Mektepaldy daıarlyq synybyna arnalǵan "Dıdaktıkalyq oıyndar"
Mektepaldy daıarlyq synybyna arnalǵan "Dıdaktıkalyq oıyndar"
«Tildik dıdaktıkalyq oıyndardyń uıymdastyryp ótkizýdiń mańyzy»
Qazaq halqynyń uly oıshyly Abaı Qunanbaev «Oıyn oınap, án salmaı, óser bala bola ma?» - dep aıtqandaı balanyń ómirinde oıyn erekshe oryn aldy. Oıyn mektep jasyna deıingi balanyń jeke basynyń damýyna yqpal etetin tárbıe quraly. Balalar oıyn arqyly tez tabysyp, jaqsy uǵysady, birinen - biri eptilikti úırenedi. Halqymyz oıyndarǵa tek balalardy aldandyrý, oınatý ádisi dep qaramaı olardyń minez - qulqynyń qalyptasý quraly dep te erekshe baǵalaǵan. Oıyn arqyly bala ózin qorshaǵan ortamen, tabıǵatpen, qoǵamdyq qubylystarmen, adamdardyń eńbegimen, qarym - qatynastarymen tanysady.
Oıyn úlgisiniń tehnologıasy balanyń naq osyndaı belsendilikterin arttyrady. Kez - kelgen bala da adamnyń mádenıeti de oıyn arqyly damıdy. Al búgingideı dınamıka ǵasyrynda, oqý prosesinde oıyn aldynǵy orynda, ıaǵnı oıyn tehnologıasy arqyly balanyń oqýǵa yntasyn, qyzyǵýshylyǵyn arttyrý jeńil bolmaq.
Oıyn – degenimiz ne? Oıyn degenimiz – halyqtyń balany ádeptilikke, saýattylyqqa baýlıtyn quraldyń biri.
Oıynnyń túrleri óte kóp. Mysaly: róldik oıyndar, dene shynyqtyrý oıyndary, sújettik oıyndar, dıdaktıkalyq oıyn. Sonyń ishinde mańyzdysy – dıdaktıkalyq oıyn. Bul oıynnyń paıdasy – balanyń oı órisiniń qalyptasýyn, damýyn maqsat etip qoıady. Sondaı - aq balalardyń adamgershilik sezimin oıatýǵa, adamdarmen durys qarym – qatynas jasaý, eńbek adamdaryna, basqa ult ókilderine, dostyq, týǵan jerine súıispenshilik sezimin tárbıeleýge kóńil bólinedi. Dıdaktıkalyq oıyndar arnaıy maqsatty kózdeıdi jáne naqty mindetterdi sheshedi. Oıynnyń mindeti balanyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, belsendiligin arttyrý maqsatynda iriktelip alynatyn naqty mazmunmen anyqtalady.
Dıdaktıkalyq oıyndardy tıimdi paıdalaný sabaqtyń áserliligin, tartymdylyǵyn, belsendiligin, balanyń yntasyn kúsheıtedi. Oıyn erejesi balalardyń túsinýine ońaı, qarapaıym, ári qysqa bolýy kerek. Keıde oıynnyń mazmuny, erejesi balalarǵa durys túsindirilmeıdi de, balalar oǵan qyzyqpaıdy, zeıin qoıyp tyńdamaıdy. Onyń ústine dıdaktıkalyq materıaldar men kórnekilikterge jeke kóńil bólý kerek. Balalardyń tanym qabiletin, logıkalyq oı - órisin keńeıtip, sabaqqa yntasyn arttyrýda dıdaktıkalyq oıyndardy utymdy paıdalanýdyń mańyzy zor.
Dıdaktıkalyq oıyndar úsh topqa bólinedi:
1. Zattyq dıdaktıkalyq oıyndar - dıdaktıkalyq oıynshyqtar men jáne túrli oıyn materıaldarymen uıymdastyrylady.
2. Ústel ústinde oınalatyn dıdaktıkalyq oıyndar - «Loto», «Domıno», t. b.
3. Sózdik dıdaktıkaly qoıyndar.
Dıdaktıkalyq oıyn balalardyń qorshaǵan orta týraly túsinigin keńeıtedi, balany oınaı bilýge baýlyp, aqyl - oı qyzmetin qalyptastyrady, ári adamgershilikke tárbıeleý quraly bolyp tabylady.
Óz is - tájirıbemde men balalarmen tildik dıdaktıkalyq sózdik jumysyn júrgize otyryp, olardy aınalasyndaǵy zattarmen tanystyryp, atyn ataı bilýge, qasıeti men sapasyn, túr - túsin jáne pishinin ajyrata bilýge, ómirdegi, qorshaǵan ortadaǵy túrli qubylystar jaıyndaǵy uǵym, túsinikterin damyta otyryp, belsendi túrde tildik qarym - qatynas jasaı bilýge úıretemin. Mektep jasyna deıingi balalardyń sózdik qorlaryn damytý isinde tárbıeshiniń:
- balalardyń sózdik qorlaryn damytý;
- jańa sózderdi meńgertý;
- úırengen sózderin tıanaqtap, anyqtap, ári baıytyp otyrý basty mindet sanalady. Balanyń tilin damytýda aýyzeki sóıleý, tildiń dybystalý mádenıetine tárbıeleýde, baılanystyryp sóıleý, sózdik qoryn damytý úshin sabaqta jáne sabaqtan tys ýaqytta oınalatyn dıdaktıkalyq oıyndardy paıdalanamyn.
Sabaqty bekitý, sabaqta meńgergen materıal týraly túsinigin keńeıtý, balanyń shyǵarmashylyǵyn damytý, til baılyǵyn molaıtý úshin, til damytý sabaqtarynda dıdaktıkalyq oıyndardy paıdalanamyn, oıyndar sabaqtyń taqyrybyna, maqsatyna saı tańdap alamyn. Sabaqtyń qyzyqty, tartymdy ótýi úshin dıdaktıkalyq oıyndardy durys paıdalanamyn.
1 kishi toptan bastap eresek toptar arasynda jumys jasaǵan kezimde til damytý sabaǵynda taqyrybyna qaraı mynadaı dıdaktıkalyq oıyndardy paıdalanamyn.
1 kishi topta dıdaktıkalyq oıyndardyń jeńil túrleri oınatylady. «Daýysyn sal» – oıyn sharty: kýbızm arqyly oınatamyn bala kýbıkti laqtyryp qandaı janýar tússe sol janýardyń dybysyn salady.
«Qımylyn kórset» – oıyn shart:
Aıtylǵan zattardyń qımylyn kórsetý mysaly: qoıan, ushaq, aıý, baqa, t. b.
«Ǵajaıyp qalta» – oıyn sharty:
Qaltanyń ishindegi shyqqan zattardy ataý mysaly: alma, dop, mysyq, oryndyq, t. b.
2 - kishi topta 1 – kishi topqa qaraǵanda dıdaktıkalyq oıyn kishkene kúrdeli bolady.
«Jemis pen kókónisti ajyrat»-
oıyn sharty: bala jemister men kókónisti ajyratady
«Úı janýar men jabaıy janýardy ajyrat» – oıyn sharty:
Bala úı janýary men dala janýaryn ajyratý kerek.
Ortańǵy topta 1 - 2 – kishi topqa qaraǵanda qıyndaý bolady.
«Tilshi» oıynnyń sharty:
Júrgizýshi bala taqyryp boıynsha balalarǵa suraq qoıady, jaýaptaryn alady. (júrgizýshi – joǵary deńgeıdegi bala)
- Mynaý ne?
- Mynaý jemis alma.
- Alma qandaı?
- Alma qyzyl, tátti (sary, domalaq, úlken, kishkentaı)
«Qustardyń atyn ata»- oıyn sharty:
Sýrettegi qustardyń atyn atý.
«Tazalyq buıymdardyń atyn ata»- oıyn sharty – tazalyqqa jatatyn buıymdardy ataý.
Qazirgi ýaqytta eresek tobynda ózim myna oıyndardy qoldanamyn bul oıyn MAD toptarynda qoldanýǵa bolady. Kishi toptarǵa qaraǵanda kúrdeli bolyp keledi.
«Mekenin tap»
Oıynnyń barysy:
Úı jáne jabaıy janýarlar sýretiń birtindep ala otyryp, nemese birneshe balaǵa bólip berilgen sýretterdi meken jaılaryna ornalastyrý qajet. Mysaly: úı janýarlaryn jaılaýǵa ornalastyrý. Al jabaıy janýarlardy ormanǵa ornalastyrý kerek. Jańylmaı tapsyrmany durys oryndaǵan balalardy madaqtap, jańylysqan balalarǵa kómektesip túsindirý.
«Estafeta»
Oıynnyń maqsaty: Balalardyń tilin jáne sózdik qoryn jetildirý.
Ertegi keıipkerler týraly túsinikterin keńeıtý.
Kórnekilikter: Taıaqsha.
Oıyn barysy: Balalar dóńgelenip turady. Júrgizýshi qolynda estafetalyq - taıaqsha bolady. Júrgizýshi bir ertegi keıipkeriniń atyn aıtyp, qolyndaǵy taıaqshany qasyndaǵy balaǵa beredi. Taıaqshany alǵan bala sol ertegi keıipkerleriniń is - áreket qımylyna baılanysty sóz aıtyp, kelesi balaǵa tezdetip taıaqshany berýi tıis. Júrgizýshi qolyna taıaqsha qaıtyp kelgende, ol jańa sózder aıtyp, basqa balaǵa berip bastaıdy. Balalar sóz taýyp aıta almasa, aıyp salynyp upaı beriledi. 3 aıyp salynǵan upaı alǵannan keıin, ol bala oıynnan shyǵyp qalady. Oıyn sońynda kimde aıyp salynǵan upaıy az bolsa, sol bala jeńimpaz attanady. Mysaly: «ıt» sózi - úredi, júgiredi, úı kúzetedi t. b. «mysyq» sózi – oınaıdy, tyshqan aýlaıdy t. b.
Mektepaldy daıarlyq synybyna arnalǵan "Dıdaktıkalyq oıyndar". júkteý
«Tildik dıdaktıkalyq oıyndardyń uıymdastyryp ótkizýdiń mańyzy»
Qazaq halqynyń uly oıshyly Abaı Qunanbaev «Oıyn oınap, án salmaı, óser bala bola ma?» - dep aıtqandaı balanyń ómirinde oıyn erekshe oryn aldy. Oıyn mektep jasyna deıingi balanyń jeke basynyń damýyna yqpal etetin tárbıe quraly. Balalar oıyn arqyly tez tabysyp, jaqsy uǵysady, birinen - biri eptilikti úırenedi. Halqymyz oıyndarǵa tek balalardy aldandyrý, oınatý ádisi dep qaramaı olardyń minez - qulqynyń qalyptasý quraly dep te erekshe baǵalaǵan. Oıyn arqyly bala ózin qorshaǵan ortamen, tabıǵatpen, qoǵamdyq qubylystarmen, adamdardyń eńbegimen, qarym - qatynastarymen tanysady.
Oıyn úlgisiniń tehnologıasy balanyń naq osyndaı belsendilikterin arttyrady. Kez - kelgen bala da adamnyń mádenıeti de oıyn arqyly damıdy. Al búgingideı dınamıka ǵasyrynda, oqý prosesinde oıyn aldynǵy orynda, ıaǵnı oıyn tehnologıasy arqyly balanyń oqýǵa yntasyn, qyzyǵýshylyǵyn arttyrý jeńil bolmaq.
Oıyn – degenimiz ne? Oıyn degenimiz – halyqtyń balany ádeptilikke, saýattylyqqa baýlıtyn quraldyń biri.
Oıynnyń túrleri óte kóp. Mysaly: róldik oıyndar, dene shynyqtyrý oıyndary, sújettik oıyndar, dıdaktıkalyq oıyn. Sonyń ishinde mańyzdysy – dıdaktıkalyq oıyn. Bul oıynnyń paıdasy – balanyń oı órisiniń qalyptasýyn, damýyn maqsat etip qoıady. Sondaı - aq balalardyń adamgershilik sezimin oıatýǵa, adamdarmen durys qarym – qatynas jasaý, eńbek adamdaryna, basqa ult ókilderine, dostyq, týǵan jerine súıispenshilik sezimin tárbıeleýge kóńil bólinedi. Dıdaktıkalyq oıyndar arnaıy maqsatty kózdeıdi jáne naqty mindetterdi sheshedi. Oıynnyń mindeti balanyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, belsendiligin arttyrý maqsatynda iriktelip alynatyn naqty mazmunmen anyqtalady.
Dıdaktıkalyq oıyndardy tıimdi paıdalaný sabaqtyń áserliligin, tartymdylyǵyn, belsendiligin, balanyń yntasyn kúsheıtedi. Oıyn erejesi balalardyń túsinýine ońaı, qarapaıym, ári qysqa bolýy kerek. Keıde oıynnyń mazmuny, erejesi balalarǵa durys túsindirilmeıdi de, balalar oǵan qyzyqpaıdy, zeıin qoıyp tyńdamaıdy. Onyń ústine dıdaktıkalyq materıaldar men kórnekilikterge jeke kóńil bólý kerek. Balalardyń tanym qabiletin, logıkalyq oı - órisin keńeıtip, sabaqqa yntasyn arttyrýda dıdaktıkalyq oıyndardy utymdy paıdalanýdyń mańyzy zor.
Dıdaktıkalyq oıyndar úsh topqa bólinedi:
1. Zattyq dıdaktıkalyq oıyndar - dıdaktıkalyq oıynshyqtar men jáne túrli oıyn materıaldarymen uıymdastyrylady.
2. Ústel ústinde oınalatyn dıdaktıkalyq oıyndar - «Loto», «Domıno», t. b.
3. Sózdik dıdaktıkaly qoıyndar.
Dıdaktıkalyq oıyn balalardyń qorshaǵan orta týraly túsinigin keńeıtedi, balany oınaı bilýge baýlyp, aqyl - oı qyzmetin qalyptastyrady, ári adamgershilikke tárbıeleý quraly bolyp tabylady.
Óz is - tájirıbemde men balalarmen tildik dıdaktıkalyq sózdik jumysyn júrgize otyryp, olardy aınalasyndaǵy zattarmen tanystyryp, atyn ataı bilýge, qasıeti men sapasyn, túr - túsin jáne pishinin ajyrata bilýge, ómirdegi, qorshaǵan ortadaǵy túrli qubylystar jaıyndaǵy uǵym, túsinikterin damyta otyryp, belsendi túrde tildik qarym - qatynas jasaı bilýge úıretemin. Mektep jasyna deıingi balalardyń sózdik qorlaryn damytý isinde tárbıeshiniń:
- balalardyń sózdik qorlaryn damytý;
- jańa sózderdi meńgertý;
- úırengen sózderin tıanaqtap, anyqtap, ári baıytyp otyrý basty mindet sanalady. Balanyń tilin damytýda aýyzeki sóıleý, tildiń dybystalý mádenıetine tárbıeleýde, baılanystyryp sóıleý, sózdik qoryn damytý úshin sabaqta jáne sabaqtan tys ýaqytta oınalatyn dıdaktıkalyq oıyndardy paıdalanamyn.
Sabaqty bekitý, sabaqta meńgergen materıal týraly túsinigin keńeıtý, balanyń shyǵarmashylyǵyn damytý, til baılyǵyn molaıtý úshin, til damytý sabaqtarynda dıdaktıkalyq oıyndardy paıdalanamyn, oıyndar sabaqtyń taqyrybyna, maqsatyna saı tańdap alamyn. Sabaqtyń qyzyqty, tartymdy ótýi úshin dıdaktıkalyq oıyndardy durys paıdalanamyn.
1 kishi toptan bastap eresek toptar arasynda jumys jasaǵan kezimde til damytý sabaǵynda taqyrybyna qaraı mynadaı dıdaktıkalyq oıyndardy paıdalanamyn.
1 kishi topta dıdaktıkalyq oıyndardyń jeńil túrleri oınatylady. «Daýysyn sal» – oıyn sharty: kýbızm arqyly oınatamyn bala kýbıkti laqtyryp qandaı janýar tússe sol janýardyń dybysyn salady.
«Qımylyn kórset» – oıyn shart:
Aıtylǵan zattardyń qımylyn kórsetý mysaly: qoıan, ushaq, aıý, baqa, t. b.
«Ǵajaıyp qalta» – oıyn sharty:
Qaltanyń ishindegi shyqqan zattardy ataý mysaly: alma, dop, mysyq, oryndyq, t. b.
2 - kishi topta 1 – kishi topqa qaraǵanda dıdaktıkalyq oıyn kishkene kúrdeli bolady.
«Jemis pen kókónisti ajyrat»-
oıyn sharty: bala jemister men kókónisti ajyratady
«Úı janýar men jabaıy janýardy ajyrat» – oıyn sharty:
Bala úı janýary men dala janýaryn ajyratý kerek.
Ortańǵy topta 1 - 2 – kishi topqa qaraǵanda qıyndaý bolady.
«Tilshi» oıynnyń sharty:
Júrgizýshi bala taqyryp boıynsha balalarǵa suraq qoıady, jaýaptaryn alady. (júrgizýshi – joǵary deńgeıdegi bala)
- Mynaý ne?
- Mynaý jemis alma.
- Alma qandaı?
- Alma qyzyl, tátti (sary, domalaq, úlken, kishkentaı)
«Qustardyń atyn ata»- oıyn sharty:
Sýrettegi qustardyń atyn atý.
«Tazalyq buıymdardyń atyn ata»- oıyn sharty – tazalyqqa jatatyn buıymdardy ataý.
Qazirgi ýaqytta eresek tobynda ózim myna oıyndardy qoldanamyn bul oıyn MAD toptarynda qoldanýǵa bolady. Kishi toptarǵa qaraǵanda kúrdeli bolyp keledi.
«Mekenin tap»
Oıynnyń barysy:
Úı jáne jabaıy janýarlar sýretiń birtindep ala otyryp, nemese birneshe balaǵa bólip berilgen sýretterdi meken jaılaryna ornalastyrý qajet. Mysaly: úı janýarlaryn jaılaýǵa ornalastyrý. Al jabaıy janýarlardy ormanǵa ornalastyrý kerek. Jańylmaı tapsyrmany durys oryndaǵan balalardy madaqtap, jańylysqan balalarǵa kómektesip túsindirý.
«Estafeta»
Oıynnyń maqsaty: Balalardyń tilin jáne sózdik qoryn jetildirý.
Ertegi keıipkerler týraly túsinikterin keńeıtý.
Kórnekilikter: Taıaqsha.
Oıyn barysy: Balalar dóńgelenip turady. Júrgizýshi qolynda estafetalyq - taıaqsha bolady. Júrgizýshi bir ertegi keıipkeriniń atyn aıtyp, qolyndaǵy taıaqshany qasyndaǵy balaǵa beredi. Taıaqshany alǵan bala sol ertegi keıipkerleriniń is - áreket qımylyna baılanysty sóz aıtyp, kelesi balaǵa tezdetip taıaqshany berýi tıis. Júrgizýshi qolyna taıaqsha qaıtyp kelgende, ol jańa sózder aıtyp, basqa balaǵa berip bastaıdy. Balalar sóz taýyp aıta almasa, aıyp salynyp upaı beriledi. 3 aıyp salynǵan upaı alǵannan keıin, ol bala oıynnan shyǵyp qalady. Oıyn sońynda kimde aıyp salynǵan upaıy az bolsa, sol bala jeńimpaz attanady. Mysaly: «ıt» sózi - úredi, júgiredi, úı kúzetedi t. b. «mysyq» sózi – oınaıdy, tyshqan aýlaıdy t. b.
Mektepaldy daıarlyq synybyna arnalǵan "Dıdaktıkalyq oıyndar". júkteý
You Might Also Like
-
Mektepaldy daıarlyq synyptaryna sergitý sátteri
