InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Ottekti organıkalyq qosylystar. Spırtter. Kópatomdy spırtter.

Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylarǵa Ottekti organıkalyq qosylystar, spırtter, kópatomdy spırtter jaıly túsindire otyryp, olardyń qarapaıym ókilderiniń qasıetterin oqytý
Damytýshylyq: Oı - órisin, tanymdyq kókjıegin jańa tehnologıa elementterin qoldana otyryp keńeıtý, tapsyrmalar kómegimen belsendiligin arttyrý, baǵyt - baǵdar bere otyryp, óz betinshe qorytyndy jasaı bilýge daǵdylandyrý;
Tárbıelik: Shapshańdyqqa, jyldamdyqqa tárbıeleý, ujym arasynan óz oıyn ashyq jetkizýge, óz ózderin basqarýǵa tárbıeleý;
Sabaqtyń túri: taqyrypqa sáıkes ınteraktıvti - oıyn sabaǵy
Sabaqtyń ádis - tásilderi: Damyta oqytý tehnologıasy, Qaraevtyń deńgeılep oqytý tehnologıasy, aqparattandyrý tehnologıasy boıynsha ınteraktıvti taqtany paıdalanyp túsindirý, esepter shyǵarý;
Sabaqtyń kórnekiligi: kespe qaǵazdary, slaıdtar, ınteraktıvti taqta;
Sabaqtyń baılanysy: kúndelikti ómirmen, medısınamen, fızıkamen, matematıkamen;

Sabaqtyń barysy:
Jospary:
İ. Uıymdastyrý kezeńi 2mın.
İİ. Jańa sabaqty túsindirý 10 mın.
İİİ. Interaktıvti oıyn «Ǵajaıyptar alańy» 25 mın.
İV. Qorytyndy 3 mın.
VI. Úıge tapsyrma 2 mın.
VIİ. Baǵalaý 3 mın.

İ. Uıymdastyrý kezeńi
Sálemdesý, oqýshylardyń sabaqqa qatysyp, daıyndyǵyn uıymdastyrý, synypty úsh topqa bólý, sabaqqa nazaryn aýdarý.
Bul sabaq dástúrden tys bolǵandyqtan aldymen jańa sabaq qysqasha túsindiriledi, úı tapsyrmasyn oqýshylarmen «ǵajaıyptar alańy» atty oıyn oınatylý barysynda tolyǵymen qaıtalanady jáne jańa sabaq pysyqtalady.
İİ. Jańa sabaq.
Buǵan deıin sender quramynda tek qana eki element: kómirtek pen sýtek atomdary kiretin organıkalyq qosylystar – kómirsýtektermen tanystyńdar. Molekýla quramyna: kómirtek pen sýtekten basqa ottek atomdary kiretin kóptegen organıkalyq qosylystar belgili.
Ottekti organıkalyq qosylystardyń negizgi klastary men olardyń mańyzdy ókilderi tómende kórsetilgen:

Búgingi sabaqta biz osy qosylystardyń spırtter klasyna toqtalamyz. Spırtterdiń quramynda gıdroksıl toby bolady. Gıdroksıl toby – spırtterdiń fýnksıonaldyq toby. Fýnksıonaldyq top – zattyń osy klasyna tán hımıalyq qasıetterin anyqtaıtyn atomdar toby.
Quramyndaǵy sýtek atomdary bir nemese birneshe gıdroksıl toptarymen almasqan kómirsýtekterdiń týyndylary spırtter dep atalady.
Spırtter quramyndaǵy gıdroksıl toptarynyń sanyna baılanysty biratomdy jáne kópatomdy bolyp bólinedi:

Metıl spırti (metanol) SN₃ON. Ózine tán ıisi bar, tússiz suıyq zat. Óte ýly. Kóz júıkesine áser etedi. Azdaǵan mólsheri soqyr etedi, tipti adamdy óltirip te jiberedi.
Etıl spırti (etanol) S²N⁵ON Ózine tán ıisi bar, tússiz suıyqtyq, sýda jaqsy erıdi. Etıl spırti adam organızmine zıandy ásere etedi. Spırt mıdyń qyzmetin tejep, onyń júıke kletkalaryn ýlandyryp, adamnyń oılaý qabiletin tómendetedi. Etıl spırtin jıi qabyldaý adamdardy alkogolızm aýrýyna dýshar etedi.
Etıl spırtiniń alynýy:
1. Quramynda qanty bar zattar ashyǵanda etıl spırti túziletini
S₆N₁₂O₆ →2S₂N₅ON + 2SO₂
Etılendi gıdrattaý arqyly etanol alýǵa bolady:
SN₂=SN₂ + 3O₂ → 2SO₂ + 3N₂O + Q
Hımıalyq qasıetteri:
1. Spırtter janady:
S₂N₅ON + 3O₂ → 2SO₂ + 3N₂O
2. Spırtter ońaı totyǵady:
S₂N₅ON + [O] → SH₃ – COH + N₂O
SH₂ – C OH + [O] → SH₃ – COOH
Etılenglıkol – dámi táttileý, tússiz, qoımaljyń suıyqtyq. Ýly zat. Sýda jaqsy erıdi. Ol – ekiatomdy spırt.

Glıserın - qoımaljyń suıyqtyq, tátti dámi bolady, sýda jaqsy erıdi. Úshatomdy spırt.

İİİ. Interaktıvti oıyn «Ǵajaıyptar alańy»
Maqsaty – oqýshylarǵa tablo kómegimen deńgeılik tapsyrmalar bere otyryp, barlyǵyn derlik az ýaqyt ishinde baǵalaý. Oıyn sharttary: taqtada sózi jasyrylǵan tablo ilinedi. Ondaǵy sózdi oqýshylar áripter aıtý arqyly sheshýi qajet. Al árip aıtý quqyǵyn deńgeıine baılanysty berilgen tapsyrmany durys oryndaǵanda ǵana alady.

Topta oqýshylar ózderin erkin basqaryp úırený úshin olardyń árqaısysyna mindet taǵaıyndalady:
1. Top basshy – 1 oqýshy – topqa jaýapty, 1 - deńgeı esepterin shyǵarady
2. Hatshy – esepshi - 1 oqýshy – top jınaǵan upaılardy top paraǵyna jazyp, sońynan esepteý, 1 - deńgeı esepterin shyǵarady
3. A - topshasy músheleri – 3 oqýshy – 2 - deńgeı esepterin shyǵarady
4. V - topsha músheleri – 3 oqýshy – 3 deńgeı esepterin shyǵarady
Deńgeıli tapsyrmalar:
1 - deńgeı.
1. 14 g propan janǵanda túzilgen kómirqyshqyl gazynyń kólemin anyqta.
2. Krekıng degen ne?
3. S₅N₁₂- ń úsh ızomerin jaz
4. SaS₂→N₂S₂ →SO₂ Berilgen aınalymdardy júzege asyr.
5. 2 g S₂N₁₆ janǵanda neshe lıtr sý alynady?
6. S₇N₁₆- nyń úsh ızomeriniń jazyp ber.
7. Reaksıa nátıjesinde 0, 5 l SO2 túzilse, reaksıaǵa neshe lıtr etan qatysqan?
8. 11, 2 l propan janǵanda neshe lıtr sý alynady?
9. 22, 4 l etan janǵanda neshe lıtr sý alynady?
10. 44, 8 l pentan janǵanda neshe lıtr kómirqyshqyl gazy alynady?
2 - deńgeı.
1. Alkandardyń gomologtyq qataryn ata
2. S₃N₈- ń janý reaksıasyn jaz
3. Otyn túrlerin atap, qoldanylýyn aıtyp ber
4. Etannyń janý reaksıasyn jazyp ber
5. Etannyń janý reaksıasyn jazyp ber
6. Tabıǵı gazdyń qoldanylýyn aıtyp ber
7. Pentannyń janý reaksıasyn jazyp ber.
8. Alkınderdiń gomologtyq qataryn jazyp ber
9. Geptannyń janý reaksıasyn jazyp ber
10. Nonannyń janý reaksıasyn jazyp ber
3 - deńgeı.
1. Myna qosylysty durys ata: S₂N₆ (etan)
2. Myna qosylysty durys ata: S₉N₁₈ (nonen)
3. Myna qosylysty durys ata: S₇N₁₄ (gepten)
4. Myna qosylysty durys ata: S₃N₄ (propın)
5. Myna qosylysty durys ata: S₈N₁₈ (oktan)
6. Myna qosylysty durys ata: S₅N₈ (pentın)
7. Myna qosylysty durys ata: S₄N₈ (býten)
8. Myna qosylysty durys ata: S₆N₁₂ (geksen)
9. Myna qosylysty durys ata: S₇N₁₆ (geptan)
10. Myna qosylysty durys ata: S₁₀N₂₂ (dekan)

№1 tapsyrma.
Bir atomdy spırtter ońaı totyǵyp áldegıdterge, odan ári qaraı karbon qyshqyldaryna aınalady. Etıl spırtin totyqtyryp alǵan qyshqyldyń eritindisi kúndelikti turmysta, tamaq ónerkásibinde konservileý úshin keń qoldanylady.
Osy eritindini ata.
s i r k e s ý y

№2 tapsyrma.
Spırtterdi anyqtaýda eń qolaıly ádis – túsin anyqtaý. Spırtterdi móldir qyzǵylt sary tústi eritindi H₂CrO₄ – pen 1 - 2 sekýnd ishinde árekettestirgende, eritindi áýeli laılanady, sosyn qyzǵylt sary túsin joıyp, qandaı túske aınalady?
k ó k sh i l j a s y l

İV. Qorytyndy
Ár jasyrylǵan sózdi áriptep tapqan oqýshylar oryndaǵan tapsyrmalary úshin alǵan upaılaryn toptyń hatshy - esepshisi top paraǵyna tolyq jazyp, qorytyndysyn eseptep shyǵarady. Muǵalim úsh toptyń da upaılaryna qarap jeńimpaz topty anyqtaıdy.
VI. Úıge tapsyrma: §55, §56. №11 - 180 bet
VIİ. Baǵalaý.
Topty baǵalaý paraǵyna qarap ár oqýshynyń óz deńgeıiniń esepterin shyǵarýyna qarap baǵalaý