InfoHub Logo

Qyzylorda oblysy,
Qazaly aýdany, Qazaly aýyly, №100 orta mektebiniń
I canatty bastaýysh synyp muǵalimi
Saýlebaeva Lázzat Shákıqyzy

Muǵalim men oqýshynyń ózara árekettestigi
İ. Kirispe
Syn turǵysynan oılaý ádis-tásiliniń ereksheligi

İİ. Negizgi bólim
a) Bastaýysh synyp oqýshylarynyń izdenisin damytý
á) İs-tájirıbemnen (oqýshylardyń shyǵarmashylyq jumystary)
b) Muǵalimniń oı-tolǵanysy
İİİ. Qorytyndy

Búgingi bilim berý salasynyń basym baǵyty – bilim sapasyn arttyrý. Oqýshylardyń belsendiligi men tanymdy is-áreketteri arqyly shyǵarmashylyǵyn damytý, qajetti jaǵdaıda aıryqsha sheshim qabyldaı alatyn jeke tulǵany daıyndaý, osyǵan oraı oqytýdy izgilendirý, qazaq mektepteriniń aldynda turǵan úlken mindet ekeni málim. Ýaqyt talabyna saı oqýshynyń shyǵarmashylyq qabiletin damytý úshin oqytýdyń jańa aqparattyq tehnıkasyn paıdalanǵan jón dep oılaımyn.

Bilimniń jańa mazmunyn júzege asyrý úshin jańa tehnologıalar qajet-aq. Jańalyqty meńgerý men júzege asyrýda durys túsinbeýshilik uıymdastyrýshyǵa ár túrli kedergi jasaıtyny belgili. Sondaı pedagogıkalyq tehnologıalardyń biri «Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaýdy damytý».

Syn turǵysynan oılaýdy damytý – baǵdarlamanyń maqsaty barlyq jastaǵy, sonyń ishinde bastaýysh synyp oqýshylarynyń kez-kelgen mazmunyn synı turǵydan qarap, eki uıǵarym bir pikirdiń bireýin tańdaýǵa sapaly sheshim qabyldaýǵa sabaqtarda úıretý. Oqý úrdisin daralaýda oqýshy jeke tulǵa retinde qabyldaý, ıaǵnı oqýshynyń ózindik tanymdyq is-áreketin qalyptastyrýǵa baǵyttaý, bilim berýde jeke oqytýdy damytý, kózdelý qajet. Osyǵan oraı oqýshyǵa beriletin jekeleı tapsyrmalar berip, shyǵarmashylyq deńgeımen jumys jasaýdy jón kórdim. Bul shyǵarmashylyq deńgeıde oqýshy qubylysty óz betinshe taldaı kelip, shaǵyn ǵylymı shyǵarmashylyq turǵydan zertteý jumysyn júrgizýge baýlý. Bul oqýshyǵa «kishkentaı» jańalyq ashqanmen bara-bar. Negizgi maqsat – oqýshylardyń tanymdyq mindetterin qalyptastyrý, shyǵarmashylyq qabiletteri men qyzyǵýshylyǵyn jetildirý, bilimge qushtarlyǵyn oıatý.

Osyndaı maqsatty júzege asyrýǵa «Soros-Qazaqstan» qory uıymdastyrǵan «Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaý» kýrsyna qatysyp, odan úırengen ádis-tásilderdiń septigi tıdi me dep oılaımyn. Sabaqta ádis-tásilderdi paıdalana otyryp, balalardyń usynys pikirlerin erkin aıtqyzyp, oılaryn ushtaýǵa jáne ózderine degen senimin arttyrýǵa múmkindik týǵyzyp otyrdym. Ádis-tásilder arqyly ótkizgen árbir sabaq oqýshylardyń oılaýyna jáne qıalyna negizdelip keledi, balanyń tereńde jatqan oıyn damytyp, olardy sóıletýge úıretý.

Bul baǵdarlama jańa býyn oqýlyqtarynyń talaptaryn júzege asyrýda oqýshylardyń bilim deńgeıin kóterýde, balalardy shyǵarmashylyqqa baýlýda, oılaryn erkin aıtýdy, tez arada durys sheshimder tabýǵa at salysatyn birden-bir tıimdi baǵdarlama dep esepteımin.
Syn turǵysynan oılaý – synaý emes, birin-birin tolyqtyrǵan oılaý desek qatelespeımiz. «Syn turǵysynan oılaý» degenimiz – máselege baılanysty óz pikirin aıtyp, ony dáleldeı alý degendi bildiredi. Sonda oqýshylar sabaqta syn turǵysynan oılaý qabiletin jáne óz betinshe oqý daǵdysyn damytýǵa arnalǵan ózara baılanysty naqty strategıalardy qoldaný. Bul joba muǵalimderi ashyq talqylaýlar men syn turǵysynan oılaýdy talap etedi.
RWST jobasy qyzmetine baılanysty 3 fazadan turady.

1-faza-Qyzyǵýshylyqty oıatý:
«Mıdy oıatý» - ádisinde oqýshynyń bilimderi men sezimderine nemese jańa bilimge mazmun qalap, óz erkimen sanaly túrde alǵa jyljıtyndyqtaryn, jańa ıdeıa men málimetterdi úırenýge jáne ony ózindegi bilim negizimen ushtastyrýdy ishteı nemese syrttaı bolatyn-bolaıtyndyqtaryn sheshý iske asady.

2-faza-Maǵynany taný
«Túrtip alý» ádisi – INSERT ádisinde oqýshylardyń negizgi mindeti – mazmunymen aınalysyp, jańa ıdeıanyń burynǵy bilim men senimdermen baılanysqandyǵy jóninde habardar bolý, jańa bilimdi burynǵymen biriktire otyryp jáne aqparattyq jańa mazmunǵa qoldanbalylyǵy men qolaılylyǵyn qarastyra otyryp, belgisizdikten belgilige qaraı júretin aqparatpen ıdeıanyń mańyzdylyǵy jóninde sheshim qabyldaýlary qajet.

3-faza-«Oı tolǵanys»
«Qorytyndylaý ádisi» - úırený prosesiniń sońǵy prosesi bolady da, bul kezde oqýshylar alǵan bilimderin syrtqa shyǵaryp, túsingenderin óz sózderimen jetkizip bere bastaıdy. Osy RWST jobasynyń qyzmetin myna sýretten kórýge bolady.
RWST jobasynyń modýli
Osy kezeńderde «Jupta talqylaý», «Toptaý», «Túrtip alý», «Boljaý» t. b ádister oqýshynyń belsendiligin, ynta-jigerin arttyrady.
Oqýshy óz biletinin eske túsiredi, qaǵazǵa jazady. Jubymen, tobymen talqylaıdy. Oqýshy oıyn osylaısha shyńdaýǵa múmkindik týady. Syn turǵysynan oılaýdy úıretý úshin myna sharalardy oryndaýy shart:

1. Syn turǵysynan oılaýdy úıretý úshin ýaqyt kerek.
2. Oqýshylarǵa oılanyp tolǵanýǵa, oıyn ashyq aıtýǵa ruqsat berý.
3. Ár túrli ıdeıalar men pikirlerdi qabyldaý.
4. Úırený barysynda oqýshylardyń belsendi is-áreketin qoldaý.
5. Bir-birin tyńdaýǵa, qurmetteýge tárbıeleý.
6. Óz pikirin ashyq jetkizýge úıretý.
7. Syn turǵysyna oılaýdy baǵalaý.

Syn turǵysyna oılaý ózaldyna suraqtarǵa jaýap izdep, jan-jaqty pikirlesip, taldaý jasap otyrý. Iaǵnı oqýshy sanasyn sol taqyrypqa baılanysty oıatý, oı shaqyrý, oıyn tujyrymdaý, qasyndaǵy oqýshymen pikirlesý, toptasý. Syn turǵysynan oılaý máselesine baılanysty óz pikirin erkin sóıleý arqyly aıtý, oıyn jetkizý, ony dáleldeı alý. Sonymen qatar qasyndaǵy oqýshy pikirin de tyńdaý, sol pikirdi salystyrý. Basqalarmen jumys isteý sátinde (toptastyrýda) birlesip jumys isteý, qasyndaǵy dosyna kómekpen qaraý, zer salyp tyńdaý, mádenıetti, batyl sóıleýge, toppen ortaq tujyrymǵa kelýge múmkindik alý. Bul ıaǵnı oqýshylardy qaýymdasyp jumys isteýge jeteleıdi jáne qyzyǵýshylyǵyn oıatady.
Meniń «Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaýdy damytý» baǵdarlamasymen jumys jasaǵanyma birneshe jyl boldy. STO baǵdarlamasynyń ádis-tásilderimen túrlendire otyryp jumysyma engizdim. Mysaly:

1. Sýret berý arqyly retin taýyp áńgime qurý.
2. Tirek sózben jumys.
3. Áńgimeni óz oıymen salystyrý.
4. avtorǵa hat (jaǵymdy, jaǵymsyz keıipkerlerdiń ornyna ózderine qoıý).
5. Áńgimeni oqı otyryp (Avtor osy áńgimeni jazý sebebi nede dep oılaısyń? Qaı jyldary jazylǵan dep oılaısyń? t. b).
6. Óleń shyǵarý.
7. «Kýbızm» ádisi boıynsha mátindi tereńirek taldaý.
8. Oqyǵan mátindegi qyzyqtyrǵan, tolǵandyrǵan jerlerin jazý (derekter jınaý)
9. Mátinge baılanysty maqal-mátel aıtý, ony taldaý.
10. Mátindi jan-jaqty taldaý, mazmunyna tereń uǵyný sıaqty jumys túrlerin júrgizdim.

Ana tili sabaǵynda «Jaqsylardyń jaqsysy» ertegisin ótken kezdegi oqýshylardyń oryndaǵan jumystary:
«Boljaý» kestesi
Siz shyn máninde ne boldy dep oılaısyz? Oǵan qandaı dáleliń bar? Ne boldy?
Jabaq bólmede synyp qalatyn nárse bar. Ákesi: oınap júrip syndyryp qoımasyn- dedi. Óıtkeni ákesi ylǵı da esikti jaýyp ashpaı qoıady. Ákesi kitap, urshyq, órmek tyǵyp qoıdy. Qyzy óskende biraq túsinetin bolǵasyn esikti ashpady.

Qaınekeı Jarmaǵambetov «Ormandaǵy oqıǵa» mátinin ótkende «BBÚ» strategıasy, «Semantıkalyq karta» arqyly jáne úıge «Avtorǵa hat» «RAFT» ádisi arqyly oqýshylardyń jumysy:

«BBÚ» strategıasy
Bilemin Bilgim keledi Úırendim
Ormanda aǵashtar kóp. Ósimdikter, janýarlar tirshilik etedi. Ormandy jerlerdiń qazirgi jaǵdaıy. Orman-aǵash halyq baılyǵy, tynyǵý orny, qorǵanysh. Elimizdegi ormandy alqaptar týraly bildim

«Semantıkalyq karta»
Aǵash attary, orta jaǵdaıy. Qaıyń Sekseýil Qaraǵash
Buta jáne kishkene aǵash túrindegi ósimdiktiń bir týysy. Dińderi qısyq, jıi butaqtalǵan.
Jaryqty jaqsy kóretin, tez ósetin, qabyǵy aq tústi, kóp jyldyq ósimdik. +
Qurǵaqshylyqqa tózimdi, tamyry tereńge ketetin, otynǵa paıdalanatyn aǵash túri. +

«RAFT» ádisi
R – oqýshy
A – tobylǵy
F – hat
T – qyzǵanshaq tobylǵy.
Salamatsyz ba, Tobylǵy.
Sizge hat joldap otyrǵan oqýshyńyz Gúlshat. Sizge men qatty renjidim. Nege mundaı áreketke bardyńyz? Sizdiń boıyńyzda qyzǵanysh oı týdy dep oılaımyn. Qyzǵanysh degen jaman ádet. Ekinshi ret osyndaı iske barmańyz. Men sizge senemin.
Sálemmen Gúlshat.
R – oqýshy
A – avtor
F – hat
T – Qaınekeı aǵaǵa hat
Sálemetsiz be, Qaınekeı aǵa.
Men sizdiń «Ormandaǵy oqıǵa» atty áńgimeńizdi oqydym. Tili jeńil, ári qyzyq eken. Biraq mátinniń eń aıaq jaǵy unamady. Siz kóńilińizge almańyz. Men sizdiń ornyńyzdy bolsam bylaı aıtar edim, aǵashtardy jınap, Tobylǵyny ortaǵa salyp kemshiligin aıtar edim. Aǵashtar onyń isin keshirer edi dep oılaımyn. Jalǵyz ózi ómir súrý qıyn ǵoı.
Sálemmen Tańsholpan.

«Tekemet» Násipbek Aıtov.
Meni ájem qalaı tekemet qyldy?
Men áýeli jún edim, ájem tútip tazalady da, shıdiń ústine saldy. Sosyn ystyq sýdy ákeldi de ústime quıa bastady. Men kúıip qaldym, biraq bildirmedim. Qaıtadan ystyq sýdy ákelia taǵy quıdy. Men odan saıyn kúıip qaldym. Bir kezde kóp adamdar meni basa bastady. Men úndemeı jylap jattym. Sosyn jan-jaǵymnan tartqylap, odan sabaǵanda ólgen shyǵarmyn dedim. Sálden soń aǵashtyń basyna jaıǵanda, bárin umytyp, meniń qýanyshymda shek bolmady. Mine, men osylaı ádemi tekemet bolyp shyǵa keldim.

Rzaǵalı Nazym.
«Men qalaı qumyrsqa boldym?»
(Ertegi)
Erte, erte, ertede bir kempir men shal bolypty. Onyń jalǵyz uly bar eken. Ol erinshek, jalqaý bolady. Kúnderdiń kúninde kempir men shal qartaıady. Olar balasyna renjip: - Qarasha anaý kip-kishkentaı qumyrsqany jaz boıy bir tynbaı eńbek etedi, - deıdi.
Bul sózge túsinbegen bala: - Kishkentaı qumyrsqanyń qolynan ne keledi deısiń? – dep oılaıdy.
Bir kenetten bala qumyrsqaǵa aınalyp ketipti. Ol eńbekker qumyrsqa bolady. Eńbekpen tapqan bir túıir dánin arqalap kele jatyp, saıǵa túsip ketedi. Saıdan shyǵa almaı kóp qınalady. Bir kezde oıanyp ketedi. Sonda ol túsi ekenine qýanyp ketip: - Eı, eńbekqor qumyrsqa bolǵansha, eńbekqor adam bolaıyn, - deıdi.
Baıdýllaeva Farıza.

Monolog
Men aramyn, aramyn,
Bal jınaýǵa jaradym.
Arasynan gúlderdiń
Bal bar ma dep qaradym.
Aıjan
Ótirik óleń
Bara jatyp jumysqa,
Shaǵyp aldy qumyrsqa.
Qumyrsqany qýam dep,
Keshigip qaldym jumysqa.
Gúlshat

Aı, aı Marat-aı
Salaqtyǵyn uıat-aı.
Umytpaıdy tamaqty,
Umytady-aý sabaqty-aı.
Sáýle

Muǵalimniń oı-tolǵanysy:
Sabaqta oqýshylarymnyń óz betinshe oılanýlaryna kóbirek kóńil bóldim. Olardyń rol tańdap, sezimge boı aldyrýlary jáne sony óz sózderimen jetkizýi jaqsy nátıje berdi. Oqýshylarymnyń tanymdyq belsendilikteri artty, bilim sapalary kóterildi. Bes joldy óleń, Venn dıagramsy t. b strategıalary oılaryn jınaqtaýǵa, salystyrýlar jasaýǵa zor yqpal etetindigin oqýshylarymnyń bergen jaýaptarynan baıqadym. Strategıalardy tıimdi paıdalaný arqyly oqýshylardyń tilin, oıyn, erkin sóıleýin damytyp, toppen jumys isteý barysynda bir-birin tyńdaı bilýge, qurmetteýge úırendi.

Qoryta aıtqanda, oılaýmen ushtastyra bilim alýdy baǵyttaıtyn oqytý tehnologıasyn syn turǵysynan oılaý ekendigine kózim jetti. Óıtkeni, belgili bir taqyryptaǵy oıdy syn turǵysynan qaraı otyryp, oı tolǵaý, sýretteı alý, eske túsirý, boljaý oqýshylardy da, jańa bir álemniń jańalyǵyn ashqandaı qalypqa jetkizedi. Ári qaraı oıyn aıtýǵa yntalandyrady.
Bastaýysh synyp oqýshylaryn oqytýda tıimdi ádisterdi paıdalaný arqyly oqýshynyń bilimge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrýǵa, tereń oılaý qabiletiniń belsendiligin qalyptastyrýǵa bolady.
Buǵan deıin oqýshy muǵalim men oqýlyqqa ǵana baǵynatyn tyńdaýshy ǵana edi, endi ol syn turǵysynan oılanyp, óz oıyn dáleldeı alatyn tulǵaǵa aınaldy. Bul tehnologıa – oqý men úırenýge arnalǵan qurylǵy.
Synyp oqýshylary toppen, juppen jumys isteý arqyly ózara pikirlesip, eń utymdy jaýapty taýyp aıtýǵa úırenedi. Topqa berilgen suraqqa tynymsyz izdene otyryp, ár oqýshy óz oıyn erkin aıtýǵa, ony dáleldep, qorǵaı bilýge múmkindik alady. Sondyqtan STO baǵdarlamasy qazirgi ýaqytta muǵalimder qajet etetin basty tehnologıalardyń biri dep oılaımyn.