Qazaqstan tarıhy páninen bilim berýdiń sapasyn jetildirýde túrli ádisterdi qoldanýdyń tıimdiligi
MAQALA
Taqyryby: Qazaqstan tarıhy páninen bilim berýdiń sapasyn jetildirýde túrli ádisterdi qoldanýdyń tıimdiligi
Qazaq halqynyń aǵartýshy ǵalymy Shoqan Ýálıhanov: "Halyqtyń kemeline kelip órkendep ósýi úshin eń aldymen azattyq pen bilim qajet"- dep aıtqan. Elimizdiń erteńi kemel, bolashaǵy berik bolýynyń negizgi alǵysharty bilim ekendigi sózsiz.
Qaı memlekettiń de negizgi tiregi - asqaqtaǵan kúmbezder de, ǵımarattar da, ekonomıkalyq jaǵdaı da emes, bilimdi de bilikti, isker de, belsendi adamdar. "Bizdiń balalarymyz bilimi joǵary jumysshylar men fermerler, ınjenerler, bankırler jáne óner qaıratkerleri, muǵalimder men dárigerler, zaýyttar men bırjalardyń ıeleri bolady. (Qazaqstan - 2030 baǵdarlamasy). Qoǵamnyń damýyna qaraı ǵylym men tehnıkanyń deńgeıi de, ony basqarý júıesi de ózgerip otyratyny belgili. Osyǵan oraı maman qyzmetiniń mazmuny jańaryp, jańa maqsat, jańa kózqaras, jańa sheshimder men jańa múmkinshilikterdi qajet etedi. Ondaı múmkinshilik tek bilim arqyly keledi.
Tarıh páni – mekteptegi oqý páni retinde jalpy negizgi bilim beretin barlyq gýmanıtarlyq jáne qoǵamtanýshylyq kýrstardyń negizin quraıdy. Tarıh ulttyq ózindik sana - sezimdi jáne adamgershilik - etıkalyq normalardy qalyptastyra otyryp, oqytýdyń dúnıetanymdyq negizin qalyptastyrady. Tarıhtyń basqa pándermen ózara baılanysy taldaý, jınaqtaý sıaqty ortaq logıkalyq tanym ádisterin qoldanýǵa múmkindik beredi. Mysaly, gýmanıtarlyq sıkldaǵy pándermen baılanysy kartamen, mátinmen jumys isteý, oqıǵalar men qubylystardyń erekshelikterin aıqyndaý sıaqty ortaq ádis - tásilderi negizinde iske asady. Tarıhı bilim berýdiń basty maqsaty men mindetteri mynadaı: - oqýshylardyń adamzat qoǵamynyń ejelgi zamanynan búgingi kúnge deıingi damý tarıhynan júıeli bilim negizderin qalyptastyrý; - búkil adamzat jasaǵan qundylyqtardy, mádenı tarıhı tájirıbeniń negizin oqytyp, meńgertý; - oqýshylardyń dúnıege ǵylymı kózqarasyn qalyptastyrý, olarǵa adamzat jınaǵan áleýmettik rýhanı, adamgershilik tájirıbesin meńgertý; - oqýshylardy óz halqy men basqa halyqtardyń mádenıeti men tarıhyn, búkil adamzattyń mádenı murasyn saqtaýǵa tárbıeleý; - oqýshylardyń boıynda Qazaqstandyq patrıotızm men azamattyq sezimdi qalyptastyrý; - estetıkalyq, ekonomıkalyq tárbıe berý, dinniń tarıhtaǵy qyzmetin durys túsine bilýge tárbıeleý. Osy mindetter men maqsattardy oryndaý úshin qazirgi pedagogıkanyń jańalyqtaryn, oqý ádistemelik tásildiń tıimdi joldaryn tańdaý, úzdiksiz izdenis pen bilim sapasyn jaqsartý qajet. Tarıhqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý úshin sapaly bilim berýdiń tıimdi joldaryn tańdaý, tarıhı jáne mádenı muralarmen tanystyrý, qosymsha elementterdi paıdalaný men tarıhı derekterdi oqyp úırenýge daǵdylandyrý, baıandama, referattar, habarlama jasatý, óz betinshe oqyp bilim alyp shyǵarmashylyqpen aınalysýyna jaǵdaı jasaý sıaqty jańa pedagogıkalyq tehnologıalar men ınovasıalyq baǵyttardy, ádister men tásilderdi engizý jáne t. b. Osyǵan oraı, biz ıaǵnı muǵalimder qaýymy orystyń uly pedagogy K. Ýshınskııdiń «Muǵalim óziniń bilimin úzdiksiz kóterip otyrǵanda ǵana muǵalim, oqýdy izdenýdi toqtatysymen onyń muǵalimdigi de joıylady» degen sózin ár ýaqytta esten shyǵarmaýymyz qajet. Búgingi tańda sabaq ótkizýdiń túrleri kóbeıýde. Túrli ádis - tásilderdi paıdalana otyryp, sapaly bilim, sanaly tárbıe berýde sabaqtyń tıimdi túrlerin qoldanyp kelemin. Osy maqsatta oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn, belsendiligin arttyrý úshin óz sabaǵymda paıdalanyp júrgen ádis - tásilderden mysaldar keltirip ketýdi jón kórdim. 10 - synyptarda syn turǵysynan damytý, ujymdyq oqytý, pikirtalas, semınar, synaq, jarys, ózindik jumys, t. b. tásilderdi qoldanamyn. Sýret - ılústrasıalar boıynsha áńgime qurastyrý, tirek sıgnaldar, tirek - syzbalar, klasterler, hronologıalyq kesteler qurastyrý, tirek - konspektiler, Venn dıagramsy arqyly jumys isteý ádisteri de qoldanylady. Taǵy bir erekshelik, kúndelikti sabaqpen salystyrǵanda qaıtalaý sabaqtarynda oqýshylardyń óz betterinshe oılanyp jumys isteýine edáýir múmkindik týady. Tarıhı oqıǵalar men qubylystardy óz betinshe taldaıdy, salystyrady, qorytyndy jasaıdy, baǵa beredi.
1 - tapsyrma: Kestemen jumys. Mysaly: paleolıt, mezolıt, neolıt, eneolıt kezeńderindegi ýaqyt sheńberi jáne eskertkishterdiń erekshelikterin anyqtaıdy.
2 - tapsyrma: Tarıhı synaq hat. Kóp núkteniń ornyna oqýlyqtaǵy kilt sózderdi qoıyp jazady. Ár toptyń basshysy tekserip, taqtada ilingen baǵalardy alyp, óz toptaryn baǵalaıdy. Tarıhı synaqhat mátini Kır qaıtys bolǵannan keıin b. z. b. 519 jyly parsy patshasy......................... saqtarǵa shabýyl jasaıdy............................. esimdi bir saq jaýyngeri óziniń denesin jaraqattap,............................. qashyp baryp, ózin saq kósemderinen......................... kórgen etip kórsetedi. Ol parsy áskerlerin.............................,............................ sýsyz shólge aparady. «Men senderdi adastyryp......................... ushyrattym, elimdi.......................... alyp qaldym, men degenime jettim. Endi.............................. kelgenderińdi isteı berińder» dep,.............................. kórsetip, parsylardan Shyraq kegin alady. Darıı kóptegen áskerinen..............................., eline........................... májbúr bolady. Shyraq sıaqty jaýyngerdiń arqasynda saqtar óz......................................... saqtap qaldy.
3 - tapsyrma. Venn dıagramsyn toltyrý: 1783 - 1797 jj. Syrym Datuly bastaǵan kóterilispen 1837 - 1838 jj. İshki Ordadaǵy sharýalar kóterilisiniń erekshelikteri jáne kóterilisterdiń ortaq belgilerin anyqtaıdy.
4 - tapsyrma. «Portretter sóıleıdi» (kórsetilgen fotosýrettegi adamnyń aty - jónin atap, ómirbaıanyna toqtalý).
5 - tapsyrma. «Bul sózdi kim aıtqan?» (mánerlep oqı otyryp, kartochkada berilgen mátinniń kimniń sózi ekenin anyqtaý) t. s. s.
6 - tapsyrma. «Sózilgek» oıyny. Muǵalim sózdi bastaıdy, ári qaraı oqýshy sózdi jalǵastyryp ketedi. Mysaly: - 100 myń jyl buryn eginshilik... - Sanaly adam, epti adam..... - Maldy qolǵa úırete bastady..... - Alǵashqy eńbek bólinisi..... - Ejelgi adam turaǵy.....
Mine, osy tárizdi ádis - tásilderdi bilim sapasyn arttyrý maqsatynda túrlendire otyryp qoldanamyn. Bul jumystar oqýshylarmen tyǵyz baılanysta bolýǵa, oqýshy boıyndaǵy tabıǵı múmkindikterdi ashýǵa, oqýshynyń tanymdyq is - áreketterin qalyptastyrýǵa, oqýshy tarapynan belsendilik tanytyp, derbestik kórsetýine, ózine degen senimdiligin qalyptastyrýǵa kómektesedi. Oqýshylardyń alǵan bilimderin keńeıtip, logıkalyq oılaý júıesin damytyp, tıanaqty bilim alýyna jol ashady. Sabaqta oqýshynyń jetken jetistigin basa kórsetip, onyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyryp otyramyn. Oqýshylardy óz betimen izdenip jumys isteýge baýlı otyryp, shyǵarmashylyq qabiletterin shyńdaımyn. Biraq shamadan tys tapsyrmalar berýden saqtaný kerek, eń basty oqıǵalar men faktilerdi ǵana bilýi kerektigin eskerip, naqty tapsyrmalar bergen jón. Sondaı - aq, kúndelikti sabaqta oqýshylardyń bilimin baǵalaýǵa da tıgizer kómegi kóp. Muǵalimniń oı - órisi keń, jan - jaqty bilimdi, izdenimpaz ǵalym, tynymsyz eńbekqor, kez - kelgen ortanyń uıtqysy, oqýshylary aldynda bedeldi, ujym músheleri men ata - analar arasynda syıly bolýy kerektigin eskere otyryp, Otany men halqy aldyndaǵy jaýapkershiligin sezine alatyn jas urpaqtyń azamattyq ustanymyn qalyptastyrýǵa óz úlesimizdi qosa bileıik. Sebebi halyq bizge óz balalaryn úlken senimmen tapsyryp otyr emes pe?
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Qazaqstan tarıhy ádistemesi. 2010 j № 5
2. Ǵalamtor. Ustaz/kz saıty.
Sabyr Rahymov atyndaǵy
Shymkent respýblıkalyq «Jasulan» mektebi
Tarıh pániniń muǵalimi Igenbaeva Ýlmıra Maratovna
Taqyryby: Qazaqstan tarıhy páninen bilim berýdiń sapasyn jetildirýde túrli ádisterdi qoldanýdyń tıimdiligi
Qazaq halqynyń aǵartýshy ǵalymy Shoqan Ýálıhanov: "Halyqtyń kemeline kelip órkendep ósýi úshin eń aldymen azattyq pen bilim qajet"- dep aıtqan. Elimizdiń erteńi kemel, bolashaǵy berik bolýynyń negizgi alǵysharty bilim ekendigi sózsiz.
Qaı memlekettiń de negizgi tiregi - asqaqtaǵan kúmbezder de, ǵımarattar da, ekonomıkalyq jaǵdaı da emes, bilimdi de bilikti, isker de, belsendi adamdar. "Bizdiń balalarymyz bilimi joǵary jumysshylar men fermerler, ınjenerler, bankırler jáne óner qaıratkerleri, muǵalimder men dárigerler, zaýyttar men bırjalardyń ıeleri bolady. (Qazaqstan - 2030 baǵdarlamasy). Qoǵamnyń damýyna qaraı ǵylym men tehnıkanyń deńgeıi de, ony basqarý júıesi de ózgerip otyratyny belgili. Osyǵan oraı maman qyzmetiniń mazmuny jańaryp, jańa maqsat, jańa kózqaras, jańa sheshimder men jańa múmkinshilikterdi qajet etedi. Ondaı múmkinshilik tek bilim arqyly keledi.
Tarıh páni – mekteptegi oqý páni retinde jalpy negizgi bilim beretin barlyq gýmanıtarlyq jáne qoǵamtanýshylyq kýrstardyń negizin quraıdy. Tarıh ulttyq ózindik sana - sezimdi jáne adamgershilik - etıkalyq normalardy qalyptastyra otyryp, oqytýdyń dúnıetanymdyq negizin qalyptastyrady. Tarıhtyń basqa pándermen ózara baılanysy taldaý, jınaqtaý sıaqty ortaq logıkalyq tanym ádisterin qoldanýǵa múmkindik beredi. Mysaly, gýmanıtarlyq sıkldaǵy pándermen baılanysy kartamen, mátinmen jumys isteý, oqıǵalar men qubylystardyń erekshelikterin aıqyndaý sıaqty ortaq ádis - tásilderi negizinde iske asady. Tarıhı bilim berýdiń basty maqsaty men mindetteri mynadaı: - oqýshylardyń adamzat qoǵamynyń ejelgi zamanynan búgingi kúnge deıingi damý tarıhynan júıeli bilim negizderin qalyptastyrý; - búkil adamzat jasaǵan qundylyqtardy, mádenı tarıhı tájirıbeniń negizin oqytyp, meńgertý; - oqýshylardyń dúnıege ǵylymı kózqarasyn qalyptastyrý, olarǵa adamzat jınaǵan áleýmettik rýhanı, adamgershilik tájirıbesin meńgertý; - oqýshylardy óz halqy men basqa halyqtardyń mádenıeti men tarıhyn, búkil adamzattyń mádenı murasyn saqtaýǵa tárbıeleý; - oqýshylardyń boıynda Qazaqstandyq patrıotızm men azamattyq sezimdi qalyptastyrý; - estetıkalyq, ekonomıkalyq tárbıe berý, dinniń tarıhtaǵy qyzmetin durys túsine bilýge tárbıeleý. Osy mindetter men maqsattardy oryndaý úshin qazirgi pedagogıkanyń jańalyqtaryn, oqý ádistemelik tásildiń tıimdi joldaryn tańdaý, úzdiksiz izdenis pen bilim sapasyn jaqsartý qajet. Tarıhqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý úshin sapaly bilim berýdiń tıimdi joldaryn tańdaý, tarıhı jáne mádenı muralarmen tanystyrý, qosymsha elementterdi paıdalaný men tarıhı derekterdi oqyp úırenýge daǵdylandyrý, baıandama, referattar, habarlama jasatý, óz betinshe oqyp bilim alyp shyǵarmashylyqpen aınalysýyna jaǵdaı jasaý sıaqty jańa pedagogıkalyq tehnologıalar men ınovasıalyq baǵyttardy, ádister men tásilderdi engizý jáne t. b. Osyǵan oraı, biz ıaǵnı muǵalimder qaýymy orystyń uly pedagogy K. Ýshınskııdiń «Muǵalim óziniń bilimin úzdiksiz kóterip otyrǵanda ǵana muǵalim, oqýdy izdenýdi toqtatysymen onyń muǵalimdigi de joıylady» degen sózin ár ýaqytta esten shyǵarmaýymyz qajet. Búgingi tańda sabaq ótkizýdiń túrleri kóbeıýde. Túrli ádis - tásilderdi paıdalana otyryp, sapaly bilim, sanaly tárbıe berýde sabaqtyń tıimdi túrlerin qoldanyp kelemin. Osy maqsatta oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn, belsendiligin arttyrý úshin óz sabaǵymda paıdalanyp júrgen ádis - tásilderden mysaldar keltirip ketýdi jón kórdim. 10 - synyptarda syn turǵysynan damytý, ujymdyq oqytý, pikirtalas, semınar, synaq, jarys, ózindik jumys, t. b. tásilderdi qoldanamyn. Sýret - ılústrasıalar boıynsha áńgime qurastyrý, tirek sıgnaldar, tirek - syzbalar, klasterler, hronologıalyq kesteler qurastyrý, tirek - konspektiler, Venn dıagramsy arqyly jumys isteý ádisteri de qoldanylady. Taǵy bir erekshelik, kúndelikti sabaqpen salystyrǵanda qaıtalaý sabaqtarynda oqýshylardyń óz betterinshe oılanyp jumys isteýine edáýir múmkindik týady. Tarıhı oqıǵalar men qubylystardy óz betinshe taldaıdy, salystyrady, qorytyndy jasaıdy, baǵa beredi.
1 - tapsyrma: Kestemen jumys. Mysaly: paleolıt, mezolıt, neolıt, eneolıt kezeńderindegi ýaqyt sheńberi jáne eskertkishterdiń erekshelikterin anyqtaıdy.
2 - tapsyrma: Tarıhı synaq hat. Kóp núkteniń ornyna oqýlyqtaǵy kilt sózderdi qoıyp jazady. Ár toptyń basshysy tekserip, taqtada ilingen baǵalardy alyp, óz toptaryn baǵalaıdy. Tarıhı synaqhat mátini Kır qaıtys bolǵannan keıin b. z. b. 519 jyly parsy patshasy......................... saqtarǵa shabýyl jasaıdy............................. esimdi bir saq jaýyngeri óziniń denesin jaraqattap,............................. qashyp baryp, ózin saq kósemderinen......................... kórgen etip kórsetedi. Ol parsy áskerlerin.............................,............................ sýsyz shólge aparady. «Men senderdi adastyryp......................... ushyrattym, elimdi.......................... alyp qaldym, men degenime jettim. Endi.............................. kelgenderińdi isteı berińder» dep,.............................. kórsetip, parsylardan Shyraq kegin alady. Darıı kóptegen áskerinen..............................., eline........................... májbúr bolady. Shyraq sıaqty jaýyngerdiń arqasynda saqtar óz......................................... saqtap qaldy.
3 - tapsyrma. Venn dıagramsyn toltyrý: 1783 - 1797 jj. Syrym Datuly bastaǵan kóterilispen 1837 - 1838 jj. İshki Ordadaǵy sharýalar kóterilisiniń erekshelikteri jáne kóterilisterdiń ortaq belgilerin anyqtaıdy.
4 - tapsyrma. «Portretter sóıleıdi» (kórsetilgen fotosýrettegi adamnyń aty - jónin atap, ómirbaıanyna toqtalý).
5 - tapsyrma. «Bul sózdi kim aıtqan?» (mánerlep oqı otyryp, kartochkada berilgen mátinniń kimniń sózi ekenin anyqtaý) t. s. s.
6 - tapsyrma. «Sózilgek» oıyny. Muǵalim sózdi bastaıdy, ári qaraı oqýshy sózdi jalǵastyryp ketedi. Mysaly: - 100 myń jyl buryn eginshilik... - Sanaly adam, epti adam..... - Maldy qolǵa úırete bastady..... - Alǵashqy eńbek bólinisi..... - Ejelgi adam turaǵy.....
Mine, osy tárizdi ádis - tásilderdi bilim sapasyn arttyrý maqsatynda túrlendire otyryp qoldanamyn. Bul jumystar oqýshylarmen tyǵyz baılanysta bolýǵa, oqýshy boıyndaǵy tabıǵı múmkindikterdi ashýǵa, oqýshynyń tanymdyq is - áreketterin qalyptastyrýǵa, oqýshy tarapynan belsendilik tanytyp, derbestik kórsetýine, ózine degen senimdiligin qalyptastyrýǵa kómektesedi. Oqýshylardyń alǵan bilimderin keńeıtip, logıkalyq oılaý júıesin damytyp, tıanaqty bilim alýyna jol ashady. Sabaqta oqýshynyń jetken jetistigin basa kórsetip, onyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyryp otyramyn. Oqýshylardy óz betimen izdenip jumys isteýge baýlı otyryp, shyǵarmashylyq qabiletterin shyńdaımyn. Biraq shamadan tys tapsyrmalar berýden saqtaný kerek, eń basty oqıǵalar men faktilerdi ǵana bilýi kerektigin eskerip, naqty tapsyrmalar bergen jón. Sondaı - aq, kúndelikti sabaqta oqýshylardyń bilimin baǵalaýǵa da tıgizer kómegi kóp. Muǵalimniń oı - órisi keń, jan - jaqty bilimdi, izdenimpaz ǵalym, tynymsyz eńbekqor, kez - kelgen ortanyń uıtqysy, oqýshylary aldynda bedeldi, ujym músheleri men ata - analar arasynda syıly bolýy kerektigin eskere otyryp, Otany men halqy aldyndaǵy jaýapkershiligin sezine alatyn jas urpaqtyń azamattyq ustanymyn qalyptastyrýǵa óz úlesimizdi qosa bileıik. Sebebi halyq bizge óz balalaryn úlken senimmen tapsyryp otyr emes pe?
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Qazaqstan tarıhy ádistemesi. 2010 j № 5
2. Ǵalamtor. Ustaz/kz saıty.
Sabyr Rahymov atyndaǵy
Shymkent respýblıkalyq «Jasulan» mektebi
Tarıh pániniń muǵalimi Igenbaeva Ýlmıra Maratovna
You Might Also Like
-
Matematıka - 5 synyp№ 1 test. Natýral sandardyń bólingishtigi1 – nusqa
-
Kýsmanova Gýlmıra Jýmagalıevna, bastaýysh synyp muǵalimi.
