N. A. Rımskıı - Korsakov – ertegi kompozıtor, operalyq shyǵarmashylyǵy negizinde
«D. Núrpeıisova atyndaǵy halyqtyq mýzyka Akademıasy»
Atyraý mýzyka koleji
«N. A. Rımskıı - Korsakov – ertegi kompozıtor,
operalyq shyǵarmashylyǵy negizinde»
Qurastyrǵan: MTPB oqytýshysy Shýkýrova N. T.
Pán aty: Álemdik mýzyka ádebıeti
Kýrs, bólimi: III kýrs «Mýzyka teorıasy»
Sabaqtyń taqyryby: «N. A. Rımskıı - Korsakov – ertegi kompozıtor, operalyq shyǵarmashylyǵy negizinde»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik maqsaty: N. A. Rımskıı - Korsakovtyń ertegi kompozıtor, operalyq shyǵarmashylyǵyndaǵy mýzyka tabıǵatpen baılanysyn naqtylaý, mýzykalyq shyǵarmalardy taldaý mashyqtaryn jetildirý.
Damytýshylyq maqsaty: oqýshylardyń sózdik qoryn baıytý, analıtıkalyq qabiletterin jáne qısyndy oılaýdy damytý.
Tárbıelik maqsaty: orys kompozıtordyń shyǵarmashylyǵy arqyly mýzykaǵa baýlaý, operalyq shyǵarmashylyǵyna qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Sabaqtyń túri: bilimdi bekitý
Sabaqtyń tıpi: bilimdi bekitý, qorytyndylaý
Sabaqtyń ádisi: ınteraktıvtik tehnologıanyń elementteri:
1. STO – «Mıǵa shabýyl»
2. «Boljaý», «Toptastyrý» strategıalary
3. Dástúrli túsindirý ádisi
4. Beınematerıaldardan úzindiler
5. «Aýystyrmaq» oıyny
6. Mýzykalyq vıktorına
Pánaralyq baılanys: shetel tarıhy, mýzyka teorıasy, ádebıet, orys tili, mýzyka shyǵarmalaryn taldaý.
Kórnekilik quraldary: taqta, noýtbýk, mýltımedıa proektory, mýltımedıa prezentasıa
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi
2. Úı jumysyn tekserý
2. 1. Ótken taqyrypty bekitý barysynda: Sto – «Mıǵa shabýyl», ertegi operalyq shyǵarmashylyǵyna «Boljaý», «Toptastyrý» strategıalaryn keltirý.
2. 2. N. Rımskıı - Korsakov ómir joly men shyǵarmashylyǵyna sholý. Sto – «Kınostýdıa» beıne materıaldardan úzindi kórsetý.
3. N. Rımskıı - Korsakovtiń operalyq shyǵarmashylyǵyn sholyp ótý. «Aýystyrmaq» oıynyn júrgizý. Mýzykalyq vıktorına – qoıylǵan úzindilerdi jyldam anyqtaý.
3. Baǵalaý.
Oqýshylardyń sabaq barysyndaǵy jeke jáne toptyq jumystaryn tekserý jáne baǵalaý.
4. Úı tapsyrmasy.
Mýzyka basqada ónerlermen baılanysady: ádebıet pen kórkemsýret. Ádebıetter, mýzykalyq jáne kórkemsýrettik shyǵarmalarda bir orta taqyryp bolýy múmkin. Jazýshylar, aqyndar, sýretshiler jáne kompozıtorlar bir - birin jańa shyǵarmaǵa shabyttandyratyn. Mysaly: M. P. Mýsorgskıı men V. Gartman;
M. I. Glınka – A. S. Pýshkın;
N. A. Rımskıı - Korskakov – A. S. Pýshkın
N. A. Rımskıı - Korskakov óz shyǵarmalarynyń negizine ádebıet mazmundaryn alatyn.
Ustaz: - Balalar, N. A. Rımskıı - Korsakovtyń ertegi - operalaryn atańyz:
Oqýshylar: «Saltan týraly ertegi», «Sadko», «Aqshaqar», «Altyn átesh».
Ustaz: - Balalar sender ertegini jaqsy kóresińder me?
- Qandaı orys ertegilerdi bilesińder?
- Kim ertegini jazady?
- Biz búgin ertegi mýzyka álemine saıahattaımyz.
- Patsha Saltanǵa qonaqqa baraıyq. Ol qaı erteginde turady?
Oqýshylar: - Saltan patsha ertegi. (Slaıd 1)
Ustaz: - Bul ertegti kim jazdy?
Oqýshylar: - Aleksandr Sergeevıch Pýshkın (Slaıd 2)
Ustaz: - Onyń keremet erteginiń sújetine opera «Saltan patsha ertegi» jazyldy. Ony jazǵan uly orys ertegi – kompozıtor Nıkolaı Andreevıch Rımskıı - Korsakov. (Slaıd 3)
Ertegi kompozıtor dep ony beker aıtpaǵan, onyń shyǵarmashylyǵymen orys mýzykasynda ertegi gúldene tústi. Ertegi men án halyqtyń jany bolǵan. Rımskıı - Korsakov sıaqty birde bir kompozıtor ertekterdiń mazmunyna kóp shyǵarma jazbaǵan. Rımskıı - Korsakov «Aqshaqar», «Altyn átesh», «Ólimsiz Kosheı» basqada shyǵarmalaryn jazǵan. Búgin biz «Saltan týraly ertegisin» eske túsireıik. (Slaıd 4)
Trı devısy pod oknom
Prálı pozdno vecherkom...
- Saltan patsha qalyndyq tandap júrgende, úsh qyzdyń áńgimesin tyńdap, ózine batyr ul týyp berem degen qyzdy alady. Eki ápkeleri patshaıym bolmaı qalǵandyqtan, qyzǵanyshtan, patsha soǵysqa ketkende, Mılıstra ul týyp, elshiniń hatyn aýystyryp, patsha basqa habar alady:
«Rodıla sarısa v noch
Ne to syna, ne to doch,
Ne myshonka, ne lágýshký,
A nevedomý zverýshký».
Patshanyń buıryǵymen
«I sarısý v tot je chas
V bochký s synom posadılı,
Zasmolılı, pokatılı
I pýstılı v okean –
Tak velel – de sar Saltan».
«Teńiz» shyǵarmasy oınalady (2 bólimge kirispe, slaıd 5)
Kompozıtor qalaı teńizdi kórsetti?
- Jumbaqty, jarqyraǵan juldyzdarmen. Keń, qaharly.
- Ony kimder oryndaıdy? Sımfonıalyq orkestr (sımfonıalyq orkestrde qandaı aspaptar bar).
Teńizdiń tolqyndary bóshkeni aralǵa ákeledi. Munda jas patsha aqqýdy qyrannan qutqarady (Slaıd 6). Sonyń nátıjesinde, sıqyrly aqqý – Gvıdon men anasyn Ledenes atty ertegi qalaǵa aparady. Munda toı qońyraýlardyń dybystary halyq Gvıdondy qarsy alady. Biraq Gvıdonmen anasy patsha Saltandy oılaýymen bolady. Sonda aqqý, qaıtyp kómegin beredi. Aqqý patsha Gvıdondy kimge aınaldyrady? (Slaıd 7)
«Polet shmelá» oryndalady.
Bul mýzyka sizderge óte tanymaly. Muny birneshe ret tyńdadyq. Bul mýzykalyq fragment ne dep atalady?
Oqýshylar: «Polet shmelá» nemese «Aranyń ushýy»
Ustaz: Munyń mýzykasy qalaı estiledi, ol qandaı?
Oqýshylar: Gúrildegen, araǵa uqsas zýyldaǵan. Dybystary qaıtalanyp otyrady.
Ustaz: - Tez júrema nemese jáı?
Oqýshylar: - Óte jyldam
Ustaz: - Mýzykasy muńdy ma nemese qýanyshty ma?
Oqýshylar: - Qýanyshty
Ustaz: - Aqqý Gvıdondy araǵa aınaldyrǵanda, ara qaıyqtyń artynan ushyp baryp tesikke qonyp tyǵylyp otyrady. Óz ákesine bara jatyrǵannan mýzykasy da qýanyshty. Sonymen, ol Tmýtarakan atty ákesiniń patshalyǵyna kelgende, ol qaıyqshylardyń áńgimesinen aralda kórgen Ledenes qalashyǵy, altyn qabyqty jańǵaǵyn shaǵyp otyrǵan tıyndy, 33 batyrlar jáne sulý Patshaıym – Aqqý týraly estıdi. Qazir biz sımfonıalyq sýretti tyńdaıyq. Munda kompozıtor ár túrli orkestrdiń boıaýlarymen operadaǵy Ledenes qalashyǵy jáne úsh sıqyrly ǵajaıypty keltiredi. Munyń mýzykasy – sıgnaldan bastalady – bul ertegi tyńdaýǵa shaqyrady. Joǵary regıstrdegi áýen ashyq kishkentaı qońyraýlardyń soǵýyn elestetedi. Sizder ony birneshe ret estısińder, olar jańa ǵajaıypty jarıalaıdy. Sender baıqaýlaryń kerek birinshi, ekinshi jáne úshinshi neden keıin ne sýretteledi. Mýzykany myqtap tyńdańyzdar: sebebi mýzyka bitkennen keıin, úsh ǵajaıyp ózderiń qalaı elestegenderińdi sýretteısizder.
Ustaz: - Sonymen, mýzyka senderge unady ma? Jalpy ol qandaı?
Oqýshylar: - Ertegi mýzyka, kóterińki
Ustaz: - Birinshi ǵajaıyp ne boldy?
Oqýshylar: - Tıyn
Ustaz: - Nege sender olaı oıladyńdar?
Oqýshylar: - Sebebi mýzyka jeńil, qýanyshty, oınaqy bop kelgen
Ustaz: - Ol qaı janrǵa uqsas?
Oqýshylar: - Án men bıge. Tıyn án aıtyp jáne bılep turǵandaı
Ustaz: - Áýen qaıda júrip jatyr? Joǵaryda, ortasynda nemese tómende ma?
Oqýshylar: - Joǵaryda
Ustaz: - Al tıyndy qalaı elestetesińder?
Oqýshylar: - Kishkentaı, grasıozdy
Ustaz: - Tıynnyń taqyrybyn qaı aspap dybystady?
Oqýshylar: - Fleıta pıkkolo jańǵaqtyń syndyrýyn jaqsy keltiredi, al oǵan «Vo sadý lı v ogorode» orystyń halyq ániniń áýeni qostap otyrady
Ustaz: - Ekinshi ǵajaıyp ne boldy bizde?
Oqýshylar: - 33 batyr
Ustaz: - Nege sender olaı oıladyńdar?
Oqýshylar: - Sebebi mýzyka kóterińki, batyrlyq, er qaıratty, qudiretti bop kelgen
Ustaz: - Ol qaı janrǵa uqsas?
Oqýshylar: - Marsh janryna
Ustaz: - Ia, mýzyka áskerı marshqa tárizdes. Munda orys rýhynyń kúshi seziledi. Bizdiń aldarymyzda ertegi batyrlar shyqqandaı. Mýzykada teńiz tolqyndarynyń rokoty estiledi. Batyrlardy qalaı elesteısińder?
Oqýshylar: - Kúsh qýatty, er qaıratty, qudiretti
Ustaz: - Úshinshi ǵajabymyz ne boldy?
Oqýshylar: - Patshaıym aqqý
Ustaz: - Nege sender olaı oıladyńdar?
Oqýshylar: - Sebebi mýzykasy názik, áýendi, keń, jumsaq, kóterińki bop kelgen
Ustaz: - Ol qaı janrǵa uqsas?
Oqýshylar: - Án janryna
Ustaz: - Kóz aldarynda qandaı beıne keledi
Oqýshylar: - Sulý, názik Patshaıym - Aqqý
Ustaz: - Árıne, ár ertektegideı, «Patsha Saltan ertegide» jaqsy aıaqtaldy. Aqqý – qusy ádemi, sulý qyzǵa aınaldy, al Gvıdon oǵan úılendi. Patsha Saltan bolsa, estigen ǵajaıyptardy kórgisi kelgendikten, Býıan aralyna baryp patshaıym Mılıtrısamen jáne Gvıdon ulymen kezdesedi. Qýanyshtan ol zulymdy ápkelerin keshiredi. Ertegi kóńildi toımen aıaqtalady.
Sonymen, balalar biz qaı ertekte boldyq? Ertektiń avtory kim? Operanyń avtory? Bul operadaǵy mýzykalyq fragmentter qalaı atalady? Senderge ertektiń mýzykasy unady ma?
Sabaq - sahna: /A. N. Ostrovskıı men A. N. Rımskıı - Korsakov oqýshylar/
Ustaz: - Búgin biz opera «Aqshaqarmen» ári qaraı tanysamyz, al oǵan yqpal etetin osy operanyń avtorlary – N. A. Rımskıı - Korsakov jáne A. N. Ostrovskıı.
Rımskıı - Korsakov: Sizben kezdesýime óte qýanyshtymyn, sebebi meniń súıikti opera «Aqshaqar» týraly áńgimeleseıin degenmin. Men úshin bul sújet óte qymbat, onyń keıipkerleri: Aqshaqar, Lel, Kóktem, Berendeılerdiń patshalyǵymen patshasy jáne olardyń Iarılo - kúnge tabynýy. Men kúnde, kúnde osy operany jazýdan jalyqpadym. Kerisinshe mýzykalyq oılar meni ańdyǵandaı boldy.
Ostrovskıı: Ia, Nıkolaı Andreıuly bul shyǵarmashylyqqa jaqsy tańdaǵan taqyryp. Siz naǵyz operalyq shebersiz. Munda ár bir keıipkerlerdiń mýzykalyq minezdemelerin estýge bolady. Biraq maǵan qyzyqty, mynda otyrǵan jas balalar, ár bir keıipkerlerdiń beınesin qalaı kóredi. Qazir men senderge birneshe suraq qoıaıyn:
1. Qalaı oılaısyńdar, negizgi keıipkerimizdiń mýzykalyq sýrettemesiniń minezdemesiniń mýzykasy qandaı bolýy tıis?
2. Qaı daýysqa oryndaýǵa berer edińder?
3. Aspatardyń dybystarynyń minezdemesi qandaı bolýy tıis?
/Oqýshylar jaýap beredi/
Rımskıı - Korsakov: - Al sender, men qandaı Aqshaqardy kórgenimdi bilgileriń kele ma?
Ostrovskıı: - Onyń qyzyq eken, qazir ony qalaı kórsetesiń? Aqshaqar qyzdyń arıasyn óziń oryndap beresiń ba?
Rımskıı - Korsakov: - Joq, qymbytty dosym! Biz qazir XXI ǵ turyp jatyrmyz, al bul zamannyń adamdary myndaıdy oılap tapqan../Ustazǵa bet buryp/ Nýrgýl Talasovna hanym, bizge kómektesińiz...
/«Qar qyz» operasynan úzindi 1 b. Aqshaqardyń arıasy kórsetiledi/.
Rımskıı - Korsakov: - Aqshaqardyń beınesin tek adamnyń qasıetterinen basqa, ertegi beıneleriniń minezdemelerimen de salǵym keldi.
• Oqýshylar meniń qymbatty dosyma Alekseı Nıkolaevıchqa qandaı ádisterdi qoldanǵanymdy aıtyp beresińder ma?
Oqýshylar: - Qustardyń ánderine uqsas, ánderdiń áýenderi áshekelendirilgen; «aý»dep, Aqshaqardy tabıǵattyń balasy ekeni kórsetilgen.
Ostrovskıı: - Al Aqshaqardy nege qys orman patshasynan qarapaıym adamdarǵa umtylady.
Rımskıı - Korsakov: - /suraqqa mezgildi jaýap beredi/ adamdardyń ánderi, dosym, adamdardyń ánderi.
Ostrovskıı: - Ia.. Aqshaqar, bir kezde Leldiń ánin estip onyń sıqyrly dybysyn umytqan emes. /Ustazǵa qarap/ Bul jerdiń qojaıyny, múmkin siz /kompúter men proektordy kórsetip/ mynalardyń sıqyrly kúshimen bizdi opera álemine aýystyrarsyń.
/«Aqshaqar» operasynan úzindi 1 b. Leldiń áni/.
• - Bul án nemen eliktirdi Aqshaqardy? Munda qandaı bir erekshelikterdi estidińder? Nıkolaı Andreevıch óz mýzykasynda qandaı tásilderdi qoldandy.
Oqýshylar: - Baqtashy Leldiń áninde Aqshaqardy qýanyshqa, baqytqa jáne beıtanys ómirge shaqyrady. Bul halyq - án áýenderimen kórsetiledi, mysaly; klarnet baqtashynyń syrnaıyn dabystaıdy, al lıtavr aspab kúnniń kúrkireýin kórsetedi.
Ostrovskıı:(Rımskıı - Korsakovke bet buryp): - Dostym, Sizdiń tyńdarmandaryńyz bar, biraq olar operadan bir nomer bolsa da oryndaı ma?
Rımskıı - Korsakov: - Onda olarǵa bir múmkindik bereıik...
Oqýshy shyǵyp Leldiń bir ánin oryndaıdy.
Rımskıı - Korsakov: - Óte oryndy..
Ostrovskıı: - Ia, Aqshaqar keremet. Biraq, Aıazdyń qyzy bolǵandyqtan, Aqshaqar óte salqyn, ystyq sezim, mahabbat degendi bilema?
Rımskıı - Korsakov: Siz múmkin úmytyp qalǵan shyǵarsyz, ol tek Aıazdyń ǵana qyzy emes, Kóktemniń de qyzy.
«Aqshaqar» operasynan úzindi 4 b. Fınal. /dybyssyz/, osynyń fonynda Ostrovskıı tekstti oqıdy.
Ostrovskıı: - Iarıloda tań atady. Kólden Kóktem gúlderdiń qorshaýynda shyǵady. Halyq jınalyp, jazdyń alǵashqy kúndi kezdestirýge shyǵady. Qar qyz jáne onyń kúıeý jigiti Mızgır Berendeı patshasyna jaqyndaıdy. Osy ýaqytta Aqshaqarǵa kúnniń shýaǵy túsedi. Aqshaqar jylýdyń arqasynda jáne oıanǵan mahabbattyń lebizinen erı bastaıdy.
• - Qalaı oılaısyńdar, mahabbattyń kesirinen ómirinen aıyrylǵan Aqshaqar ókine ma?
/Oqýshylar ár túrli jaýap beredi/.
Ostrovskıı: - Al endi qaraıyq, sender rasymen durys aıttyńdar ma?
«Aqshaqar» operasynan Aqshaqardyń erý sahnasynan úzindi.
Oqytýshy: - Bizdiń syıly qonaǵymyzǵa, Aqshaqardy qalaı kórgenderińdi aıtyp berińizder. Keıipker ózgerdi ma?
Oqýshylar: - Aqshaqar Kóktem sheshesine sezim bergenine rahmetin aıtady. Onyń daýysy názik, meıirimdi, al orkestr jyly bop oınaıdy. Qorytyndy bóliminde arfalar aýada Aqshaqardyń erip ketkenin sýretteıdi.
Rımskıı - Korsakov: - Qar sekildi erdi keıipker, biraq ómir jalǵasaı beredi.
Ostrovskıı: - Halyq Iarılo - kúndi madaqtap jatyr.
Ustaz: - Al endi qonaqtarymyzǵa syı syılyq bar.
/Oqýshylar «Svet ı sıla bog Iarılo» fınaldaǵy hordy oryndaıdy/.
Ustaz: Sabaǵymyzdyń sońynda kestelerge kósheıik:
Bul test - suraqtar:
№1 Qaı operadaǵy keıipkerler jáne kim?
Aqshaar
Sadko
Aqqý - patshaıym
Lel
Lúbava
Mızgır
Gvıdon
№2 Operadaǵy keıipkerlerdiń «daýystarynyń tembri»
Gvıdon
Lel
Berendeı patsha
Kóktem
Mıroslava
Sadko
Aqshaqar
№3 Operadaǵy qaı keıipkerdiń sózi?
Kaby byla ý mená zolota kazna..
S podrýjkamı po ıagodý hodıt..
Ranym rano kýry zapevalı
O, skaly groznye drobát s revom volny
Kak po lesý, les shýmıt
Polna, polna chýdes
Oh, znaıý ıa Sadko mená ne lúbıt
№4 «Mýzykalyq forma»
Opera «Sadko» kirispe (ývertúra)
Aqshaqardyń arıasy
Leldiń 3 áni
Volhovanyń besik jyry áni
№5 «Vıktorına»
№ Kompozıtor, shyǵarmanyń aty Bólimi, tonaldik
1
2
3
4
5
6
7
№6 «Rettik nomer sanyn qoıyp jaz»
«Týcha so gromom sgovarıvalas» Leldiń 3 áni 1
Aqshaqardyń erý sahnasy 5
Úndi qonaqtyń áni «Ne schestalmazov...» 3
Úsh ǵajaıyp. 3b kirispe 4
Volhovanyń besik jyry 2
№1 Qaı operadaǵy keıipkerler jáne kim?
Aqshaqar «Aqshaqar» operasyndaǵy Aıazben Kóktemniń qyzy
Sadko «Sadko» operasyndaǵy negizgi keıipker, gýslár
Aqqý - patshaıym «Saltan petsha týraly ertegi» operasyndaǵy
Lel «Aqshaqar» operasyndaǵy baqtashy
Lúbava «Sadko» operasyndaǵy Sadkonyń jary
Mızgır «Saltan petsha týraly ertegi» operasyndaǵy saýdager
Gvıdon «Saltan petsha týraly ertegi» operasyndaǵy Saltannyń uly
№2 Operadaǵy keıipkerlerdiń «daýystarynyń tembri»
Gvıdon tenor
Lel ált
Berendeı patsha tenor
Kóktem messo - soprano
Mıroslava soprano
Sadko tenor
Aqshaqar soprano
№3 Operadaǵy qaı keıipkerdiń sózi?
Kaby byla ý mená zolota kazna.. Sadko keıipkerdiń sózi
S podrýjkamı po ıagodý hodıt.. Aqshaqar keıipkerdiń sózi
Ranym rano kýry zapevalı keıipkerdiń sózi
O, skaly groznye drobát s revom volny Varáj qonaǵynyń sózi
Kak po lesý, les shýmıt keıipkerdiń sózi
Polna, polna chýdes keıipkerdiń sózi
Oh, znaıý ıa Sadko mená ne lúbıt Lúbava keıipkerdiń sózi
№4 «Mýzykalyq forma»
Opera «Sadko» kirispe (ývertúra) sonatalyq forma
Aqshaqardyń arıasy kúrdeli 3 bólimdi forma
Leldiń 3 áni kýplettik - varıasıalyq forma
Volhovanyń besik jyry áni kýplettik - varıasılyq forma
№5 «Vıktorına»
№ Kompozıtor, shyǵarmanyń aty Bólimi, tonaldik
1 A. N. Rımskıı - Korsakov. Opera «Sadko»: «Kolybelnaıa Volhovy» D - dur, 7 sýret
2 Opera «Sadko»: Sadkonyń áni «Oı ty temnaıa dýbravýshka» e - moll, 2 sýret
3 Opera «Aqshaqar»: Leldiń 3 áni «Týcha so gromom sgovarılas» As - dur, 3 bólim
4 Opera «Aqshaqar»: Erý sahnasy 4 bólim, fınal
5 Opera «Aqshaqar»: Aqshaqardyń arıasy «S podrýjkamı po ıagodý hodıt» E - dur, 1 bólim
6 Opera «Saltan patsha týraly ertegi». Polet shmelá
7 Opera «Sadko»: Lúbavanyń arıasy: «Oh, znaıý ıa Sadko mená ne lúbıt» f - moll, 3 sýret
№6 «Rettik nomer sanyn qoıyp jaz»
«Týcha so gromom sgovarıvalas» Leldiń 3 áni 1
Aqshaqardyń erý sahnasy 5
Úndi qonaqtyń áni «Ne schestalmazov...» 3
Úsh ǵajaıyp. 3b kirispe 4
Volhovanyń besik jyry 2
Prezentasıasyn júkteý
Atyraý mýzyka koleji
«N. A. Rımskıı - Korsakov – ertegi kompozıtor,
operalyq shyǵarmashylyǵy negizinde»
Qurastyrǵan: MTPB oqytýshysy Shýkýrova N. T.
Pán aty: Álemdik mýzyka ádebıeti
Kýrs, bólimi: III kýrs «Mýzyka teorıasy»
Sabaqtyń taqyryby: «N. A. Rımskıı - Korsakov – ertegi kompozıtor, operalyq shyǵarmashylyǵy negizinde»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik maqsaty: N. A. Rımskıı - Korsakovtyń ertegi kompozıtor, operalyq shyǵarmashylyǵyndaǵy mýzyka tabıǵatpen baılanysyn naqtylaý, mýzykalyq shyǵarmalardy taldaý mashyqtaryn jetildirý.
Damytýshylyq maqsaty: oqýshylardyń sózdik qoryn baıytý, analıtıkalyq qabiletterin jáne qısyndy oılaýdy damytý.
Tárbıelik maqsaty: orys kompozıtordyń shyǵarmashylyǵy arqyly mýzykaǵa baýlaý, operalyq shyǵarmashylyǵyna qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Sabaqtyń túri: bilimdi bekitý
Sabaqtyń tıpi: bilimdi bekitý, qorytyndylaý
Sabaqtyń ádisi: ınteraktıvtik tehnologıanyń elementteri:
1. STO – «Mıǵa shabýyl»
2. «Boljaý», «Toptastyrý» strategıalary
3. Dástúrli túsindirý ádisi
4. Beınematerıaldardan úzindiler
5. «Aýystyrmaq» oıyny
6. Mýzykalyq vıktorına
Pánaralyq baılanys: shetel tarıhy, mýzyka teorıasy, ádebıet, orys tili, mýzyka shyǵarmalaryn taldaý.
Kórnekilik quraldary: taqta, noýtbýk, mýltımedıa proektory, mýltımedıa prezentasıa
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi
2. Úı jumysyn tekserý
2. 1. Ótken taqyrypty bekitý barysynda: Sto – «Mıǵa shabýyl», ertegi operalyq shyǵarmashylyǵyna «Boljaý», «Toptastyrý» strategıalaryn keltirý.
2. 2. N. Rımskıı - Korsakov ómir joly men shyǵarmashylyǵyna sholý. Sto – «Kınostýdıa» beıne materıaldardan úzindi kórsetý.
3. N. Rımskıı - Korsakovtiń operalyq shyǵarmashylyǵyn sholyp ótý. «Aýystyrmaq» oıynyn júrgizý. Mýzykalyq vıktorına – qoıylǵan úzindilerdi jyldam anyqtaý.
3. Baǵalaý.
Oqýshylardyń sabaq barysyndaǵy jeke jáne toptyq jumystaryn tekserý jáne baǵalaý.
4. Úı tapsyrmasy.
Mýzyka basqada ónerlermen baılanysady: ádebıet pen kórkemsýret. Ádebıetter, mýzykalyq jáne kórkemsýrettik shyǵarmalarda bir orta taqyryp bolýy múmkin. Jazýshylar, aqyndar, sýretshiler jáne kompozıtorlar bir - birin jańa shyǵarmaǵa shabyttandyratyn. Mysaly: M. P. Mýsorgskıı men V. Gartman;
M. I. Glınka – A. S. Pýshkın;
N. A. Rımskıı - Korskakov – A. S. Pýshkın
N. A. Rımskıı - Korskakov óz shyǵarmalarynyń negizine ádebıet mazmundaryn alatyn.
Ustaz: - Balalar, N. A. Rımskıı - Korsakovtyń ertegi - operalaryn atańyz:
Oqýshylar: «Saltan týraly ertegi», «Sadko», «Aqshaqar», «Altyn átesh».
Ustaz: - Balalar sender ertegini jaqsy kóresińder me?
- Qandaı orys ertegilerdi bilesińder?
- Kim ertegini jazady?
- Biz búgin ertegi mýzyka álemine saıahattaımyz.
- Patsha Saltanǵa qonaqqa baraıyq. Ol qaı erteginde turady?
Oqýshylar: - Saltan patsha ertegi. (Slaıd 1)
Ustaz: - Bul ertegti kim jazdy?
Oqýshylar: - Aleksandr Sergeevıch Pýshkın (Slaıd 2)
Ustaz: - Onyń keremet erteginiń sújetine opera «Saltan patsha ertegi» jazyldy. Ony jazǵan uly orys ertegi – kompozıtor Nıkolaı Andreevıch Rımskıı - Korsakov. (Slaıd 3)
Ertegi kompozıtor dep ony beker aıtpaǵan, onyń shyǵarmashylyǵymen orys mýzykasynda ertegi gúldene tústi. Ertegi men án halyqtyń jany bolǵan. Rımskıı - Korsakov sıaqty birde bir kompozıtor ertekterdiń mazmunyna kóp shyǵarma jazbaǵan. Rımskıı - Korsakov «Aqshaqar», «Altyn átesh», «Ólimsiz Kosheı» basqada shyǵarmalaryn jazǵan. Búgin biz «Saltan týraly ertegisin» eske túsireıik. (Slaıd 4)
Trı devısy pod oknom
Prálı pozdno vecherkom...
- Saltan patsha qalyndyq tandap júrgende, úsh qyzdyń áńgimesin tyńdap, ózine batyr ul týyp berem degen qyzdy alady. Eki ápkeleri patshaıym bolmaı qalǵandyqtan, qyzǵanyshtan, patsha soǵysqa ketkende, Mılıstra ul týyp, elshiniń hatyn aýystyryp, patsha basqa habar alady:
«Rodıla sarısa v noch
Ne to syna, ne to doch,
Ne myshonka, ne lágýshký,
A nevedomý zverýshký».
Patshanyń buıryǵymen
«I sarısý v tot je chas
V bochký s synom posadılı,
Zasmolılı, pokatılı
I pýstılı v okean –
Tak velel – de sar Saltan».
«Teńiz» shyǵarmasy oınalady (2 bólimge kirispe, slaıd 5)
Kompozıtor qalaı teńizdi kórsetti?
- Jumbaqty, jarqyraǵan juldyzdarmen. Keń, qaharly.
- Ony kimder oryndaıdy? Sımfonıalyq orkestr (sımfonıalyq orkestrde qandaı aspaptar bar).
Teńizdiń tolqyndary bóshkeni aralǵa ákeledi. Munda jas patsha aqqýdy qyrannan qutqarady (Slaıd 6). Sonyń nátıjesinde, sıqyrly aqqý – Gvıdon men anasyn Ledenes atty ertegi qalaǵa aparady. Munda toı qońyraýlardyń dybystary halyq Gvıdondy qarsy alady. Biraq Gvıdonmen anasy patsha Saltandy oılaýymen bolady. Sonda aqqý, qaıtyp kómegin beredi. Aqqý patsha Gvıdondy kimge aınaldyrady? (Slaıd 7)
«Polet shmelá» oryndalady.
Bul mýzyka sizderge óte tanymaly. Muny birneshe ret tyńdadyq. Bul mýzykalyq fragment ne dep atalady?
Oqýshylar: «Polet shmelá» nemese «Aranyń ushýy»
Ustaz: Munyń mýzykasy qalaı estiledi, ol qandaı?
Oqýshylar: Gúrildegen, araǵa uqsas zýyldaǵan. Dybystary qaıtalanyp otyrady.
Ustaz: - Tez júrema nemese jáı?
Oqýshylar: - Óte jyldam
Ustaz: - Mýzykasy muńdy ma nemese qýanyshty ma?
Oqýshylar: - Qýanyshty
Ustaz: - Aqqý Gvıdondy araǵa aınaldyrǵanda, ara qaıyqtyń artynan ushyp baryp tesikke qonyp tyǵylyp otyrady. Óz ákesine bara jatyrǵannan mýzykasy da qýanyshty. Sonymen, ol Tmýtarakan atty ákesiniń patshalyǵyna kelgende, ol qaıyqshylardyń áńgimesinen aralda kórgen Ledenes qalashyǵy, altyn qabyqty jańǵaǵyn shaǵyp otyrǵan tıyndy, 33 batyrlar jáne sulý Patshaıym – Aqqý týraly estıdi. Qazir biz sımfonıalyq sýretti tyńdaıyq. Munda kompozıtor ár túrli orkestrdiń boıaýlarymen operadaǵy Ledenes qalashyǵy jáne úsh sıqyrly ǵajaıypty keltiredi. Munyń mýzykasy – sıgnaldan bastalady – bul ertegi tyńdaýǵa shaqyrady. Joǵary regıstrdegi áýen ashyq kishkentaı qońyraýlardyń soǵýyn elestetedi. Sizder ony birneshe ret estısińder, olar jańa ǵajaıypty jarıalaıdy. Sender baıqaýlaryń kerek birinshi, ekinshi jáne úshinshi neden keıin ne sýretteledi. Mýzykany myqtap tyńdańyzdar: sebebi mýzyka bitkennen keıin, úsh ǵajaıyp ózderiń qalaı elestegenderińdi sýretteısizder.
Ustaz: - Sonymen, mýzyka senderge unady ma? Jalpy ol qandaı?
Oqýshylar: - Ertegi mýzyka, kóterińki
Ustaz: - Birinshi ǵajaıyp ne boldy?
Oqýshylar: - Tıyn
Ustaz: - Nege sender olaı oıladyńdar?
Oqýshylar: - Sebebi mýzyka jeńil, qýanyshty, oınaqy bop kelgen
Ustaz: - Ol qaı janrǵa uqsas?
Oqýshylar: - Án men bıge. Tıyn án aıtyp jáne bılep turǵandaı
Ustaz: - Áýen qaıda júrip jatyr? Joǵaryda, ortasynda nemese tómende ma?
Oqýshylar: - Joǵaryda
Ustaz: - Al tıyndy qalaı elestetesińder?
Oqýshylar: - Kishkentaı, grasıozdy
Ustaz: - Tıynnyń taqyrybyn qaı aspap dybystady?
Oqýshylar: - Fleıta pıkkolo jańǵaqtyń syndyrýyn jaqsy keltiredi, al oǵan «Vo sadý lı v ogorode» orystyń halyq ániniń áýeni qostap otyrady
Ustaz: - Ekinshi ǵajaıyp ne boldy bizde?
Oqýshylar: - 33 batyr
Ustaz: - Nege sender olaı oıladyńdar?
Oqýshylar: - Sebebi mýzyka kóterińki, batyrlyq, er qaıratty, qudiretti bop kelgen
Ustaz: - Ol qaı janrǵa uqsas?
Oqýshylar: - Marsh janryna
Ustaz: - Ia, mýzyka áskerı marshqa tárizdes. Munda orys rýhynyń kúshi seziledi. Bizdiń aldarymyzda ertegi batyrlar shyqqandaı. Mýzykada teńiz tolqyndarynyń rokoty estiledi. Batyrlardy qalaı elesteısińder?
Oqýshylar: - Kúsh qýatty, er qaıratty, qudiretti
Ustaz: - Úshinshi ǵajabymyz ne boldy?
Oqýshylar: - Patshaıym aqqý
Ustaz: - Nege sender olaı oıladyńdar?
Oqýshylar: - Sebebi mýzykasy názik, áýendi, keń, jumsaq, kóterińki bop kelgen
Ustaz: - Ol qaı janrǵa uqsas?
Oqýshylar: - Án janryna
Ustaz: - Kóz aldarynda qandaı beıne keledi
Oqýshylar: - Sulý, názik Patshaıym - Aqqý
Ustaz: - Árıne, ár ertektegideı, «Patsha Saltan ertegide» jaqsy aıaqtaldy. Aqqý – qusy ádemi, sulý qyzǵa aınaldy, al Gvıdon oǵan úılendi. Patsha Saltan bolsa, estigen ǵajaıyptardy kórgisi kelgendikten, Býıan aralyna baryp patshaıym Mılıtrısamen jáne Gvıdon ulymen kezdesedi. Qýanyshtan ol zulymdy ápkelerin keshiredi. Ertegi kóńildi toımen aıaqtalady.
Sonymen, balalar biz qaı ertekte boldyq? Ertektiń avtory kim? Operanyń avtory? Bul operadaǵy mýzykalyq fragmentter qalaı atalady? Senderge ertektiń mýzykasy unady ma?
Sabaq - sahna: /A. N. Ostrovskıı men A. N. Rımskıı - Korsakov oqýshylar/
Ustaz: - Búgin biz opera «Aqshaqarmen» ári qaraı tanysamyz, al oǵan yqpal etetin osy operanyń avtorlary – N. A. Rımskıı - Korsakov jáne A. N. Ostrovskıı.
Rımskıı - Korsakov: Sizben kezdesýime óte qýanyshtymyn, sebebi meniń súıikti opera «Aqshaqar» týraly áńgimeleseıin degenmin. Men úshin bul sújet óte qymbat, onyń keıipkerleri: Aqshaqar, Lel, Kóktem, Berendeılerdiń patshalyǵymen patshasy jáne olardyń Iarılo - kúnge tabynýy. Men kúnde, kúnde osy operany jazýdan jalyqpadym. Kerisinshe mýzykalyq oılar meni ańdyǵandaı boldy.
Ostrovskıı: Ia, Nıkolaı Andreıuly bul shyǵarmashylyqqa jaqsy tańdaǵan taqyryp. Siz naǵyz operalyq shebersiz. Munda ár bir keıipkerlerdiń mýzykalyq minezdemelerin estýge bolady. Biraq maǵan qyzyqty, mynda otyrǵan jas balalar, ár bir keıipkerlerdiń beınesin qalaı kóredi. Qazir men senderge birneshe suraq qoıaıyn:
1. Qalaı oılaısyńdar, negizgi keıipkerimizdiń mýzykalyq sýrettemesiniń minezdemesiniń mýzykasy qandaı bolýy tıis?
2. Qaı daýysqa oryndaýǵa berer edińder?
3. Aspatardyń dybystarynyń minezdemesi qandaı bolýy tıis?
/Oqýshylar jaýap beredi/
Rımskıı - Korsakov: - Al sender, men qandaı Aqshaqardy kórgenimdi bilgileriń kele ma?
Ostrovskıı: - Onyń qyzyq eken, qazir ony qalaı kórsetesiń? Aqshaqar qyzdyń arıasyn óziń oryndap beresiń ba?
Rımskıı - Korsakov: - Joq, qymbytty dosym! Biz qazir XXI ǵ turyp jatyrmyz, al bul zamannyń adamdary myndaıdy oılap tapqan../Ustazǵa bet buryp/ Nýrgýl Talasovna hanym, bizge kómektesińiz...
/«Qar qyz» operasynan úzindi 1 b. Aqshaqardyń arıasy kórsetiledi/.
Rımskıı - Korsakov: - Aqshaqardyń beınesin tek adamnyń qasıetterinen basqa, ertegi beıneleriniń minezdemelerimen de salǵym keldi.
• Oqýshylar meniń qymbatty dosyma Alekseı Nıkolaevıchqa qandaı ádisterdi qoldanǵanymdy aıtyp beresińder ma?
Oqýshylar: - Qustardyń ánderine uqsas, ánderdiń áýenderi áshekelendirilgen; «aý»dep, Aqshaqardy tabıǵattyń balasy ekeni kórsetilgen.
Ostrovskıı: - Al Aqshaqardy nege qys orman patshasynan qarapaıym adamdarǵa umtylady.
Rımskıı - Korsakov: - /suraqqa mezgildi jaýap beredi/ adamdardyń ánderi, dosym, adamdardyń ánderi.
Ostrovskıı: - Ia.. Aqshaqar, bir kezde Leldiń ánin estip onyń sıqyrly dybysyn umytqan emes. /Ustazǵa qarap/ Bul jerdiń qojaıyny, múmkin siz /kompúter men proektordy kórsetip/ mynalardyń sıqyrly kúshimen bizdi opera álemine aýystyrarsyń.
/«Aqshaqar» operasynan úzindi 1 b. Leldiń áni/.
• - Bul án nemen eliktirdi Aqshaqardy? Munda qandaı bir erekshelikterdi estidińder? Nıkolaı Andreevıch óz mýzykasynda qandaı tásilderdi qoldandy.
Oqýshylar: - Baqtashy Leldiń áninde Aqshaqardy qýanyshqa, baqytqa jáne beıtanys ómirge shaqyrady. Bul halyq - án áýenderimen kórsetiledi, mysaly; klarnet baqtashynyń syrnaıyn dabystaıdy, al lıtavr aspab kúnniń kúrkireýin kórsetedi.
Ostrovskıı:(Rımskıı - Korsakovke bet buryp): - Dostym, Sizdiń tyńdarmandaryńyz bar, biraq olar operadan bir nomer bolsa da oryndaı ma?
Rımskıı - Korsakov: - Onda olarǵa bir múmkindik bereıik...
Oqýshy shyǵyp Leldiń bir ánin oryndaıdy.
Rımskıı - Korsakov: - Óte oryndy..
Ostrovskıı: - Ia, Aqshaqar keremet. Biraq, Aıazdyń qyzy bolǵandyqtan, Aqshaqar óte salqyn, ystyq sezim, mahabbat degendi bilema?
Rımskıı - Korsakov: Siz múmkin úmytyp qalǵan shyǵarsyz, ol tek Aıazdyń ǵana qyzy emes, Kóktemniń de qyzy.
«Aqshaqar» operasynan úzindi 4 b. Fınal. /dybyssyz/, osynyń fonynda Ostrovskıı tekstti oqıdy.
Ostrovskıı: - Iarıloda tań atady. Kólden Kóktem gúlderdiń qorshaýynda shyǵady. Halyq jınalyp, jazdyń alǵashqy kúndi kezdestirýge shyǵady. Qar qyz jáne onyń kúıeý jigiti Mızgır Berendeı patshasyna jaqyndaıdy. Osy ýaqytta Aqshaqarǵa kúnniń shýaǵy túsedi. Aqshaqar jylýdyń arqasynda jáne oıanǵan mahabbattyń lebizinen erı bastaıdy.
• - Qalaı oılaısyńdar, mahabbattyń kesirinen ómirinen aıyrylǵan Aqshaqar ókine ma?
/Oqýshylar ár túrli jaýap beredi/.
Ostrovskıı: - Al endi qaraıyq, sender rasymen durys aıttyńdar ma?
«Aqshaqar» operasynan Aqshaqardyń erý sahnasynan úzindi.
Oqytýshy: - Bizdiń syıly qonaǵymyzǵa, Aqshaqardy qalaı kórgenderińdi aıtyp berińizder. Keıipker ózgerdi ma?
Oqýshylar: - Aqshaqar Kóktem sheshesine sezim bergenine rahmetin aıtady. Onyń daýysy názik, meıirimdi, al orkestr jyly bop oınaıdy. Qorytyndy bóliminde arfalar aýada Aqshaqardyń erip ketkenin sýretteıdi.
Rımskıı - Korsakov: - Qar sekildi erdi keıipker, biraq ómir jalǵasaı beredi.
Ostrovskıı: - Halyq Iarılo - kúndi madaqtap jatyr.
Ustaz: - Al endi qonaqtarymyzǵa syı syılyq bar.
/Oqýshylar «Svet ı sıla bog Iarılo» fınaldaǵy hordy oryndaıdy/.
Ustaz: Sabaǵymyzdyń sońynda kestelerge kósheıik:
Bul test - suraqtar:
№1 Qaı operadaǵy keıipkerler jáne kim?
Aqshaar
Sadko
Aqqý - patshaıym
Lel
Lúbava
Mızgır
Gvıdon
№2 Operadaǵy keıipkerlerdiń «daýystarynyń tembri»
Gvıdon
Lel
Berendeı patsha
Kóktem
Mıroslava
Sadko
Aqshaqar
№3 Operadaǵy qaı keıipkerdiń sózi?
Kaby byla ý mená zolota kazna..
S podrýjkamı po ıagodý hodıt..
Ranym rano kýry zapevalı
O, skaly groznye drobát s revom volny
Kak po lesý, les shýmıt
Polna, polna chýdes
Oh, znaıý ıa Sadko mená ne lúbıt
№4 «Mýzykalyq forma»
Opera «Sadko» kirispe (ývertúra)
Aqshaqardyń arıasy
Leldiń 3 áni
Volhovanyń besik jyry áni
№5 «Vıktorına»
№ Kompozıtor, shyǵarmanyń aty Bólimi, tonaldik
1
2
3
4
5
6
7
№6 «Rettik nomer sanyn qoıyp jaz»
«Týcha so gromom sgovarıvalas» Leldiń 3 áni 1
Aqshaqardyń erý sahnasy 5
Úndi qonaqtyń áni «Ne schestalmazov...» 3
Úsh ǵajaıyp. 3b kirispe 4
Volhovanyń besik jyry 2
№1 Qaı operadaǵy keıipkerler jáne kim?
Aqshaqar «Aqshaqar» operasyndaǵy Aıazben Kóktemniń qyzy
Sadko «Sadko» operasyndaǵy negizgi keıipker, gýslár
Aqqý - patshaıym «Saltan petsha týraly ertegi» operasyndaǵy
Lel «Aqshaqar» operasyndaǵy baqtashy
Lúbava «Sadko» operasyndaǵy Sadkonyń jary
Mızgır «Saltan petsha týraly ertegi» operasyndaǵy saýdager
Gvıdon «Saltan petsha týraly ertegi» operasyndaǵy Saltannyń uly
№2 Operadaǵy keıipkerlerdiń «daýystarynyń tembri»
Gvıdon tenor
Lel ált
Berendeı patsha tenor
Kóktem messo - soprano
Mıroslava soprano
Sadko tenor
Aqshaqar soprano
№3 Operadaǵy qaı keıipkerdiń sózi?
Kaby byla ý mená zolota kazna.. Sadko keıipkerdiń sózi
S podrýjkamı po ıagodý hodıt.. Aqshaqar keıipkerdiń sózi
Ranym rano kýry zapevalı keıipkerdiń sózi
O, skaly groznye drobát s revom volny Varáj qonaǵynyń sózi
Kak po lesý, les shýmıt keıipkerdiń sózi
Polna, polna chýdes keıipkerdiń sózi
Oh, znaıý ıa Sadko mená ne lúbıt Lúbava keıipkerdiń sózi
№4 «Mýzykalyq forma»
Opera «Sadko» kirispe (ývertúra) sonatalyq forma
Aqshaqardyń arıasy kúrdeli 3 bólimdi forma
Leldiń 3 áni kýplettik - varıasıalyq forma
Volhovanyń besik jyry áni kýplettik - varıasılyq forma
№5 «Vıktorına»
№ Kompozıtor, shyǵarmanyń aty Bólimi, tonaldik
1 A. N. Rımskıı - Korsakov. Opera «Sadko»: «Kolybelnaıa Volhovy» D - dur, 7 sýret
2 Opera «Sadko»: Sadkonyń áni «Oı ty temnaıa dýbravýshka» e - moll, 2 sýret
3 Opera «Aqshaqar»: Leldiń 3 áni «Týcha so gromom sgovarılas» As - dur, 3 bólim
4 Opera «Aqshaqar»: Erý sahnasy 4 bólim, fınal
5 Opera «Aqshaqar»: Aqshaqardyń arıasy «S podrýjkamı po ıagodý hodıt» E - dur, 1 bólim
6 Opera «Saltan patsha týraly ertegi». Polet shmelá
7 Opera «Sadko»: Lúbavanyń arıasy: «Oh, znaıý ıa Sadko mená ne lúbıt» f - moll, 3 sýret
№6 «Rettik nomer sanyn qoıyp jaz»
«Týcha so gromom sgovarıvalas» Leldiń 3 áni 1
Aqshaqardyń erý sahnasy 5
Úndi qonaqtyń áni «Ne schestalmazov...» 3
Úsh ǵajaıyp. 3b kirispe 4
Volhovanyń besik jyry 2
Prezentasıasyn júkteý
You Might Also Like
-
Maqsaty: bala tárbıesiniń alǵashqy qazyǵy týǵan uıasy, óz otbasyndaǵy ata - ana tárbıesi ekenin túsindirý, otbasy syılastyǵyn nyǵaıtý, balalarǵa qamqorlyq jasap otyrǵan ata - analarǵa qoldaý kórsetý.
