InfoHub Logo

«Úrkinshilik jyldary» atalyp ketken sonaý bir kezde Shyǵys Túrkistan jerinen údire kóshken qazaqtar bas saýǵalap, qaıda barmady? Aldy irgeles jatqan Mońǵolıaǵa aýsa, sońy Gımalaı asyp, Taklamakan shólinen ótip, aqyry Anadolyǵa baryp turaqtady. Osynaý tarıhı kezeńde dúnıeniń árbir buryshyndaǵy qazaq balasyn aıtpaǵannyń ózinde, ejelgi uly dalanyń kindigi, baıyrǵy mekeninde oryn tepken Qazaqstandaǵy qandastarymyzdyń da basyna aýyr náýbet tóngen edi.

Ótken ǵasyrdyń jıyrmasynshy jyldarynyń basynan otyzynshy jyldardyń sońyna deıin Mońǵol eliniń ortalyq óńirin meken etip, bir shoǵyr qazaq pen sanaýly uıǵyr otbasy on toǵyz jyl turaqtaǵany qazirgi kúni tarıh paraqtarynda kómeski tartyp, umyt bola bastaǵan jaıy bar.

Dóńtaıdy ákim etip saılaǵan, el aýyzynda «Ajbogda Abdan eli» dep te atalatyn bir qaýym qazaq qazirgi Mońǵolıanyń Gov-Altaı, Zavhan aımaǵynyń ólkesin, Hasagt Haırhan taýy men Shargyn gov, Húısıın gov dalasyn, Dárbi, Aldyrhan jerin mekendegeni osydan júz jylǵa taıaý tusta ótken tarıhı oqıǵa.

Kir jýyp, kindik kesken qara mekeni Býyrshyn men Barkólde olardyń astynan sý shyqpasa da, otarshy ókimetten daý shyqty. Qytaımen qytaı ózara soǵysyp, Gomından men qyzyl partıa bolyp, jikke bólindi. Eki jaq ólispeı berispeı ózara qyrqysqanda, onyń saldary qoıyn qurttap, aıranyn urttap, týyp-ósken jerlerinde beıǵam ǵana kúzep, jaılap, qystap otyrǵan, el men jerdiń baıyrǵy ıesi qazaqqa aýyr soqqy bolyp tıdi.

Shyǵys Túrkistan ólkesine basqynshylyq aram pıǵylmen enip alǵan Qytaı ókimeti barsha halyqqa júktegen alym-salyqty barǵan saıyn aýyrlatyp, jurtty ábden tıtyqtatýǵa aınaldy. Eń soraqasy, qazaq pen uıǵyrǵa mindettelgen alymnyń kólemi ulty qytaı azamattarǵa salynatyn salyqtan eki esege kóptigi edi. Basqynshy ókimettiń bodanyndaǵy halyqty bulaısha basynyp, «ala qoıdy bóle qyrqýy» qazaq pen uıǵyrdyń ashý-yzasyna erik berdi.

Qytaı ókimeti salyq jınaýdy áskerdiń kúshimen qolǵa alýy — zorlyq-zombylyqtyń asqan qatygezdikpen týyndaýyna ákelip soqtyrdy. Belgilengen mólsherde salyq tólenbese, qazaq rý basylar men úkirdaılarynyń (kóshbasshy) basyn alamyz dep qytaılar qoqańdap, maza bermeıtindi shyǵardy. Onymen qoımaı ólim jazasyna kesilgen qazaqtardyń mal-dáýletin tigerge tuıaq qaldyrmaı tárkilep, artynda qalǵan týys-týǵan, qatyn, bala-shaǵasyn ash-jalańash qańǵytyp jiberetin ádet tapty.

Otarshy ókimettiń alym-salyq jınaýdyń ózine áskerı kúsh-qoldanýy Shyǵys Túrkistandaǵy qazaqtardy Mońǵol elimen shekaralas ólkelerge qaraı yǵysýlaryna túrtki boldy. Osy úrdispen Jádik Dóńtaıdyń aýyly men Abdan bastaǵan Jantekeı-Tasbıke rýynyń aǵaıyndylary Býyrshynnan Barkólge qaraı oıysqan edi. Soǵan qaramastan, qytaı áskeri qazaq aýyldarynyń mal-múlkin tonaýlaryn toqtatpady. Qytaıdyń qysymy odan ary kúsheıip, otarshylardyń tizesi qattyraq batqan tusta Baıtik, Qaptyq taýlary arqyly shekara asyp, Mońǵol jerine engendegi mekenderi Gov-Altaı men Zavhan aımaǵyna tıesili bolatyn sebebi de sol. Al, ol tusta Abaq Kereıdiń Sherýshi rýynyń aýyldary bastap, óz tustarynan Qobda betiniń Oıǵyr jerine aýyp barǵany tarıhtan málim.

Qoıdyń semizin, jylqynyń júırigi men jorǵasyn qytaı áskerleri tartyp alyp, mazasyn ala bergen soń qazaqtar úshin jaıly qonys pen tynysh jer izdeýlerine májbúrlik týdy. Ol úshin alys jolǵa jaramsyz degenderin, ásirese, uzaq joldaǵy kóshi-qonǵa jaıbasarlyǵyn eskerip sıyr túligin salyqqa berip, qalǵanyn satyp, qoı, jylqy, túıesin ǵana qaldyrǵan jaıy bar. Sonyń ózinde Mońǵol jerine kelip qonystanǵan baı-qýatty otbasylardyń basym kóbinde keminde bes júz jylqy, myń qoı, alpys-jetpis túıesi bolǵan.

Mal-janymen, dúnıe-múlkimen qoparyla shekara asyp, aýa kóshý ońaıǵa soqqan joq. Qýlyǵyna quraq boılamaıtyn qytaıdyń zalym áskerıleri ańǵal qazaqty talaı jerde tuzaqqa túsirip, aıaýsyz jer jastandyryp, mal-múlkin tý-talapaı etkenin sol zamandaǵylar kózben kórdi, qulaqpen estidi.

Bul kóshtiń ereksheligi, únemi jasyrynyp, jaýdyń kózine túspeı sýyt júrýinde edi. Bir joly arttarynan qýyp kelgen qytaıdyń jıyrma eki saqshysyn soqqyǵa jyǵyp, taldyryp tastaǵan aýyl jigitteri olardy qotandaǵy kógenge kógendep qol-aıaqtaryn baılap ketken eken. Olardyń minip kelgen attaryn da ala ketken. Ien taýdyń qoınaýynda kógendeýli qalǵan qytaılardy ádeıi bireýler izdep kelmese, bilip tabýynyń ózi ekitalaı bolǵan desedi.

Kóshýge tas-túıin daıarlanyp, Mońǵolıa shekarasyna jaqyndap qonystanǵan Abdan men Dóńtaı bastaǵan aýyldar kózden tasalaý jerlerdi tańdap, syrt kózge ádettegideı jaz jaılaýda shóbi shúıgin óris tańdap, kóship-qonyp júrgendeı syńaı tanytatyn.

Birde jol boıyndaǵy kezekti jańa qonysqa kelip jaıǵasqan aýyl ádettegideı jan-jaqqa jigitterin jiberip, aınalasyn barlatady. Jaý áskeri tosynnan tap berse, qarsy turarlyqtaı eki júz elýdeı qarýly jigitter jasaqtalǵanymen, qoldarynda shoqpar men soıyldan ózge qarý-jaraqtary shamaly. «Páren» dep atalatyn eki sholaq myltyqtan ózge otty qarý da joq. Biraq, jaýmen betpe-bet kelip jaǵalasa kep túser bolsa, jastaıynan asaý jylqymen alysyp, at ústinde kókpar tartyp shynyqqan erler neshe jerden bes qarýy saı bolsa da, qytaıdyń kásibı armıa ofıseriniń kez-kelgenin eki búktep, taqymǵa basýǵa álderi jeterlikteı-aq.

Jol-jónekeı qonyp-túneıtin, ýaqytsha boı jazyp aıaldaıtyn jerlerge kelgen saıyn aýyldan saılanǵan bir top jigit aınalaǵa sholǵynshylyqqa shyǵatyn. Jan-jaǵynyń qaýipsiz ekendigine kóz jetkizip, muqıat barlap-baqylaǵan soń ǵana túıeden júkterin túsirip, qos tigip damyldaıtyn. Kóshtiń aldy-artyna barlaýshy retinde jas jigitterdiń bir toby ozyp, kelesi toby sońyna qalyp, yqtımal qaýiptiń bar-joǵyn únemi baqylaıtyn. Sebebi, kóshtiń sońynan qytaı áskeri qýyp kelýi nemese aldyn orap kelip, kútip jatýy bek múmkin.

Bir kúni taý shatqalyndaǵy tereńdeý saıdyń túbine úıleriniń basyn býyp tigip, ot jaǵyp, tútin tútetip jatqanyn baıqaǵan sany úsh júzdeı qytaı áskeri aýylǵa qaraı bet alǵanyn barlaýǵa shyqqan jigitter kelip habarlady.

Aıtyp aýyz jıǵansha aýyldyń jan-jaǵyn qorshap alǵan qytaı áskeri qoraǵa enip te úlgerdi.

Aýyl adamdary duǵa oqyp Allaǵa jalbaryna bastady. Azǵana uıǵyr jigitterdiń keıbiri aýladaǵy arbaǵa jınap qoıǵan júktiń arasyna tyǵylyp, keıbiri tósek astyna kirip ketti. Bireýleri sart kepeshin bastarynan julyp alyp, qazaq tymaq pen shapan kıip jatty. Er azamattardy qynadaı qyryp tastaı ma dep úreılengen qatyn-qalash, bala-shaǵa ulardaı shýlaı jóneldi.

Qytaılarmen birge júrgen tilmásh jigit aýyl adamdarynyń biri qalmaı aýlaǵa jınalsyn dep jar saldy. Taıly-tuıaǵy qalmaı túgel jınalǵan soń qytaı áskerin bastap kelgen sardary top aldyna tilmáshimen birge kúlimsirep kelip, aldymen aqsaqaldarmen, jasy úlken ájelermen jyly shyraımen amandasyp shyqty da:

— Meniń aty-jónim Sı-Jıń. Biz shekara qyzmetine jańadan taǵaıyndalǵan qytaı ókimetiniń áskerlerimiz. Qyzmet babymen shekaraǵa bara jatyp, saıdan shyqqan tútindi kórip, osylaı ádeıi at basyn burdyq. Sender Mońǵol eliniń shekarasynan ótýge jylystap jyljyp bara jatyrsyńdar. Ony aıtpasańdar da men bilip turmyn. Biraq, bizden esh qoryqpańdar! Senderge tıispeımiz. Kerisinshe, shekaradan aman-esen ótýlerińe kómektesýge daıynbyz. Ol úshin bizge aýyldaǵy barlyq shańyraq sanyn, adamdardyń aty-jónin, mal-múlik pen baǵaly zattardyń tizimin jazyp berýleriń kerek. Sebebi, shekaradaǵy mońǵol áskerleri osyndaı qujattardy mindetti túrde suraıdy. Biz solarǵa tizimdi tabys etip, ary qaraı senderdiń esh kedergisiz dittegen jerge jetýlerińe qolaıly jaǵdaı týdyramyz. Shekara beketine deıin úsh kúndik jol júremiz. Osy merzimde bizdiń áskerdiń kúnine úsh ret tamaqtanýyna arnap, bizge ár kún saıyn 36 qoı berip otyrasyńdar! Búginnen bastap, shekaraǵa qaraı jyljyp kóshe beresińder, biz erip júremiz. Maquldaısyńdar ma, kimde qandaı suraq bar? — dep, sózin aıaqtady.

Qarıalar ózara aqyldasyp, kelispeske ózge amaldyń joqtyǵyna toqtady. Qytaı sardardyń buıyrǵymen kósh-kerýendi júrgizip, álde bir jerge aıaldady. Túıelerin shógerip, qos tigip, bala-shaǵany aınaladan ot jaǵýǵa tezek, shómshek terýge jiberisken.

Otyn terip qaıtqan balalardyń biri Dóńtaıǵa kelip bylaı deıdi:

— Men shómshek terip oqshaý júr edim, balalardyń qasyna tilmash pen eki qytaı baryp, birdemeler surap júrdi. Qaıtqan jolda olardan bilgenim, qytaılar aýylda qansha sart baryn bilmek bolypty. Qudaı ońdaǵanda olar «Saýyt Shańıa aǵadan basqa sart joq» dep qutylypty.

Bul jaǵdaı úlkenderdi qatty sastyrdy. Qytaılardyń aram oıy belgili bola bastaǵandaı. Áskerler árbir úıge kirip, Saýyt Shańıa degen kim, ol qaıda dep surastyra bastaıdy. Tilmásh bas bolyp, qazaqtardy sózge tartyp, olardyń túr-tústerine synaı qarap, uıǵyr ma, qazaq pa degendi aıyrý úshin zer sala bastaǵany ańǵarylady.

Saýyt inileri Ahmet pen Qojanıazdy ertip, úı betin kórmeı qula túzde boı tasalap júrdi. Keshqurym kelip, úıinen azyq-túlik alyp ketedi. Ózge uıǵyr jigitter kereılershe kıinip alyp, qazaqsha taza sóıleýge nemese meılinshe únsiz júrýge tyrysatyn boldy. Qytaılar uıǵyrlardy eń qaterli jaý sanap, qatty qysyp, aıaýsyz qyryp jatqan kezi edi.

Osy jolda ózderimen birge bosyp shyqqan, ejelden quda-qudandaly bolyp etene aralasqan on jeti uıǵyr otbasy Dóńtaıdan qalmaımyz dep, jaýyz qytaıdan bas saýǵalap, birge kóshken bolatyn. Endi, olardy da jymysqy qytaılar timiskip júrip, aqyry, ańǵal balalardan surap, ıis alyp qoıdy.

Sı-Jıń sardar taǵy da aýyl adamdaryn jınalysqa shaqyrdy. Alǵash júzdeskenindeı emes, qabaǵy qatýly. Qytaı áskerlerine buıryq berip, tilmáshtiń basqarýymen jınalǵandar arasynan onshaqty uıǵyr azamatyn tutqynǵa aldy. Jastaıynan qytaıdyń qol-aıaǵy bolyp, el arasyndaǵy tyńshylyqqa mashyqtanǵan tilmásh «qý sarttar sender meni aldaı almaısyńdar!» dep qoqańdap qoıady.

— Saýyt Shańıany taýyp berseńder, myna onshaqty sartty bosatamyn. Eger jasyra berseńder, qazaqtyń basshylaryn Abdan, Dóńtaıdan bastap bárin abaqtyǵa alyp ketemiz. Shekaraǵa jetkenshe jylqy jáne qoı sanaǵyn júrgizemiz. Áskerdiń azyǵyna elý qoı men minis attaryn aıyrbastaýǵa tańdaýly úsh júz at beresińder! — dep buıyrdy, Sı-Jıń sardar.

Keshkisin Dóńtaı moldanyń úıine Saýyt Shańıa inilerimen birge keldi. Ol Dóńtaımen birge otyrǵan aqsaqaldarǵa bylaı dedi:

— Qytaılardyń izdegenderi men ekenmin. Olarǵa óz erkimmen berileıin. Bir men úshin uıǵyrdyń onshaqty azamaty men qazaqtyń jazyqsyz jigitteri, búkil aýyl bolyp zardap shekpesin. Dóńtaı quda, meniń janazamdy qazir shyǵaryp, duǵa oqyp, aqyretimdi moınyma baılap berińiz! Osylaısha, men ólimge barýǵa bel býdym, nar táýekel! Artymda qalyp bara jatqan bala-shaǵamdy áýeli bir Allaǵa, odan keıin el-jurtym sizderge tapsyrdym!

Saýyttyń bul sózi otyrǵandardyń báriniń et-júregin eljiretti. «Amal neshik, taǵdyrdyń basqa salǵany» desti. Dóńtaı molda qudasynyń amanatyn oryndap, janaza duǵasyn oqýǵa májbúr boldy.

Jylqy sanaǵyn ótkizedi degendi estigen aýyldyń eti tiri jigitteri satsa, baǵa súıetin, minse, aıshylyq joldy qysqartatyn, kileń jorǵa, júırik, jelmen jarysyp quıǵyta jóneletin jelisti attardy iriktep alyp, jaý kózinen tasaǵa jasyryp úlgerdi.

Jylqy sanaǵyn júrgizgen qytaı áskerleri júz oneki qazanatty tańdap minip, ornyna ózderiniń arqasy qajalyp, jaýyr bolǵan aryq-turaq attaryn qosyp ketti. Onysy az bolǵandaı, eki-úshten bólinip ár shańyraqqa kelgen áskerler býma júk, sandyq-kebeje, qobdısha-qap ataýlynyń bárin aqtaryp, at tuıaq, qoı tuıaq altyn-jamby, sólkebaı kúmis teńgelerdiń birin qaldyrmaı sanap, tizimge aldy da, árbir úıdiń otaǵasyna qol qoıdyrdy.

Qytaı áskeriniń shashyp ketken júkterin áıelder men bala-shaǵa jınastyryp jatqanda, aýyl aqsaqaldary bas qosyp, aqyldasyp, bir toqtamǵa keldi. Qytaı áskeriniń aram pıǵyly qylań berdi. Eger bular tutqynǵa alyp otyrǵan 17 uıǵyr azamatyn túgeldeı qyryp tastaıtyn bolsa, kelesi kúni qazaqqa da aýyz salady. Eger uıǵyrlarǵa tıispese onda áńgime basqa. Biraq, sonda da jylqy ataýlyny sanap, qoı men túıege mán bermeýi, sandyqtaǵy baǵaly zattardyń bárin tizimge alýy kúmán týdyrady. Bar dúnıe-múlikti tartyp alyp, shekara asyryp jiberse, barǵan jerde kún kórý qıyn bolady.

Osylaı desken elaǵalary qytaı áskeri jazyq jaqtaǵy eń bir jaıly joldy qorshap jatqandyqtan, ózderi taýdy betke alyp, qıyn-qystaý tóte ótkeldi tańdaýǵa ýaǵdalasty. Qas qaraıa kóshke tańdalǵan atandarǵa júk tıeý kerek. Bozdaıtyn ingenderdiń aýyzdaryn býyp, baqyraýyq túıelerge júk artpaı bos aıdaǵan abzal. Árbir áıel balalarynyń oqys dybys shyǵarmaýyn, jylatpaýyn qaperge alsyn. Áskerler uıqyǵa ketkende eshbir ý-shý shyǵarmaı taýdaǵy asýǵa qaraı tartyp ketý qajet.

Óstip aqyldasyp otyrǵanda, úıge bir top ásker saý etip kirip keldi de, bastap júrgen biri qytaısha shań-shuń etip birdeme dedi:

— Saýyt Shańıadan habar-oshar bar ma? — dep, onyń sózin tilmásh qazaqshalady.

— Men Saýytpyn. Bul aýyldan uıǵyr izdeseńder, jalǵyz men ǵana barmyn. Tutqynǵa alǵan onshaqty qazaqtyń obalyna qalmaı bárin bosatyńdar! Senderge keregi uıǵyr bolsa, meni óltire berińder! — dep, qarsy aldyna qasqaıyp jetip bardy.

Qytaı áskeri Saýyt Shańıamen birge 16 uıǵyr azamattyń qoldaryn artyna qaıyra baılap alyp, aýlada turǵan dúıim jurttyń kózinshe aıdap áketýge daıyndaldy.

— Qaraǵym, tilmásh! Myna qytaılarǵa aıtshy! Bulardyń bári óz qazaqtarymyz ǵoı. Bári qolymyzda ósken jastar edi. Senderge at mingizip, altyn-kúmisten syı-sıapat jasaıyq, ortamyzǵa qaldyryńdarshy! — dep, top ortadan bir báıbishe shyǵyp olarǵa jalyndy.

— Oı, shesheı! Áýire bolmańyz! Men qazaq pen sartty óte jaqsy aıyratyn adammyn. Bulardyń arasynda, talaı jyl boıy tyńshylyqta júrip, syrlaryn bilip, sypaılaryn túıgenmin. Sarttyń jaıyn menen surańyz! — dep, qarqyldap kúlgen tilmásh on jeti uıǵyrdy qarýly áskerdiń aldyna salyp berip, ózi de saıǵa qaraı bettep, sońynan erdi. Qytaılar tutqyndalǵan uıǵyrlardy jotadan asyryp aıdap ketti.

— Ońbaı ketkir zalym neme! Musylman balasyn satyp, qytaıǵa berilgen. Tilmásh súreı beıshara, seniń opasyzdyqpen kórgen kúniń qurysyn! — dep, ony bir sybap alǵan báıbishe álgi uıǵyrlardyń ýlap-shýlaǵan áıel, bala-shaǵasyn kóppen birge jubatýǵa kiristi.

Aýyl aqsaqaldary ustalyp ketken 17 uıǵyr azamatyn qaıda aparǵanyn bilip kelýdi tapsyrǵan barlaýshy jigitter sút pisirim ýaqyttan keıin oralyp:

— Qytaı áskerleri eki beldiń ar jaǵyna aparyp, uıǵyr azamattaryn túgel qyryp tastady! — dep, qaraly habar jetkizdi.

— Astapyralla! Bulardyń sury jaman. Búgin túnnen qalmaı kóship qutylmasaq, bárimizdi qyryp salatyn shyǵar — desip, úlkender jaǵy aqyldasa kele eti tiri bir top pysyq jigitterdi tańdaýly júırik attarymen qaldyryp, 17 máıitti arýlap jerleýdi tapsyrdy. Sharýalaryn bitirgen soń olar kóshtiń sońynan qýyp jetýge tıis.

Júkterin túıege teńdep, shuǵyl qozǵalǵan kósh taý asyp, Mońǵol jerine tótelep jetetin ótkelge qaraı tartty. Qoı tabyny men jylqy úıirlerin jigitter aldyn ala aıdap ketken. Kóshtegiler qatty qorqyp, qobaljýmen alǵa qaraı barynsha jantalasa ilgerilep bara jatty. Attary pysqyryp qalsa da, júrekteri zý etip tas tóbeden shyǵa jazdaıdy. Reti kelse sybdyr shyǵarmaýǵa tyrysyp, ún-túnsiz tarta berdi. Kóshtiń aldy taýdaǵy shyńǵa ilikkende tań araılap atty. Qabirshi jigitter de uıǵyrdyń arystaı on jeti azamatyn jer qoınyna tapsyryp, kóshtiń sońynan qýyp jetti.

Tań sáride qarýly áskerin sapqa turǵyzǵan Sı-Jıń aýylǵa qaraı attandy. Ondaǵy oıy qazaqtardy qynadaı qyryp, mal-múlkin tonap, Úrimjige qaraı qaıtý edi. Alaıda, kezeńdi asyp túskende qarsy aldaryndaǵy on jeti zıratty kórip shoshyp qalǵan.

Qaraqshy áskerlerine «alǵa!» dep buıryq bergen Sı-Jıń kelesi jotany asqanda jer sıpap qalǵanyn bildi. Alaq-julaq etip, jan-jaǵyna qaraǵanda, shekara beketi jaqta múlgigen dala ǵana kósilip jatty. Sonaý alysta kózge iliner-ilinbes bıik taýdyń shyńyna kún sáýelsi endi ǵana túse bastaǵanyn ańǵardy.

Taý basyna túsken kún shýaǵymen birge munartyp, qazaq kóshiniń sońǵy legi sonaý bıiktegi kezeńnen asyp, alystap bara jatty...

Kóshti qorǵap, jaý áskeri qýyp kelse, baýdaı qyryp, atyp túsirmekke bekingen qos mergen men soıyl-shoqparmen qarýlanǵan qazaq jigitteri antalaǵan jaý qansha tyrashtansa da, endi qýyp jete almaıtynyna kózderi jetti…

Túndelete kóshken qazaq kóshi taý shatqalyndaǵy qyl kópir derlikteı-aq tar jol, taıǵaq keshýden tańnyń atyp, kúnniń shyǵýmen birge aman-esen asyp úlgerdi. Olardy aıaýsyz qyryp tastap, múlkin oljalamaq bolǵan qýǵynshy qytaı áskerin san soqtyryp ketken aýyldyń aldynan mońǵol jurty keń qushaǵyn jaıyp, jyly shyraımen qarsy aldy. Jergilikti qalqanyń aqsaqaldary qazaqtarǵa jerdiń jaı-japsaryn da búge-shigesine deıin túsindirip:

— Sizder dál qazir bizdiń eldiń Gov-Altaı aımaǵyna qarasty Dárbi aýdany jerine kelip tursyzdar. Myna taýdyń aty Ajbogda. Munda kúzeý men qystaýǵa jer jetkilikti. Biraq, jazda jaılaý úshin óris-qonys tarshylyq etedi. Aýdan basshylarmen jolyqqanda jaılaýdyń jaıyn sheshtirip alǵandaryńyz jón bolady — dep, aqyl-keńes berdi.

Erteńinen bastap, jergilikti mońǵol otbasylar pisirilgen tamaq, qurt-irimshik, qymyz, shubat sekildi as-sýlaryn ákelip, qazaqtarǵa «qonys qutty bolsyn» aıtyp, erýlikterin usyndy. Kelesi kúnderi ár qazaq otbasy aqsarbas soıyp, jergilikti kórshilerin qonaq etip kútti.

Osylaısha, qazaqtardyń Mońǵol jerine aýyp kelip qonystanýyna jergilikti halyq ta, memleket basshysy Choıbalsan da keńdik tanytty. Jeri keń, halqy az, Mánji-SHyń men Qytaıdan 1921 jyly ǵana tolyqtaı azattyq alyp, 1924 jyly táýelsizdigin álemge moıyndatqan Mońǵolıa arǵy bettegi ata jaýlary — qytaı otarshylarynyń qysymymen aýyp kelgen, kıiz týyrlyqty qazaqtardan ózderine keler zıan joq dep bilse kerek.

Kúzde kelip ornyqqan qazaqtar úshin alǵashqy qys qatty bolǵandaı sezildi. Azdap mal basy shyǵyndalyp, aıazdy amal aılaryn jutańdaý ótkizse de, asa qatty oısyratyp ketken eshteńesi joq. Eń bastysy, beıbit ómirdiń qadirin biletin qazaqtar úshin el irgesiniń tynyshtyǵy kóńilge medeý, keleshekke degen kóńilge senim uıalatty...

---