InfoHub Logo

A

Ańqaý elge aramza molda turyp, balalarǵa sabaq oqytypty—mys. Molda jazý da tanymaıtyn, nadan ózbek eken. Balalardyń qolyna qaǵaz berip, shımaılap oqytatyn oqýy:

— Neke qıar at bolar, bala týsa shat bolar — oǵan asyl zat bolar, at qoıary — semiz at, súndet basy — úsh túıe, ysqat degen bes túıe.

Bir kúnderde sol elge shyn molda kelip, álgi bala oqyǵan medresege kelipti. Sonda aramza molda jalma-jan bir balaǵa, kelgen moldaǵa esittirip, sabaq berdi deıdi:

— E-e, me-e demelik, ózge bylshyl ne kerek, on bes túıem, bir atym, jartysy seniki, jartysy meniki.

B

Bir noǵaı tún ortasynda úıinen jalańaıaq, jalańbas qashyp shyǵyp, ony kórgen soń qatyn-balasy da úrkip, úıin tastaı qashyp, úzdik-sozdyq kórshisiniń úıine baryp tyǵylypty. Kórshisi:

— Munyń ne?—depti.

Demin alyp, noǵaı birazdan soń jaýap berdi:

— Úıimdi kópten beri jyn-shaıtan aralap júr edi. Kúnde jatyp qalsam, shaıtandar úıimniń tóbesinde jıylysyp, oıyn salyp, tasyrlatyp júretin. Solardy qashyrý úshin neshe ret moldalar jıdyryp, dýa oqytyp, kóp pulym shyqty. Búgin túnde taǵy da burynǵy qalpynsha, tasyrlatyp júrgen soń, uıyqtaı almaı jatyr edim. Bir mezgilde shaıtannyń bireýi tars etkizip úıdiń tóbesin syndyryp, maǵan qaraı qarǵydy, men jaltaryp qalyp, bir jaǵymen qashyp shyqtym. Apyr-aı, shaıtannyń múıizi de bolady eken ǵoı, qashyp bara jatqanda, qolym múıizine tıip ketip edi, — dedi.

Kórshisi esti kisi eken, «qane shaıtanyńdy biz de kórelik» dep, qolyna fonar alyp, úsh-tórt kisi ertip, noǵaıdyń úıine keldi. Qarasa, úıiniń tóbesin juqa qamyspen toqyp sylaǵan eken, ortasy qulap túsipti jáne qarap júrgende, buryshta bir eshki jaıyna kúısep jatyr. Sálden soń, úı tóbesinde mańyraǵan laqtardyń daýysy shyqty. Muny esitip eshki de túregelip mańyrady. Sonyń artynsha laqtar manaǵy qulaǵan jerden sekirip túsip, enesine qosylysypty. Qarasa, laqty eshkiler kórshiniń óziniki eken. Túnde úıdiń tóbesine úıilgen shópke kelip jep, oıyn salýdy ádet etip júrip, manaǵy úı tóbesiniń juqa jerinen qulap túsken eken.

V

Eki kisi jazdyń bir ádemi kúninde saıranǵa shyǵyp, bir aǵashtyń qasynan ótip kele jatqanda, kókek shaqyrdy deıdi. Bireýi turyp aıtty:

— Kókek tek qus emes, ol meni kórip shaqyrǵanyn yrym etemin, maǵan uzamaı-aq bir dáýlet jolyǵady eken,— dedi.

Qasyndaǵysy aıtty:

— Kókek saǵan shaqyrǵan joq, maǵan shaqyrdy, dáýletke men jolyǵamyn, — dedi.

Áýelgisi aıtty:

— Sen ıtke neǵylǵan dáýlet?!

Oǵan qarsy ekinshisi:

— Men ıt emes, sen ıt! — dep ekeýi ursysyp, urystan soń tóbelesip, ekeýiniń de aýzy-murny qan boldy. Munan soń ekeýi de dárigerge kelip, jaralaryna em ettirip otyryp, urystyń neden bastalǵanyn aıtysty. Sonda dáriger aıtty deıdi:

— Eı, aqylsyzdar, ol kókek sender úshin emes, men úshin shaqyrǵan eken. Kókek shaqyrmasa, sender tóbelespes edińder, tóbeles bolmasa, sender jaraly bolyp, men emdep, aqy alyp, olja tappas edim, — dedi.

G

Meniń bir dos adamym áńgime etedi:

— 1875 jyly, jolaýshylap kele jatyp, bir aýylǵa tústim. Áńgimelesip otyrǵanda, bir bala keldi, eki kózi jylaǵannan isip ketken. Bóten balalardaı oınamaı, tamaq ta jemeı otyrǵan soń aıap, qasymdaǵy kisilerden suradym: «bul bala nege qamyǵyp júr, oınamaıdy, tamaq jemeıdi?» dep. Sonda aýyl kisileri aıtty:

— Bul balanyń keshegi kún ertemen sheshesi qazalandy. Ólgen soń-aq qasymyzdaǵy qyr ústindegi molalardyń qasyna aparyp qoıdyq. Keshke buzaý qaıtaryp júrgen balalar molanyń qasyna barsa, manaǵy qatynnyń molasynan daýystap shaqyrǵandaı kómeski bir ún keledi. Balalar buzaýlaryn tastaı qashyp, aýylǵa aıtqan soń, úlken kisiler de molaǵa jaqyndap barsaq, anyq esittik moladan ún shyqqanyn. Bul sumdyqty kórgen soń bir kesapatyna ushyraımyz dep, aýylymyzben kóship, búgin osy jerge qondyq. Sol qatynnyń mynaý on eki jasar balasy: Ájem tiri jatyr ǵoı, kórden ashyp alyp ber dep, — jylap, tilemegen adamy qalmady. Árıne, eshkim kórge barmaq túgil, balanyń, tipti ózin de jibermeı, baǵyp turmyz.

Sonda manaǵy bala ózi de jylap qoıa berdi:

— Aǵeke, siz bir qaıyr qylmasańyz... ájem tiri qalýy ras, — dep.

Bul balaǵa abaılap qarasam, sonsha esti bala keskindi. Qansha úlkenderdiń aıtqanyna bolmaı óz aqylyna salyp, sheshesin tiri qaldy dep turǵanyna tań qalyp, aldyma shaqyryp, súıip otyryp aıttym:

— Tiri bolsa-bolmasa da, shyraǵym, men ájeńdi baryp kóreıin.

Otyrǵan kisiler úrpıise túregeldi:

— Oıbaı, myrza, aıta kórmeńiz, ólgen kisi tiriledi dep kór aqtarǵan ne sumdyq, ol dúnıedegi kúnásin tartyp jatqan qatynǵa bola ózińiz mert bolarsyz, — dep.

Men balaǵa «úıińe baryp kıinip kel», dep shyǵaryp jiberdim. Otyrǵan kisilerge aıttym:

— Durys, ólgen kisi qaıta tirilmeıdi, biraq sizder esi tanyp jatqan qatyndy óldi dep bilip, tirileı kómgensiz. Daýystap shaqyrǵanyn estip turyp, ashyp almaǵanyńyzdan qatty obalǵa qalypsyz, eshbir Qudaı-Taǵalanyń káláminde joq kórdegi azap adam qulaǵyna estiledi degen, — dedim.

Sol arada manaǵy bala keldi, aýyldan ketpen, kúrek alyp, qasymdaǵy eki joldasymmen, balany ertip molaǵa bardyq. Aýyldan qoryqqanynan adam ermedi. Molaǵa baryp syrttan qulaq salsaq ta, eshbir dybys estilmedi. Sonsoń ashtyryp, eki kisi túsirip qarasaq, beıshara qatynnyń qoly-basy jara, qan, ústindegi kıimin aıyryp tastapty, óziniń áli kúnge denesi jyp-jyly eken. Qatyndy kórden alyp, ústine shatyr tikkizip bir kún baqtym. Kórden alǵan ýaqytta az ǵana jany bar ma dep edim, sol kúnniń keshińde-aq sýynyp, shynymen jan tapsyrdy.

Osyndaı ister ár elde bolatyn shyǵar deımin. Bilimdi zor dárigerler aıtady: qaısybir aýrýlar bar — bir jumaǵa sheıin adamdy esinen tandyryp, eshbir jan bar belgisi bolmaı jatqyzatyn dep. Sonyń úshin ólikti tym asyqpaı, baıqańqyrap kómý kerek.

---