Qazaqstandaǵy ekologıalyq problemalar
Taqyryby: Qazaqstandaǵy ekologıalyq problemalar
Bıologıa sabaqtarynda oqýshylardyń pánge qyzyǵýyn arttyrý maqsatymen sabaqty túrlendirip ótkizýdiń mańyzy zor. Ozyq tehnologıany meńgerý men ony sabaqta keńinen qoldaný muǵalimniń sheberligine baılanysty. Osy maqsatta J. A. Karaevtyń « Oqytýdyń úsh ólshemdi ádistemelik júıesi» pedagogıkalyq tehnologıasynyń oqýshylardyń ózdigimen jumys isteýine jáne ádil baǵalaýǵa óte tıimdi ekendigin kórdim. Osyǵan oraı 11 synypta «Qazaqstandaǵy qazirgi ekologıalyq problemalar» taqyrybyna ótkizgen sabaǵymdy usynamyn.
Maqsaty: 1. Oqýshylarǵa tabıǵat pen qoǵam arasyndaǵy qarym - qatynastyń fızıologıalyq ósip jetýine ekologıalyq mádenıettiń aýadaı qajet ekendigi jóninde kóz jetkizý. 2. Ekologıalyq aımaqtar týraly maǵlumat bere otyryp ekologıa uǵymyn jan - jaqty uǵyndyrý. 3. Tabıǵatty súıe bilýge, qorǵaı bilýge, uqyptylyqqa tárbıeleý.
Sabaq túri: oıyn sabaq
Sabaq ádisi: suraq - jaýap, «Órmekshi», «muǵalim - oqýshy»
Kórnekiligi: slaıd, referat, elektrondyq oqýlyq
Sabaq barysy
Ι Uıymdastyrý kezeńi
(oqýshylardy túgeldep, oqý quraldaryn daıyndaý)
1 - Slaıdta
Ekologıa! Bóten sóz,
Bir týǵanyń biraqta.
Bilgenge bul kósem sóz,
Máńgi qalar qulaqta.
Eko degeni - úı, Otan,
Ejelden - aq erekshe.
Sóz patshasyn unatam,
Júregime gúl ekse.
Tutqasy bar álemniń,
Bizshe ǵylym - logıa.
Onsyz meken, joq uıa,
Joq kıesi óleńniń.
Óz úı - óleń tósegiń,
Tabıǵat bop qalady.
Oǵan atqan kesegiń
Óz basyńdy jarady.
Omar Qarjaý Aıtolqyn
2. Úı tapsyrmasyn tekserý bólimi.
«Órmekshi» oıyny
Barlyq tiri organızmder ózara bir - birimen jáne syrtqy orta jaǵdaılarymen únemi baılanysta bolady. Syrtqy orta jaǵdaılarynyń áserinen tiri organızmder kóbeıedi, damıdy jáne qalypty tirshiligin jalǵastyryp otyrady. Ekologıa negizderi taraýyn «Órmekshi» oıyny arqyly eske túsiremiz.
(Oıyn barysymen tanystyrý)
1 - oqýshy
1 - Kirispe. Ekologıa neni zertteıtin ǵylym?
(Tiri organızmderdiń ózara qarym - qatynasyn jáne olardyń orta jaǵdaılarymen baılanysyn zertteıtin ǵylym)
2 - Jalpy ekologıa ǵylymynyń salalaryn atańyz.(faktorlyq ekologıa, organızmder ekologıasy (aýtekologıa), popýlásıalar ekologıasy (demekologıa), birlestikter ekol - y(sınekologıa), ǵalamdyq ekol - y, tarıhı ekologıa.)
3 - Ekologıalyq faktorlardyń túrlerin atańyz.
(Abıotıkalyq - klımat, atmosfera, topyraq, sý, jaryq, t0t. b.
Bıotıkalyq - tiri organızmderdiń ózara qarym - qatynasy.
Antropogendik - adamnyń is áreketiniń tabıǵatqa áser etýi.)
4 - Ekologıalyq apat degenimiz ne? Mysal keltir.
(Tabıǵat pen qoǵam arasyndaǵy qarym - qatynas ábden shıelenisip ketken jaǵdaıda baıqalady. Bul kezde tabıǵatta qalyptasqan ekolg. tepe - teńdik múldem buzylady, ony qaıtadan qalpyna keltirý múmkin emes. Ekol. apat adamnyń tikeleı nemese janama áserinen bolady. Ósimdikter, janýarlar túrleri múldem joıylady. Basty ekol. apat – ol bıosferanyń lastanýy. 1945 j. Hırosıma, Nagasakı – atom bombalary radıoaktıvti zattar taralady, 1986 j Chernobyl AES – eń iri apat boldy.)
5 - Sý - tirshilik ortasynyń qandaı erekshelikteri bar? (sý kóptegen organızmder úshin qolaıly orta. Sýda tirshilik etýge beıimdelgen toby - gıdrobıonttar. Sýdyń qalyń qabatynda pelagostar tirshilik etedi. Sý túbinde benkostar. Sýdyń betki qabatynda qalqyp júretin usaq organızmder planktondar. Sýda júzip júrip tirshilik etetinder nektondar.)
2 - oqýshy
1 - Ekologıa termınin eń alǵash ǵylymǵa kim engizdi? (1866 jyly, nemis ǵalymy Ernst Gekkel)
2 - Adam ekologıasy neni zertteıdi?
(Syrtqy orta jaǵdaılarynyń adam organızmine áserin zertteıdi)
3 -«Manıtorıng» degen uǵym neni bildiredi? (Manıtorıng - latynsha «monitor»- saqtandyrý, nemese baqylaý jumystary, manıtorıng arqyly belgili bir aımaqtyń ózgeristerine(aýanyń, sýdyń, topyraqtyń t. b baqylaý júrgiziledi ))
4 - Topyraq - tirshilik ortasy degen ne?
(Topyraq quramynda mıneraldyq jáne organıkalyq zattardyń qosylystary bolady. Topyraq qabaty - pedosfera, betki qabatynda usaq organızmder - bakterıa, sańyraýqulaq, qurttar tirshilik etedi. Topyraqta tirshilik etetin organızmder - pedobıonttar dep atalady. )
5 - Adam is áreketiniń tabıǵatqa áseri.
(Adam sany kúrt ósýi, ónerkásiptiń, aýylsharýashylyǵynyń damýy, qýat kózderiniń óndirýi, kólik túrleriniń paıdalanýy. Ekologıa máseleleriniń biri - adam balasyn tamaqpen, turmystyq qajetti zattarmen qamtamasyz etý. Jer betinde adam sany 6, 5 mlrd. jetip otyr. Atmosferany tas kómir, munaı, gaz, avtokólikter. Avtokólikten shyǵatyn kúkirttiń dıoksıdi men ozot oksıdi - jaýyn - shashynmen qosylyp qyshqyl jańbyr túrinde taralady. Ózendegi balyqtar qyrylyp, ormandaǵy aǵashtar qýraıdy.)
3 - oqýshy
1 - Ekologıa jáne ǵylym salasy bolyp qaı ǵasyrda qalyptasty?
( - ǵasyrdyń bas kezinde)
2 - Ósimdikter ekologıasy neni zertteıdi?
(Ósimdikterdiń ózara jáne qorshaǵan ortamen baılanysyn zertteıdi)
3 - Tabıǵı apattarǵa nejatady?
(Jer silkiný, janartaýdyń atqylaýy, sel júrý, qatty daýyldar, quıyndar, qar kóshkini t. b)
4 - Qurlyq - aýa tirshilik ortasynyń erekshelikterin atańdar.
(Bul ortada tirshilik etetin organızmder – aerobıonttar dep atalady. Bul ortanyń tyǵyzdylyǵy men qysymy tómen. Al ottek pen jaryq mol. Bul organızmniń tirshiligi úshin t0, ylǵaldylyq, jer bederi, jel, jyl mezgilderiniń almasýy negizgi ról atqarady)
5 - B. Kommanerdiń ekologıalyq zańdarynyń qaǵıdalary.
1. «Barlyǵy da bir - biri arqyly baılanysqan» Bul zań bıosferadaǵy tiri organızmderdiń birinde bolǵan ózgeris mindetti túrde basqalaryna da áserin tıgizedi.)
2. «Barlyǵy da óz ornyn tabý kerek.» Barlyq organızmderdiń óz orny bar, tabıǵatta qaldyq bolmaıdy.
3. «Tabıǵat jaqsy biledi» Bul zań adam balasynyń tabıǵat zańdylyqtaryn áli de tolyq bilmeıdi.
4. «Esh nárse bostan bosqa berilmeıdi» Bul zań tabıǵattan alǵanynan ornyn toltyrýdy umytpa degen uǵymdy bildiredi.
B. Kommanerdiń ekologıa zańdary tabıǵat pen qoǵam arasyndaǵy qarym - qatynasty úılesimdi túrde júrgize bilýdiń basty sharty ekendigin eskertedi.
ΙΙΙ Jańa taqyryp
«Qazaqstandaǵy qazirgi ekologıalyq problemalar»
Qazaqstan Eýrazıa qurlyǵynyń ortalyq bóliginde keń baıtaq jerdi alyp jatyr. Ol jerdiń aýmaǵy jóninen dúnıe úzi boıynsha 9 orynda. Qazaqstannyń tabıǵat baılyqtary san alýan. Qazirgi tańda Qazaqstan dúnıe júzindegi ekologıalyq zardaptardy kóp kórip otyrǵan memlekettiń biri. Adam ózine kerektiń bárin tabıǵattan alady. Sol arqyly tabıǵatty ózgertedi. Nemis ǵalymy Aleksandr Gýmbolt «Adamnyń aldynan orman kezdesse, artynda shóp qalady» dep dál aıtqan. Tabıǵattyń ózgerýinen elge ekonomıkalyq, áleýmettik shyǵyndar keledi. Jer klımaty ózgeredi. Osydan baryp ekologıalyq qaýip paıda bolady.
Qumsaı orta mektebi
Baıbýlova Batıma Jaýnbaevna
Qazaqstandaǵy ekologıalyq problemalar júkteý
Bıologıa sabaqtarynda oqýshylardyń pánge qyzyǵýyn arttyrý maqsatymen sabaqty túrlendirip ótkizýdiń mańyzy zor. Ozyq tehnologıany meńgerý men ony sabaqta keńinen qoldaný muǵalimniń sheberligine baılanysty. Osy maqsatta J. A. Karaevtyń « Oqytýdyń úsh ólshemdi ádistemelik júıesi» pedagogıkalyq tehnologıasynyń oqýshylardyń ózdigimen jumys isteýine jáne ádil baǵalaýǵa óte tıimdi ekendigin kórdim. Osyǵan oraı 11 synypta «Qazaqstandaǵy qazirgi ekologıalyq problemalar» taqyrybyna ótkizgen sabaǵymdy usynamyn.
Maqsaty: 1. Oqýshylarǵa tabıǵat pen qoǵam arasyndaǵy qarym - qatynastyń fızıologıalyq ósip jetýine ekologıalyq mádenıettiń aýadaı qajet ekendigi jóninde kóz jetkizý. 2. Ekologıalyq aımaqtar týraly maǵlumat bere otyryp ekologıa uǵymyn jan - jaqty uǵyndyrý. 3. Tabıǵatty súıe bilýge, qorǵaı bilýge, uqyptylyqqa tárbıeleý.
Sabaq túri: oıyn sabaq
Sabaq ádisi: suraq - jaýap, «Órmekshi», «muǵalim - oqýshy»
Kórnekiligi: slaıd, referat, elektrondyq oqýlyq
Sabaq barysy
Ι Uıymdastyrý kezeńi
(oqýshylardy túgeldep, oqý quraldaryn daıyndaý)
1 - Slaıdta
Ekologıa! Bóten sóz,
Bir týǵanyń biraqta.
Bilgenge bul kósem sóz,
Máńgi qalar qulaqta.
Eko degeni - úı, Otan,
Ejelden - aq erekshe.
Sóz patshasyn unatam,
Júregime gúl ekse.
Tutqasy bar álemniń,
Bizshe ǵylym - logıa.
Onsyz meken, joq uıa,
Joq kıesi óleńniń.
Óz úı - óleń tósegiń,
Tabıǵat bop qalady.
Oǵan atqan kesegiń
Óz basyńdy jarady.
Omar Qarjaý Aıtolqyn
2. Úı tapsyrmasyn tekserý bólimi.
«Órmekshi» oıyny
Barlyq tiri organızmder ózara bir - birimen jáne syrtqy orta jaǵdaılarymen únemi baılanysta bolady. Syrtqy orta jaǵdaılarynyń áserinen tiri organızmder kóbeıedi, damıdy jáne qalypty tirshiligin jalǵastyryp otyrady. Ekologıa negizderi taraýyn «Órmekshi» oıyny arqyly eske túsiremiz.
(Oıyn barysymen tanystyrý)
1 - oqýshy
1 - Kirispe. Ekologıa neni zertteıtin ǵylym?
(Tiri organızmderdiń ózara qarym - qatynasyn jáne olardyń orta jaǵdaılarymen baılanysyn zertteıtin ǵylym)
2 - Jalpy ekologıa ǵylymynyń salalaryn atańyz.(faktorlyq ekologıa, organızmder ekologıasy (aýtekologıa), popýlásıalar ekologıasy (demekologıa), birlestikter ekol - y(sınekologıa), ǵalamdyq ekol - y, tarıhı ekologıa.)
3 - Ekologıalyq faktorlardyń túrlerin atańyz.
(Abıotıkalyq - klımat, atmosfera, topyraq, sý, jaryq, t0t. b.
Bıotıkalyq - tiri organızmderdiń ózara qarym - qatynasy.
Antropogendik - adamnyń is áreketiniń tabıǵatqa áser etýi.)
4 - Ekologıalyq apat degenimiz ne? Mysal keltir.
(Tabıǵat pen qoǵam arasyndaǵy qarym - qatynas ábden shıelenisip ketken jaǵdaıda baıqalady. Bul kezde tabıǵatta qalyptasqan ekolg. tepe - teńdik múldem buzylady, ony qaıtadan qalpyna keltirý múmkin emes. Ekol. apat adamnyń tikeleı nemese janama áserinen bolady. Ósimdikter, janýarlar túrleri múldem joıylady. Basty ekol. apat – ol bıosferanyń lastanýy. 1945 j. Hırosıma, Nagasakı – atom bombalary radıoaktıvti zattar taralady, 1986 j Chernobyl AES – eń iri apat boldy.)
5 - Sý - tirshilik ortasynyń qandaı erekshelikteri bar? (sý kóptegen organızmder úshin qolaıly orta. Sýda tirshilik etýge beıimdelgen toby - gıdrobıonttar. Sýdyń qalyń qabatynda pelagostar tirshilik etedi. Sý túbinde benkostar. Sýdyń betki qabatynda qalqyp júretin usaq organızmder planktondar. Sýda júzip júrip tirshilik etetinder nektondar.)
2 - oqýshy
1 - Ekologıa termınin eń alǵash ǵylymǵa kim engizdi? (1866 jyly, nemis ǵalymy Ernst Gekkel)
2 - Adam ekologıasy neni zertteıdi?
(Syrtqy orta jaǵdaılarynyń adam organızmine áserin zertteıdi)
3 -«Manıtorıng» degen uǵym neni bildiredi? (Manıtorıng - latynsha «monitor»- saqtandyrý, nemese baqylaý jumystary, manıtorıng arqyly belgili bir aımaqtyń ózgeristerine(aýanyń, sýdyń, topyraqtyń t. b baqylaý júrgiziledi ))
4 - Topyraq - tirshilik ortasy degen ne?
(Topyraq quramynda mıneraldyq jáne organıkalyq zattardyń qosylystary bolady. Topyraq qabaty - pedosfera, betki qabatynda usaq organızmder - bakterıa, sańyraýqulaq, qurttar tirshilik etedi. Topyraqta tirshilik etetin organızmder - pedobıonttar dep atalady. )
5 - Adam is áreketiniń tabıǵatqa áseri.
(Adam sany kúrt ósýi, ónerkásiptiń, aýylsharýashylyǵynyń damýy, qýat kózderiniń óndirýi, kólik túrleriniń paıdalanýy. Ekologıa máseleleriniń biri - adam balasyn tamaqpen, turmystyq qajetti zattarmen qamtamasyz etý. Jer betinde adam sany 6, 5 mlrd. jetip otyr. Atmosferany tas kómir, munaı, gaz, avtokólikter. Avtokólikten shyǵatyn kúkirttiń dıoksıdi men ozot oksıdi - jaýyn - shashynmen qosylyp qyshqyl jańbyr túrinde taralady. Ózendegi balyqtar qyrylyp, ormandaǵy aǵashtar qýraıdy.)
3 - oqýshy
1 - Ekologıa jáne ǵylym salasy bolyp qaı ǵasyrda qalyptasty?
( - ǵasyrdyń bas kezinde)
2 - Ósimdikter ekologıasy neni zertteıdi?
(Ósimdikterdiń ózara jáne qorshaǵan ortamen baılanysyn zertteıdi)
3 - Tabıǵı apattarǵa nejatady?
(Jer silkiný, janartaýdyń atqylaýy, sel júrý, qatty daýyldar, quıyndar, qar kóshkini t. b)
4 - Qurlyq - aýa tirshilik ortasynyń erekshelikterin atańdar.
(Bul ortada tirshilik etetin organızmder – aerobıonttar dep atalady. Bul ortanyń tyǵyzdylyǵy men qysymy tómen. Al ottek pen jaryq mol. Bul organızmniń tirshiligi úshin t0, ylǵaldylyq, jer bederi, jel, jyl mezgilderiniń almasýy negizgi ról atqarady)
5 - B. Kommanerdiń ekologıalyq zańdarynyń qaǵıdalary.
1. «Barlyǵy da bir - biri arqyly baılanysqan» Bul zań bıosferadaǵy tiri organızmderdiń birinde bolǵan ózgeris mindetti túrde basqalaryna da áserin tıgizedi.)
2. «Barlyǵy da óz ornyn tabý kerek.» Barlyq organızmderdiń óz orny bar, tabıǵatta qaldyq bolmaıdy.
3. «Tabıǵat jaqsy biledi» Bul zań adam balasynyń tabıǵat zańdylyqtaryn áli de tolyq bilmeıdi.
4. «Esh nárse bostan bosqa berilmeıdi» Bul zań tabıǵattan alǵanynan ornyn toltyrýdy umytpa degen uǵymdy bildiredi.
B. Kommanerdiń ekologıa zańdary tabıǵat pen qoǵam arasyndaǵy qarym - qatynasty úılesimdi túrde júrgize bilýdiń basty sharty ekendigin eskertedi.
ΙΙΙ Jańa taqyryp
«Qazaqstandaǵy qazirgi ekologıalyq problemalar»
Qazaqstan Eýrazıa qurlyǵynyń ortalyq bóliginde keń baıtaq jerdi alyp jatyr. Ol jerdiń aýmaǵy jóninen dúnıe úzi boıynsha 9 orynda. Qazaqstannyń tabıǵat baılyqtary san alýan. Qazirgi tańda Qazaqstan dúnıe júzindegi ekologıalyq zardaptardy kóp kórip otyrǵan memlekettiń biri. Adam ózine kerektiń bárin tabıǵattan alady. Sol arqyly tabıǵatty ózgertedi. Nemis ǵalymy Aleksandr Gýmbolt «Adamnyń aldynan orman kezdesse, artynda shóp qalady» dep dál aıtqan. Tabıǵattyń ózgerýinen elge ekonomıkalyq, áleýmettik shyǵyndar keledi. Jer klımaty ózgeredi. Osydan baryp ekologıalyq qaýip paıda bolady.
Qumsaı orta mektebi
Baıbýlova Batıma Jaýnbaevna
Qazaqstandaǵy ekologıalyq problemalar júkteý
You Might Also Like
