InfoHub Logo

Qanat quıryǵy jetilip, kónekteı bolyp tolǵan qara ıtelgi toıatty túzden tileıdi. Ol aýyl mańyna qonǵan tarraq, buldyryq sıaqty kishkene qustarǵa qaraı talpynady, aspanǵa qarap shaqyryp, aıaq baýyn tartyp, tuǵyrdan túsip dalpyldap, aspan álemine qanat qaǵýdy tileıdi. Qasyna kelip, qolyna qondyryp «pa-pa» dep sıpap jem bergen Sátjanǵa dóp dóńgelek qaraqattaı kózin qadap, júnin jytyp, keıde aınalaǵa qarap ushqysy keledi. Qusbegi atasynyń qyranyn qolyma alǵandaǵy ádetterin istep Sátjan da «qoı, pa-pa, qoı!» dep ıtelgisin sylap-sıpaı sergitedi. Qusyn qolyna alǵanda Sátjan alýan qıalmen shalqyp, aldyrmaıtyn ańy az bolady. «Átteń, bul jaqta qaraquıryq joq. Áıtpese, soǵan salyp úıretsem, mynaý degen kıik alatyn kenek qaranyń ózi» dep atasynyń aıtqanyn esinen shyǵarmaıdy. İshinen ıtelgisi eń qyran dep senedi.

Sıyr fermasy kúzge qaraı Baıqoshqar boıyna keship qondy. Buzaýlary marqaıyp, sút ishýdi qoıyp, iri maldyń qataryna qosylýǵa aınaldy. Jańa qonǵan sony ózenniń boıy mol sý, keń órisimen sıyr malǵa óleńdi jumsaq shebi óte juǵymdy. Sátjannyń buzaýlary da torpaq degen eseıgen atqa ıe bolyp, múıizderiniń tuqyly kórinip, kún sanap úlkeıip óse berdi.

Baqqan buzaýy torpaq atyna ıe bolǵan kezde Sátjannyń bir beleske shyqqan kezi boldy. Ol buzaýyna torpaq aty berilisimen-aq, keshikpeı qysta bólek baǵylatyn boıdaq sıyr tobyna ótkizedi. Kóktemde týǵan jas buzaýdy torpaq atyn alǵansha aman baǵyp boıdaqqa qosý, onyń jyldyq eńbeginiń esepti qorytyndysy. Ol osy kezdi tipti asyǵyp kútip júr.

Jańa jurtta Sátjan birneshe eleýli tabystarǵa ıe bolmaq. Onyń biri buzaýlaryna torpaq degen atty berip, asyl tuqymdy qasqa sıyrdyń jańa tólderin qatarta qosady. Sol buzaýyndaı jaılaý jartasynan alǵan aq úrpik balapany jetilgen kenekteı ıtelgi bolyp tuǵyr basty. Ony osy ózen boıynda aıaqtandyryp qus aldyrady, qoıanǵa baýlıdy. Jazdaı biri egiste, biri shepte, biri malda bolǵan qurbylarymen bas qosyp jazǵy kórgen jańalyqtaryn aıtysady. Endi az kúnde mektepterinde oqý bastalady. Jańa kitaptar, tyń pánder oqıdy, bilim alady. Osy oılar birinen biri qyzyqty bolyp alma-kezek kóz aldyna elestegen Sátjan torpaqtaryn túski jýsaýyna ákelip, aýylǵa ıirdi.

Sátjan, sen ıtelgińe kesheden beri jem berdiń be? Káne, beri ákelshi kóreıin. Bul anturǵannyń tuqymy semirip ketse, qus qaıtqan kezde qashqysh bolady. Sen endi jemdi buǵan sıretip ber. Búgin bir shyrǵa tartyp qyzylǵa shaqyryp baıqaıyq, — dep Serikbaı Sátjannyń ıtelgisin qolyna aldy. Atasynyń osy sózin jańa jurtqa qonǵaly kútip júrgen Sátjan qýanyp ketti. Itelgisine eki kúnnen beri jem bergen joq-ty. Toıat tilep shyryldap otyrǵan balapan Serikbaı qolyna alǵanda qomaǵaılana jem dámetti. Ol qyńqyńdap Serikbaıdyń qondyrǵan qolynyń aınalasynan jem izdep jymyryldy.

E, ózi ábden ashyqqan eken. Bul ıttiń tuqymy qandaı qomaǵaı, qazir qyzyldy qasqyrdyń jonynan tartqyzsań da mynaý taımaıdy. Al mynany men ustap otyraıyn, ana jemdi bizdiń úıdegi qoıannyń terisine orap, bir shetin qyzartyp shyǵar da, ózin jipke taǵyp ana qyrqadan súıretip alyp qash, — dedi Serikbaı.

Atasynyń aıtqanyn buljytpastan oryndap, Sátjan jemdi tyqqan qoıan terisin qolyna alyp, ıtelgisin Serikbaı nusqaǵan qyrqadan baryp shaqyrdy. Ashyǵyp otyrǵan qomaǵaı qyran qyzyldy kórip etpetinen tústi. Itelgi sabalap ushyp jemge bet alǵanda, Sátjan arqannyń ushynan ustap qoıannyń terisine baılanǵan qyzyldy súırete qashty. Túzdegi ıtelginiń túıip túsetin ádetin aınytpaı istep jemniń ústine kelip jetkende, ıtelgi qaıqań etip aspanǵa kóterilip, jarq etip kelip qoıannyń terisine qalshyldaǵan qyran minezben shúıilip kelip tústi. Itelginiń myna túsisine asa razy bolǵan Serikbaı enteleı basyp o da keldi. Jemnen bir-eki tartqyzyp, kóp bermeı sol jerge qondyryp tastap, ózi Sátjandy ertip úı jaqqa qaıtty.

Jem basqan jerinde qoıqańdap biraz otyryp ıtelgi kóterilip ushyp aspanǵa shyqty. Serikbaı qolyndaǵy jemdi qaıta kórsetip, ıtelgini endi ózine shaqyrdy. Qoldan jem alyp úırengen ádetti qyransha ıtelgi aqqan betimen kelip, Serikbaıdyń qolyndaǵy jemge qondy.

— Muny búgin asa toıǵyzba, erteń, myna jerdegi qara sýdaǵy úırekke taǵy bir salyp kórelik. Úırek ushqyr qus, alystan kórip myna shaban shirkin jete almaı qalmasa, mynaý alady, — dep Serikbaı Sátjandy qýantyp qoıdy.

Búgingi tún Sátjanǵa jyldan kem bolǵan joq. Ol ıtelgisiniń shyrǵany basyp jem alǵanyn, búrkitshi atasynyń maqtap úırek alady degenin apasyna aıtyp, tún ortasy aýǵansha kózin ilmedi. Tań atyp, buzaýyn, buzaý emes aý torpaqtaryn óristetip qaı aýylǵa ákelip jetkizý sátin óte uzaq kórip, áreń degende uıyqtady.

Sátjannyń árbir talabyna taǵaty qalmaı qyzyqtap qaraıtyn Zeıne de balasynan az qýanǵan joq. Ol tek, balasy asa áýeılenip ketpesin degendeı syr bermeı, salmaqty aqyl aıtyp, sharýa jaǵyna oıystyryp oı sala berdi. Biraq ta, úıkúshik bolmaı túzshil bolýyn, buıyǵy bolmaı órshil, izdengish bolýyn óte unatady. Kóbinese balasyna oı salyp, ónerge talpyndyratyn da Zeıneniń ózi. Ol balasyna:

— Atańnan myltyq atýdy da úıren, ózim myltyq alǵyzyp berem. «Qarý alsań — myltyq al, qarnyń ashsa tamaǵyń, talyqqanda taıaǵyń»— degen halyq maqalyn aıtyp, óner tańdaǵanda úıren deıtini osyndaı nárseler.

Sátjan kúndegi ádetimen ýaqytynda turyp, torpaqtaryn órgizip ketti. Ol atasy aıtqan qara sý boıyna qaraı óristetip, úırek qarady. Salqyndaı bastaǵan soltústiktiń yzǵyryq jelinen jırenip, jyly jaqqa bet alyp, ońtústikke qaraı serpilgen úırekter de qara sý boıynda jınalyp qalǵan kez bolatyn. Uıtqyp ushyp, qonystamaı sý betine shımaı salyp júrgen top-top shúregeı salmaqpen ushyp, kógaly shóptesin, salyndy bar jerdi saǵalaı qonyp, buqpantaılap júrgen qos kókala moıyndar da kórindi. Solardyń bárin búgin ıtelgisine qyrǵyzatyndaı qyzyǵyp, Sátjan eki kózin úırekterden almady. Ózim búgin ıtelgimdi nege ala shyqpadym. Múmkin óz qolymnan-aq aldyrar edim, dep ókingendeı de bolady.

Oty qanǵan torpaqtary túski jýsaýyna boı uryp, aýylǵa qaraı shalqydy. Áldeneshe top úırektiń qara sýǵa kelip qonǵanyn belgilep, eki kózin sý boıynan almaı, Sátjan da aýylǵa jetkenshe asyǵyp keledi. Eger atasy aldynan ıtelgini alyp shyǵyp, qazir júr dese, ol tamaq ishpeı-aq júrip keter edi. Biraq, atasy ony istemedi. Malyn jaıǵastyryp, aldy-artyn tıanaqtap baryp, alańsyz kezdi ǵana taýyp, úıreter ónerine sonda baýlıdy.

Sátjannyń asyǵyp kelgen syryn apasy aıtqyzbaı-aq uqty. Atasynyń ýádeli sáti jetip, bala maqsaty oryndalar kez bolyp qalǵan tárizdi. Osyny túsingen Zeıne:

— Atańa bar, úırekke aparam dese, buzaýdy men ózim oraltyp qaıtam. Qusyńdy aıaqtandyr, — dedi.

— Apa, myna qara sýǵa úırek syımaıdy. Atamdy ertip baram. Atam keshe ózi aıtqan, barady, — dep Sátjan qýanyp ketti. Sátjannyń qýanyshyn uǵyp otyrǵandaı tuǵyrda turǵan ıtelgisi de, qolynan jem jep úırengen ıesin kórip, sharyldap shaqyryp-shaqyryp jiberdi.

Itelgini alyp Serikbaı men Sátjan qara sýǵa qaraı jónelgende:

«Qaıyryp salǵan kók qusy

Qaz ilgende jarqyldap»

degen Abaıdyń óleńin esine alyp, Zeıne torpaqtardy órgizip, kópke deıin balasyna qýana qarap turdy.

Jasynan qustyń neshe túrli salý ádisin jadyna jattaǵan Serikbaı, qara sýǵa taıanǵan kezde ıtelgini shaqyrtpaı, sý jaqtan kóleńkelep óziniń yǵyna ustap, úırekterden ıtelgini jasyra bastady.

Túısigi túz qusyna arnalǵan qolbala ıtelgi de, osy syrdy uqqandaı sharyldaǵanyn qoıyp jymyp keledi. Dańǵaıyr ańshy men zaty qyran qusynyń ilezde ózgerip, basqa minez tapqan qubylystaryna oılana qarap Sátjan da ata yńǵaıymen ańshylyq ádiske kóship, demin ishten alyp, jan-jaǵyna jymıyp qana qaraıdy.

Qara sýdyń kúnbatys jaǵyndaǵy qalyń taldyń tasasyna jetken kezde Serikbaı atyn entelete bastyryp, qara sýdyń jarlaýyttanǵan qabatyna syp etip jete berip, ıtelgini kótere ustap, at ústinen umtylyp kep qaldy. Serikbaı kelip tap bergen jerde sýda otyrǵan bir top shúregeı jarq etip ushyp oınap aspanǵa shyqty. Zý etip kóterilgen shúregeıdiń tobyna ıtelgi aralaspady. Atam soǵan jiberdi ǵoı dep kútken Sátjan óziniń ıtelgisin aspannan kóre almaı, atasynyń qolynda dalpyldap umtylyp bara jatqanyn kórdi. Osy shaqta onyń lepirip kelgen kóńili basylǵandaı, ne boldy, degen kúdik týyp, óneboıy titirkenip ketti. Sonsha bolmady, shúregeı ushqan qara sýdyń bas jaǵynan pyr etip ushqan qos kókala moıyn sýdan kóterilgenshe, atasynyń qolyndaǵy ıtelgi de lyp etip ushyp aspanǵa shyqty.

Shúregeıdeı zýlap ushyp, zyrlap aqpaı, shabandaı ushyp túzý jónelgen qos kókalanyń ústine ıtelgi syp etip jetip baryp, jarq etip joǵary kóterildi. Qusynyń osy sáttegi bar qımylyn batyp turǵan Sátjannyń kózine jas tolyp, buldyrap ketkendeı boldy. Úırektiń dál ústine jetip alyp, joǵarylap qaıta shúıilip, ıtelgi úırektiń bireýine túıilip ketkende, bir úırek sylq etip quldyrap jerge aqty. Ol úırektiń qyzyǵyna qarap, ıtelgisiniń odan keıin ne istegeninen Sátjan kóz jazdy. Itelgisi úırektiń birin teýip túsirip, ekinshisine shúıilip qýyp jóneldi. Sonsha bolmady, sasqan úırek bult berip bir shoq talǵa baryp joq boldy.

Talǵa kirgen úırekti taba almaı, aǵyndaǵan betimen baryp, ózenniń qabaǵyndaǵy bir jartasqa qonyp otyryp qaldy.

Itelginiń teýip túsirgen úıregin ilip alyp, Serikbaı da ıtelginiń qonǵan jartasyna qaraı júgirtip keldi. Qunanmen shapqylap Sátjan da jetti. Qolyndaǵy qyzyldy kórsetip, Serikbaı ıtelgini jemge shaqyrdy. Daǵdyly qyransha bógelmesten ıtelgi Serikbaıdyń qolyna kelip qonǵanda, Sátjan shekten tys qýanyp ketti. Túzdiń qusyna dándese ıtelgisi qolǵa kaıtyp kelmeı qoıar, dep te qorqatyn ıtelgisi ony istemedi, lyp etip qyzylǵa qaıtyp keldi. Itelgi teýip túsirgen kónekteı kókala úırekti Serikbaı baýyzdap, Sátjannyń qanjyǵasyna baılap berdi.

— Qusyń aıaqtandy, mynaý qusyńnyń tyrnaqaldysy, seniń de tyrnaqaldyń. Zeıne úlken toı isteıtin boldy, dep kúlip Serikbaı qonyshynan qara shaqshasyn alyp, qaǵyp-qaǵyp nasybaıyn ernine tastap jiberdi.

Atasynyń Sátjanǵa jumbaq bolyp turǵan áreketiniń biri ıtelgini alǵashqy bir top shúregeı úırekke jibermeı, ustap qaltany edi. Ol óz ishinen kóp úırekke jiberse, kep alar edi, myna jekelengen eki ǵana úırekke jiberip, bireýin ǵana alyp qaldyq dep azyrqanyp ta qoıdy. Súıtti de osy syrdy atasynan suraǵysy kelip oqtaldy. Biraq batyly barmady. Sátjannyń osy syryn qabaǵynan uqqandaı, atasy aýylǵa bet alǵanda, áńgime etip ushqyr shúregeıdiń ıtelgige jetkizbeıtinin, salǵan qusyna jete almasa ıtelgi betaldy uzap ushyp ketetinin uǵyndyrdy.

Tyrnaqaldy úıregin alyp aýylǵa kelgende, Sátjandy shashý shashyp qarsy alǵan Zeıne, tóbesi kókke jetkendeı qýanyp, bar tilegin osy sátte balasyna arnap shúkirana oıyn aıtyp jatty.

---