InfoHub Logo

Kimge de bolsyn sabaqty ómir beredi. Joldy ózi ósken ortasy ashady. Jambyldyń týyp ósken eli — Uly júz, onyń ishinde Shapyrashty. Árisi Uly júz elinde, berisi Shapyrashty elinde qazaqtyń qara óleńmen qajasatyn qaıym aıtysy degen óte mol bolǵan. Kúni búginge deıin anyq on-on bes kisi bir jerge bas qossa, áıel-erkek bolyp aıtyspaı otyrmaıdy.

Bul sıaqty aıtys tek belgili aqyndardyń ǵana aıtysy emes, qyz, bozbala, jigit, kelinshek qaı-qaısysy bolsyn belgili el aýzyndaǵy qara óleńmen qarpysa ketedi. Eldiń ádeti bolǵan osy aıtysqa zamannyń ózi qatarly jasy retinde Jambyl da tipti erte kirisedi. Jambyl sol jas kúninen-aq bir jaǵynan halyqtyq qara óleńge súıense, ekinshi jaǵynan óz oıynan qoshametkeılep ónimdi sóz aıtqysh, belgili aıtysqysh jigit bolyp irikteledi. Sonyń ózi Jambyldyń óleńge úıirligin de, yńǵaıyn da ósire túsedi.

Osymen qatar Uly júz elin Qoqan begi bılegen kezdediń týy óte joǵary kóterilgen, oraza, namaz sıaqty dinı áreketter ete eleýli oryn alady. Sonyń áserinen Uly júz aqyndaryna úlken dástúr bolǵan oraza kezinde jarapazan aıtý bolady. Jarapazandy paıǵambar, sahabalar aıtqan, ony aıtý úlken saýap ári dinge qurmet degen uǵym el ishinde óte kúshti bolǵan. Ony aıtýshylarǵa aıryqsha myrzalyq kórsetetin baılarda ádet bolǵan.

Uly júz ishinde jarapazanshyǵa tek astyq, aqsha ǵana emes, at, túıe, qoı, qozy berý sıaqty úlken tabystar bar bolǵan. Sondyqtan jarapazan tek din jaıly emes, maldy baı kisi, ataly kisi arǵy-bergisinen qozǵap maqtaý jaıynan, úlken kesek jyr aıtyp ózekti sóz aıtýǵa sheberlendirip bezendiredi. Ótkir sezge jattyǵady. Albyrt jańa esip kele jatqan Jambyl boıyndaǵy ónerdi basqara almaı júrgen kezinde, el aralap óleń aıtýdy jarapazannan bastaıdy.

Jambyl jarapazan jyryn tek kóp bergendi maqtap, az bergendi jerlep aıtýdan góri, bir jaǵynan kúldirgi, ótkir sózimen májilis ete júredi. Onyń ústine óz eliniń ortasyna sol kezde ete qyzyqty bolǵan Súıinbaıdyń Tezekke barǵandaǵy shaıqasý óleńi, qyrǵyzdyń aqyny Qataǵan aqynmen aıtysqany sıaqty ózekti jyrlardy da aıta júredi.

Jambyl osy jarapazan aıtyp júrip, ózi bir tosqan Súıinbaı aqynnyń úıine kelip jarapazan aıtady. Ol jóninde Súıinbaı jaıyndaǵy bólimde keńirek aıtylady.

Osy sıaqty óleńge bet alyp, jarapazan, toı-tomalaqtyń aıtysy toıbastaryn aıtyp júrgen kezinde, Jambyl jyryna jol ashardaı óz basynan bir áserli úlken ýaqıǵa keshedi. Ol ýaqıǵa: el jaılaýda otyrǵanda, bir aýylda toı bolady, ol toıǵa Shapyrashty eliniń bári keledi, jigit - jeleń, qyz-kelinshek bas qosyp aıtys, kókpar, kóp tamasha bolady. Osy toıda Jambyl Qydyrma qyzy Burym sulýmen kezdesip tanysady.

Qyz Jambylǵa óziniń kúıeýin mensinbeıtinin aıtyp, Jambylmen kóńil qosyp joldas bolýǵa sóz beredi. Artynan retin taýyp qyzben kezdesip, alyp qashatyn jaǵdaı izdep, jaılaýda qısyn taba almaıdy. El jaılaýdan baýyrǵa kúzdeýge kóshkende, qyzdy Jambyl alyp qashady. Alyp qashqanda óz úıine ákelmeı, Sarybaıdyń inisi Sarjannyń úıine ákelip tyǵady. Ózi syr bildirmeı Sarybaıdyń úıine kelip sonda bolady. Qyzdyń tórkini surastyra kelip Jambyl alyp qashqanyn bilip, Japanyń aýlyna kisi salady. «Balasy qyzymyzdy alyp qashty, qaıdan tapsa tapsyn, bolmasa, qoldasamyz ba?» — deıdi.

Qyzdyń tórkini — Aıqym, aıttyrǵan qaıny — Shybyl, óte bir jýan baı jer bolady. Jambyldyń Sarybaı aýlynda júrgenin bilip, Jambyldyń ákesi úlken balasy Táıti jáne basqa jankúıer aǵaıyndaryn Sarybaıǵa jiberedi. Sarybaıǵa olar kelgen soń Jambyldan surasa, ol qyzdy alyp qashqanym joq dep moıyndamaıdy. Jer túbinen anyǵyn bilip kelgen Táıti Sarybaıǵa qyzdy Jambyldyń alyp qashqanynyń anyq ekenin aıtyp uǵyndyrǵan soń, Sarybaı ońashalap suraıdy. Jambyl shynyn aıtady.

«Men biraq bul qyzdy qaıtarmaımyn», — dep kónbeı otyryp alady. «Qyzdy qaıtarmaıtyn edim, Sarekemniń eki sózi oı túsirdi. Biri, Ekeı jańa el bolyp kele jatyr edi, taǵy búlindi ǵoı. Myna qyzdyń qaıny ury, qaý berik el edi, aıtqanǵa kónbeıdi. Ekinshi, ákeńniń tirnektep jıǵan az dáýletine kesir qylasyń ǵoı, tútin qaldyrmaı shaýyp áketedi. Ózińe qalyń beripti ǵoı. Atań atastyrǵan qalyńdyǵyńdy al. Oǵan toqtamasań, osy eldi basy bir tańdaǵan qyzdy taýyp jip taq, ózim alyp bereıin» dedi. Oǵan zaman bolyp ketti ǵoı, Sarekemniń kúshinen asa almadym ǵoı, osy sózden asa almaı, áreń degende kóndim. Qyzdy úsh toǵyz aıyppen qaıtaryp berdim», — dep, óz aýzynan 1944 jyly 12 tamyz kúni Jákeń óz úıinde aıtty.

Sarybaıdyń abyroıynan asa almaǵan Jambyl da toqtaıdy, qyzdyń qaıyn tórkini de toqtaıdy. Biraq Burymnyń armany jas albyrt aqynnyń júregine úlken jara salady. Ol kóp ýaqytqa deıin arman ýyna oralyp, óleńmen, dombyramen kóńil jubatady. Jambyldyń aqyndyǵynyń bir kiltin ashqan, ashynyp, sóz aıtyp, muńly júrekten kúıli sóz shyǵartqan osy Burym áńgimesi de bolady.

«Aıryldym armanmenen, qaıran Burym,
Aıdaı ed tolyqsyǵan appaq nuryń,
Aldandym, aıaǵymdy shalys bastym,
Bilmedim jan ashymas aǵa syryn», —

degen arman, óksik óleńin Jambyl ómir boıyna aıtqan tárizdi. Osy arman aqyn oıyn tereńdetip, sonymen qatar burynǵydan góri óristi uzarta, óleńge birjolata bet alýǵa sebep bolǵan.

Jambyl Sara degen qyzdy alyp qashyp, ala almaı qalypty dep, 1940 jyly shyqqan Jambyl jaıyndaǵy Esmaǵambet Smaıyl uly jazǵan qysqasha ómirbaıanda jazǵan edi. Ol qaǵys estilip, jańylys aıtylǵan kórinedi. Birinshiden, myna joǵaryda óziniń alyp qashqan qyzyn Jákeń Úmbetáli bárimizge ózi aýyzeki aıtty. Ekinshi, 1944 jyly qyrkúıek aıynda biz Kenen Ázirbaevtyń úıine baryp Jákeń jaıynan áńgimelesip otyrǵanda, Kenen: «Meniń alyp qashqan qyzymdy Jákeńe telip, Jákeńniń bir kitabynda búldirip qoıypty. Jákeń alyp qashqan qyz Sara emes, Sara Nurbek qyzyn men alyp qashyp, sorym qaınap, qaıtaryp berip edim», — dep, ózi bizge aýyzsha aıtty.

---