartysta ózimen ómir boıy dos bolyp kelgen Qısybaımen de kórgisiz bolyp arazdasqan. Ózine ustaz tutqan Súıinbaı aqynnyń balasyna bolystyqty kezi tirisinde bergizbeýge basshy bolyp qarsy shyqqan. Buryn aǵaıyn, týǵannyń bárin dos, bárin bir atanyń balasy dep, týysqanshylyq istep, tutas qaraıtyn Jambylǵa aǵaıynnyń da aǵaıyna bar ekeni, jýandardyń syry óte-móte osy joly ashylǵandaı bolady. Osydan keıin ol osy ózi jaqyn kórgen Qısybaı, Kúrtibaılarǵa óleńmen tıip, minep otyratyn synshy bola bastaıdy. Qısybaı Jambyl sózin kóp kektemeıdi eken. Óıtkeni Qısybaı da óleńdi ádet qylmaǵanmen, bir aýyz, jarym aýyz sózbenen Jambylmenen kóp qaǵysatyn ázildes bolǵan. Bulardyń arasyndaǵy ázil óleńderi óte kóp. Qısybaıdan Jambyldyń birsypyra jasy úlken ekenin joǵaryda aıtqanbyz. Biraq ekeýi ete erte joldas bolǵanyn da aıttyq. Sondyqtan bul ekeýi óleńmen kóp qatysqan. Birde Qısybaı men Jambyl ekeýi ózderiniń Esbolat degen atalarynyń bir dáýletti kisisi Qaınazar degen baıdyń úıine kelip otyrady. Qaınazar Qısybaıǵa ázildep: «Myna Jambyldyń óleńin kúnde estip júrmiz, shyraǵym, seniń de únińdi estıik, bir kishkene óleń aıtshy!» — deıdi. Sonda Qısybaı:

— Qyz ósirdiń buladan,
It jınadyń quladan..
At minesiń qasqa attan,
Qatyn aldyń aqsaqtan», —

deıdi de: «Endigisin, Jámeke, siz aıtyńyzshy», — degende, Jambyl:

«Qasyńa kelgen aqsaqty
Kápirden jaman qańsattyń.
Qaraǵash, almaǵan ektiń shaıyrdy,
Jaman-jaqsy bolǵanmen,
Qaınazar atyń jaıyldy», —

depti.

Mine, osylardyń osylaı da qatar bir óleńdi bólip aıtqan kózderi de bolǵan.

Joǵaryda aıtylǵan Qısybaı men Jambyldyń partıa jónindegi ókpeleri biraz ýaqytqa sozylǵan bolsa kerek. Jambyl Sarybaı aýlyna, Qısybaıǵa kepke deıin qatynaspaı júredi. Sonan ekeýi bir jıynda kezdesip qalady. Jambylǵa Qısybaı sálemdesip:

«Assalamaǵalaıkúm, Jambyl aǵam,
300 som qaryz bolyp mindi maǵan.
Shesheń jaman kisi edi kúńge shatys,
Balasy eń Japa aǵamnyń aıttym saǵan», —

deıdi. Ótken saılaýdaǵy talasta kóp shashylǵan aqshadan Qısybaıdyń moınyna birsypyra aqsha minse kerek. Jáne Jambyl Kúrtibaıdyń Táıteliniń 500 desátına jerin orysqa 1000 somǵa jaldap, aqsha alǵanyn estip, osydan baryp aıtylǵan sóz bolsa kerek. Sonda Jambyl julyp alǵandaı:

Shesheńiz sart bolǵanda, ákeń aqsaq,
Aıtysalyq senimen óleń taqpaq,
Jetigenttik sart qyzy shesheń Búbi,
Sen de qazań bolar ma eń úsh jyl baqsaq», —

deıdi. Julyp alǵandaı Qısybaı da:

«Jambyl taıpaq,
Jambyl óleń aıtady qudaı jaıqap,
Japekemniń oń kózi qalaı edi,
Ólerinde kórippeń ony baıqap? —

degende, Jambyl:

«Soqyr kózi ákemniń altyn depti
Sart qazaqqa búginde mansap jetti.
Bolystyqty ózińnen alyp qoısam,
İzdep tappaı júrersiń
Jeti kentti.
Qasqa aıǵyrdyń tizginin qaǵyp júrsiń,
Sarekemniń jylqysyn baǵyp júrsiń.
Sendeı sarttar bazarda nan satyp júr
Nanyń satpaı bul jerde neǵyp júrsiń?» —

dep ashshy tilge Jambyl da Qısybaıdyń jer-jebirine jetedi. Bul óleń el aýzyna taralyp ketedi. Biraq Qısybaı ony ózekti kekke aınaldyryp alysqa aparmaı, o da Jambylǵa óziniń osy sıaqty bir aýyz, jarym aýyz óleńderin aıta júredi. Biraq ol óleńderdiń bári bizdiń qolymyzǵa túsken joq.

Jambylǵa ákesiniń alǵashqy aıttyryp ápergen áıeli Momyn degen kisi. Janys eliniń Orymbet degen rýynyń qyzy eken. Momyn degen kisi momyn dese, momyn adam, buıyǵy ǵana sharýasyna ıe kisi bolsa kerek. Bul kisiden Jambyldyń 3 ul, 2 qyz balasy bolǵan. Momynnan týǵan 3 uldyń eń úlkeni Qojaq erjetip úılenip, enshi alyp, Bólek shyqqan kezde jastaı aýyryp óledi. Odan bala qalmaıdy. Onan keıingi balasy Qojash 1933 jyly ólgen. Bul balasy — aqyndyq jaǵynan Jambyldyń ózine tartqan, el arasynda belgili bola bastaǵan adam. Bul jaıynda aıryqsha aıtylatyndyqtan, bul jerde ony sóz etpeımiz. 3-uly Qojamberdi, bu da sol Qojash qatarly 32-33 jyldarda ólgen. Báıbisheniń balasynan qazirde uzatqan Gúltaı degen qyzy ǵana tiri (Amangeldi kolhozynda turady).

Jákeńniń ákesi ólip, aǵasy Mekkede ólip, onan keıingi inisi Qoman taǵy da ólip, 1895-jyldan 1910-jyldardyń arasy óte aýyr jyldar bolǵan. Osy kezde Jákeńniń kúıi aýyrlap, ómir qyzyǵynan kóńili sýynǵandaı, óleńnen de biraz toqtalǵandaı bolady. Onyń ústine Jákeńniń kópten joldas bolǵan báıbishesi Momyn da sol kezde óledi. Sodan keıin Jákeń osy Tezekbaıdyń sheshesi Qanymjan Itqara qyzyn aıttyryp alady. Ol kisi — Dýlattyń Botbaıynan taraıtyn Tileýqabyl degen rýynyń ishindegi Itqara degen kisiniń qyzy Qanymjandy aıttyryp alǵan kezde, Jambyldyń 100-den asa jylqysy bar, jaqsy dóńgelek dáýletti bolǵan. Qanymjannan tórt Ultýǵan. Olar: Alǵadaı, Shynybaı (bul jastaı ólgen), İztileý, kenjesi Tezekbaı. Alǵadaı men İztileý Otan soǵysy kezinde áskerge alynyp, maıdanǵa barǵan. Ol balalarynan qazir habar joq.

Jambyl qyzdaı alǵan bul eki áıelinen basqa, aǵasy Táıti Mekkege ketip sonda ótedi, sol aǵasynyń qyrǵyz qyzy toqalyn Jambyl alady. Odan bala bolmaǵan. Ol kisi de erte ólip qalady. Odan keıin inisi Qoman ólip, onyń áıeli jastaı jesir qalǵan soń, ony da Jambyl alǵan. Bul kelininiń aty Ardan degen kisi eken. Ardannan bir ul, bir qyz týady. Ol balalary osy kúnde bar. Sonymen, Jambyl óz kindiginen 11 bala kórgen. Olardyń qazir tirisi tórteý: eki ul, eki qyz, qalǵandary ólgen.

Jambyl óz ómiriniń ishinde áldeneshe áıeldi súıip, biraq onyń eshqaısysyna da qoly jetip ala almaǵan. Jambyldyń alǵashqy jas kezinde bir qyzdy ala almaı qalǵanyn biz joǵaryda aıttyq. Odan keıin Súıinbaıdyń qasyna erip júrip bir kelinshekpen tanysyp, ony da alyp qashady. Biraq ony da sińire almaı qaıtaryp bergenin osy áńgimeniń ishinde jazyp otyrmyz. Taǵy sol sıaqty ózderiniń jaqyn aǵaıyny Oraz degenniń Baıaý atty sulý áıelimen kóńil qosyp, jaqyn bolǵan. Ol áıeldiń kúıeýi Oraz deıtin jigit ólip, áıel jesir qalady, ámeńgeri Ojan degen jigitti Baıaý mensinbeıdi. Jambylǵa tımekshi bolyp kóp talpynady áıel. Biraq ol kúndegi áıel erkiniń ǵuryp tuzaǵynda bolǵandyǵy bularǵa bóget bolǵan. Jáne Jambyl kóbinese aǵaıynnyń ókpesinen ımenip, ony da ala almaı, el talqysynan shyǵa almaǵan. Minekı, Jákeń eski ádet-ǵuryptyń san shyrmaýyna túsip, áıel teńsizdigi túgil, óz basyndaǵy azattyǵy bolmaǵan. Osyndaı aýyr haldi basynan keshirgen, súıgenine qoly jetpeı, súımese jar, úılespegen synyq kóńildi jamap-jasqap ómir keshirgen.

---