InfoHub Logo

Aqpannyń sońǵy kúninde aýdandyq Mádenıet Úıiniń kishi zalynda , kele jatqan kóktemniń alǵashqy lebindeı  áserli de ádemi kesh ótti. Aýdandyq kitaphana  ujymynyń úlken eńbeginiń nátıjesinde joǵary deńgeıde  uıymdastyrylǵan bul shara- aty qazaq eline tanymal arqaly aıtysker, óleńderi respýblıkalyq basylymdarda kóptep jarıalanyp júrgen belgili jazba aqyn,Qazaqstan Jýrnalıser Odaǵynyń  múshesi, oblystyq «Dıdar» gazetiniń tilshisi, Qazaqstan Táýelsizdiginiń 25 jyldyǵy mereıtoılyq medaliniń ıegeri, tórt jınaqtyń avtory Hasen Zákárıanyń  tvorchestvosyna arnalǵan edi. Kúnilgeri osy júzdesýden qulaǵdar bolǵan  aqynnyń  oqyrman, tyńdarman, kórermenderiniń bir parasy ǵana kórsetilgen ýaqytta kishi zaldy lyq toltyrǵanda, «Hasenniń  aqyndyǵyn joǵary baǵalaıtyn alys-jaqyndaǵy jyrsúıer qaýym jıylyp kelse, úlken zalyń tarshylyq eter me edi!?.»-degen oıǵa kelgendeısiń... Sonymen, kitaphana qyzmetkerleri Gúlnar Daýtova men Roza Kenjehanova kezektese sóz alyp, qysqasha ótkizilmek sharanyń maqsatyn aıta kelip , kesh ıesi-aqyn Hasen Zákárıaǵa tórden qurmetti oryn usynǵan soń, alǵashqy quttyqtaý sózdi Hasenniń kóp jyldar qyzmettes bolǵan aǵa joldasy,  aýdandyq «Raýan» gazetiniń redaktory, Qazaqstan Jýrnalıser Odaǵynyń  múshesi  Kádirbek Aıdarhanovqa berdi. Kádirbek Aıdarhanuly aqyndy redaksıaǵa qyzmetke shaqyrǵanda óziniń qatelespegenin, Hasen inisiniń baı sózdik  qorymen, tildi asa jetik meńgergenimen jáne óziniń týabitti  eńbekqorlyǵymen az ǵana ýaqytta gazet jumysyn tez ıgerip, kánigi jýrnalıs deńgeıine kóterilgenin qysqa da áserli jetkizdi. Hasenniń qyzmettegi jetistikterinetyńdarman nazaryn arnaıy aýdaryp,onyń jýrnalısıka salasynda alar bıikteri áli de alda ekenine senim bildirdi.

Budan keıin H.Zákárıanyń ónerdegi basty baǵyty-aqyndyq  tvorchestvosyn  saralaý, taldaý arqyly kópshilikke oı salý maqsatynda, onyń shyǵarmashylyǵy týrasynda  keleli baıandama jasaldy. Baıandamashy- bilikti ustaz,Qazaqstan Respýblıkasy bilim salasynyń úzdigi, «Astana»(?) medaliniń ıegeri, eńbek ardageri Núrbıla Shákenova aqyn tvorchestvosyna keńinen toqtalyp, onyń óleńderi san taqyrypty qamtıtyn jan-jaqty ekenin atap kórsetti. Hasen-aldymen lırık aqyn. Onyń óleńderinen adam janyn tazartatyn kóktemniń tańǵy lebindeı bir jylylyq esedi, oqyrman kóńiline nur quıady. Hasenniń jyr jınaǵyn bir demde oqyp shyqqan adam kitaptyń tez bitip qalǵanyna nazyrqanyp, mynandaı sulý jyrdyń áli de órile bergenin qalar edi... Myna shýmaqqa nazar aýdaryńyz:

            ...Sap-sary nurǵa shym batyp

            Siltideı tunyp tur álem

            Saǵynysh júrek syzdatyp

            Syńsıdy muńdy bir áýen... («Kúzgi baqta»)

Bolmasa:

                        ...Tún aýdy, áli kóz ilmeı

                        Otyrmyn jyrǵa túıip syr

                        Úndesip syrtta kóńilmen

                        Sup-sýyq jańbyr quıyp tur... («Jańbyrly túnde»)

Osy eki óleńniń eki shýmaǵy ǵana aqynnyń bolmys-bitimin aıqyndap turǵany- kóziqaraqty oqyrmannyń zerdesine ońaı jetetini kámil. Hasen-sýretker aqyn. Ol azǵana sózben,myna tómendegi shýmaqtaı, kópshilik kórse de ańǵarmaıtyn bir sýretti kesteleı salǵanda, «osyny men de kórip edim-aý»-degendeı oıǵa eriksiz kelesiń:

            ...Áldeneniń qyzyǵyna batqandaı

            Kúnshýaqta shúpirleıdi  kóp torǵaı

            Qar sýymen tańdaılaryn jibitip

            Máz-máıram bop qýanysyp jatqandaı ... («Naýryz»)  Jáne de taǵy bir óleńde:                               

...Órshelenip kúni- túni, bult  jınaǵan árqaıdan

Kúzgi qara daýyldyń ótti yzǵary mańdaıdan

Qımastyqpen aıaqtap bir maýsymdyq ǵumyryn

Ushyp jatyr bir-birlep  japyraqtar sarǵaıǵan... («Kúz»)-dep tolǵaıdy  

Mine, mundaı bir sáttik kórinisterden  sulý sózben sýret salý-kez kelgen aqynǵa buıyra  bermeıtin qabilet. Al, osy jany názik lırık sýretker «Oralmandar» atty óleńinde:

            ...Tospasyn jańa ǵasyr órinde syn

            Aǵaıyn qaıda barsań ózim desin

            Halyqtyń qazaq degen budan bylaı

            İrgesi eshqashanda sógilmesin!-dep bıik azamattyq tuǵyrdan el múddesin tolǵasa, «Týǵan ólke»jyrynda:

            ...Aqtaı bilip el senimin uldaryń

            Nurly bolsyn keleshegiń, týǵan jer-dep patrıottyq rýhta urandaǵan aqyndy kóremiz.Hasen qaı baǵytta jyr túzse de, «Shyn júırikke yldı da bir, ór de bir» ekenin kórsetip kele jatqan maıtalman, ámbebap sýretker. Onyń negizi-aqyndyq atty qabilettiń týa bitti boıǵa daryǵany bolsa, taǵy bir parasy- par jegilgen qos júırikti bir delbemen teń jeldirgendaı,aýyzeki sýyrypsalmalyq pen jazba óleńdi qatar alyp júrgeninde dep túsingenimiz jón bolar. Asylynda, mundaı aqyndar sırek. Kóbinde sýyrypsalma  aqyn jazba óleńde tasyrqap jatsa, qandaı myqty jazba aqyn aıtysqa betteı almaıtynyn kórip júrmiz. Hasenniń osy erekshe qasıetin onyń aýyldas aǵasy kezinde:

            Hasen degen aqyn bar,bilesiń be,

            Óleń men jyr tel bitken bul esimge

            Aıtystyń bóget buzar nópiri men

            Lırıkanyń tunyǵy -úlesinde

            .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .

            Bir shyndyq bar-ózgeler bile me osy

            Óleńniń myzǵymaıtyn tiregi-osy:

            «Aqyn bolyp týady»-deıdi Hasen,

            Bul-Hasenniń ómirlik kredosy-dep sátti baǵalaǵan.Hasen óleńderiniń jan-jaqtylyǵy- eldiń qordalanǵan kúrdeli máselelerin jyrlaýda, dos-jarandarǵa ázil-qaljyńdy ádemi uıqastarmen jetkizýde, estelik-jyrlarynda keńinen ashylady. Aqynnyń úlken fılosofıalyq astarly  oqıǵaly óleńderi men balladalary óz aldyna jeke taqyryp. Jaqsylyq pen jamandyqtyń toǵysy, qıametti taǵdyrlar, el jaǵdaıy, ishki janaıqaı- onyń «Qaıta toǵyspaǵan jol», «Qaıt aýylǵa,aǵaıyn» atty balladalarynda aıshyqty bedermen, adam janyn shabaqtar ótkir tilmen  oqyrman sanasyna jetkiziledi.

 Aqyn óleńderiniń bolmysy adamnyń jan dúnıesine jaqyndyǵy sonshalyq, onyń kóp jyrlary ánge suranyp turady. Búginde Hasenniń óleńine jazylǵan jıyrma shaqty án respýblıka sahnalarynda oryndalyp júrgeni-sol sózimizdiń aıǵaǵy.Onyń ishinde shoqtyǵy bıik «Dostarǵa» áni erekshe baǵalaýǵa laıyq. Bul shyǵarmanyń mýzykasyn Kúrshimniń taǵy bir talantty týmasy,dúnıeden erte ótken Oralhan Kósherov shyǵaryp, sózin Hasen jazyp,ony úlken sahnalarda oryndap halyqqa taratýǵa eńbektengen daryndy ánshi Esen Májenov sıaqty ónerli úshtiktiń osy týyndysy qazirgi kúnde Qazaqstan ǵana emes,Qytaı,Reseı,Mońǵolıa qazaqtarynyń arasynda keńinen tanymal. Budan basqa óleńin H. Zákárıa jazǵan «Balalyq» (áni O Kósherovtiki), «Kúrshim válsi»(áni B. Áshirbaevtiki), «Ardagerlerim»(áni M. Shákerovtiki), «Kórdiń be,sen, Kúrshimdi?»(áni Ǵ. Dosanovtiki)t. b.kóptegen ánder túrli aýdıtorıalarda oryndalyp keledi.Hasenniń kórkem ádebıettegi taǵy bir qyry-sheshendik sózder men tapqyr ázil- qaljyńdardy quraý, jınaý. Bul-qazaq aýyz ádebıetinde erteden qalyptasqan úrdis bolǵanymen, jazba ádebıette tasada qalyp kele jatqan janrdyń túri. Ózi sýyryp salma aqyn, ózi ázil-qaljyńdy qoıyny-qonyshynan taban astynda ýystap shashatyn sheshen  Hasen kúldirgi áńgimelerdi el aýzynan jınaqtaýdan da jalyqqan emes.Nátıjesinde, osy baǵyttaǵy eńbekteri «Dıdar»gazetinde jańa aıdarmen shyqty. Respýblıkalyq basylymdarda udaıy jarıalanyp keledi. Kóptegen oqyrmandarynyń suraýy boıynsha,osy qaljyń áńgimelerdi jeke kitap qyp ta shyǵardy.

  Bilgir ádebıetshi, bilikti til mamany Núrbıla Shákenqyzy baıandamada óz paıymdaýyn Hasen Zákárıanyń óleń joldarymen ádipteı otyryp, aqyn tvorchestvosy haqynda keleli oı, kósheli pikirlerdi molynan aıtyp,  ádebı týyndylarǵa jan-jaqty tereń taldaý jasady. Bul-ásirese, osy keshke kelip otyrǵan ustazdar men mektep oqýshylary  úshin aqyn poezıasyn tanýǵa, túsinýge, túısinýge  jeteleıtin úlken eńbek bolǵanyn atap aıtqanymyz-lázim. Baıandamany bútindeı emes, onyń qomaqty bóligin ǵana jarıalaýdyń ózi gazet kótermeıtin júk bolǵandyqtan, osylaı qysqasha túıindeýdi jón kórdik. Al,osy eńbektiń kóshirmesin ustazdar kóbeıtip  alyp , oýshylarǵa usynsa, olar úshin aqyn tvorchestvosyn tanýǵa óte paıdaly kómekshi qural bolar-aq.

  Júrgizýshi G. Daýtovanyń suraýyna oraı Hasen Zákárıa óziniń aqyndyq jolynyń qashan, qalaı bastalaǵanyn qysqasha áńgimeledi. Mektepte qabyrǵa gazetine oqýshylarǵa syqaq óleń jazýdan bastaǵan ol aqyndyq sheberligin áskerde júrgende ushtaı túsip,keıinde aıtys óneri qaıta jańǵyrǵanda, aıtys aqyndarynyń alǵashqylarynyń qatarynda aýdandyq, oblystyq, respýblıkalyq aıtystarda san ret jeńimpaz bop, júlde alǵanyn,sońynan jazba poezıaǵa birjola bet burǵanyn kórermenderge áserli etip jetkizdi. Sol kezdegi ónerdegi azýly qarsylastary, búginge deıin ómirdegi dos aǵa-inileri Abash Kákenov, Serik Qusanbaev, Aıtaqyn Bulǵaqov syndy tanymal aıtyskerlermen el aldyndaǵy tartystarynan qyzyqty estelikter aıtty.

          Budan keıin quttyqtaý sózder men aqyn óleńine jazylǵan ánder kezek almasyp otyrdy. Respýblıkaǵa tanymal ánshi Esen Májenov «Dostarǵa»ánin shyrqap, aýdandyq mýzyka mektebiniń oqý isiniń meńgerýshisi Baýyrjan Óteýlınov  O. Kósherovtyń «Aman júr,inilerim» ánin dombyramen náshine keltirip oryndady. Qazaqstan Respýblıkasy bilim berý isiniń úzdigi Jaılaýbek Oqasov aqynǵa óziniń tilegin aıtsa, Oralhan Kósherovtyń qaryndasy Indıra aǵasynyń Hasenniń sózine jazylǵan «Aq tilek» ánin kópshilikke tartý etti.Óz kezeginde aqynnyń jary Gúljan jınalǵan qaýymǵa alǵysyn aıtyp, izgi tilegin jetkizdi. Hasenniń ómirdegi aǵasy, óleńdegi áriptesi Qumarbek Qalıev aqynnyń qurmetine birneshe óleń oqysa, №1 Iý.A.Gagarın atyndaǵy orta mekteptiń 8-synyp oqýshylary Jumaǵulova Marhabat pen Serikqyzy ShuǵylaHasen Zákárıa óleńderin kórermen kóńiline naqyshyna keltire jetkizip, kópshiliktiń yqylasyna bólendi.Gúlnar Daýtova «Nıettester tilekteri» aıdarynan Qabdolda Turarovtyń, Qumarbek Qalıevtiń Hasenge arnaǵan óleńderin oqydy.Kezek aqynnyń týǵan aýylynan kelgen eki inisine jetkende, zal toly kópshilik bir jelpinip qaldy. Asyly, osy ónerli juptyń shyǵarmashylyq eńbegi kem qoıǵanda, aýdan kóleminde laıyqty baǵasyn alatyn ýaqyt jetken sıaqty.Qazirgi kileń fonogram, kompúterlik dybys jazý kezinde bir dombyra, bir garmonmen kópshiliktiń aldynda Ábishev Talǵat pen Árekov Beglan «Sáýletaı» ánin qos daýysta kelistire oryndaǵanda,umytyla bastaǵan halyqtyq án salý úrdisin jańǵyrtqandaı áser qaldyrdy. Kesh ıesiniń suraýymen olar «Kıelim» ánin jáne shyrqady. Keshti «Kúrshim aýdanynyń mádenıet,tilderdi damytý, deneshynyqtyrý jáne sport bólimi»memlekettik mekemesiniń basshysy Baqytqan Fazyluly Ólmesekov qorytyndylady. Ol óz sózinde aýdannyń mádenı jaǵdaıyna qysqa sholý jasap, búgingi keshten alǵan áserin ortaǵa sap, kórermenderdi aldaǵy sharalardyń josparymen tanystyrdy. Ǵazez Dosanovtyń Hasen Zákárıanyń sózine jazylǵan «Kórdiń be, sen, Kúrshimdi?»ániniń shyǵýyna óziniń de qatysy bolǵanyn qyzyqty áńgimelep,sóz sońynda qolyna dombyra alyp, osy ándi áýelete shyrqap, kórermenniń kóterińki kóńilin odan ári kókke órletti. Kesh barysynda aqyn ómiriniń túrli kezeńin beıneleıtin slaıdtar kórsetilip, qosymsha maǵlumattar berilip otyrdy. Osy kezdesýdi ótkizýge kitaphana qyzmetkerleri úlken ázirlikpen kelgeni kórermen kóńilinen shyqty.Bul ujymnyń keıingi kezde ózi ázirlegen sharalar aıasyn keńeıtip, tyńdarman aýdıtorıasyn ulǵaıtyp kele jatqanynyń bir parasy-búgingi ótkizilgen taǵylymdyq ta, tanymdyq ta máni zor osy kesh bolǵanyn atap aıtqanymyz jón bolar-aq.

Qumarbek  QALIEV

---