InfoHub Logo

QAZAQTYŃ ULTTYQ QOLÓNERİ
Maqsaty:
1. Oqýshylarǵa qazaqtyń ulttyq qolóneri týraly málimet berý, ár túrine qysqasha toqtalý.
2. Oqýshylardyń qazaqtyń baıyrǵy qolónerine, sheberlikterine qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
3. Oqýshylardy óz ultynyń dástúrlerin, babadan qalǵan qolónerin qurmetteýge, dáripteı bilýge tárbıeleý.

Psıhologıalyq daıyndyq
Úsh saýsaǵym oramdy,
Júgirtedi qalamdy,
Ónerli eken on saýsaq.
Qala salsaq, jol salsaq.

Qazaqtyń ulttyq qolóneri halqymyzdyń ata - babadan urpaqqa jetken sheberligi, ustalyǵy, ismerligi.
Qazaqtyń ulttyq qolóneriniń birneshe túri bar.

Qazaqtyń ulttyq qolóneri
♦ Aǵashtan jasalatyn buıymdar
♦ Ulttyq kıimder
♦ Shı oraý qolóneri
♦ Teriden jasalatyn buıymdar
♦ Súıek, múıizden jasalatyn zattar
♦ Júnnen jasalatyn zattar
♦ Zergerlik buıymdar
♦ Keste. Kórmep tigý qolóneri
♦ Oıý - órnek jáne olardyń túrleri
♦ Órmek, toqyma qolóneri

Aǵash buıymdary
Qazaqtyń ulttyq qolónerinde aǵashtan kóptegen zattar jasalady. Baltashylar, aǵash ustalary, ershiler qaıyńdy, úıeńkini, úıshiler, aǵash oıyp, shybyq órip toqýshylar taldy paıdalanady. Baltashylar úı boraıdy, eden tósep, arba, shana, jaqtaý, qaqpa, tireý sıaqty iri zattardy isteıdi. Aǵash ustasy stol, shkaf, sóre, oryndyq, kebeje, asadal, ramalar jasaıdy. Aǵash oıýshylar ony jonyp kúıdiredi de boıaýlap órnekteıdi. Shybyq órýshiler, toqýshylar qamystan, shıden qorap, shypta, oryndyq, sharbaq sıaqty zattardy óredi. Bul jumysqa butaqsyz, oqyrasy joq, taza aǵash tańdap alynady.

Kıiz úı
Qazaqtyń baıyrǵy ulttyq baspanasy kıiz úı bolǵan, ony keıde qazaq úıi dep ataıdy. Qazaq úıleriniń úlken - kishiligin keregeler sanyna qaraı belgileıdi. Kıiz úılerdiń eki, úsh qanattan bastap on eki, on segiz, otyz qanatqa deıin jetetin úlkenderi bolǵan. Kıiz úılerdiń túrleri men ataýlary da kóp. Burynǵy han - sultandar men ataqty baılardyń úıleri 8 qanattan bastap 30 qanatqa deıin baratyn. Bulardy aq orda, altyn orda, altyn úzik dep ataǵan. Al ortasha sharýa men kedeı sharýalarǵa tán kıiz úılerdi alty qanat aq úı, boz úı, qońyr úı, qara úı, jaba salma, kóterme týyrlyqty, kúrke, qamsaý (shoshala), otaý, ıtarqa, jappa dep ataǵan.
Qazaq úıleriniń súıegi kerege, ýyq, shańyraq, mańdaısha, taıanysh, tabaldyryq, syqyrlaýyq dep atalatyn aǵash quraldardan turady.

Jún jáne odan jasalatyn zattar
Tórt túlik maldyń júni qazaq halqynyń ómir tirshiliginde úlken rol atqarǵan jáne ony uqsatýdy el budan myńdaǵan jyldar buryn bilgen. Qazaq halqynyń sharýashylyǵynda mal júniniń eń asyly jáne buıymdar jasaýǵa eń kóp qoldanatyny túıe jáne qoı júnderi, eshki túbiti, onyń qyly, sodan keıingisi jylqynyń jal - quıryǵy, túıeniń júni, shýdasy.

Zergerlik buıymdar
Zergerlik – óte erte zamannan kele jatqan óner. Altyn - kúmis áshekeıli buıymdardy jasaýmen áýestenýshilerdi zerger dep ataý búkil Orta Azıa halyqtarynda erte kezden - aq qalyptasqan. Qazaq sheberler zergerlik ónerin bilip biraq altyn - kúmisti ózderi qorytyp, óndire almaǵan. Sondyqtan olardy kórshi orys memleketterinen satyp, aıyrbasqa alyp otyrǵan. Kesek kúmis pen altyn ońaılyqpen tabylmaǵandyqtan ol kezdegi qazaq zergerleri kóbinese altyn, kúmis aqshalardy qaıta balqytyp nemese ol kúıinde paıdalanǵan.

Sholpy — áıel áshekeıleriniń ishinde sándi ári kúrdelileriniń biri. Qazaq arasynda onyń túrleri óte kop. Sholpyny sán - áshekeı retinde, sondaı - aq onyń salmaǵynyń áserinen shash uzyn bolyp osedi dep taqqan. Muny baılyqtyń, barshylyqtyń belgisi dep te sanaǵan. Qazaq saltynda sholpyny qyzdar men jas kelinshekter taǵady, al egde tartqan áıelderge ersi bolsa kerek. Al bilezik - saqınalardy qart áıelder de sala beredi. Sholpylardyń jalpyǵa birdeı el arasyna kóp taraǵan túrleriniń mynadaı attary bar: qońyraýly sholpy, qozaly sholpy, qos úzbeli sholpy, kózdi sholpy, kóp úzbeli sholpy, saǵat baýly sholpy, marjandy sholpy, shash, teńge t. b.

Keste jáne kórkemdep tigý
Keste jáne kórkemdep tigý oıý - órnekti áshekeıleýdiń erteden kele jatqan elementteriniń basty túri. Kesteni bizben jáne jaı ınemen áshekeılep tigý barlyq halyqtarǵa da ortaq óner. Keste óneri naǵyz halyqtyq, alýan ádisti, tańdaýy kóp óner.
Keste óneriniń qazaq halqyna tán baıyrǵy kóne túrleri: biz keste, aıqas tigý, aıqysh - úıqysh tigý, basyp tigý, qaıyp tigý. Biz kesteniń shym keste jáne áredik keste dep atalatyn eki túri bar.

Oıý - órnek isi tym erte zamannan bastap - aq qolóneriniń barlyq túrine birdeı ortaq ásemdep áshekeıleýdiń negizi bolyp keldi. Oıý degen sózben órnek degen sózdiń maǵynasy bir. Bul sózdiń uǵymynda bir nárseni oıyp, kesip alyp jasaý nemese eki zatty oıa kesip qıýlastyryp jasaý, bir nárseniń betine oıyp beder túsirý degen maǵyna jatady.
Al órnek degenimiz ár túrli oıý, beder, beıneniń, kúıdirip, jalatyp, boıap, batyryp, qalyptap istegen kórkemdik túrlerdiń, áshekeılerdiń ortań ataýy ispettes. Sondyqtan kóbinese oıý - órnek dep qosarlanyp aıtyla beredi.

Ertedegi qazaq oıýlaryn mazmuny jaǵynan iriktesek, negizinen 3 túrli uǵymdy beıneleıdi. Olar: birinshiden, mal ósirý men ańshylyqty, ekinshiden, jer - sý, kóship - qoný kórinisterin, úshinshiden, kúndelikti ómirde kezdesetin ár túrli zattardyń syrtqy beınesin beredi. Sheberler iske berilip, jumys ádisine tósele kele ózderiniń kórgen oıý - úlgilerin jatqa jasap, oıýǵa óz betimen jańa túrler engizý dárejesine jetti.
Halyq mundaı adamdardy «oıýshy» dep atady.