InfoHub Logo

Mezgilsizdeý ýaqytta qus sala ketken balasy keshigip kelmegenge Zeıne túnimen kóz ilmedi. Mundaıda jer jobasyn bilip izderlik Serikbaı qusbegi de úıde joq. Qanaı sıyrshy qaragerine minip biraz jerdi qarap taba almaı keldi. Zeıne túnimen dalaǵa otty jatyp, tań atqansha otyn sóndirmedi. Biraq, ol ot Qaranaı adyrynyń Baqanasqa oıysqan murynshaq bıiginiń tasasyna túsip ketken Sátjanǵa kóringen joq. Zeıne tań ata aınaladaǵy qaraýyl tóbelerge shyǵyp, jan-jaqty sholdy. Biraq, balasy bul mańnan da kórinbedi. Renjip otyrǵan Zeıneniń úıine Bóribasar kirip kelgende — «Jeńeshe, Sátjanyń kele jatyr» — degen Janaıdyń sheshesiniń daýsy sańq ete tústi. Zeıne balasynyń kelýine dát qylmaı aldynan qarsy júgirdi. Qolynda qusy joq, boldyrǵan ker qunandy tebinip kele jatqan Sátjan maǵan urysqaly keledi dep, apasynan qatty qoryqty. Biraq, apasy taıana bergende:

— Qýatym, Sátjan-aý, qaıda boldyń, aman barsyń ba? — dep ana lebizimen qarsy aldy. Apasynyń meıirban júregine erkelene, óziniń qusynan aırylǵan armanyn shaqqandaı Sátjan jýasyp temen qarady. Balasynyń muńaıyp jasyǵan túrin kórgende Zeıneniń jany ashyp ketkendeı boldy.

— Qýatym, qusyń qaıda, qaıda boldyń? — degen suraǵyn Zeıne eriksiz taǵy da aıtty.

— Qusymdy qashyryp aldym, — dep Sátjan aqyryn ǵana ún qatty.

— Qaraǵym-aı, óziń de balalyq istediń. Tap kún batarda qus salǵan qusbegin estigen joq edim. Jaraıdy, óziń aman bol, qus tabylar, — dep Zeıne balasynyń kóńilin aýlaı jyly sóz aıtty.

— Bizdiń Janaı da áli qaıtqan joq. Sony kolhoz esepshisi aýdan basyna jibermese ıgi edi, dep otyrmyn. Álde balalyq etip jolda taıynan aırylyp qaldy ma eken, — dep Janaıdyń sheshesi sóılep ketti.

— Aýdanǵa jiberse bara kelsin, jańa gazetter ákeledi jáne mektepke baryp oqýdyń qashan bastalatynyn bilip qaıtady, — dep Sátjan Janaıdyń aýdanǵa baryp qaıtýyn unatty.

Janaı kolhoz basqarmasyna kelgende, kún eńkeıip batýǵa baryp qalǵan bolatyn. Esepshi qaǵazdy alyp oqyp:

— Atyń qalaı, jaramdy ma? — dedi Janaıdyń bas-aıaǵyna i óz júgirtip.

— Ózimniń taıym, — dedi Janaı jaýapty lyp etkizip tez aıtatyn ádetimen.

— Taıyń bolsa, atyń myqty eken. Myna qaǵazdy aýdanǵa jetkizip ber — dep esepshi Janaıǵa úzildi-kesildi buıyra sóıledi.

Taıyn aıaǵanmen jumystyń tyǵyzdyǵyn sezgen Janaı «jaraıdy» dedi.

Janaı birsypyra jerdegi aýdanǵa barýǵa taıyn da aıady. Jáne kún keshkirip qaldy, kún batqansha jete ala ma, jetpeı me. Odan da qorqady. Biraq, tapsyrylǵan jumys óte jaýapty. Janaıdyń osy oıyn esepshi bile qoıdy da:

— Sen bul túnde aýdanǵa jete almaısyń. Jáne barǵanyńmen keńseden eshkimdi tappaısyń. Búgin joldaǵy qoı fermasyna baryp qon. Tańerteń erte aparyp ber. Jańa gazetter ákel, qolyńa bergen pochtany qaldyrma, — dep esepshi júris jaıyn uǵyndyryp berdi.

Janaı qoı fermasyndaǵy aýyldan shyǵyp ózen boıyn órleı júrip keledi. Keshe keshten beri túnergen sur bult tań ata serpildi, kúnniń kózi alystan júdep jetetin álsiz jylýyn jerge sarań ǵana jiberip turǵan tárizdi. Aýdan ortalyǵyna taıanǵan jerdegi ózenniń qalyń taldaryn jıekteı júretin jolmen kele jatqan Janaı, ózen boıynan kóz almaıdy. Sátjannyń ıtelgisi úırek alǵannan beri Janaı qaıda júrse de úırek, qaz sıaqty sý qustaryn kórgisi kelip, ony óziniń qusy alatyndaı qıaldap oılaı beretin. Búgin de oǵan jol boıy ermek bolyp kele jatqan sol oı edi. Ózen boıynyń ıirim qara sýlaryna top-tobymen túnegen shúregeı aralas suqsur úırekter ersili-qarsyly ushyp-qonyp dýyldap júr.

Janaı keıde án shyrqap qoıady. Ol aýdanǵa jetýge asyq. Úıtkeni kópten kórmegen Narımanǵa jolyǵady. Odan jańa kitap, jýrnal alady. Jazdaıǵy kórgen-bilgenin aıtady. Kóp oılarmen kele jatqan Janaı aýdan ortalyǵynyń shet jaǵyndaǵy Narıman úıiniń qasyna da kelip qalypty. Qoranyń syrtqy jaǵy ózenniń qurǵaq arnasy. Arnada jaıylyp júrgen bir top taýyq qyrqyldap qoraǵa qaraı zytty. Sol kezde aıaq baýly bir kishkene qus Janaıdyń aldynan zý ete tústi. Qus taýyqtarǵa túıilip kelse de Janaıdan qorǵanǵandaı serpilip baryp qoranyń kemerine qondy.

Kóz aldynda oıda joqta paıda bolǵan qyran qımylyna Janaı tańyrqana qyzyǵyp atynyń basyn buryp týra umtyldy, qus ushyp baryp basqa bir qoranyń tóbesine qondy. Janaıdyń kózine qustyń aıaǵynda júrgen aıaqbaýy jyly ushyrady. Ol qustan onan saıyn kóz jazǵysy kelmeı, onyń baryp qonǵan jerine taıana júrdi. Qus Janaı taıanǵanda seskenip taǵy ushyp qaıtadan Narıman úıiniń syrtyndaǵy bıik talǵa baryp qondy.

Bul qustyń qolǵa úırengeni aıaqbaýynan da, aınala ushýynan da belgili. Álde osy aradaǵy bireýdiń qusy shyǵar, dep Janaı bir oılandy da, joq, osynyń aıaqbaýy tanys tárizdi. Bizdiń Sátjannyń qusy bolmasyn, dep atynan túsip Narımannyń úıine qustan tasalanyp keldi. Sol qoranyń yǵynan qusty bas baǵyp qarady. Qus eshqaıda keter emes. Ol taıyn sol jerge baılap, qusty qolyn sozyp shaqyrdy. Biraq qury qol shaqyrǵanǵa qus kelmedi. Osy kezde úıinen shyǵa kelgen Narıman Janaıdy kórip qýanyp týra júgirdi.

— Qolyńdy shoshaıtyp búrkit shaqyryp júrsiń be? Ol ne — dep ázilqoı minezimen Janaıdy kele ıyǵynan tartyp oınaı bastady.

— Narıman, kishkene týra týr, myna qusty ustalyq. Kórdiń be, aıaqbaýy bar, — dep Janaı Narımanǵa qusty kórsetti. Ekeýi qusty ustamaq bolyp shaqyrdy.

— Sizdiń úıde kishkene et bar ma? Kórsetip shaqyrsaq ustaımyz, — dep Janaı Narımanǵa qus tilin biletin kisishe sóıledi.

— Et tabylady, — dep Narıman úıine júgirip kirip ketti de, bir kishkene et alyp shyqty. Ekeýi qus qonǵan qoranyń qasyna baryp, qusqa qyzyldy kórsetip shaqyrdy. Ashyqqan ıtelgi qyzyl kórisimen ushyp kelip Janaıdyń qolyna qondy. Aıaqbaýynan myqtap ustap, Janaı qusty aınaldyra qarady. Aldymen aıaqbaýyn tanydy. Sátjan osy jańada ǵana qusyna aıaqbaýǵa Janaıdyń eski bylǵary belbeýin surap alyp taqqan, Janaı sol belbeýin anyq tanydy.

Sen óziń qusbegi bolypsyń ǵoı. Myna qusty tanydyń ba. Bul kimniń qusy? Ózi kúıkentaı ma, nemene, — dep Narıman ázildeı bastady.

— Bul Sátjannyń qusy. Anaý kúni úırek alǵan, — dedi Janaı.

— Onyń qusy bul jerge qaıdan keledi? Sen shyn tanyp tursyń ba, joq ánsheıin betaldy qusshylymsyp tursyń ba? dep Narıman Janaıdyń ózin keleke ete tústi. Biraq buryn qus ustap kórmegen Narıman jem izdep qylqyldaǵan ıtelgiden jasqanyp qaldy. Narımannyń onysyn seze qoıǵan Janaı:

— Al bálem, seni alady. Sátjandy jamandaǵanyńdy bilip tur, — dep Narımanǵa ózi qus tilin biletinsidi.

Narıman qaljaqtap aıtqanymen, sonaý Baıqoshqar qoınaýynan Sátjan qusynyń kele qoıýy kóldeneń qaraǵanda qısynsyz edi. Biraq, keshe keshke Sátjannyń qusy Baqanas ózenin órleı ońtústikke tartqan qalyń qazdyń sońynan kep ushty. Eti aryqtaý, qolbala ıtelgi qazdardyń ústine shytyp odan joǵary kóterile almady. Biraq, qaz qıqýymen aspandap alǵan ıtelgi jelmen kóterilip syrǵyp usha berdi. Álden ýaqytta, qazdar qarasynan kóz jazyp tómendep qalyń talǵa kelip qondy. Ol osy taldy birneshe ret aınala ushyp, ústinen súzip ózine jem qarap ótti. Biraq, jem de, jem bolarlyq kishigirim qus ıa basqa qoıan sıaqty ań da kezdespedi.

Jer betin tunshyqtyra basqandaı órkeshtengen qara bult tómendep, tún qoıýlana berdi. Osy tún qarańǵylyǵynda tal butasyn tuǵyr etken qolbala ıtelgi de tań atqansha dem aldy. Tań lebimen oıanǵan tabıǵat sybdyry qanat qaqtyrǵandaı, moınyn ishine alyp butaqqa túnegen ıtelgi de dúr-dúr silkindi. Álden ýaqytta ushyp sharyqqa shyqty. Boıyn jazyp aıaq astynan ózi úırengen aýyl beınesin kórdi. Ázin ustap jem berip jelpindirgen jandardyń qarasy elestedi. Sodan aınalyp shyqpaı, ashyqqan qyran, asyraǵan qoldan qyzyl dámetip, sol aınaladan kóp uzamady. Osy aınalsoqta ol Janaıǵa kezdesti.

Janaı ıtelgini Narımannyń úıine baılap qoıyp, pochta kontoryna bardy. Kópten kórmegen qurbysynan qalmaı Narıman erip júrdi. Pochta beretin jerde Narımannyń tátesi qyzmet isteıtin, baýyrymen birge kelgen Janaıdy kórip, jyly ushyraı amandasty, qolyndaǵy pochtalardy alyp, kolhozǵa jiberiletin qaǵazdardy berdi.

— Myna qaǵazdy aýyldaǵy muǵalimge óz qolyńmen tapsyr. Ondaǵy orta mektepte oqıtyn balalardyń tizimin de tez bersin jáne ózderin de tez jibersin, — dep qadaǵalap tapsyrdy.

Janaı men Narıman bir qap hat-habarlar men gazetterdi alyp, Narımandikine keldi. Janaı taıynyń er-toqymyn jóndep, tartpasyn qaıta baılady. Narıman ekeýi qaptaǵy pochtany teńdep erdiń artyna tańdy. Sodan soń Narımandikinen bir eski teri qolǵap taýyp alyp, ıtelgini baısaldy ańshylarsha qolyna otyrǵyzyp baıqady. Narıman Janaıdy úlken joldyń boıyna deıin shyǵaryp salyp, Sátjanǵa sálem aıtyp úıine qaıtty.

Sátjan Janaıdy asyǵyp kútti. Ol qusymdy Janaı ustap ákeler dep tipti oılaǵan da joq. Ol ony jańa gazet, jýrnal ákeledi jáne oqýdyń jaıyn bilip keledi dep kútýli. Qusynan aırylǵan, buzaýlaryn malǵa ótkizgen, joldasy jolaýshy júrgen Sátjanǵa osy bir kún óte uzaq tárizdi bolyp kórindi.

Janaıdy asyǵyp kútken Sátjan úıge kirgenine az-aq, ýaqyt bolǵan. Áldeneden júregi dúrsildegendeı ol úıde de otyra almaı, taǵy tysqa shyqty. Osy shyǵýynda ol Janaıdy kórdi. Janaı da ıtelgini kótere ustap Sátjanǵa qarsy masattana jortty.

— Meniń qusym, meniń qusym, — dep Sátjan tura júgirdi.

— Iá, seniń qusyń emes, ózim ustap aldym. Qus ózimdiki, — dep Janaı bile tursa da Sátjanǵa qusty ustatqysy kelmedi.

— Iá, saǵan aıaq baýlap ustatqan shyǵar. Káne, ıtelgimdi bershi ózime, — dep Sátjan Janaıǵa jabysa tústi.

«Qalaǵan súıinshińdi al» dep ózine jalynyshty pishinmen sóılegen Sátjannyń sózi júıesin bosatyp, Janaı kenetten jaıdarylanyp ketti.

— Súıinshimdi óziń bilip ber. Myna qusyń aýdanǵa menen buryn barǵan eken, sol jerde ustadym. Oqý bastalǵaly jatyr. Ekeýmizge de mektepke tez kelińder, dep jatyr, — dep barlyq jańa habaryn aıtyp saldy.

---