InfoHub Logo

Seksıasy: tarıh
Taqyryby: «I. Taımanuly men M. Ótemisulynyń erkindik jolyndaǵy kúresi negizinde jastarǵa patrıottyq tárbıe berý»

MAZMUNY
Kirispe.
İ. Negizgi bólim
İ. 1. I. Taımanuly men M. Ótemisulynyń erkindik
jolyndaǵy kúreske kelýiniń alǵysharttary
İ. 2. Ult táýelsizdigin qorǵaǵan qaharmandar erligi
İ. 3. Isataı - Mahambet – ólsheýsiz erliktiń sımvoly
Qorytyndy
Paıdalanylǵan ádebıetter.

ANOTASIA
Táýelsizdikke qol jetken 20 jyldyqta búgingi qoǵamymyzdyń qaı salasyn alsaq ta tereń ózgerister bolyp jatqany belgili. Ol zańdy. Sebebi táýelsizdikke qol jetkizgen árbir halyq, aldymen óziniń ótken jolyn saralap, odan tálim - tárbıe, sabaq alýǵa umtylyp, bolashaqqa kóz tigedi. Osy mindetter «keshe kim edik, búgin kimbiz, erteń kim bolamyz» degen suraqqa jaýap kútkendeı. Árıne bul suraqtar kimdi bolsa da tolǵandyrary sózsiz. Sondaı taqyryptyń biri – Isataı - Mahambet bastaǵan erkindik jolyndaǵy kúrestiń jastarǵa berer tárbıesi. Mahambet pen Isataı erkindik, bostandyq jolyndaǵy kúresker bola bildi. Isataı kóptiń basyn qosyp, bútin eldi sońynan eritse, Mahambet jaqsy úgitshi, qostaýshy boldy. Bul kóterilis týraly ǵalymdar biraz deńgeıde zerttegeni belgili. Biraq, oqıǵa neǵurlym alystaǵan saıyn, Táýelsiz Qazaqstan úshin kóterilis sabaqtary men erlik isteri aıqyn kórine bastady. Táýelsiz Qazaqstannyń 20 jyldyǵy men Isataı batyrdyń 220 jyldyǵyna baılanysty bul kóterilistiń tarıhı mańyzy men Isataı batyr týraly urpaqtan - urpaqqa jetkizý, táýelsiz Qazaqstannyń jetkinshekterine úlgi etý – ýaqyt talaby. Osyǵan oraı bul kóterilis týraly ǵylymı joba ózekti másele bolyp týyndaıdy.

Taqyryp maqsaty: Elim dep eńirep ótken batyrlardyń ónegesin úlgi ete otyryp búgingi urpaqtyń tarıhı sanasyn qalyptastyrý jáne Táýelsiz Qazaqstanǵa degen patrıottyq sezimin damytý bolyp tabylady.
Taqyryp máselesiniń mánin jan - jaqty ashýda myna mindetter alyndy
I. Taımanuly men M. Ótemisulynyń erkindik jolyndaǵy kúreske kelýiniń alǵysharttarynyń mánin, sebepterin ashý.
Isataı - Mahambet taǵdyry
Erkindik jolyndaǵy kúreskerler qaharmandyǵyn tanytý arqyly patrıottyq sezimin oıatý.
Táýelsiz Qazaqstannyń el qamyn oılaıtyn, jaýapkershiligi mol azamatyn tárbıeleý
Taqyryptyń jańalyǵy men nátıjesi: Joryqqa shyqqan batyrlardyń erlik isin, aýyr kúnderdegi tózimdiligi men qaıtpas qaısarlyǵyn aıqyndaý derekterinen tujyrym jasaı otyryp,
Otan tarıhynyń jarqyn bir beti retinde kórsetildi
Patrıottyq tárbıeniń búgingi kún tárbıe maqsattary men úndestigi aıqyndaldy
Eli úshin tún qatqan batyrlardyń halyq aldyndaǵy qadiriniń qandaı ekeni jan - jaqty taldandy.
Taqyryptyń teorıalyq ádistemelik negizi:
Taqyryp qazirgi qoǵam damýynyń obektıvti dıalektıkalyq damý zańdylyqtary negizinde, zertteý taqyryby men baılanysty derekter men ádebıetterge naqty tarıhı jáne tarıhnamalyq taldaýǵa negizdelip jasaldy.
Jumystyń oryndalý ádisteri:
Tarıhı túpderektermen tanysý, jınaqtaý, qorytý, júıeleý jáne salystyrmaly taldaý jasaý.

KİRİSPE
«Biz – táýeldi bolyp, eńbektep, basymyzdy ıgen halyqpyz. Tizerlep otyrǵan da halyqpyz. Biz halqymyzǵa mynany túsindirýimiz kerek: tizemiz endigi jerde eshkimge búgilmeıdi, budan bylaı eshqandaı eńkeımeımiz de, tik turǵan qalpymyz boıynsha táýelsizdigimizdi saqtap qalý úshin biz janymyzben, tánimizben qyzmet etemiz, tipti sol úshin janymyzdy pıda qylýǵa daıynbyz dep ózimizdi de, jastardy da tárbıeleýimiz kerek»,- dep Elbasymyz N. Á. Nazarbaev aıtqandaı Otandy, halqyn, ultyn qorǵaýǵa tárbıeleıtin taqyryptar qazirgi jas memleketimiz myzǵymastyǵy úshin mańyzdy bolmaq.

Táýelsiz memlekettiń azamattary boıynda patrıottyq sezim qalyptastyratyn tarıhymyz betteri erlikke toly. Isataı - Mahambet kóterilisi taqyrybynan erkindik, azattyq jolynda joryqqa shyqqan erlerdiń tózimdiligi, qaıtpas qaısarlyǵy, qaharmandyǵy jastarǵa úlgi, urpaqqa maqtanysh ekendigi túsinikti.
Bizdiń maqsatymyz – óz Otanyn súıetin, elin - jerin qasterleıtin básekege qabiletti urpaqtyń ómirge degen senimdiligin arttyrý, qolyna qarý alyp, jaýǵa atylǵan qaısar babalarymyzdyń kóksegen qasıetti táýelsizdigin nyǵaıtýda azamattyq qabiletin kúsheıtý.

Bul taqyryptyń negizgi bólimindegi Isataı - Mahambet kóterilisiniń ult - azattyǵy men memleket táýelsizdigi úshin joryq týyn joǵary kóterýmen ótken tarıhynyń shynaıy shejiresi jastarǵa patrıottyq tárbıe bereri sózsiz. El bostandyǵy men erkindigi jolynda kúreskerler ulttyq rýhtyń qýatyn, eldik pen erlik muratyn tanytyp, táýelsizdikti tý etip kóterdi.
Búgingi Táýelsiz Qazaqstan babalar ańsaǵan táýelsizdiktiń tátti dámin eshkimniń kedergisisiz dúnıe júzilik qaýymdastyq aldynda úlken bedelge ıe bolý ústinde.

İ. 1. ISATAI TAIMANULY MEN MAHAMBET ÓTEMİSULYNYŃ ERKİNDİK JOLYNDAǴY KÚRESKE KELÝİNİŃ ALǴYSHARTTARY
«Halqym kórgen qorlyqqa,
Handar qurǵan zorlyqqa
Aq júregim tebirendi,
Er kóńilim jeldenip,
Aqsúıektiń balasyn
Qara ulyna teńgerip,
Qońyraýly naıza óńgerdim»

Isataı Taımanuly.
1836 - 38 jyldardaǵy İshki Ordadaǵy I. Taımanuly men M. Ótemisuly bastaýymen bolǵan alǵashqy qazaq sharýalarynyń qarýly kóterilisine qandaı tarıhı, ekonomıkalyq jáne rýhanı qysymshylyqtar sebep bolǵany jóninde tarıhı derekter, ǵylymı eńbekker jetkilikti túrde zerdelenip jazylǵany belgili. HİH ǵasyrdyń alǵashqy jartysynda - aq Batys Qazaqstan jerinde, onyń ishinde Bókeı Ordasynda qalyptasqan ekonomıkalyq, saıası - áleýmettik jaǵdaı Qazaqstannyń basqa aımaqtarynan erekshe bolatyn.
Qazaqstan tarıhynda bir emes, birneshe márte «ótpeli kezeń» bolǵany belgili. «Ótpeli kezeńderdiń» eń alǵashqysyn HİH ǵasyrdyń 20 - 40 - shy jyldardaǵy Bókeılikter ómirindegi eń negizgi ózgeristerge toqtalyp ótsek. Eń aldymen jerge jeke menshiktiń engizilýi jáne qoǵam ómirinen ǵasyrlar boıy qalyptasqan dástúrli basqarý júıesiniń yǵystyrylyp, onyń ornyna jańa otarlyq ústemdikke beıimdelgen basqarý júıesiniń engizilýi edi.

HİH ǵasyrdyń 20 - 30 - shy jyldaryna sheıin barlyq Qazaqstan sıaqty Kishi júz jerinde de jer ıgiligin qoǵamy qaýymdyq (basymdyq jaǵdaıda rýlyq) negizde ıgerip keldi. Qazaq qoǵamynda sandyq úles salmaǵy árqashanda joǵary bolmaǵan baılar toby da qoǵamda qabyldanǵan bul tártipti belgili dárejede moıyndaýǵa májbúr boldy.
HİH ǵasyrdyń 30 - jyldary qazaqtar otyryqshylyq pen eginshilik degendi bilmegen. Negizinen kóshpeli halyq boldy da, tek mal sharýashylyǵymen aınalysty. Halyq sharýashylyǵyn damytýdyń bul kezeńindegi qoǵamdyq qurylystyń neǵurlym maqsatty túri – rýlyq qatynas bolǵany málim jáne ol kóshpeli halyqtyń barlyǵyna tán bolatyn.