Mekteptegi genderlik, ulttyq tárbıe berý júıesi
Baıandama
Taqyryby: Mekteptegi genderlik, ulttyq tárbıe berý júıesi
Úzdiksiz bilim berý júıesiniń tárbıe tujyrymdamasynda basshylyqqa alatyn tárbıedegi basty qundylyqtar dep: Adam, Otbasy, Otan, Týǵan ólke, Densaýlyq, Salaýatty ómir salty, Eńbek, Bilim jáne Mádenı mura kórsetilgen.
Otbasy – adam turmysyn uıymdastyrýdyń qaınar kózi, nekege nemese qandas týysqandyqqa negizdelgen qoǵamdyq shaǵyn top. Qoǵammen, búkil qoǵamdyq qatynastardyń júıesimen tyǵyz baılanysta bolǵanymen, otbasy – qoǵamdyq ómir men salystyra qaraǵanda adamdardyń btologıalyq jaǵynan eń jaqyn, óz aldyna derbes te syrlas toby. Otbasy ómiri materıaldyq jáne rýhanı úrdister men sıpattalady.
Otbasy – ómirge adam alyp kelý, onyń qajettiligin óteý, ómirge jan jaqty daıarlaý, ıaǵnı áleýmettendirý, sol sıaqty tárbıeniń barlyq túrine baǵyt berýmen aınalysatyn áleýmettik ınstıtýt.
Otbasy adam balasynyń túp qazyǵy altyn uıasy. Sebebi: adam balasy shyr etip dúnıege kelgen kúnnen bastap, sol ortanyń ystyq sýyǵyna beıimdelip, yqpalyna kónip, osynda er jetedi. Kámelettik jasqa tolǵannan keıin de ózi otbasyn quryp bólek shyqpaıynsha, týǵan ata anasynyń qol astynda, qamqorlyǵynda bolmaq. Demek, otbasy negizgi qamqorlyq mektebi.
Otbasyn «derbes mektep, áleýmettik ınstıtýt» dep qarastyratyn bolsaq, áke shesh sol ordanyń ustazdary al, ata áje profesorlar ispettes. Belgili oqý ornynda oqyp dıplom alǵan pedagog mamandardyń da urpaq tárbıesi úshin únemi izdenis ústinde bolatyndyǵy, ádistemelik kómek kútetindigi qajettilik bolsa, ata ananyń da balasynyń aldynda mindetterin túsinýi, onyń bolashaǵy úshin óz bilimin kóterýi, arnaıy mamandardyń keńesterine qulaq túrýi de qajettilikiz, Hám ýaqyt talaby dep túsinemiz.
Elimiz egemendik alǵannan bergi ýaqyt ishinde qoǵamda qanshama ózgeris boldy deseńshi? Sol ózgerister týǵyzǵan sony jańalyqtar bala ómirine tikeleı áserin tıgizip jatqany belgili. Bala tárbıesiniń ózekti problemalaryn sheshýge tárbıeniń ýaqyty ótken ádisterin aýystyratyn tárbıeniń jańa tehnologıalaryn qoldanýdyń qajettiligi, el erteńin, ult bolashaǵy úshin etnopedagogıka ǵylymynyń jetistigin ár otbasynyń tárbıe quralyna aınaldyrý búgingi kúnniń suranysy. Alaıda, sońǵy ýaqytta elimizdegi naryqtyq ekonomıkanyń qarqynyna ilesý qıynshylyǵynan, kóptegen otbasylarda bala tárbıesi álsirep, tipti erisiz qoldan shyǵyp, orny olmas olqylyqtar paıda boldy. Ata - ana óz mindetin oryndaý barysynda jiberilgen kemshiligin qoǵamǵa bilim berý mekemelerine arta bastady. Oǵan qosa, shartty túrde damyǵan bilim berý júıesi men BAQ damýy, «mádenı oryn» degen ataýdyń astaryna tyǵylǵan kerekti, kereksiz saýyq úıleriniń ashylýy otbasynyń tárbıe berý jáne áleýmettendirý qyzmetin áser etkenin jasyra almaımyz. Qoǵamdaǵy keleńsiz kórinister mektep oqýshylaryn da aınalyp ketip jatqan joq. Onyń ishinde qazaq otbasylaryna tán máseleler de jıi kezdesip jatady. Osy turǵyda pedagogıka ǵylymyna engen jańasha baǵyt genderlik bilim men genderlik tárbıeni qazaqtyń dinine, tarıhyna, ulttyq murattary men qundylyqtaryna salystyrmaly túrde qabyldaý qajet.
«Gender»- degen jańa termın engeli kóp ýaqyt bola qoıǵan joq. Sondyqtan bolar, jurt arasynda «Gender» sózine úrke qaraıtyndaı pikirler de terep júr. Ádette, «gender» uǵymyn «femınızm» uǵymy men shatastyryp júrgender bar. Árıne jańalyqty jatyrqamaı qabyldaı berip, talǵamaı ómirlik murat etý de durys emes. Sol úshin, ár nárseniń baıybyna boılap, shamaǵa qaraı ton pishken jón.
Sonymen, «gender» aǵylshynnyń «jynys» degen sózi. Onyń termın retinde uǵymy qandaı bolmaq jáne genderlik ózgeshilik degen ne?
Gender - bul erler men áıelder arasyndaǵy ózgeshelikti negizdeıtin áleýmettik jynys maǵynasyn beredi. Erler men áıelder arasyndaǵy minez qulyq, alǵa qoıǵan maqsat, qorshaǵan álemdi qabyldaý taǵy sol sıaqty máselelerdegi erekshelikter genderlik ról dep atalady. Genderlik ózgeshelik ár jynystyń ózine tán qasıetteri men erekshelikteri, ómirlik qyzmeti sıaqty máseleler.
Genderlik áleýmettendirý qoǵamdaǵy balalardy óz jynysyna saı erekshelikterdi bilý, osyǵan saı áreket etý jáne basqa jynystardyń erekshelikterin bile otyryp, qurmetteý, qadir tutý sonysymen qatar qarym qatystarynyń durys rettelýine baǵyt baǵdar berý bolyp tabylady.
Shyndyǵynda, qazirgi bizdiń qoǵamdaǵy mekteptiń tárbıe júıesi femınızasıalanǵan, ıaǵnı áıelderdiń qolyna ótken dep aıtamyz. Sebebi: pedagog qaýymynyń basym kópshiligi áıel jynystylar. Mektepter «apaılardyń» ordasyna aınaldy. Psıhologtardyń paıymdaýynsha, bul ultymyzdyń erteńi úshin qaýipti. Er balalardyń jaratysy ózgeredi: «qyz minezdiler» kóbeıedi. Uldarymyz usaqtalyp ketedi. Bosalań, bosbelbeý, sany artady. Mektepte qylmystyń beleń alýynyń da bir sebebi osy er muǵalimderdiń azdyǵynan eken. Qysqasy er muǵalimderdiń tapshylyǵynyń saldarynan urpaq tárbıeleýde utylarymyz kóp. Mektepterde er muǵalimniń azdyǵy urpaq tárbıesine keri áser etedi. Er muǵalimderdiń tárbıesi uldar úshin ǵana emes, qyzdar úshin de kerek. Sebebi, qyz balalar mekteptegi er azamattardy úlgi tutady. Dos, bolashaq jar tańdaǵanda da qatelespeýi úshin mekteptegi er muǵalimge uqsaıtyn azamatty izdeıdi. Er muǵalimderdiń kóbirek bolýynyń taǵy bir paıdasy, qyzdarymyz ıbaly, qylyqty bolyp ósedi. Uıatty, ar namysty joǵary qoıatyn qyzdar kóbeıedi. Al er balalar er azamattarǵa qarap boı túzeıdi. Solardaı bolýǵa talpynady. Kıim kıýdi, ózin ustaýdy, sóıleý mádenıetin úırenedi. Er minezdi, ór minezdi, namysshyl bolyp tárbıelendi. Ásirese joǵary synypta oqıtyn balalarǵa er muǵalimder kóbirek sabaq berý kerek. Ókinishke oraı sońǵy kezde qyzdarymyzdyń birazy ádepsiz bolyp bara jatyr. Ásirese, er balalar bir birimen jıi kıkiljińdesetin boldy. Usaq-túıekke bola bir biriniń jaǵasyna jarmasyp, sál nársege qyzylkeńirdek bolyp qalady.
Erinshek, jalqaý, bolbyr balalar kóbeıip barady. Al qyzdardyń jeke ómiri sátsiz bolyp jatady. Qyzdar er balalar men dos bolady. Biraq dostyq uzaqqa sozylmaıdy. Kelise almaıdy. Birin biri túsinbeıdi. Sezimniń jetegine erip, aldanyp, opyq jeıtinder de bar. Mine mektepte er azamatsyz urpaq tárbıeleýdiń saldary osy. Men bul arqyly mekteptegi áıel muǵalimderdiń eńbegin, tárbıesin joqqa shyǵaryp otyrǵan joqpyn. Aıtaıyn degenim, áıel qansha myqty bolǵanymen er adamnyń ornyn basa almaıdy. Dýalızm zańy degen bar. Aq pen qara, kún men tún, ystyq pen sýyq, er men áıel. Bul eki jaratylys birin biri almastyra almaıdy, olar tek birin biri tolyqtyrady. Jaǵyz basty analar balalaryna bar jaǵdaıdy jasaǵany men báribir ákeniń áńgimesin aıta almaıdy, ákeniń tárbıesin bere almaıdy. Er adam az sózben aq qas qabaqpen aq kóp nárseni uǵyndyra alady. Bul, árıne, mekteptegi urpaq tárbıesine de qatysty. Psıhologıalyq turǵydan alatyn bolsaq er balalar men qyz balalardyń fızıologıalyq ta psıhologıalyq ta damýyn da aıyrmashylyq bar. Biz bir synyptaǵy balalarǵa birdeı talap qoıǵanymyzben tabıǵı damýǵa qarsy tura almaımyz. Mysaly, 6 - 7 synypta qyz balalar óz synyptas uldarǵa qaraǵanda fızıologıalyq jaǵynan damyp jetilip bolady. Osyǵan saı psıhologıasy da ózgeredi. Al bizdegi bilim berý men tárbıedegi qoıylar talap birdeı. Áıel muǵalimderdiń sózi men talabyn tez túsingendikten, olar tezirek beıimdele bastaıdy, sondyqtan mektepte er balalarǵa qaraǵanda qyzdar belsendirek. Til tabysýǵa ońaı bolǵandyqtan muǵalimder de qyz balalardy qoǵamdyq jumystarǵa kóbirek jumsaıdy. Qyz balalardyń qatygezdigi sondaı uldardyń qateligin kórip muǵalimderge jetkizýge asyǵady. Qateligin kórip, eskertýdi kóp alý, balanyń qulshynysy men yqylasyn joıady. Sondyqtan a bolar, bizde joǵary synyptarda er balalardyń sabaqqa degen yqylasy tómen. Qoǵamdyq jumystarǵa da qyz balalar sıaqty qulshynys tanytpaıdy.
Bul bir qaraǵanda qarapaıym másele dep sanalǵanymen, qoǵamdaǵy er adamdar arqalar aýyrtpalyqtyń áıelder moınyna túsip, erler kóterer júkti áıelderdiń atqarýymen kórinis berip jatqandyǵyn eskerýimiz kerek. Qoǵamda da, otbasynda da er adam men áıel óz jynysyna saı óz rólderin atqarýy tıis. Bul bir jaǵynan genderlik stereotıp (taptaýryn) sanalǵanymen. qazaqtyń etnomádenıeti úshin dástúrli sanalady.
Ár ata - ana óz balasynyń qoǵamda óz jynysyna saı qyzmet atqaryp, baqyt tapqanyn qalaıdy. Qaı - qaısymyz da osy oıdy quptaımyz. Olaı bolsa, genderlik áleýmettendirý – zaman talaby. Budan shyǵatyn qorytyndy: biz balalarǵa óz jynysyna saı tárbıe berip, qoǵamda óz ornyn tapqanyn, ata - ananyń ornyn basyp, ata - babalarymyzdan qalǵan dástúrli tárbıeni jalǵastyrý. Bul – ósý, bilim alý, tárbıe ataný, mamandyq ıesi ataný, adamdarmen durys qarym - qatynas jasaý, óziniń ómirlik jubyn durys tańdaý, otbasyn quryp, bala ósirý, t. b.
Mekteptiń tárbıe júıesindegi tárbıeniń baǵyttaryn joqqa shyǵarmaımyz. Biraq, basym baǵyt: jastardy otbasylyq ómirge daıarlaý máselesi bolýy shart. Bul basty másele. Urpaǵymyz bilimdi, mádenıetti bolsyn, jaqsy mamandyqty meńgersin, qoǵamda jaqsy qyzmetter atqarsyn, al otbasylyq ómirdegi rólin laıyqty atqara almasa, ol adamdy tolyqqandy baqytty deı almaımyz. Osy másele qazir óte ózekti bolyp tur. Jastar bilim alý, maman atanyp, mansap qýýǵa, materıaldyq ıgilikterge qol jetkizýge asa basymdylyq bergendikten, otbasyn qurý, jubaılyq ómirge daıarlaný máselesi basty maqsat bolmaı barady.
Qazaq qoǵamyndaǵy ár jynys ıesi ómirge kelgennen bastap, qartaıǵanǵa deıin 20 - 25 áleýmettik jáne etnoáleýmettik rólderdi atqarady eken. Bul ár adamnyń tolyqqandy ózin - ózi júzege asyrýy bolsa, ekinshi jaǵynan qazaqtyń etnomádenı tutastyǵynyń saqtalýy.
Qyz bala tárbıesi
Ult tárbıesiniń negizgi nysany úlgili qazaq qyzynyń burynǵysy men búgini, bolashaǵy týraly qyz balalarmen aralasa otyryp, ulttyq taǵylymnan bilim berý, «arý», «páktik», «tektilik», «qylyqtylyq» uǵymyndaǵy ulttyq qundylyq sapalarǵa tárbıeleý – elimizdiń erteńi, ultymyzdyń bolashaǵy, ómir shynaıylyǵynyń kepili.
Er bala tárbıesi
Er bala ereksheligine pedagogıkalyq paıym jasaý, ómirge daıarlyq máselesiniń jańasha tásili men ádisin qarastyrý, qoǵamda etek alǵan uldardyń boıkúıezdigi pen jigersizdiginen, enjarlyǵynan arylýyna kómektesedi. Er balalardy otbasylyq mindetterge jaýapty etýde qyz balalardan bólek daıyndaýdyń ózi olardyń belsendiligin oıatýǵa yqpal etedi. Qazaq halqy úshin erlerden kútiletin «tekti» bolý – qundy sapasy jáne onyń jaýapkershiligi durys uǵyndyrylǵanda ǵana er balalarǵa qabyldanady. Ulttyq qundylyq sapalardy meńgertý – bolashaq otbasy basshysynyń bedelin kóterý.
Olaı, bolsa genderlik bilim men tárbıe berý máselesine shoshyna qaraýdyń reti joq. Bul qoǵamdaǵy er men áıeldiń, qarym - qatynasynyń durys jolǵa qoıylýy. Buǵan óz mádenıetimiz turǵysynan qarap, júzege asýyna úles qosýymyz qajet.
Kez kelgen ulttyń tolyqqandy ult bolyp qalyptasyp damýy úshin onyń ulttyq sanasy, ulttyq qundylyǵy jáne ulttyq múddesi bolýy kerek. Olaı bolsa, ulttyq sana, ulttyq qundylyq, ulttyq múdde degen uǵymdarǵa taldaý jasaıyq. Birinshiden, ulttyq sana degende biz ulttyq ıdeologıa, psıhologıa, mentalıtet, patrıotızm, tárbıe máselelerine toqtalýymyz qajet.
Ulttyq tárbıeni urpaq boıyna darytýda Elbasy N. Ábishulynyń myna bir ulaǵatty sózi baǵdarsham bolmaq: «Elińniń uly bolsań, elińe janyń ashysa, azamattyq namysyń bolsa, qazaqtyń ulttyq jalǵyz memleketiniń nyǵaıyp, kórkeıýi jolynda jan terińdi syǵyp júrip eńbek et. Jerdiń de, eldiń de ıesi óziń ekenińdi umytpa!».
Pedagog - psıholog Ýsenova G. T.
Mekteptegi genderlik, ulttyq tárbıe berý júıesi júkteý
Taqyryby: Mekteptegi genderlik, ulttyq tárbıe berý júıesi
Úzdiksiz bilim berý júıesiniń tárbıe tujyrymdamasynda basshylyqqa alatyn tárbıedegi basty qundylyqtar dep: Adam, Otbasy, Otan, Týǵan ólke, Densaýlyq, Salaýatty ómir salty, Eńbek, Bilim jáne Mádenı mura kórsetilgen.
Otbasy – adam turmysyn uıymdastyrýdyń qaınar kózi, nekege nemese qandas týysqandyqqa negizdelgen qoǵamdyq shaǵyn top. Qoǵammen, búkil qoǵamdyq qatynastardyń júıesimen tyǵyz baılanysta bolǵanymen, otbasy – qoǵamdyq ómir men salystyra qaraǵanda adamdardyń btologıalyq jaǵynan eń jaqyn, óz aldyna derbes te syrlas toby. Otbasy ómiri materıaldyq jáne rýhanı úrdister men sıpattalady.
Otbasy – ómirge adam alyp kelý, onyń qajettiligin óteý, ómirge jan jaqty daıarlaý, ıaǵnı áleýmettendirý, sol sıaqty tárbıeniń barlyq túrine baǵyt berýmen aınalysatyn áleýmettik ınstıtýt.
Otbasy adam balasynyń túp qazyǵy altyn uıasy. Sebebi: adam balasy shyr etip dúnıege kelgen kúnnen bastap, sol ortanyń ystyq sýyǵyna beıimdelip, yqpalyna kónip, osynda er jetedi. Kámelettik jasqa tolǵannan keıin de ózi otbasyn quryp bólek shyqpaıynsha, týǵan ata anasynyń qol astynda, qamqorlyǵynda bolmaq. Demek, otbasy negizgi qamqorlyq mektebi.
Otbasyn «derbes mektep, áleýmettik ınstıtýt» dep qarastyratyn bolsaq, áke shesh sol ordanyń ustazdary al, ata áje profesorlar ispettes. Belgili oqý ornynda oqyp dıplom alǵan pedagog mamandardyń da urpaq tárbıesi úshin únemi izdenis ústinde bolatyndyǵy, ádistemelik kómek kútetindigi qajettilik bolsa, ata ananyń da balasynyń aldynda mindetterin túsinýi, onyń bolashaǵy úshin óz bilimin kóterýi, arnaıy mamandardyń keńesterine qulaq túrýi de qajettilikiz, Hám ýaqyt talaby dep túsinemiz.
Elimiz egemendik alǵannan bergi ýaqyt ishinde qoǵamda qanshama ózgeris boldy deseńshi? Sol ózgerister týǵyzǵan sony jańalyqtar bala ómirine tikeleı áserin tıgizip jatqany belgili. Bala tárbıesiniń ózekti problemalaryn sheshýge tárbıeniń ýaqyty ótken ádisterin aýystyratyn tárbıeniń jańa tehnologıalaryn qoldanýdyń qajettiligi, el erteńin, ult bolashaǵy úshin etnopedagogıka ǵylymynyń jetistigin ár otbasynyń tárbıe quralyna aınaldyrý búgingi kúnniń suranysy. Alaıda, sońǵy ýaqytta elimizdegi naryqtyq ekonomıkanyń qarqynyna ilesý qıynshylyǵynan, kóptegen otbasylarda bala tárbıesi álsirep, tipti erisiz qoldan shyǵyp, orny olmas olqylyqtar paıda boldy. Ata - ana óz mindetin oryndaý barysynda jiberilgen kemshiligin qoǵamǵa bilim berý mekemelerine arta bastady. Oǵan qosa, shartty túrde damyǵan bilim berý júıesi men BAQ damýy, «mádenı oryn» degen ataýdyń astaryna tyǵylǵan kerekti, kereksiz saýyq úıleriniń ashylýy otbasynyń tárbıe berý jáne áleýmettendirý qyzmetin áser etkenin jasyra almaımyz. Qoǵamdaǵy keleńsiz kórinister mektep oqýshylaryn da aınalyp ketip jatqan joq. Onyń ishinde qazaq otbasylaryna tán máseleler de jıi kezdesip jatady. Osy turǵyda pedagogıka ǵylymyna engen jańasha baǵyt genderlik bilim men genderlik tárbıeni qazaqtyń dinine, tarıhyna, ulttyq murattary men qundylyqtaryna salystyrmaly túrde qabyldaý qajet.
«Gender»- degen jańa termın engeli kóp ýaqyt bola qoıǵan joq. Sondyqtan bolar, jurt arasynda «Gender» sózine úrke qaraıtyndaı pikirler de terep júr. Ádette, «gender» uǵymyn «femınızm» uǵymy men shatastyryp júrgender bar. Árıne jańalyqty jatyrqamaı qabyldaı berip, talǵamaı ómirlik murat etý de durys emes. Sol úshin, ár nárseniń baıybyna boılap, shamaǵa qaraı ton pishken jón.
Sonymen, «gender» aǵylshynnyń «jynys» degen sózi. Onyń termın retinde uǵymy qandaı bolmaq jáne genderlik ózgeshilik degen ne?
Gender - bul erler men áıelder arasyndaǵy ózgeshelikti negizdeıtin áleýmettik jynys maǵynasyn beredi. Erler men áıelder arasyndaǵy minez qulyq, alǵa qoıǵan maqsat, qorshaǵan álemdi qabyldaý taǵy sol sıaqty máselelerdegi erekshelikter genderlik ról dep atalady. Genderlik ózgeshelik ár jynystyń ózine tán qasıetteri men erekshelikteri, ómirlik qyzmeti sıaqty máseleler.
Genderlik áleýmettendirý qoǵamdaǵy balalardy óz jynysyna saı erekshelikterdi bilý, osyǵan saı áreket etý jáne basqa jynystardyń erekshelikterin bile otyryp, qurmetteý, qadir tutý sonysymen qatar qarym qatystarynyń durys rettelýine baǵyt baǵdar berý bolyp tabylady.
Shyndyǵynda, qazirgi bizdiń qoǵamdaǵy mekteptiń tárbıe júıesi femınızasıalanǵan, ıaǵnı áıelderdiń qolyna ótken dep aıtamyz. Sebebi: pedagog qaýymynyń basym kópshiligi áıel jynystylar. Mektepter «apaılardyń» ordasyna aınaldy. Psıhologtardyń paıymdaýynsha, bul ultymyzdyń erteńi úshin qaýipti. Er balalardyń jaratysy ózgeredi: «qyz minezdiler» kóbeıedi. Uldarymyz usaqtalyp ketedi. Bosalań, bosbelbeý, sany artady. Mektepte qylmystyń beleń alýynyń da bir sebebi osy er muǵalimderdiń azdyǵynan eken. Qysqasy er muǵalimderdiń tapshylyǵynyń saldarynan urpaq tárbıeleýde utylarymyz kóp. Mektepterde er muǵalimniń azdyǵy urpaq tárbıesine keri áser etedi. Er muǵalimderdiń tárbıesi uldar úshin ǵana emes, qyzdar úshin de kerek. Sebebi, qyz balalar mekteptegi er azamattardy úlgi tutady. Dos, bolashaq jar tańdaǵanda da qatelespeýi úshin mekteptegi er muǵalimge uqsaıtyn azamatty izdeıdi. Er muǵalimderdiń kóbirek bolýynyń taǵy bir paıdasy, qyzdarymyz ıbaly, qylyqty bolyp ósedi. Uıatty, ar namysty joǵary qoıatyn qyzdar kóbeıedi. Al er balalar er azamattarǵa qarap boı túzeıdi. Solardaı bolýǵa talpynady. Kıim kıýdi, ózin ustaýdy, sóıleý mádenıetin úırenedi. Er minezdi, ór minezdi, namysshyl bolyp tárbıelendi. Ásirese joǵary synypta oqıtyn balalarǵa er muǵalimder kóbirek sabaq berý kerek. Ókinishke oraı sońǵy kezde qyzdarymyzdyń birazy ádepsiz bolyp bara jatyr. Ásirese, er balalar bir birimen jıi kıkiljińdesetin boldy. Usaq-túıekke bola bir biriniń jaǵasyna jarmasyp, sál nársege qyzylkeńirdek bolyp qalady.
Erinshek, jalqaý, bolbyr balalar kóbeıip barady. Al qyzdardyń jeke ómiri sátsiz bolyp jatady. Qyzdar er balalar men dos bolady. Biraq dostyq uzaqqa sozylmaıdy. Kelise almaıdy. Birin biri túsinbeıdi. Sezimniń jetegine erip, aldanyp, opyq jeıtinder de bar. Mine mektepte er azamatsyz urpaq tárbıeleýdiń saldary osy. Men bul arqyly mekteptegi áıel muǵalimderdiń eńbegin, tárbıesin joqqa shyǵaryp otyrǵan joqpyn. Aıtaıyn degenim, áıel qansha myqty bolǵanymen er adamnyń ornyn basa almaıdy. Dýalızm zańy degen bar. Aq pen qara, kún men tún, ystyq pen sýyq, er men áıel. Bul eki jaratylys birin biri almastyra almaıdy, olar tek birin biri tolyqtyrady. Jaǵyz basty analar balalaryna bar jaǵdaıdy jasaǵany men báribir ákeniń áńgimesin aıta almaıdy, ákeniń tárbıesin bere almaıdy. Er adam az sózben aq qas qabaqpen aq kóp nárseni uǵyndyra alady. Bul, árıne, mekteptegi urpaq tárbıesine de qatysty. Psıhologıalyq turǵydan alatyn bolsaq er balalar men qyz balalardyń fızıologıalyq ta psıhologıalyq ta damýyn da aıyrmashylyq bar. Biz bir synyptaǵy balalarǵa birdeı talap qoıǵanymyzben tabıǵı damýǵa qarsy tura almaımyz. Mysaly, 6 - 7 synypta qyz balalar óz synyptas uldarǵa qaraǵanda fızıologıalyq jaǵynan damyp jetilip bolady. Osyǵan saı psıhologıasy da ózgeredi. Al bizdegi bilim berý men tárbıedegi qoıylar talap birdeı. Áıel muǵalimderdiń sózi men talabyn tez túsingendikten, olar tezirek beıimdele bastaıdy, sondyqtan mektepte er balalarǵa qaraǵanda qyzdar belsendirek. Til tabysýǵa ońaı bolǵandyqtan muǵalimder de qyz balalardy qoǵamdyq jumystarǵa kóbirek jumsaıdy. Qyz balalardyń qatygezdigi sondaı uldardyń qateligin kórip muǵalimderge jetkizýge asyǵady. Qateligin kórip, eskertýdi kóp alý, balanyń qulshynysy men yqylasyn joıady. Sondyqtan a bolar, bizde joǵary synyptarda er balalardyń sabaqqa degen yqylasy tómen. Qoǵamdyq jumystarǵa da qyz balalar sıaqty qulshynys tanytpaıdy.
Bul bir qaraǵanda qarapaıym másele dep sanalǵanymen, qoǵamdaǵy er adamdar arqalar aýyrtpalyqtyń áıelder moınyna túsip, erler kóterer júkti áıelderdiń atqarýymen kórinis berip jatqandyǵyn eskerýimiz kerek. Qoǵamda da, otbasynda da er adam men áıel óz jynysyna saı óz rólderin atqarýy tıis. Bul bir jaǵynan genderlik stereotıp (taptaýryn) sanalǵanymen. qazaqtyń etnomádenıeti úshin dástúrli sanalady.
Ár ata - ana óz balasynyń qoǵamda óz jynysyna saı qyzmet atqaryp, baqyt tapqanyn qalaıdy. Qaı - qaısymyz da osy oıdy quptaımyz. Olaı bolsa, genderlik áleýmettendirý – zaman talaby. Budan shyǵatyn qorytyndy: biz balalarǵa óz jynysyna saı tárbıe berip, qoǵamda óz ornyn tapqanyn, ata - ananyń ornyn basyp, ata - babalarymyzdan qalǵan dástúrli tárbıeni jalǵastyrý. Bul – ósý, bilim alý, tárbıe ataný, mamandyq ıesi ataný, adamdarmen durys qarym - qatynas jasaý, óziniń ómirlik jubyn durys tańdaý, otbasyn quryp, bala ósirý, t. b.
Mekteptiń tárbıe júıesindegi tárbıeniń baǵyttaryn joqqa shyǵarmaımyz. Biraq, basym baǵyt: jastardy otbasylyq ómirge daıarlaý máselesi bolýy shart. Bul basty másele. Urpaǵymyz bilimdi, mádenıetti bolsyn, jaqsy mamandyqty meńgersin, qoǵamda jaqsy qyzmetter atqarsyn, al otbasylyq ómirdegi rólin laıyqty atqara almasa, ol adamdy tolyqqandy baqytty deı almaımyz. Osy másele qazir óte ózekti bolyp tur. Jastar bilim alý, maman atanyp, mansap qýýǵa, materıaldyq ıgilikterge qol jetkizýge asa basymdylyq bergendikten, otbasyn qurý, jubaılyq ómirge daıarlaný máselesi basty maqsat bolmaı barady.
Qazaq qoǵamyndaǵy ár jynys ıesi ómirge kelgennen bastap, qartaıǵanǵa deıin 20 - 25 áleýmettik jáne etnoáleýmettik rólderdi atqarady eken. Bul ár adamnyń tolyqqandy ózin - ózi júzege asyrýy bolsa, ekinshi jaǵynan qazaqtyń etnomádenı tutastyǵynyń saqtalýy.
Qyz bala tárbıesi
Ult tárbıesiniń negizgi nysany úlgili qazaq qyzynyń burynǵysy men búgini, bolashaǵy týraly qyz balalarmen aralasa otyryp, ulttyq taǵylymnan bilim berý, «arý», «páktik», «tektilik», «qylyqtylyq» uǵymyndaǵy ulttyq qundylyq sapalarǵa tárbıeleý – elimizdiń erteńi, ultymyzdyń bolashaǵy, ómir shynaıylyǵynyń kepili.
Er bala tárbıesi
Er bala ereksheligine pedagogıkalyq paıym jasaý, ómirge daıarlyq máselesiniń jańasha tásili men ádisin qarastyrý, qoǵamda etek alǵan uldardyń boıkúıezdigi pen jigersizdiginen, enjarlyǵynan arylýyna kómektesedi. Er balalardy otbasylyq mindetterge jaýapty etýde qyz balalardan bólek daıyndaýdyń ózi olardyń belsendiligin oıatýǵa yqpal etedi. Qazaq halqy úshin erlerden kútiletin «tekti» bolý – qundy sapasy jáne onyń jaýapkershiligi durys uǵyndyrylǵanda ǵana er balalarǵa qabyldanady. Ulttyq qundylyq sapalardy meńgertý – bolashaq otbasy basshysynyń bedelin kóterý.
Olaı, bolsa genderlik bilim men tárbıe berý máselesine shoshyna qaraýdyń reti joq. Bul qoǵamdaǵy er men áıeldiń, qarym - qatynasynyń durys jolǵa qoıylýy. Buǵan óz mádenıetimiz turǵysynan qarap, júzege asýyna úles qosýymyz qajet.
Kez kelgen ulttyń tolyqqandy ult bolyp qalyptasyp damýy úshin onyń ulttyq sanasy, ulttyq qundylyǵy jáne ulttyq múddesi bolýy kerek. Olaı bolsa, ulttyq sana, ulttyq qundylyq, ulttyq múdde degen uǵymdarǵa taldaý jasaıyq. Birinshiden, ulttyq sana degende biz ulttyq ıdeologıa, psıhologıa, mentalıtet, patrıotızm, tárbıe máselelerine toqtalýymyz qajet.
Ulttyq tárbıeni urpaq boıyna darytýda Elbasy N. Ábishulynyń myna bir ulaǵatty sózi baǵdarsham bolmaq: «Elińniń uly bolsań, elińe janyń ashysa, azamattyq namysyń bolsa, qazaqtyń ulttyq jalǵyz memleketiniń nyǵaıyp, kórkeıýi jolynda jan terińdi syǵyp júrip eńbek et. Jerdiń de, eldiń de ıesi óziń ekenińdi umytpa!».
Pedagog - psıholog Ýsenova G. T.
Mekteptegi genderlik, ulttyq tárbıe berý júıesi júkteý
You Might Also Like
