InfoHub Logo

Bir adam úsh ulyn qasyna shaqyryp alyp:

— Men qartaıdym, - depti, — dám-tuzym taýsylar mezgil jetken sıaqty, senderdiń qamdaryńdy oılaıtyndaı ýaqyt týdy. Meniń senderge qaldyrar aqsham joq, qazir úsheýińniń qoldaryńa ustatqaly otyrǵanym da arzan qoldy dúnıeler. Jolǵa shyǵýǵa qamdanyńdar, meniń senderge bermek bolyp otyrǵan zattarymdy kózi kórip, qulaǵy estimegen eldi tabýǵa attanyńdar. Alda-jalda ondaı tapsańdar, úsheýiń de baqytty bolasyńdar, muratqa jetesińder.

Osyny aıtyp, ol bir ulyna átesh, ekinshi ulyna shalǵy, úshinshi ulyna mysyq beredi.

Ákesi qatys bolǵannan keıin, bir úlken uly áteshin qoltyǵyna qysyp alyp jolǵa shyǵady.

Biraq qanshama el kezip, qaı shaharǵa, qaı aýylǵa barsa da áteshine eshkim qyzyqpaıdy. Qaı shaharǵa bolsyn, taqaı bergende –aq munarada men mundalap jel aınaldyryp turǵan «áteshti» kózi shalady. Al shaharǵa qaraǵanda aýyl – aımaqta átesh tipti kóp eken. Qora saıyn syryqtarǵa qonaqtap alyp «kýkáreký» dep otyrǵan áteshter.

Sirá, myna átesh meni muratqa jetkizbeıdi dep oılaı bastaıdy jigit. Aqyry bir aralǵa tap bolady. Aral jurty týasy átesh kórmegen, sondyqtan qaı ýaqyt bolǵanyn ajyrata almaıdy eken. Olar tek tańnyń atqanyn, kúnniń batqanyn ǵana biletin bolsa kerek, al bireý-mireý tún ortasynda oıana qalsa, qaı ýaqyt ekenin bilmeıtin bolypty.

Qarańdar, halaıyq,— deıdi jigit, áteshin kórsetip, qandaı tamasha qus deseńdershi.

Basynda jalt-jult etken qyzyl táji bar,aıaǵynda serilershe ókshe temir baılaǵan. Bir túnde úsh ret shaqyryp, qaı ýaqyt bolǵanyn bildiredi, sońǵy shaqyrǵany — tań atyp qaldy degeni. Alda-jalda átesh kúndiz shaqyrsa, ol —aýa-raıy buzylady degeni.

Jurtqa átesh qatty unaıdy. Túni boıy kóz ilmeı, áteshtiń saǵat ekide, tórtte, sonsoń saǵat altyda shaqyrǵanyn máz-meıram bolyp qyzyqtap otyryp, tań atyrady.

Erteńinde jigitten: «Áteshińdi satpaısyń ba, aqysyna ne alasyń?»—dep suraıdy.

Nesi bar,— deıdi jigit,— eger bir esekke , júk bolatyndaı altyn berseńder, sirá, áteshimdi satýym da múmkin.

Aý, munyń tegin bergenmen birdeı ǵoı,—dep, aral turǵyndary shý ete túsedi jáne qolma-qol suraǵan altynyn aldyna salady.

Aǵasy úıge qaıtyp oralǵanda, baýyrlary mynadaı oljasyna tań-tamasha qalady. Ortanshy jigit:

Endi shalǵymdy qolyma ustap, baǵyt izdeý úshin men de jolǵa shyǵamyn,— deıdi.

Ol da júrip ketedi. Biraq qaıda barsa da, ıyqtarynda óziniń shalǵysyndaı shalǵy salǵan sharýalarǵa jolyǵady. Ábden úmiti úziletindeı halge jetedi. Aqyry, óldim-taldym degende, ol da bir aralǵa tap bolady, aral jurty buryn-sońdy shalǵy kórmegen eken. Bıdaı pisken kezde zeńbirekpen atqylaıdy eken.

Biraq bul ońaıǵa túspeıtin jumys bolsa kerek. Bireýdiń atqany bıdaıdyń basynan asyp ketip jatsa, ekinshi bireýdiń atqany bıdaıdyń sabaǵyna tımeı, masa ǵana tıip, astyq rásýá bolyp, shashylyp qalady eken. Onyń ústine tarsyl-gúrsilden qulaq tunatyn kórinedi.

Ortanshy jigit egis dalasyna bara salyp bıdaıdy shalǵymen ora bastaıdy. Qımylyna kóz ilespeı, bıdaıdy lezde oryp bitiredi. Aral turǵyndary birtalaıǵa deıin aýyzdaryn ashyp ne derin bilmeı melshıip qalady. Sonsoń baryp: «Mynaý keremet quralyńdy bizge sat», dep, jigitke jalynyp-jalbaryna bastaıdy.

— Alda-jalda maǵan bir atqa júk bolarlyqtaı altyn berseńder,— deıdi jigit,— buldan bastan-aq shalǵymdy bere salýym da múmkin.

Suraǵan altynyn alyp jigit keri qaıtady.

Ortanshy aǵa kóp altynmen qaıtyp oralǵan soń, kenjesi de shydap otyra almaıdy. Ol da baqytyn synaý úshin, mysyǵyn buldap ótkizetin jer izdep tapqaly jolǵa shyǵýǵa belin bekem býady.

Aǵalary basynan keshirgendi bu da basynan ótkizedi.

Jigit mysyǵyn aparmaǵan jeri joq, biraq eshkim mysyǵyna pysqyryp ta qaramaıdy. Bolǵan jerlerinde mysyq kóp bolǵandyqtan, mysyqtyń jańa týǵan balalaryn ózenge laqtyryp jiberedi eken.

Aqyrynda jigit kemege minip, teńizde júzip ketedi. Arada birneshe kún ótkende bir aralǵa kelip shyǵady, aqyry sol aralda joly bolady. Aral turǵyndary buryn-sońdy mysyqty kórmese kerek. Munda tyshqan degenniń kóptigi sonsha — tal túste órip, oryndyqtan ústelge, ústelden oryndyqqa sekirip júredi eken. Jurt tyshqannan qalaı qutylýdyń amalyn bilmeı, daǵdarsa kerek. Tipti olardan koróldiń ózi de tynym kórmepti. Muny kórgen jigit biraz tyshqan aýlasyn dep, mysyǵyn jerge túsirip jiberedi. Mysyq lezde koról saraıynyń eki úlken bólmesi tyshqannan tazartyp shyǵady.

Sol-aq eken aral turǵyndary: «Myna ǵajap haıýanatty satyp alyńyz,— dep, korólǵa jalynyp-jalbaryna bastaıdy. Koról jurt tilegin qup alyp, jigitten: «Mysyǵyńdy satpaısyń ba, quny ne turady?!»—dep suraıdy.

— Nesi bar,— deıdi kenje jigit.— Alda-jalda ústine altyn artqan bir ógiz berseńder sirá, aıtqandaryńa kónip qalýym múmkin.

Koról suraǵan altynyn beredi, mol oljamen jigit úıine bet alady.

Mysyq koróldyń saraıyndaǵy tyshqandarǵa qyrǵıdaı tıip, qyzyl óńeshten ary asyra beredi. Aqyrynda, kúpti bolyp, júregi aınyp sý izdeı bastaıdy. Kókke qarap: «Máý-máý máý!»—dep mıaýlaıdy.

Koról jáne onyń nókerleri buryn-sońdy estimegen jat daýystan shoshyp, bári saraıdan qashyp shyǵady.

Sonsoń koról óziniń ýázirlerin shaqyryp mysyqtan qutylýdyń jolyn izdeı bastaıdy.

Uzaq aqyldasqan soń mysyqqa elshi jiberip,óz betińmen saraıdan shyq, áıtpese kúshtep shyǵaramyz dep eskertýdi uıǵarady.

Myna qubyjyq ań qashan borsha-borshamyzdy shyǵarady dep kúnde qoryqqansha, úırenisken jaý — tyshqandardan-aq japa shege bereıik, deıdi jurt korólǵa.

Elshi mysyqqa kelip: — Aý, mysyq, esen-saýyńda saraıdan ketemisiń, joq pa?—deıdi.

Ábden tańdaıy keýip turǵan mysyq jón jaýap qaıtarýdyń ornyna «máý-máý-máý!» dep, burynǵydan da qattyraq mıaýlaıdy.

Bul «mıaý» elshige «joq, joq, joq!» degendeı estilse kerek.

Korólǵa qaıtyp kelip, mysyqtyń jaýabyn jetkizedi.

— Onda,— deıdi koróldyń ýázirleri, biz ony aıtqanymyzǵa kúshtep kóndiremiz.

Sol-aq eken birneshe zeńbirekti súırep ákep, saraıdy kózdep, atqylaı bastaıdy.

Otyrǵan bólmesine birinshi dop kelip túskende-aq, mysyq terezeden sekirip, taıyp turady. Biraq koról men ýázirleri mysyqtyń qashyp ketkenin bilmeı, atqylaı beredi. Aqyry koról saraıynyń saý-tamtyǵy qalmaı, jermen-jeksen bolypty.

---