InfoHub Logo

Uly Otan soǵysyna qatysyp eren erlik kórsetken, dıvızıa komandıri bolyp qandy shaıqastarǵa qatysqan gvardıa general-maıory, Keńes Odaǵy batyry Ǵanı Safıýllınge 115 jyl toldy. 

Safıýllın Ǵanı Bekinuly 1905 jyly 1 shildede Staryı Kashır aýylynda, qazirgi Tatarstannyń Sarmanov aýdanynda, sharýa otbasynda dúnıege kelgen. Ulty tatar. Ol aýyl medresesinde oqyǵan. 1920 jyly ata-anasynan aıyrylǵan. 1922 jyly Torǵaı dalasynda shopan bolyp, mal baǵýǵa jumysqa ornalasqan. Sol jyly aýdandyq partıa komıteteiniń hatshysy bolyp, komsomol qataryna qosyldy. 1923-1926 jyldary oblystyq keńes mektebinde oqyp, keıinnen Semeı qalasyndaǵy  Buqtyrma aýdandyq komsomol komıtetinde nusqaýshy bolyp ornalasady.
1927 jyldyń tamyz aıynda Ǵanı Safıýllın Qyzyl Armıa qataryna shaqyryldy. Ol 1-atty áskerı dıvızıasynyń 1-shi keńestik kazaq polkinde otrád bastyǵy, vzvod komandıriniń kómekshisi bolyp qyzmet etedi. 1930-1931 jyldary Máskeýdegi OGPÝ joǵary shekara mektebinde oqydy. Al, 1941 jyly Safıýllın M.V. Frýnze atyndaǵy  Qyzyl Armıa Áskerı akademıasyn támámdady. Sol jyldan bastap Batys maıdannyń 22-armıasynyń 256-atqyshtar dıvızıasynyń 930-shy atqyshtar polkiniń komandıri bolyp, Máskeý, Kalının, Smolensk, Velıkolýtsk aýmaǵyndaǵy maıdandarǵa  qatysty. 1942 jyly Harkov, Donbass, Kýrsk, Voronej, Rostov oblystary aýmaǵyndaǵy qorǵanys urystaryna,  38-atqyshtar dıvızıasyn basqaryp Stalıngrad shaıqasyna qatysty.
Ǵanı Safıýllın ózi qatysqan Stalıngrad shaıqasy týraly: «Stalıngradtyń shalǵaı irgesinen bastalǵan urystardan beri bizdiń 38-dıvızıa 16 myńnan astam soldat pen ofıserdi tutqynǵa aldy, 62 tankti, 22 ushaqty, 3 brondy poıyzdy, 400-den asa zeńbirek pen mınometti qolǵa túsirdi, 108 tankini, myńnan asa avtomashınany qıratty. Nemis-fashıst basqynshylarymen Stalıngrad túbinde bolǵan urystarda jaýyngerler óz atyna kir keltirgen joq. Olar maıdanǵa júrer aldynda qazaq jerinde bergen antty abyroımen oryndap shyqty» – dep,  qazaqstandyq jaýyngerlerdiń erligin osylaısha kórsetti. 

Stalıngradty azat etýdegi erlikteri úshin 38-atqyshtar dıvızıasy 73-gvardıalyq  dıvızıa dep ataldy. Al, dıvızıa jaýyngerleri men komandırleri urystaǵy  qaharmandyqtary úshin marapattalsa, dıvızıa komandıri Ǵ.Safıýllın 1943 jyly 26 qazanda Keńes Odaǵynyń batyry  ataǵymen nagradtaldy. 

Polkovnık Ǵ.Safıýllın dıvızıasy soǵysta eren erlik tanytyp, jaýdyń 120 tankisimen 8 000 avtomashınasyn joıǵan edi. Osy kezeńniń bir kórinisin eske alsaq, Ǵ.Safıýllın nemistiń general fon Drebberdiń 297-dıvızıasyn talqandap 8000-ǵa jýyq gıtlershini tutqynǵa aldy. Gıtler armıasynyń komandıri fon Drebber tize búger aldynda: «Budan bylaıǵy qarsylasýdy  paıdasyz dep bilemin, qaramaǵymdaǵy soldattar men ofıserlerdiń ómirine jaýapty bolǵandyǵymnan eń bolmasa qalǵandaryn saqtap qalǵym keledi, men dıvızıanyń barsha adamdarymen birge Qyzyl Armıanyń 38-dıvızıasynyń komandırine tutqynǵa berilýdi uıǵardym. Dushpan bolsaq ta, sonaý Harkovtan Volgaǵa deıin erlikpen soǵysyp kele jatqan bul dıvızıanyń jaýyngerlik jolyn moıyndaımyn» – dep, bas ıgenin osylaısha jetkizedi.
Ǵanı Safıýllın 1945 jyly  2-shi Ýkraın maıdanynyń 53-shi armıasynyń 57-shi gvardıalyq atqyshtar korpýsynyń komandıri bolyp, Bratıslava-Brnovo jáne Praga aýmaǵyndaǵy shabýyldarǵa qatysty. 1945 jyldyń jaz aılarynda armıa Qıyr Shyǵysqa  aýystyryldy. Zabaıkale maıdanynyń quramynda ol keńes-japon soǵysynyń Hıngano-Mýkden operasıasyna qatysty. Japonıany jeńgennen keıin ol osy jyldyń qarasha aıyna deıin korpýsty basqardy.

1947 jyldyń sáýir aıynan bastap, 38-shi gvardıalyq desanttyq korpýs komandıriniń orynbasary qyzmetin atqardy. Biraq 1949 jyly ol óz qyzmetinen bosatylyp, Tatar ASSR-niń astanasy Qazanda qyzmetin jalǵastyrdy. Ol ómiriniń sońǵy jyldaryn Qazan qalasynda ótkizip, 1973 jyldyń 14-shi qazanynda qaıtys boldy. Ǵanı Safıýllın Qazan qalasyndaǵy Arsk zıratynda jerlendi.

Batyrdyń erligi eskerilip, Qazan qalasynyń  Edil boıyndaǵy ortalyq kóshesi  onyń esimimen ataldy. 2014 jyly  Keńes  Odaǵynyń batyry Ǵ.Safıýllınniń esimi Nıjnekamsk qalasyndaǵy Edil Federaldyq okrýginiń Tatarstan kadet korpýsyna berildi. 2015 jyly 6 mamyrda Iske-Kıshıt aýylynda Keńes Odaǵynyń batyry  Ǵ.Safıýllınge jáne Uly Otan soǵysy kezinde qaza tapqan jaýyngerlerdi  eske alýǵa arnalǵan murajaı kesheni ashyldy.

Qorytyndylaı kelsek, eli úshin janyn qıyp, eren erlik tanytqan qaharman  batyr Ǵanı Safıýllınge bıyl 115 jyl tolyp  otyr. Soǵysta keýdesin oqqa tosyp, janqıarlyq tanytqan batyrlardyń erligi men esimi qashanda janymyzda saqtalady. Olardyń qaharmandyǵy men ójettiligine, tabandylyǵy men qaısarlyǵyna, batyldyǵy men batyrlyǵyna árqashan bas ıemiz.

Bolat SAILAN, ál-farabı atyndaǵy  QazUÝ-niń profesory, t.ǵ.d.
Janna SAPIOLLINA, 1 kýrs stýdenti.                                                                   

---