InfoHub Logo

Qar bekip, sýyq túskeli, Sátjandar san ret shańǵy joryǵyn jasady. Demalys saıyn jaqyn jerdegi mal fermalaryna baryp, gazet oqyp berip, pochta tasyp, maldyń jaıy-kúıin de bilip otyrdy.

Sátjan áli qusyn qoıanǵa salyp aıaqtandyrǵan joq. Serikbaı atasy sonaý kúngi sonardan bastap: Qaranaı, Shaqpaq, Shubaraıǵyr, Jorǵa, Jaýyrtaǵy taýlaryna ketip qusyn salyp, aýylda bolǵan emes. Al, jalǵyz ózi alyp shyǵýǵa qusynyń etine de jetik emes jáne qusyn taǵy da qashyryp alam ba, dep qorǵanady.

Kópten úıinde bolmaǵan atasy bir kúni atyn tynyqtyryp, óziniń kir-qońyn jýdyryp, bir-eki kún dem aldy. Jáne kúzden beri alǵan jıyrmaǵa tarta túlkisin, qaqpanmen alǵan bir-eki qasqyryn daıyndaý ornyna ótkizdi. Atasynyń osy bir kóńildi keshi Sátjannyń qysqy demalysymen qatar keldi. Ol ıtelgisin qolyna alyp atasynyń úıine kelgende, qusbegi kart búrkitiniń betegesin tazalaýǵa kirisip jatyr edi. Kesek-kesek eki shaqpaq qantty qusyna jutqyzyp jiberip, jem bermeı, qusyn tuǵyryna qondyryp baılap qoıdy. Qusqa qant bergen degendi Sátjan kórmek túgili estigen de emes edi. Bul Sátjanǵa ete bir ózgeshe jańalyq bolyp kórindi.

Atasy Sátjannyń ıtelgisin qolyna alyp, etin kórip biraz otyrdy. «Eseıip qalypty, mynaý erteń alyp shyqqanmen qoıanǵa túser me eken? Súıtse de baıqalyq», — dep ıtelgige kishirek-kishirek eki bólek muz jutqyzdy. «Endi aparyp kilet úıge salqyn jerge baılap qoı, mynaý etimen sýyqty elemeıdi» dep Serikbaı Sátjannyń ıtelgisin qolyna berdi.

Tańerteń Serikbaı qusbegi Sátjannyń úıine ózi kelip ıtelgini qolyna alyp etin kórdi. «Baıqap kórýge bolady, súıtse de» dep ıtelgige taǵy bir bólek muz jutqyzyp jiberdi. Túske deıin myna jerden qoıan kórsetip qaıtaıyq» dep Serikbaı atyn erttedi. Sátjan qýanyp, ıtelgini atasynyń qolyna berip, ózi shańǵysyn kıip aldy. Sátjan úıden shyǵýyn ańdyp turǵan Janaı da shańǵysyn jylmań etkizip syrǵytyp jetip keldi.

— Balalar kóp uzamalyq, mynaý taldyń ishinde birli-jarym qoıan bolý kerek, sender sol talǵa qaraı baryńdar. Men myna «Borsha tastyń» murynshaǵyna shyǵyp ıtelgini ustap otyraıyn. Sender qoıandy aıdap shyǵyńdar, — dedi Serikbaı.

Ekeýi myna sóz qulaǵyna tıisimen aıdap jarysa jóneldi. Jortyp baryp Serikbaı da murynshaq tasqa shyqty. Atyn tasaǵa qoıa salyp, ıtelgini alyp tastyń basyna shyqqan da, Sátjandar da taldyń ishinen laqtaı bir aq qoıandy úrkitip aıdap shyqty.

Kópten ań kórmegen urynshaq ıtelgi etbetinen tústi. Serikbaı da qolyn kótere siltep, ıtelgini qarsy aldynan kóldeneńdep óte bergen qoıanǵa jaba saldy. Itelgi, ádettegi teýip túsetin daǵdysyn istep, qoıannyń dál ústine kele berip jarq etip aspanǵa kóterildi. Qorǵalap, tyǵylar taldyń ishinde jańaǵy ózin qýǵan shańǵyshylar júr, myna syrtta ózine qus jiberip turǵan ańshy, sý júrek, sasqan qoıan boı jasyra almady, ıtelginiń kókten túıip túser temirdeı tegeýrinine qara qusyn tosqandaı artqy eki aıaǵymen shoqaıa qaldy. Dál osy sátte, joǵarydan shanshyla quıylǵan ıtelgi kókten túsken jaıdaı jarq etip qoıandy jelkeden túıip ótti. Túse bergende atyp ketip, ıtelgini jer soqtyram degen ádisine qoıan úlgire almady. Etbetinen túsken qoıan typyrlap ornynan tura alǵan joq. Tal ishinen aǵyzyp Sátjandar da kelip jetti. Kele qoıandy ustap atalaryna alyp keldi.

Osy ıtelgi óte bir kúısiz qyran. Mynaý etimen aınymaı qoıanǵa túsýi túsý-aq, — dep Serikbaı tymaǵyn basynan alyp bir silkip kıdi.

— Bul qoıan Janaıdiki, taǵy qarańdar, — dep ıtelgini qyzylǵa shaqyryp alyp Serikbaı qaıtadan tastyń basyna shyqty. Taldan álgiden basqa qoıan tabylmady. Biraq ózenniń arjaq kabagynan bir top shil ushyp kelip tóbeniń kúngeı betindegi bir kishkene qara synǵa qondy.

Shildi kóre salyp ıtelgi taǵy etbetinen tústi. Serikbaıdyń qolynan shyǵysymen ıtelgi oınap aspanǵa shyǵyp alyp shilderdiń dál ústine túıildi. Itelgini kórgen soń birde-bir shil qonǵan jerden kóterile almaı, japyrlaı jer baýyrlap saıdaǵy kópsik qarǵa súńgip kep ketti. Shilderdiń qarǵa kirgenin kórip turǵan Sátjan men Janaı aǵyzyp kelip, qarǵa kirgen shilderdiń birnesheýin ustap aldy.

Qysqy kanıkýlǵa bosar aldynda shańǵyshylar úıirmesinde Sátjan shańǵy joryǵyna shyǵýdy usyndy. «Jorǵa taýyndaǵy qoı fermasyna baryp qaıtalyq. Maldy kóreıik, malshylarǵa gazet aparalyq,» — dedi. Onyń sózine

Narıman qosyldy. Onynshy klastyń oqýshysy Qapan:— «Onda biz Sátjan ıtelgisine Qaıraqty ózeniniń qury men qoıanyn aldyramyz. Bul bir tamasha serýen, demalys bolady», — dedi.

Sózdi osyǵan baılap, júris ázirligine jumyla qam istedi.

Shańǵyshylardyń bul júrisin aýdandyq komsomol komıteti de unatty. Komsomol uıymy bularǵa arnaýly tapsyrma berdi. Bulardyń bul júrisi «Jorǵa taýyna joryq» dep jarıalandy.

Shańǵyshylar aldymen aýdanda, Jorǵa taýy men Shubaraıǵyr taýlarynyń kartasyn jasap aldy. Kisi basy bir-birden qubylanama (kompas) aldy. Bul joldaǵy kezdesetin úlken qaýiptiń biri toptanǵan qasqyr. Ekinshisi, — túteı soǵatyn boran. Osylardan saqtaný qamy eskerilip, kerekti quraldar da alyndy, Sátjan óziniń ıtelgisin alyp júrýdiń qamyn istedi. Itelgisine taldan ıip jiberip bóleý aǵash jasady. Dál júrerde soǵan jatqyzyp orap bóledi de arqasyna ilip aldy.

Shańǵyshylardy aýdan ortalyǵynan attandyrǵan uıymdastyrýshylar eń shetki «Eńbek» kolhozyna deıin shyǵaryp saldy. Sol jerden shańǵyshylar tań ata tunjyraǵan syrttyń tuman basqan buıratyn betke alyp syzyp berdi.

Beles-beles búktetilgen Jaılaý taýlarynyń silemderin kekteı etip, shańǵyshylar aǵyzyp keledi. Teńizge júzgen balyqtaı júırik shańǵyshylarmen qar teńizine jer baýyrlaǵan tumanǵa súńgip ketip áldeqaıdan baryp shyǵady. Júrgen saıyn balǵyn denelerinen kúsh qyzýy burqyrap, jastyq jalyny aspanǵa atady. Biraq tuman jer baýyrlap serpiler emes. Qapan tura qalyp saǵatyna qarady. Biz shyqqaly úsh saǵattan asyp ketti. Bir qydyrý jerge kelip te qaldyq. Tez dem alaıyq, dep shańǵyshylar ırile qaldy.

Qaltalaryndaǵy kartany alyp jaıyp, qubylanamany qoıyp, júris baǵyttaryn qarastyrdy. Ázir betimiz durys tárizdi, dep az demalystan keıin taty júrdi. Barǵan saıyn tuman beldeýlenip qoıýlanǵandaı. Kún kóziniń bederi tuman perdesine maltyǵyp eshbir syzat bermeıdi. Júristiń aldyn bastap kele jatqan Qapan:

— Eger betimiz durys bolsa, osy aldymyzda bir arna kezdesedi. Sol arnamen quldılap otyryp Jaýyrtaǵy salasyna baramyz. Eger ol arna kezdespese, onda biz bir jaǵyna búırek shyǵyp kettik, — dedi. Shańǵyshylar taǵy biraz júrdi. Qapan aıtqan arna kezdespedi. Bir qalyń mıqy adyrdyń ishine túsip, sodan jýyrda shyǵa almady. Osy adyrdyń bir úlken saıyna kelgende, aldarynan jańa ǵana jorytqan bir top qasqyrdyń izi kezdesti. Shańǵyshylar úlkendi-kishili jeti qasqyrdyń izin sanap shyqty.

Ańshy atamnyń aıtýyna qaraǵanda qasqyrdyń toptalatyn aıy bola qoıǵan joq. Bul bir uıalas qasqyrdyń izi. Eger uıalas toby bolsa, olar kózine kóringen qaraǵa urynǵysh bolady deýshi edi. Endi birimizden birimiz asa uzamalyq. Jáne jan-jaǵymyzdy baıqap otyralyq, — dep Sátjan túz taǵylarynyń syrynan joldastaryna habar bildirip qoıdy. Birazdan keıin mıqy adyrdan shyǵyp qulash urǵan jazyqqa tústi. Osy jazyqta shańǵyshylar boılaryn jaza shańǵylaryn juldyzdaı aǵyzdy. Biraq áli de mólsherli jerden belgi tapqan joq.

Birazdan keıin soltústikten jel lebi shyǵyp tumandy sypyryp kótere bastady. Tym alys atyrap bolmasa da biraz jerdiń buırat shoqylary kórinedi. Býlyqqan dala, tunshyqtyrǵan tumannan serpilgendeı boldy.

— Biz jańylys júrippiz, mynaý Jaýyrtaǵy ózeniniń Shubartaý jaq qabaǵyndaǵy keń jazyq. Qazir Jorǵa, Shubar, Aıǵyr taýlarynyń tóbesi de kórinedi. Al, basyńdar joldastar! — dep Qapan boıy jazylyp qulash urǵan júırikteı oza jóneldi.

Alǵashqyda sonsha qýnaqy bolǵanymen Janaıdyń balǵyndap qataımaǵan álsiz denesi sharshaýǵa aınaldy. Ol osy sydyrýda birsypyra jer keıindep qaldy. Kishkene belesten asqan joldastary alystap bara jatqan tárizdi. Qapanmen tize qaǵysa siltegen Sátjan da qalyspaı aǵyzyp berdi. Eregisken júırikteı ekeýi júris qyzyǵyna túsip joldastarynan uzap ketti.

Barǵan saıyn jel kóterilip, jaqynda jaýǵan qyrbaq qardy aıdap, jaıaý borasyn bastaldy. Eki qara sany syrqyrap shańǵyny silteı syrǵytýǵa kelmeı, Janaıdyń denesi aýyr tartty. Aıqaılap joldastaryn shaqyrýǵa namystanyp, ol áli de bolsa kúshin jınap qýyp jetpek boldy. Ásirese onyń qysylatyny Narımannyń qyljaǵy. Eger Narıman Janaıdyń boldyrǵanyn bilse ómiri mazaqtap ıyǵynan túspeıdi.

Barǵan saıyn denesi aýyrlap, Janaıdyń júrisi ónbedi. Álde joldastarynyń bári kúsheıip kóterilip ketti me, áıteýir óz júrisine kóńili tolmaıdy.

Kóbiktenip jatqan qardy qaqpalap minip jorǵalatqan erke jel, aq jorǵa jaıaý borasyndy údetip barady. Alystan andaǵaılap Shubaraıǵyr taýynyń naıza shyńy kórindi. Sharshap kele jatqan Janaı qýanyp ketti. Ol shańǵysyn tuqyrta basyp syrǵytyp zýlata jónelmek boldy. Sonsha bolmady áldeqaıdan jel lebinde bir jat dybys talyqsyp kelip estildi. Dybys álde yshqynyp soqqan jel dybysy, álde ulyǵan qasqyrdyń dybysy. Osy dybys qulaǵyna shalynǵanda Janaıdyń sharshaǵan salmaqty denesi túrpıip, áldeneden shoshynǵandaı jeńildenip ketti. Onyń kóz aldyna baǵana kezdesken kóp qasqyrdyń izi elestedi. Daýys barǵan saıyn molaıyp anyqtala tústi.

Aǵyzyp baryp-baryp arttaryna qaraǵan Sátjan men Qapan joldastarynan áldeqaıda uzap ketipti. Jel serpip, tuman syrylýy, alystaǵy taýlardyń basy kórinýi, bulardyń oıyn sergitip kóńildendirip jiberdi. Biriniń artynan biri ilese aǵyzyp Narıman, taǵy basqa joldastary kórindi. Biraq, bári túgel emes, tym keıindep qaldy, qalaı qaldy? Olar osyny ajyratyp bolǵansha keıingi joldastary kelip jetti. Janaıdan basqasy túgel. Tek arttarynda qalǵan kishkene beles shymyldyq bolyp Janaıdy sol jasyrǵandaı, bári sonyń jolyn kózdedi. Janaı tez shyǵa qoımady. Az tosty, dybys kútti, Janaı joq.

— Ol jaı bólingen joq, ne jazym bolyp shańǵysy syndy, ne ózi bir bógetke ushyrady. Barmasa bolmaıdy, káni menimen kim júredi? — dedi Sátjan.

Sátjannyń sózin Qapan qostady.

— Ekeýmiz baraıyq, júr, — dep Qapan shańǵysyn keıin qaraı buryp aldy. Baǵanaǵydan góri jel kóterilip, boran údeı bastaǵan. Jelge qarsy qasqaıa syrǵytqan eki shańǵyshy omyraýyn jelge tósep, tuqyra shapqan júırikteı tize katysa qulash urdy.

Ulyǵan daýys barǵan saıyn molaıyp, Janaıdyń art jaǵynan ózine áldeneler lap qoıǵandaı óne boıyn eles bıledi. Onyń qorqý sezimi bılegen denesi lez shırap, kenetten dýyldaǵan bir qaırat qanat qaqtyrǵandaı shańǵysyn zýlatyp keledi. Dybys óshti. Jel ekpininen áldekimniń shýyldaǵan serpini estiledi. Búktetilip qulashtaǵan júırikteı aldyna qaraı sermep keledi. Janamalap ózine kelip qalǵan kókjal qasqyrdyń arandaı ashylǵan aýzy áli kózine túsken joq. Biraq ózimen jarysa órekpigen qar quıyny, áldeneni qorshap alyp ushqandaı, kózi jaınaǵan sabalaq quıryq bir áppaq deneni aldynan kóldeneńdete berdi.

Kózi jaınap, tili salaqtaǵan taıynshadaı kókjal qar topanyn ushyrǵandaı aldyn oraı Janaıǵa tap bere óńmeńdep taıana túskendeı boldy. Sol sıaqty bir ekpin sol jaǵynan da zýyldap kelip qaldy. Júregi aýzyna tyǵylyp, tek jan ushyra shańǵysyn qysyla syrǵytty. Artynan qýalaı soqqan jel kóbik qardy úıirip ákelip lap ótkizip atyp jibergendeı burq etkizip laqtyrdy. Kirpigine qyraý turyp, jasaýraǵan kózine jan-jaǵynyń bári qasqyr bolyp qamap ketkendeı boldy. Sol sátte qarsy aldynan aǵarańdaǵan eki tulǵa eleń etti. Júregi qysyldy, aýzyna tyǵyldy, ol biraq ile sergip esin jıyp aldy. Nege sonsha qorqady? Joldastary qaıda? Qasqyrǵa alǵyzbaıtyn aıla joq pa? Ol osy oılarǵa kelgende sergip ketti. Qaltasynda júrgen jańada ǵana Narımannan alǵan «kúmis» ottyǵy bar. Qasqyr otqa jolamaıdy, Qazir oramalyn alyp, tutatyp qasqyrdy shoshytady.

Sóıtedi de syrǵyp ketedi. Múmkin sol sátte joldastaryna da jeter.

Bes bóltirigin ertip alyp, Janaıdyń aldy artynan oraı qaptaǵan bir arlan, bir qanshyq qasqyr, endi ǵana bata qımyldaýǵa bet qoıyp, jas etke silekeıi shubyryp-aq edi, biraq, ol úmitteri oryndalmady. Emin-erkin endi ortaǵa ala bergende Sátjandar kelip qaldy. Jaltarǵan qasqyrlardy kóre salyp Qapan qolyndaǵy oqtaýly berdeńkemen aldynan kóldeneńdeı basyp saldy, qasqyr qańq etti. Súıtti de jel úıirip aıdaǵan qar topanyna kirip joq boldy. Elsiz jaılaýda azyq izdep ańdaǵan ashqaraq qandy aýyz qasqyrlardy Arqanyń surapyly qaqpalap shańǵyshylarǵa kórsetpeı túteı jóneldi.

Sátjan júgirip kelip Janaıdy qushaqtaı aldy:

— Jazym bola jazdadyń ǵoı, neǵyp keıindep qaldyń, — dep Janaıdan jaı suraı bastady. Janaıdyń alqynǵan júregi sonda baryp ornyqty. Qapan úsheýi az ǵana dem alyp aldaǵy shańǵyshylar tobyna kelip qosyldy.

Shańǵyshylar yzǵytyp keledi. Kún eńkeıip qaldy. Tóbesi ashyq, beldeýlene soqqan boran, keı jerde tútek bolyp túk kórsetpeı, keı jerde alań-bulań ashylyp ketedi. Osyndaı bir alań-bulańda shańǵyshylar jer jobasyn anyqtap betin túzetip aldy. Jorǵa taýynyń qoı fermasy qystaǵan keń salasyna kóz baılanbaı-aq ilindi. Biraq, úlken aqtardan aǵyza soqqan boran bul ólkede erekshe tútep ketti. Kún bata boran qoıýlanyp, jelde sýyta bastady.

Jer jobasyn, qoı qystaýyn buryn kórgen Qapan qubylanamasyna qarap alyp jelge qyryndaı tartty. Áli aýyl belgisi joq. Alda júrip kele jatqan Qapan bir dybysqa qulaǵyn tosyp tura qaldy. Qalǵandary da dybys shyǵarmaı burqyraǵan boran ishinen ún kútti. Bulardyń kútkeni ferma qoralarynan shyǵatyn dybys. Biraq, bul dybys oǵan uqsamaıdy. Sálden soń qarlyqqan, sharshaǵan álsiz dybys estiledi. Biraz jerge kelgende, uılyǵa yǵyp kele jatqan qalyń qoı kezdesti. Qoıdy kórgende shańǵyshylar qaýiptenip te qaldy. Qalaı ıesiz, neǵyp yqtyryp aldy? Áldeqandaı bir ýaqıǵaǵa kezdesip qoı bólindi me? Mine, osy suraqtar shańǵyshylardyń oıynda ańdap turǵandaı boldy.

Álgi estilgen dybys taıaý jerden taty shyqty. Shańǵyshylar qoıdyń aldyn toqtatyp, yqtyrmaýǵa kiristi. Qoıdyń aldy azdap bógele bergende taty bir top qoı kelip qosyldy. Osy top qoıdyń ishinde daýysy barlyǵyp, ábden qaljaýraǵan qoıshy da keldi. Oıda joqtan qoıynyń aldyn toqtatyp ózin qarsy alǵan jastarǵa qoıshy qýanyp ta, tańdanyp ta qarady. Jorta tepseńiniń surapyldana soqqan dúleı boranyna qoıyn yqtyrmaımyn, dep kúni boıy alysyp. Ábden qaljyraǵan qart qoıshy qaıta shıraǵandaı sergip ketti.

— Qaraqtarym, joldaryń bolsyn! Mal da ózderińdiki, shal da ózderińdiki. Yqtyrmaımyn dep alysa, alysa ábden qaljyradym. Aýyl myna tusymyzda alys emes. Qyryndata-qyryndata betin túzeı almaı, jetken jerim osy edi. Ázir qoıym túgel, endi aırylam ǵoı dep qorqyp em, — dep qoıshy shańǵyshylarǵa barlyq salmaqty da, senimdi de tastaı berdi.

— Qoıǵa endi biz ıe, al, ata, betti óziń túze, — dep Qapan joldastarymen qoıdyń bas-aıaǵyn yqshamdap meńgerip aldy.

— Alda qaraqtarym-aı, esimdi endi jıdym. Esil maldan aırylamyn ba, álde qasqyr kıip kete me, dep shoshyp em. Jolym boldy, — dep qýanǵannan kózine jas alǵandaı boldy. Ári qoıny-qonyshyn qar kernep, ári sharshap álsiregen qoıshy tek jobalap aýyl jónin ǵana aıtyp nusqap otyrdy. Shańǵyshylar qoıdy toptap bytyratpaı, qoıshy aıtqan jobaǵa bettetip alyp júrdi.

Qoıshy aıtqandaı aýyl da onsha alys emes edi. Azdan soń barlyq qoıdy túgendep fermanyń qorasyna engizdi. Shopandar aýdan ortalyǵynan ákelgen jańalyq habarǵa qanyq boldy.

Sátjandar fermanyń eń shetki aýyly Qaıraqtyny qystaǵan Nıazbaı qorasyna keldi. Jorta salasynan shyǵatyn Qaıraqty bulaǵy jazǵyturym tasyp, jaz ortasyna jetpeı aıaqsyp tartylyp qalady. Sol tasýynda jaıylǵan sýdyń ornyna tal aralas qalyń buta esedi. Qazir ol túıe kórinbeıtin toǵaı bolyp ketken. Sol toǵaıdyń ishi tolǵan qoıan, qur, qyrǵaýyl neshe túrli usaq ańdar bolady. Bul ańdarǵa Nıazbaı shopannyń qyzyl tazysynan basqa eshbir jándik aıaq basyp kórgen emes. Nıazbaı Qyzyl tazyny ilýde bolmasa bul toǵaıǵa ákelmeıdi. Kóbinese qyrdaǵy túlkige qosady. Ańy men qusyn tól ósirgen Qaıraqty boıy ańqumar Nıazbaı, jas talap Sátjan bastaǵan jastardyń ańsaryn aýdardy. Ázilqoı Narıman:

— Al, Sátjan, seniń qyranyńnyń qyzyǵyn qashan kóremiz? — dedi Qaıraqtydaǵy aýylǵa kelgen kúni.

— Ańǵa shyǵyp qyran synaıtyn jerge jańa keldik.

— Tańerteń shyǵamyz, — dep Sátjan Nıazbaı aqsaqalǵa qarady.

— Ondaı oılaryń bolsa tipti jaqsy. Ózim alyp shyǵam, - dedi ol.

Nıazbaı óziniń atyna minip, tazysyn ertip shyqqanda, ylǵı jaraý qylańnan mingen joryqtyń jigitterindeı jas shańǵyshylar syp etip olar da shyqty. Bóleýimen alǵan ıtelgisin arqasyna salyp Sátjan topty bastap syrǵyp berdi. Qus pen qoıannyń kóp júretin jerin syrttaı batatyn Nıazbaı aldan túsip jortyp otyrdy. Nıazbaı ózenniń or basyna kele bergende toqtaı turyp:

— Sátjan ekeýmiz ana qabaqsha tasqa shyǵamyz. Sender osy arada qalyp, myna toǵaıdan bizge qaraı qoıan qaǵyp qashyryńdar! Múmkin, qur da bar shytar, — dedi.

Sátjan men Nıazbaı baryp qabaqshaǵa shyqqan kezde shańǵyshylar tus-tusynan toǵaıǵa kirdi. Bóleýinen sheship alǵan ıtelgisin qolyna alyp Sátjan da Nıazbaımen qatarlasa keldi. Jan-jaǵynan asyr salyp kirgen sergek júristen oıanǵandaı toǵaı ishi ún qatty. Álde ne bir ańdar orǵı-orǵı úrke jóneldi. Sátjan men Nıazbaıdyń tap aldynan kóldeneńdeı joǵary qıaǵa tartqan bir top taǵy eshki, tańy jarqyldap jóńkilip berdi. Buryn eshkini kórip ıt qosyp kórmegen Nıazbaı ne derin bilmeı sasyp qaldy. Sátjannyń qolynan lyp etip atyp shyqqan ıtelgisi jer baýyrlap baryp kóterilip josyǵan eshki tobynyń ústine shyqty. Nıazbaıdyń aıtatyn kútpeı-aq eshkige qosyla jónelgen qyzyl tazy, o da taqymdap barady.

Kórmegen ańdary aldynan órgen, kútpegen jerden ıtin qosyp, qusyn jibergen eki ańshy ne qylaryn bilmeı ańyryp qalǵandaı boldy. Eshki tobynyń ústine shyǵa kóterilip alǵan ıtelgisi, quıqyljyp kelip shanshyla bir eshkiniń basyna túıilip qonyp qaldy. Sonsha bolmady, móńkı sekirgen eshki ózge tobynan bólinip aınala orǵyp bógele berdi. Itelgi eshkiniń basynan aırylmady.

Shańǵysymen syrǵytyp kele jatqan Sátjan da osy sátte ıtelgi ustaǵan eshkiniń qasyna zýlatyp jetti. Toǵaı ishinen kóre salyp ańyratqan Qapan da bir jaǵynan kelip aldym. Bular kelgende eki kózinen qan aǵyp sorǵalaǵan taǵy júre almaı, basyna qonǵan ıtelgiden bosaı almaı, aınala orǵyp júrdi. Estıarlaý Qapan kele taǵy eshkiniń aıaǵynan alyp qarymdy shapshańdyqpen jyǵyp bas aldy. Eshkiniń basynan aırylmaı dalbyrlaǵan ıtelgisin bosatyp alyp Sátjan qolyna qondyrdy.

Qıaǵa qaraı orǵı jónelgen eshkiler tobynyń artynan qýǵan Nıazbaıdyń qyzyl tazysy eshkilerge jete almaı úrkitip kaıtqandaı bir qıadan kórinis berip shyǵa keldi. Órge qarsy atyn tebinip áreń jetken Nıazbaı: «Balalar, maılansyn!» dep tańdanǵan pishinmen eki kózin eshkiden almaı, atynan domalaı túsip, eshkini baýyzdap tastaǵan Qapannyń qasyna keldi.

Kópten beri joq bolyp ketken janýar edi. Qaıdan keldi eken? Anyq aqbókenniń ózi. Jer shala kelgen-aý, sirá. Qyrda qar qalyń, toǵaıdyń qary bos, shóbi qalyń, soǵan keldi ǵoı. Áıtpese kıik toǵaıta kirmeýshi edi, — dep Nıazbaı ıtelgi ónerinen keri kıik jaıyna túsip ketti.

— Ata, siz kıikti aıtasyz, myna Sátjan balańyzdyń qusbegiligine ne aıtasyz? — dedi Qapan, joldasynyń ónerin maqtan etip.

— Qaraqtarym, óner senderden shytady ǵoı, oǵan talasymyz joq. Zamandaryń óner zamany, órleı berińder. Sátjandiki óner-aq. Biraq bul ıtelgini baýlyǵan, aıaqtandyrǵan álgi «saýdaıy sary ǵoı»— dep Serikbaı qurdasyn Nıazbaı da ázildeı otyryp kótermeledi.

Onysy ras. Sonaý bir kezde Sátjannyń ıtelgisine qoıan terisinen shyrǵa tartqyzyp, úırek alǵyzǵannyń artynan Serikbaı taty bir saıatshylyq istegen. Ol eginshilerge azyqqa ákelgen kók serkeniń basyna ókpe baılap, ıtelgini soǵan ushyryp qyzyl tarttyrǵan. Bir emes, birneshe ret jiberip, ıtelgini ábden jattyqtyryp: «Shirkin-aı, bul jaqta kıik joq, eger kıik bolsa, mynaý kıikti tobymen ıirip turyp alar edi» — dep qyzyǵa sóılegen edi.

---