Nyǵmet
Tilekqalı Sálimbaev
Adam balasy qaı zamandarda, qaı ýaqytta bolmasyn pendelikten arylǵan ba.
Toıymdylyq, nysap, sabyrlylyq uǵymdy kategorıalardyń mán - maǵynasy keıingi kezderi nazardan tys qalýda. Baǵzy zamandarda bul úsh uǵymsyz dalanyń áleýmettik fılosofıasy tuzdalmaǵan qoı etimen teńestiriletin. Qazaqtyń tárbıelik danalyǵynyń túp tamyrynyń biri de osynda.
NYǴMET.
Erte zamandarda óziniń kúndelikti tirligine ǵana jetetin mal - múlki, dúnıesi bolǵan bir beıbaq baıbatshaǵa jaldanyp kún kórip ómir súripti. Birde álgi sharýa óz malyn baıdyń malymen qosa aıdap kókteýden el qatarly jaılaýǵa kóship kele jatyp kúnáharly qıalı oıǵa beriledi. «Aıdaǵanyń bes eshki, ysqyryǵyń jer jarady - demekshi, myna aıdap kele jatqan malynyńyń túgeli derlik baıdyń maly, al baıdyń sansyz maly, sandyq toly saf altyndary keshegi babalarynan mura bolyp qalǵan baılyq. Altaı taýy altyndy aımaq, nege sol kendi aımaqqa baryp baq synap qorjyndy altynǵa toltyrmasqa, nege sol arqyly irgeli baılardyń qataryna qosylyp óz malshylaryń men jalshylaryńdy aldyǵa salyp aıdamasqa» - degen oı tujyrymyna toqtalyp sol kúni keshinde kópshilikke sezdirmeı Altaı taýyn betke alyp atqa qonady.
Sodan apta júredi aı júredi, kórmegen jerdiń oı - shuńqyry kóp degendeı birde joldan adasyp, endi birde ózen - kólderdiń darıasynan óte almaı kóresisin kórip, aýyldan alyp shyqqan azyq túligi de taýsylyp tuzaqpen daladan ań - qus, ózenderden balyq aýlap, ósimdik tamyryn qorek jasap ábden qınalady. Kóresińdi ábden kóre júrip Qara Ertis pen Jaısań kóliniń qosylar jerindegi moınaqtan ótip Altaı taýynyń silemine aıaq basady. Tabıǵattyń jaıma shýaq ashyq kúnderiniń birinde eki taý saıynyń ortasynda sańyraý qurlar men jabaıy shoshqalar meken etken qaıyńdy, qalyń qamys arasyndaǵy kólshikke kez bolyp shólin qandyrýǵa eńkeıe bere sý ishinde jyltyraǵan kishkene tasqa kózi túsedi. Qol sozyp alaqanyna alyp qarasa kádimgi baılardyń kóz qurtyn jeıtin taı tuıaq altynnyń synyǵy ispettes saf altyn.
Osy kúnderden bastap altynnyń saǵymyn qýyp kúndiz aýqattan, túnde uıqydan aırylady. Kólshik sýyn laılaı súzip mol qazynaǵa kenelý jónindegi kúnáhar oıy jansezimin tolyq baýraıdy. Oılaǵany iske aspaı kólshiktiń sýyna yza bolyp ony taıaqpen soqqylaıdy, jaratýshydan kólshik sýyn qurǵatýdy tilep kúnáǵa batady. Ondaǵysy kólshik sýy bolmasa topyraq shańynyń astynan tez arada tegin mol qazyna tabý. Osyndaı kúnderdiń birinde taý shatqalynyń basynda kún kózinen jaltyraǵan kóshpendi altynnyń saǵymyna kózi túsedi. Endi ol kól sýyn qarǵaı otyryp kóshpendi altynnyń sońyna túsedi.
Adam aıaǵy baspaǵan taý jyńǵyldaryn kezip qorqaý jyrtqyshtaı kózi qyzaryp basqa dúnıeniń qyzyǵyn kózden tasa, kóńilden jyraq etip sanasyn tek sary altyn elesi bıleıdi. Qaraýlyqtan qara basyp basy aınalyp qorjyn ishindegi sý toly kúbisiniń qaıda qalǵanymen de isi bolmaıdy. Ymyrt úıirile shatqaldyń túbindegi tereń quz ishinen tasqa jabysqan saf altyndy kózi shalyp júregi jarylardaı qýanady. Tún qarańǵylyǵyna qaramastan jyǵyla - súrine júrip altynǵa jetetin tóte jol izdep esi shyǵady, qara túnekte jol tabý ońaı bolsyn ba? Qur dalbasalyq isinen eshteńe shyǵa qoımaıdy
Shyǵystan kún shuǵylasy kórine bastaǵan shaqta ábden álsiregen beıbaq oqystan aıaǵyn taıdyryp mertigedi. Qatty qaıyrymǵa kele almaı beıshara kúıge túsken álgini kún kókjıekten kóterile shól qysady. Endi altyn emes bir jutym sý, salqyn soqqan samal jel ańsap, keńsirigi kebedi. Jany kózine kórinip qınalǵan shaqta tasqa jabysqan saf altyn oǵan sary tastaı kórinip, al ózi qarǵaǵan kóz ushynda qalǵan kólshik sýy ol úshin qol jetpes eń qymbat qazyna bolyp kórinedi. «Altynsyz da jan saqtaýǵa bolady, al jaratýshynyń óz pendesine arnaǵan nyǵmetine (jer, sý, aýa t. s. s.) jeter baılyq joq», - degen babalar sózi men «Basty baılyq densaýlyq, ekinshi baılyq aq jaýlyq, úshinshi baılyq eńbekpen tapqan bes saýlyq» degen halyq danalyǵy osydan qalsa kerek.
Adam balasy qaı zamandarda, qaı ýaqytta bolmasyn pendelikten arylǵan ba.
Toıymdylyq, nysap, sabyrlylyq uǵymdy kategorıalardyń mán - maǵynasy keıingi kezderi nazardan tys qalýda. Baǵzy zamandarda bul úsh uǵymsyz dalanyń áleýmettik fılosofıasy tuzdalmaǵan qoı etimen teńestiriletin. Qazaqtyń tárbıelik danalyǵynyń túp tamyrynyń biri de osynda.
NYǴMET.
Erte zamandarda óziniń kúndelikti tirligine ǵana jetetin mal - múlki, dúnıesi bolǵan bir beıbaq baıbatshaǵa jaldanyp kún kórip ómir súripti. Birde álgi sharýa óz malyn baıdyń malymen qosa aıdap kókteýden el qatarly jaılaýǵa kóship kele jatyp kúnáharly qıalı oıǵa beriledi. «Aıdaǵanyń bes eshki, ysqyryǵyń jer jarady - demekshi, myna aıdap kele jatqan malynyńyń túgeli derlik baıdyń maly, al baıdyń sansyz maly, sandyq toly saf altyndary keshegi babalarynan mura bolyp qalǵan baılyq. Altaı taýy altyndy aımaq, nege sol kendi aımaqqa baryp baq synap qorjyndy altynǵa toltyrmasqa, nege sol arqyly irgeli baılardyń qataryna qosylyp óz malshylaryń men jalshylaryńdy aldyǵa salyp aıdamasqa» - degen oı tujyrymyna toqtalyp sol kúni keshinde kópshilikke sezdirmeı Altaı taýyn betke alyp atqa qonady.
Sodan apta júredi aı júredi, kórmegen jerdiń oı - shuńqyry kóp degendeı birde joldan adasyp, endi birde ózen - kólderdiń darıasynan óte almaı kóresisin kórip, aýyldan alyp shyqqan azyq túligi de taýsylyp tuzaqpen daladan ań - qus, ózenderden balyq aýlap, ósimdik tamyryn qorek jasap ábden qınalady. Kóresińdi ábden kóre júrip Qara Ertis pen Jaısań kóliniń qosylar jerindegi moınaqtan ótip Altaı taýynyń silemine aıaq basady. Tabıǵattyń jaıma shýaq ashyq kúnderiniń birinde eki taý saıynyń ortasynda sańyraý qurlar men jabaıy shoshqalar meken etken qaıyńdy, qalyń qamys arasyndaǵy kólshikke kez bolyp shólin qandyrýǵa eńkeıe bere sý ishinde jyltyraǵan kishkene tasqa kózi túsedi. Qol sozyp alaqanyna alyp qarasa kádimgi baılardyń kóz qurtyn jeıtin taı tuıaq altynnyń synyǵy ispettes saf altyn.
Osy kúnderden bastap altynnyń saǵymyn qýyp kúndiz aýqattan, túnde uıqydan aırylady. Kólshik sýyn laılaı súzip mol qazynaǵa kenelý jónindegi kúnáhar oıy jansezimin tolyq baýraıdy. Oılaǵany iske aspaı kólshiktiń sýyna yza bolyp ony taıaqpen soqqylaıdy, jaratýshydan kólshik sýyn qurǵatýdy tilep kúnáǵa batady. Ondaǵysy kólshik sýy bolmasa topyraq shańynyń astynan tez arada tegin mol qazyna tabý. Osyndaı kúnderdiń birinde taý shatqalynyń basynda kún kózinen jaltyraǵan kóshpendi altynnyń saǵymyna kózi túsedi. Endi ol kól sýyn qarǵaı otyryp kóshpendi altynnyń sońyna túsedi.
Adam aıaǵy baspaǵan taý jyńǵyldaryn kezip qorqaý jyrtqyshtaı kózi qyzaryp basqa dúnıeniń qyzyǵyn kózden tasa, kóńilden jyraq etip sanasyn tek sary altyn elesi bıleıdi. Qaraýlyqtan qara basyp basy aınalyp qorjyn ishindegi sý toly kúbisiniń qaıda qalǵanymen de isi bolmaıdy. Ymyrt úıirile shatqaldyń túbindegi tereń quz ishinen tasqa jabysqan saf altyndy kózi shalyp júregi jarylardaı qýanady. Tún qarańǵylyǵyna qaramastan jyǵyla - súrine júrip altynǵa jetetin tóte jol izdep esi shyǵady, qara túnekte jol tabý ońaı bolsyn ba? Qur dalbasalyq isinen eshteńe shyǵa qoımaıdy
Shyǵystan kún shuǵylasy kórine bastaǵan shaqta ábden álsiregen beıbaq oqystan aıaǵyn taıdyryp mertigedi. Qatty qaıyrymǵa kele almaı beıshara kúıge túsken álgini kún kókjıekten kóterile shól qysady. Endi altyn emes bir jutym sý, salqyn soqqan samal jel ańsap, keńsirigi kebedi. Jany kózine kórinip qınalǵan shaqta tasqa jabysqan saf altyn oǵan sary tastaı kórinip, al ózi qarǵaǵan kóz ushynda qalǵan kólshik sýy ol úshin qol jetpes eń qymbat qazyna bolyp kórinedi. «Altynsyz da jan saqtaýǵa bolady, al jaratýshynyń óz pendesine arnaǵan nyǵmetine (jer, sý, aýa t. s. s.) jeter baılyq joq», - degen babalar sózi men «Basty baılyq densaýlyq, ekinshi baılyq aq jaýlyq, úshinshi baılyq eńbekpen tapqan bes saýlyq» degen halyq danalyǵy osydan qalsa kerek.
You Might Also Like
-
Ertegige qatysýshy keıipkerler:
