InfoHub Logo

— Osynyń maǵan unady,

— Onda saǵan arnadym.

— Osynyń maǵan unaǵan joq,

— Onda saǵan da arnadym.

Avtor

— Kál, kál, kál!..

Aýyl ómirinde kúnde estiletin kóp sózdiń ishinde kómilip ketpesin dep, búrkitshi qyranyn «Kál, kál!» dep shaqyrady. Onysy basqa eldiń de tili emes, qustyń da tili emes, kádýilgi «Kel, kel!» degen qazaq sózi.

— Kál, kál, kál!..

Qyran ıesine qaırylǵan da joq, qaraǵan da joq. Qulashtan sermep, qaıqaıyp joǵary órlep ketti. Tomaǵasyn sypyrǵanda-aq kózi shalyp qalǵan qoıanǵa da túsken joq. Torǵaıdaı buldyrap joǵarylap aldy da qanatyn qaqpaı syrǵyp ketti. Taýǵa baryp soǵylar naızaǵaıdaı syrǵyp barady. Apyraý, nemene kórdi? Túlki me, qarsaq pa? Álde tipti qasqyrdyń ózi me? Sońǵy kúnderde tynshyǵa almaı qoıyp edi, nemenege qumartty eken? Kózine sol qumartqany ilikti-aý, sirá!..

— Kál, kál, kál!

Tory atty tebinip-tebinip qalyp búrkitshi de órge qaraı salyp edi, omyraýdan tiregen qalyń qar uzaqqa jibergen joq. Beti shyp-shyp terlep, azǵana býsanyp, kúnge shaǵylysyp jatqan appaq qardy baýyrymen syzyp, tórt-bes attap ombylady da tory at turyp qaldy.

— Qap, aırylyp-aq qalǵanym ba! Kál, kál, kál!..

Aldynǵy kúni Erjan ańshy úıine eki túlki ákelip edi. Ekeýi de altaıy qyzyl, altyndaı jymyńdaıdy eken. Syzyq túsirmeı soıyp alǵan eki terini kergishke kerip, quba jonynan bir sıpap qalǵanda qulpyryp sala berdi. Qalyń qyzyl altynnyń betinde azǵana aq qylań kúmis syzyqtar bar. Pushpaqtary qara altyndaı jaltyldaıdy. Tórt jasar qyzy túlkiniń mamyqtaı jumsaq quıryǵyn moıynyna orap oınaı bastady. Eki jasar Esentaı — maǵan túlkiniń búıregin áper dep, qylshyldap júr. Qoı búıregin, qoıan búıregin jep úırengen balaǵa keregi de sol ǵana.

Quttyqtaý aıtyp aýyldastary jınalyp qaldy.

— E, bárekelde, úıirimen úsh toǵyz!

— Bosaǵan qandana bersin, aýzyń maılana bersin!

Ańshynyń aýzy jalǵyz maılana ma, jýannyń jińishkerip, jińishkeniń úziler kezine shyjymdap-sozyp, áreń únemdep otyrǵan azǵana etti aýyldastary jep ketti. Qurt-maı, shaı-qant degenderdiń de túbi kórinip qaldy. Aýyl araqty sýdaı simiredi emes pe, Erjannyń qaltasy da qaǵylyp qaldy.

— Paı, paı, seniń Sar-balaǵyń qustyń patshasy ǵoı! — degen saıyn sylq-sylq etip araq quıylmasqa ne shara!

— Bıyl sen osy bir jıyrma túlki alǵyzdyń-aý, Erjan! — desip qoıady.

— Jıyrmaǵa jete qoıǵan joq áli... — deıdi de Erjan qolyn aqmoınaqqa sozady. Taǵy sylq-sylq, taǵy búlk-búlk...

— Búrkitke túlki aldyrǵannan asar ne qyzyq bar deısiń! Abaı aǵańnyń da bir qumary osy bolǵan ǵoı...

— Qar appaq, búrkit qara, túlki qyzyl

Uqsaıdy qasa sulý shomylǵanǵa.

Qara, shashyn kóterip eki shyntaq,

O da búlk-búlk etpeı me sıpaǵanda...

deıtin be edi?

— Fermaǵa bastyq bolmaı ańshylyq qýyp ketken osy Erjannyń ózinde de Abaıdan juqqan birdeme bar...

Aqmoınaq qyrly stakandarǵa taǵy da eńkeıedi.

Tystan qyran sańqyly estiledi.

— Paı-paı, búrkittiń babynda eken-aý!.. Qudaı qossa, qyzyl zalymdy taǵy biraz uıpalaqtar!

Salqyn aýyz qorada taqtaımen qorshalǵan tomarsha — tuǵyrda otyrǵan qyran taǵy sańq etip qaldy. Kún batqan soń tákappar shanshylǵan boıy qalǵyp ketýshi edi.. Búgin ekinshi tún búrkit uıqydan aırylypty. Bul onyń bir tynshyǵa almaı qoıǵan kezi. Álde, ózi búktep-búrip alǵan túlkiniń tósin suraı ma, álde, aldyrmaı ketken bir túlkige yzasyn shaǵa ma, áıteýir qyranda tynyshtyq joq. Ushýǵa suranady, dalaǵa suranady, aspanǵa suranady. Qanattary taqtaı qorshaýdy syrt-syrt tyrnalap, balaq-baýlaryn shoıyn tumsyǵymen julyp-julyp qoıady. Bostandyq saǵynyshy, azattyq jyry, aspan jyry ón boıyn órtep bara jatqandaı.

Qyrannyń syryn Erjan ańǵarǵan joq. Babyna kelgen alǵyr qyran ańǵa shyǵýdy suranyp otyr dep jorydy. Qonaqtary tarap ketken soń áıeli Gúlbalaǵa:

— Esetjandy tósegine aparyp jatqyzshy. Óziń de jatsaıshy... — degende de qyran zary esine kelgen joq...

* * *

Jabaıy tory atyn bir kún tynyqtyryp, Erjan búgin tary da ańǵa shyǵyp ketip edi. Talma tús kezinde tobylǵy túbinen qoıan yrshyp shyqty. Sekirip, atqylap, qalaı qaraı qasharyn bile almaı, azǵana bógelip te qaldy. Áıeliniń — búgin bir-eki qoıan ákelmeseń, keshke qazandyq astyna ot jaǵylmaıtyn shyǵar degeni esine tústi. Daǵdyly qolmen tomaǵasyn sypyryp aldy da, Erjan búrkitin qoıanǵa qaraı sermep qaldy. Qyran qoıanǵa qaraǵan joq. Qanattaryn kóre serpip joǵarylaı berdi, joǵarylaı berdi.

— Apyr-aý, bul ne kórdi? Taýteke me, qasqyr ma?

Ondaıǵa túser oıy bolsa, qyran endigi oraı-oraı júıtkip, shúıiler kezi bolyp qaldy. Joq, shúıiler emes. Bultsyz kók torǵyn aspandy kósilte kezip, oınaq salyp ketti. Birese aspanǵa órlep kórinbeı ketedi de, birese tómen qaraı aǵady. Uıyǵan denesin, talǵan qanattaryn jazyp júrgendeı kók aspandy tilgilep júr. Keıde qos qanatyn qomdap alyp jerge qaraı qulaı shanshylady da uzamaı jelge qarsy jalt burylyp qaıta joǵarylaǵanda eki qanattyń asty kún kózine aınadaı shaǵylysady.

— Kál, kál, kál! — Joq, qyran qaırylar emes. Ony úlken tirshilik tolqyny aıdap áketti.

Qyran kózi qumaryn shalǵan edi. Ol ony mana sezingen, tomaǵasyn sypyrmaı turǵanda-aq sezingen. Ony oǵan shańqan ashyq, jelsiz tynyq kún aıtyp edi. Bıik aspanda zý etip qalǵan qanat dybysy baryn qulaǵy aıtyp edi. Qyran bolsań bir talpyndyrmaı qoımas júregi aıtyp edi. Tutqynda bolǵan besti búrkittiń boıyna jınalǵan otty qyzýy aıtyp edi.

Qyran qumaryn endi Erjan da kórdi. Kórdi de túsine ketti. Ańshy kózi ǵana shalar bıik aspanda eki qyran saıys salyp júr eken. Úshinshi bir úlken qara alystan oraı ushyp, saıys nemen tynaryn baqylap júrgen sıaqty. Bir kezde bas balýanǵa ózi túsip júrgen kári qyran endi sony kórgen qyzyǵyna qanaǵat etetindeı qyzbaı-qyzynbaı baıaý qalyqtaıdy. Ana ekeýinen tómenirek qalyqtaıdy.

Saıystyń jana bastalǵanyn alystan-aq tanyǵan Sar-balaq birden kımelep ketken joq. Eki jaqqa alshaqtasyp ketip, qarama-qarsy qaıta umtylǵan eki qyrannyń arasy jaqyndaı bergende naq ústerinen bir zý etip ótti de aǵyp alystap ketti. Saıysta júrgen eki qyran jeldetip zýyldap ótken úshinshi qyranǵa amalsyz jalt etisip qaldy. Ie, kúsh ıesi eken, tákappar eken. Ekpini qandaı edi óziniń! Daýyldaı yqtyryp ótti-aý!.. Aıaqtarynda salbyraǵan birdemesi bar... Salbyraǵandarynyń ushynda jaltyraǵan birdemesi bar...

Qyran qus kókte shaǵylysady. Onyń aldy uzaqqa sozylatyn úlken saıys. Bolashaq ana, bolashaq ákeniń bar taýqymetin tanyp bolmaı, boıyna darytpaıdy ony. Usaq qýlyq, bos qaljaqtyń qusy bolsa, saıysa júrip keýdeden teýip jiberedi. Bul kezde jemsaýyna saq bolmasa, jabaıy sháýli qalbaqtap baryp jerge qulap túsedi. Keýdesi jarylyp, jarbıyp qulaıdy.

Uıabasar — ana qyran saıys oıynyn toqtatqan joq. Qyzynyp alǵan eken, keýdesin jelge tosa sharyqtap joǵary ketti de qaıta oraldy. Ata qyran bir aılaker tas-qara, ol bıikke kóterilmeı oralypty. Aılasy ma, aspan aıazynan yǵysqany ma, áıteýir tómenirek aǵyp keledi. Bul joly ana-qyran onyń ústinen ótip ketti.

Tań ata etek taýlardy tunshyqtyra jaýyp alǵan qalyn qaraǵaıdyń ishinen ushyp shyqqanda birden kezdese ketken erkek qyran kózge qorash kórinbegen. Áýeli tym joǵary kóterilmeı tómenirekte oınady. Tanysa kele joǵarylaı berip, qazir talma tús shaǵynda bıik aspanda saıysyp júr. Joǵarylaǵan saıyn aspan sýyna bergeni ras. Erkek qyran tas-qara sodan yǵyssa, onysy kóńil qaldyratyn qylyq. Ázirge uıabasar oıyna ol kelmegen sıaqty, uzap baryp qaıta oraldy. Bul joly tas-qara da oıdaǵy bıikten oralypty. Soqtyǵysardaı, qanattasyp qalardaı ekpindesip kelip, shalqaıysyp ketti. Tas-qarada tásil kóp sıaqty. Oraı kelse-aq jabysa ketkeli júr. Biraq, tákappar uıabasar jaqyndatar emes.

Qyran balasyna dúnıe ári keń, ári tar. Dostary da az emes, jaýlary odan da kóp. Azıanyń aıazyna, Afrıkanyń ystyǵyna shydar urpaq kerek. Qarny toısa qalǵyp sala bermeıtin urpaq kerek. Ońaı kórip saryshunaq aýlap, in kúzetpeıtin urpaq kerek. Qyran balasy osyny oılamaı biledi. Qyran balasy osyny oılamaı isteıdi. Onyń aty — tabıǵat tylsymy.

Sar-balaq keshke deıin saıysqa aralasqan joq. Anda-sanda áldeqaıdan sap ete túsedi de erkin júıtkip, aǵyp ótip ketedi. Bir-eki ret ońasha qalyqtap júrgen kári búrkitke de baryp oraldy. Sálem bere barǵandaı soqtyqpaı-urynbaı boı tejep, edáýir qatarlasyp ushty.

— Qanat qaǵysynda min joq, nege shettep júrsin., aqsaqal?

— Óksheles býyn oıynyńa, oıyńa qaraımyn... Bıik ushsań — qýanysh, tómen ushsań — óziń ókinersiń... Men de qýanyp kórgen, ókinip kórgen aǵańmyn. Qyzyǵyp ta qoıamyn, qynjylyp ta qoıamyn... Ózim ushyp jete almaǵan bıikti senderge tileımin. Óziń aspanda, oıyń tómende júrgenshe, ózin tómende, oıyń aspanda júrsiń, janym. Bıik degen nemene, tómen degen nemene, sonda túsinersiń.

Qyran myljyń bolmasqa kerek. Eki qyran bul oılaryn aıtyspaı uǵynysty.

Osy kezde saıysta júrgen tas-qara maqtanam dep bir qaterge urynyp qaldy. Qor minez kórsetip aldy. Uıabasarǵa bir erlik kórsetkisi kelip tómende júrgen kári búrkitke qaraı qadala ushyp ketti. Qýyp tastamaq pa, julyp tastamaq pa, áıteýir qatal tónip barady. Qanattaryn birese kerip jiberip, birese serpe qaǵyp baryp, kári qyrannyń ústinen túıildi. Joǵarydan oraı-oraı aınalyp baryp, tóbesinen tik shúıilip qaldy. Bas salatyn qalpy bar.

Biraq bas sala alǵan joq. Kárli kózderin bir túırep qalyp, qat-qabattap órgen temir symdaı shor saýsaqtaryn tosa bergen káriń, ustassa-aq aırylmastaı eken. Jemsaýyn shalqaıta ustap, temir naızalaryn tosa berdi. Tyrnaqty da bilekti eken. Shúıilip kelgen sotqar qyran taıqyp ketti, zý etip soǵa almaı ótti.

Uıabasar ony ólimge jumsaǵan joq-ty. Osyndaı uly oıynnyń ústinde qan tógis bolsyn dep tilegen de joq. Bul erlik synalar, erkektik synalar oıyn. Neǵurlym myrzalyq, neǵurlym keńdik, neǵurlym shydamdylyq baıqalsa, analyq soǵan beıim, sony tańdaıdy. Tas-qara minezin unatpaı qalǵan uıabasar únsiz tomsaryp, taý jotalaryn bókterleı, kúnshyǵysqa qaraı tartyp berdi. «Óz betimen júrgen shal-qyranǵa soqtyǵyp nesi bar edi? Soqtyqqan ekensiń, kórsetken erligiń qaısy? Taqala bergende taıqyp ketkeniń be?

— Raqmet, joldas... Saý bolyńyz...»

***

Uıabasar ushqyr da, aǵyndy qus eken. Qanattaryn erkin sermep, utymdy syrǵyp barady. Tas-qaraǵa qanattaryn tez-tez qaǵýǵa týra keldi. Kún boıy bıikke bir kóterilip alyp, jaqynnan oralyp, ekeýi de qınalmaı sharpysyp júrgen. Endi erkekti uzaq ushý synyna salǵysy kelgendeı. Saıystyń bu da bir túri sıaqty. Tóbe shashyna qyraý turyp aq ıyqtanyp alǵan ana qyran sýyqty da, qarsy soqqan jeldi de eler emes. Qonaqtar jerin ózi ǵana biletindeı alysqa tartyp barady.

Tas-qara at shaptyrym jer erip otyrdy da keıindeı berdi. Sylan qyzdyń bir on jaǵyna, bir sol jaǵyna shyǵyp qalbalaqtaı berý dúnıeniń azaby eken. Anturǵannyń alymdysy-aı Aıanyna jelip ere almaısyń...

Qap, bálem, erteń kórermiz... Aspanda sharpysyp júrip qarsy bir kelip qalǵanyńda shap berip shanshyla ketpesem kór de tur!.. Shegedeı shanshylarmyn!.. O, sonaý qalbańdap kele jatqan aq bas kári ǵoı... Táńiri degen, jurttyń sony men emes ekenmin...

Uıabasar bir sát jalǵyz aǵyp kele jatyr edi, qanattarynan jel gýildetip kelip Sar-balaq qatarlasty.

— Esensiz be?..

— Shúkir...

Endi ekeýi qatar syrǵyp keledi. Tóbe shashtaryna qyraý turyp ekeýi de aq ıyqtanyp alǵan. Ekeýiniń ushqyrlyǵy da teńdes eken.

— Aıaǵyndaǵy nemeneń?

— Balaq baý ǵoı.

— Jaltyraǵany nemenesi?

— Jez saqınasy ǵoı.

Qatar ushyp kele jatqan qos qyran birine-biri osyny aıtysqandaı kózderin bir shaǵylystyrdy da uzaı berdi. Qaıda bararyn, qaıda qonaqtaryn ekeýi de bilip kele jatqandaı, aıtqyzbaı uǵynyp keledi. Endi abaılasa ekeýiniń qanat qaǵystary da, qulash sermeýleri de, serpinderi de birdeı eken. Tórt qanattan saýlap sýyldaǵan únderi de qosylyp salǵan ándeı úılese ketipti. Sýyq aspandy ıyqtarymen tilip, qanattarymen sabalaǵanda ekeýi de shimiriger emes. Sharyqtaý qumaryn, ekpindeý qumaryn tarqatar uzaq saıys endi bastalǵan sıaqty. Jel qyzyǵar ekpin, tasqyn qyzyǵar júıtký bar.

Kún bata ekeýi tarbıǵan-tarbıǵan jýan butaqtary bar kári qaraǵaıǵa kelip qondy. Taý jotalaryn jaýyp ketken qalyń qaraǵaıdy kóp kezip, tańdap kelip qondy. Qazir ekeýi qarsy otyr, saq otyr.

— Osyǵan uıalasaq qaıtedi?

— Men uıany sizben birge salarymdy qaıdan bildińiz?.. Qyzyq ekensiz...

— Myna bir jaqyn tarbıysqan úsh jýan butaqtyń ústine quryqtaı-quryqtaı on shaqty jas qaraǵaıdy aıqastyra tósesek uıanyń irgesi tastaı berik bolatyn sıaqty... Odan soń osy qaraǵaıdyń bas jaǵynda jalbyr shash qalqany da qoıý kórinedi. Jańbyr-shashyn kezinde balalarǵa pana da kerek qoı... Uıamyz kózge de kóp shalyna bermes edi...

— Eńbegińiz bosqa ketip júrmesin... Men sizge áli eshnárse degenim joq qoı...

— Ony erteń kórermiz de...

— Qoıyńyzshy, qyzyq ekensiz...

Keıin qalǵan Tasqara da jetipti. Kúndizgi esek-dáme úmiti esinde eken, uıabasarǵa jaqyn qonbaq edi, ol bir ıyǵyn qozǵap qaldy. Árirek otyr degeni sıaqty. Sarbalaqtyń kózderi de qara jalyn atqandaı bir jarq etip qaldy. Tasqara sasqalaqtap, tez ornalasa almaı, qanattaryn qalbańdatyp, butaqtan-butaqqa kóship, aqyry anaý ekeýinen bıigirek baryp qondy. Joǵaryraq otyryp alǵan soń arýaqtanyp ta ketti. Shen berip, bıik tuǵyrǵa otyrǵyzsań, qandaı orynǵa bolsa da uıalmaı-aq otyra ketetin sıaqty, jarasa kettim dep oılaýy da múmkin. Sándi otyr, salmaqty otyr...

— E, men bir jumysqa aınalyp qaldym... Áıtpese senen qalatyn emes edim! — degisi kelgendeı, uıabasarǵa qyr kórsetip qoıady.

Qaraǵaı bastaryn jelimen jaıqap kári qyran da keldi. Onyń jastarda ne jumysy bar, ońasha qonaqtap jatyr. Beldeýin sheshinip, tymaǵyn silkip, kúıbeńdegen qart adam sıaqty, oralymy azaıǵan aýyr dene birneshe butaqty syndyryp baryp áreń tynshyqty.

Endi tórteýi de tym-tyrys. Aǵash basy, qarańǵy tún qyrandar úshin oıyn-saýyq orny emes. Olardyń oıyn-saýyǵyna shańqaı tús, bıik te keń aspan kerek. Qyzynǵan deneler amalsyz tynyshtalyp, qara tas bolyp qatyp qaldy.

* * *

Tań sáriden kári qyran jóneldi. Shor alaqan qyshyǵandaı boldy. Kim biledi, qoıan kezdeser, sýyr da shyǵyp qalǵan shyǵar...

— Ushpaımyz ba? — Sarbalaq ıyqtaryn qozǵap silkinip qoıdy.

— E, ushaıyq!

Uıabasar dúr silkindi de usha jóneldi.

Uıyǵan dene jazylǵansha úsh qyran qatar ushyp keledi. Suńǵaq deneli uıabasar ortada. Eki jaǵynda eki erkek qyran. Uıabasar kóńili Sarbalaqqa birjola aýyp bolsa da Tasqarany da qýyp jibergen joq. Kók sulýy da aınalasynda shulǵyma jigitterdiń bola bergenin jek kórmese kerek. Kóz qıyǵy eki qyranǵa da túsip keledi.

Túske tarmasa qyrandar taýdan alystap jazyq dalanyń ústinde kele jatyr edi. Qaýip-qater jasyrynar esh nárse baıqalmady. Al endi bastańdar degendeı, uıabasar aspanǵa tik qarǵyp ketti. Qanat asty kúnge shaǵylysyp jarq etip qaldy. Sarbalaq pen Tasqara da joǵarylaı berdi. Uıabasar sýyq aspanǵa shanshyla qadalyp, áli bıiktep barady. Áýeli az sheginip qalǵan Sarbalaq uıabasardy qýyp jetip, alǵa túsip ketti. Jemsaýynda alqymynan tirep, bógep júrgen ılenip-jumarlanyp qalǵan jún-jurqa bar eken, ony aýzynan ytqytyp jiberdi de jeńildenip ketti.

Kók sulýy kópke denin oıynǵa qatynaspaı qoıdy. Erkek qyrandar eki jaǵynan orap kelip sharpysýǵa shaqyrsa da eleń qylar emes. Ne tik qarǵyp joǵarylap ketedi, ne súńgip tómen ketedi.

— Ózderiń biraz saıyssańdarshy...

Qyzynyp alǵan erkek qyrandar ózara saıysyp ketti. Sarbalaq uzaq aǵyp ketip, keń orap qaıtady. Tásilqoı Tasqara jaqynnan orap, taban astynan tap beredi. Biraq tyrnaqqa tyrnaq iliger jerge kelgende taıqyp ketedi. Tómen súńgıdi, burylyp ketedi, uıabasardyń tasasyna qaraı umtylady.

Oıynda qandaı tásil qoldansań da aıyp emes. Biraq bar tásilin bas saýǵa bolsa, ony qyran kóp kótermeıdi. Sarbalaq yzalana bastady. Tasqara taǵy bir jaqyndaı berip taıqyp ketkende, qanattaryn qıǵashtaı berip, oń ıyǵymen soǵyp ketti. Ústinen soqty. Iyǵy temirdeı eken. Tasqara sol jaq qanatym úzilip ketti me dep qaldy. Endi kóteriler shama joq qulaı tómendep, álde qaıda tómpe ústinde sýyr jep otyrǵan shal-qyrannyń qasyna kelip qondy.

— Bir japyraq asatyp jibershi, kókem!...

Tasqaranyń qarasy óshken soń uıabasar oıynǵa ózi túsip ketti. Qyran qus jasyryna da bilmeıdi, syǵalap syqylyqtaǵan ury kózderdi de, kúńkili tynbas kúndes kózderdi de unatpaıdy. Bul oıynǵa bógesin kerek emes. Bul urpaq oıyny, urpaq kúıi. Bul oıynǵa aspan keńdigi kerek, jer bıigi kerek. Bul oıynǵa qýana biler júrek kerek.

Sarbalaq yzaly qabaǵyn jadyrata almaǵan boıy aǵyp kele jatyr edi, uıabasar jaqyndap kelip, qylań etip burylyp ketti. Qyran qabaǵy da jadyrap sala berdi. Endi ekeýi keń aspandy kere oraǵytyp, qarama-qarsy kelip, tós taqasyp qalardaı jaqyndasyp, qaıtadan tik kóterilip ketip júr. Qatty aǵynymen kelgende tóske tós taqasyp qalsa aralarynda syǵarlanǵan sýyq aýadan basqa eshnárse joq-ty. Birinde analyq kúıi, birinde atalyq qumary, ekeýi keshke deıin saıysty. Kún bata keshegi qaraǵaıdyń basyna qaıta kelip qonǵanda bireýi áke, bireýi sheshe bolyp qalǵandaryn tanydy. Uıany qalaı salý, qaıda salý daýy bolǵan joq.

* * *

Jazǵyturǵy eki sary úrpek balapan qazir qonyraıǵan-qońyraıǵan qus bolyp qalypty. Endi ushar kezderi jaqyn. Áke-shesheleri osynyń qamynda.

Áýeli bular judyryqtaı-judyryqtaı kók-shubar jumyrtqa edi. Bar qyzýyn, bar meıirimin solarǵa berip, ana qyran qyryq kún tapjylmaı otyryp basyp shyǵardy. Úkideı sap-sary ulpa jún eki balapan jumyrtqadan shyqqan soń ǵana qaljyraǵan uıabasar birinshi ret uıadan ushyp, arqan boıy baryp qondy. Tós súıekteri soraıyp, aryqtap qalǵan eken. Qanattary da áreń qaǵylady. Sarbalaq azyq-túlikten kende qylmasa da qatty júdepti. Úsh kúndik oıyn saıys emes, armandary osy eki balapan edi ǵoı. Uıabasar qaljyrap qalǵanyna ókiner emes. Búgin ol qanattaryn jazyp alady. Tań sáride sýǵa shomylyp qaıtady. Jumyrtqa basyp otyrǵanda kóbinese aýzyn qar men jańbyrǵa tosyp sýsyndap edi. Endi ol kúnder artta qaldy.

Qos qońyrlary adam bolyp keledi. Qoıan jilikterin biteý juta bastady. Túlkiniń tósine talasyp qalady. Ókpe tustan tesip jiberip qyzyl qandy soraptaǵanda kózderi shatynap birine-biri yryq bermeıdi. Tyrnaqtasyp ta alady. Tek Sarbalaqtyń yzǵarynan ǵana yǵysady.

Uıa basýǵa otyrǵan kezde analyq Sarbalaqtyń ózinen de jatsyrap ketken. Baýyryndaǵy eki jumyrtqany odan da qyzǵanatyn. Qazir balapandar eseıgen saıyn áke yzǵary kerektigin de moıyndady, erli-zaıyptylyq sezimi de qaıta oıandy. Qoıshynyń tórt qanat úıindeı kóp uıanyń analyq pen atalyq eki shetine qonaqtaıdy. Oınaǵylary kelip, ushqylary kelip damyl tappaıtyn eresektenip qalǵan balalaryn ıyqtarymen qaǵyp, qanattarymen jaıqap uıanyń ortasyna qaraı yǵystyrady. Tezirek ushsa eken, dúnıe tanysa eken... Qoıandy ala almaı yzalansa eken... Aıaz kelip qalǵansha áke-sheshelerine erip ushyp anany-mynany úırense eken... Uıada kúnde jep júrgen tamaqtary júgirip júrgen tórt aıaq ekenin tanysa eken. Alysar, julysar baryn bilse eken.

Ata-ana qarly-borandy daýyl kútedi. Qara daýyl soǵyp turǵanda yqtap-yǵysyp otyrǵan qos qońyrdy jelge qarsy ıterip jiberý kerek. Qanattaryn eriksiz qaǵatyn bolsyn. Keýdeden tiregen qatty jel qulatpaıdy da qanat qaqqan saıyn joǵary kóterip ákete beredi. Sonda balalar qorqyp shyryldar ma, qýanyp sańqyldap jiberer me!.. Ata-ana osyny kútedi, qýana kútedi. Bul olardyń alty aı kútken armany. Alty aıǵy azaptyń bar tóleýi osy ǵana.

Kúzgi qara daýyl kóp kúttirgen joq. Soǵar kezinde soǵyp ketti. Analyq qansha asyqsa da Sarbalaq daýyldyń kúsheıe túsýin kútti. Qalyń ormannyń ózegi shirigen kárilerin aýdaryp tastap, barlyq qoqysty, barlyq ıis-qońysty aıdap áketetin surapyl daýyl arman ǵoı bir! Urpaǵyń sondaı daýylda aıaqtansyn da.

Sarbalaq kesheden beri analyqtyń ózin de shettetip tastap, eki balapanǵa damyl bermeı otyr. Uıany aınala qýyp eriksiz qanattaryn qaqtyrady. Eriksiz butaqqa jarmastyrady. Jas tyrnaqtar uıanyń jýan butalaryn tyrnalap tastady. Qulamaý kerek. Tyrnaqtar qadalyp úırensin, bilek bulshyq etteri shıratylyp úırensin. Qanattary qaǵyla bersin, qataıa bersin.

Ekinshi kún soqqan qara daýyl báseńdegen joq edi. Tań ata Sarbalaq sańq etip, jaqyn qaraǵaıǵa qonaqtaǵan qosaǵyn shaqyrdy.

— Nemene, ushyramyz ba?

— Ushyraıyq!

Áýeli ata-ana uıany aınala ushyp óz qanattaryn jazyp aldy da uıalaryna qona berip, qos qońyrdy jelge qarsy ıterip-ıterip jiberdi. Ásheıindegi nuqyp qalý emes, temirdeı tegeýrin bar eken, balalar uıaǵa jabysqan joq. Tyrnaqtaryn baýryna qysyp alyp, qanattaryn tez-tez qaǵyp, kóterile berdi. Shyryldaǵan da joq, sańqyldaǵan da joq, kózderi ǵana ójet túıilip alǵan. Aýmaǵan ákesiniń kózderindeı, yzǵarly qara jalyn shashady. Áýeli typyrlaı qaǵylǵan qanattar endi baısaldy qaǵys taýyp ala bastady. Daýyl yrǵaǵyn ańdaı bastady. Ara-tura qanattaryn qaqpaı, keýdelerin daýylǵa tosyp qalqyp-qalqyp alady. Endi bir kezde ata-analaryna kóz toqtata qarap, bir qońyr sańq etip qaldy. Oǵan ekinshi qońyr jaýap berdi. Bul qýanysh sańqyly ǵoı!

— Túý, ushý degen qandaı jaqsy edi! Neǵyp sonsha ushpaı otyrǵanbyz? Dúnıe degen qandaı keń edi! Tar uıaǵa qalaı syıyp otyrǵanbyz? Daýyl degen qandaı jaqsy edi! Usha almasty ushyryp áketedi eken-aý!. Qansha ýaqyt bóstegin bulǵap otyra bergen mesheý edik qoı. Daýyl kóterip aspanǵa shyǵardy emes pe! Endi osylaı sharyqtaı beretin shyǵarmyz. Arman degen osy da, qýanysh degen osy da!

Manadan balapandarynyń astyn ala ushyp kele jatqan ata-ana endi qatarlasyp ushqaly jaqyndap keledi. Qaýip joǵaldy. Qulaý qorqynyshy joq endi.

Daýylda ushyrǵan balapandarymen qatarlasa ushyp kele jatqan ata-anada qýanyshtan basqa bir sezim qalmaǵan sıaqty.

---