InfoHub Logo

Naýryz dese – kógimde júzdi kúnim,
Naýryz dese – kórkeıter túz de gúlin.
Naýryz degen – yrysym, yntymaǵym,
Naýryz degen – dástúrim, izgiligim.

Naýryz týraly maǵlumat
Naýryz - bul ejelgi túrki halyqtarynyń jańa jyl meıramy. Parsy tilinen aýdarǵanda «naýryz» sózi «jańa kún» degen maǵynany bildiredi. Ony barlyq túrki halyqtary: qazaqtar, qyrǵyzdar, ózbekter, tájikter jáne t. b. atap ótedi.
Bul meıram kún men túnniń teńelgen merzimi 22 naýryz kúni ne sáıkes keledi.
Naýryz kezinde naýryz - kóje daıyndalady. Kóje jeti taǵamnyń qosyndysynan turady: arpa, bıdaı, kúrish, qara bıdaı, sút, et, maı. Naýryz - kóje – meıramnyń, kóktem kelgendiginiń belgisi.
Naýryz erekshelikteri:
- Siz kelgen kúni tańerteń ata, aǵalarymyz qoldaryna kúrek. Al analarymyz qurt, irimshik, sút, pisken et alyp dalaǵa shyǵady.
- Bulaq kórseń kózin - ash - dep, aǵalarymyz tóńirektegi bastaýlardyń kózin ashady.
- Bir tal keseń, on tal ek - desken qarıalar bulaqbasyna tal egedi. Al áıelder atyp kele jatqan Kúnge táý etip, “Armysyń qaırymdy Kún - Ana!”, - dep ıilip sálem beredi jáne keýdesi túkti jer - Ana, qut daryt, jarylqa!- dep ashylǵan bulaq kózine maı quıyp, jańa egilgen aǵashtarǵa aq búrkedi.

Ulystyń uly kúni dep nege ataǵan?
Bul jóninde mynandaı ańyz bar: Bir kúni Nuh paıǵambardyń kemesi Qa - zyǵurt taýyna kelgen sátte jerdiń betin jaılaǵan topan sý keri qaıtady. Sol sát jer betine tabany tıgen barlyq tirshilik ıeleri kók aspannan tús - ken qasıetti qazannan birge dám tatady. Sodan, bul kúndi – ulystyń uly kúni dep jarıalaıdy. Naýryzdy toılaý tarıhy Uly Abaı óziniń «Biraz sózi qazaqtyń qaıdan shyqqany týraly» jazbasynda Naýryz tarıhyn kóshpeli halyqtardyń «hıbı - ǵı», «huzaǵı» dep atalatyn kóne zamanyna ushtastyrady. Parsynyń «naý» sózi ártúrli ózgeristerge ushyraǵanymen, sol maǵynada kóp halyqtyń tilinde saqtalyp qalǵan. Ol oryssha – nov (aı), nemisshe – noıe, latynsha – neo. Osylaısha «naý» sózi ın - do – eýropalyq halyqtar daralanýdan da buryn paıdalanylǵan. Al odan bergi merzim ǵana 5 myń jyldan asady. Qazaqtyń kóne shejiresinde de Naýryz, Alash degen sózder bar.

Naýryz basy: “Kúnge sálem etý”
Armysyń qaıyrymdy, Kún - Ana!
Atar tańǵa, shyǵar kúnge Táý – táý!
Basymyzǵa amandyq,
Elimizge bereke daryta kór! Táý – táý!
Jyl basy keldi, jańǵyrta keldi,
Táý – táý!
Keń baıtaq ulysyma Uly kún keldi,
Jańa Jyl keldi, Táý – táý!
Qaıyrymdy Kún - Ana, tilegimdi bere kór!
Táý – táý!

BUL KÚNİ:
Saparǵa shyqpaıdy;
Eshkimmen renjispeıdi;

Jaqyn týystarmen dám alysady
7 túrli dámnen Naýryz kóje daıyndaıdy
At shaptyryp, balýan kúrestirip, qyz qýyp, qol kúrestirip úlken toı jasaıdy.

“Amal keldi jyl keldi” kórisý meıramy

Naýryz tilek:
Ulys oń bolsyn!
Aq mol bolsyn.

Naýryz belgileri:
Naýryz kúngi taǵam – “Naýryzkóje”
Naýryz kúngi aıtylatyn án: “Jarapazan”
Naýryz kúngi jaýǵan qar – “Naýryzsha”
Naýryz kúngi dybys, jyly aǵys – “Áz”
Naýryz kúngi tilekti qabyl qylatyn qarıa – “Qyzyr ata”

Dástúrli qazaq qoǵamynda Ulys kúni jyl basy sanalǵan. Halyqtyń mıfologıalyq túsinigi boıynsha 21 naýryz túni dalany Qydyr aralaıdy. Ulys kúni qazaq eli úshin árqashan qasıetti, kıeli sanalǵan. Halyq taza, jańa kıimderin kıgen. Aýyldyń er adamdary bir - birimen qos qoldasyp, tós qaǵystyrady; áıelder qushaqtasyp, bir - birine ıgi tilekter aıtady.

Naýryzdan keıingi 2 - shi kúni jurt jappaı kóktemgi egiske kirisetin. Malshy qaýym da tól alýǵa qatysty is - qareketimen aınalysatyn. Naýryzdy keıinge qaldyra turatyn aýyldardyń ózinde de meıramnan keıingi 2 - shi kúni jappaı egiske kirisetin.

Naýryz toıy bastalǵanda, aýyl boıjetkenderi jigitterge arnap, soǵymnyń etin ýyzǵa salyp pisirip, «uıqy ashar» dep atalatyn erekshe dám daıyndaǵan eken.
Al, Naýryz kelgende jigitter kóńili unatqan boıjetkenderge aına, taraq, ıissý sıaqty syılyqtar usynǵan. Bul syılyqtardyń aty – «seltetkizer», «diretkizer» dep atalǵan.
Nur sebele ulystyń uly kúni! slaıd júkteý