InfoHub Logo

Qyz Jibek jyry mazmuny

"Qyz Jibek" jyry eki bólimnen turady. Birinshi bóliminde Tólegenniń Jibekke úılenýi áńgimelense, ekinshi bólimde Jibektiń Sansyzbaımen qosylǵany baıandalady. Eki bólim - eki oqıǵany jyrlaıdy, biraq sújet bireý: jigittiń úılenýi.

"Qyz Jibek" eposyn mahabbat gımni deýdiń ábden jóni bar. Onyń naǵyz kórkem týyndyǵa aınalý prosesi júrip jatqan kezde, ıaǵnı HVİ - HVİİİ ǵasyrlardaǵy qazaq qoǵamynda jeke bastyń, sezimniń bostandyǵy, mahabbat erkindigi týraly másele mundaı deńgeıde ashyq aıtyla bermegen, eski rýlyq zamannyń neke men otbasyna qatysty ejeqabyl, qalyńmal, kóp áıel alý, ámeńgerlik sıaqty salttary ústem bolǵan. Solaı bola tursa da, "Qyz Jibek" jyrynyń shyǵýy sol dáýirdiń ózinde - aq halyqtyń ıdeal týraly estetıkalyq paıym - túsiniginde belgili bir dárejede ózgeris bolǵanyn aıǵaqtaıdy. Tólegenniń de, Jibektiń de ózine laıyq jar izdeýi, súıispenshilikpen úılenýdi kózdeýi - sol kezeńdegi jastardyń oıynda, kókireginde júrgen armanyn, muńyn, tilegin ańǵartady. Jyrdyń el arasynda keń taraǵanynyń bir sebebi osynda bolsa kerek.

Tólegen - qazaq eposy, tipti búkil qazaq fólklory úshin jańa keıipker. Ol Qozy Kórpeshten de ózgeshe. Qozynyń beınesinde batyrlyq qasıet kóp. Al Tólegen - naǵyz lırıkalyq keıipker. Ol baı bolýdy, batyr bolýdy kóksemeıdi. Onyń armany - ózine laıyqty sulýdy súıý, sony ózine ómirlik jar etý. Jyrshy da osyny aıtady: "Batyrlyq, baılyq kimde joq, Ǵashyqtyq jóni bir basqa". Demek, sol kezdiń qoǵamynda osyndaı oı - pikir bolǵan, ıaǵnı el ishinde mahabbatty - óte taza, bárinen erekshe, bıik sezim, ony kez kelgen adam bile bermeıdi degen uǵym qalyptasqan. Naq osyndaı erekshe sezim Tólegendi ákesiniń bata bermegenine qaramastan alys jolǵa jalǵyz attandyrady. Tólegen úshin ómirdiń máni de, sáni de - mahabbat, mahabbat úshin kúresip, ómir súrý, súıgenińe úılený. Sondyqtan da bolý kerek, onyń minezi de, isteri de ádetki epostaǵydaı emes. Ol ań da aýlamaıdy, mal da baqpaıdy, jastaıynan erlik minez de tanytpaıdy, batyrlyq ónerdi de úırenbeıdi. "Perishte sıpatty ul" bop týýynyń ózi - onyń erekshe sulý bolatynyn bildiredi. Demek, ol batyr bolmaıdy: Tólegen kádimgi batyrlarsha "saǵat saıyn" óspeıdi, bozbala kezinde eshbir erlik is - áreket jasamaıdy. Esesine on eki jasynda ózine para - par sulý qyz izdeı bastaıdy. On alty jasqa tolǵanda at tuıaǵy jetetin jerdi túgel sharlap shyǵady. Qyz Jibek týraly estı sala ol esh oılanbastan jolǵa shyǵady.

Eger Qozy Kórpesh qalyńdyǵynyń aýylyna jalǵyz attanyp, kóp qıyndyq kórip, uzaq júrip jetse, Tólegen qasyna birneshe nóker ertip, "jylqydan eki júz elý jorǵa alyp, birneshe kún jol júrip, Shekti degen elge kelip, shatyrdy tigip, jorǵalaryn jaıyp salyp, jurtqa jar salady". Baıqaıtynymyz - Tólegen alys elge sharshamaı - talmaı, esh qınalmaı, az - aq kúnde jetedi. Onyń qyzdy tańdaýy da ózgeshe. Qyzyn kórsetken árbir adamǵa bir jorǵadan beredi. Tipti, Tólegenniń ózi Jibekke quda túsedi. Bul da - onyń ereksheligi. Onyń quda túsý ádisi de aıryqsha. Aldymen jurtqa jorǵa taratyp, Shekti eline "myrzalyqpen" tanylady da, Qarshyǵa arqyly Jibekti kórýge múmkindik alady. Bul jerde Tólegen taǵy bir minez kórsetedi. Ol Qarshyǵanyń sózine senip qana Jibekke ińkár bolmaıdy, maqtaýly qyzdy óz kózimen kórgisi keledi. Iaǵnı, Tólegen qyzǵa syrttaı ǵashyq bolǵysy kelmeıdi, qyzdy ózi synap, ózi tildesip qana baǵalamaq. Mine, jastaıynan ózine teń qyzdy izdegen Tólegen munda da sol ádetinen taımaıdy.

Kórkem shyǵarma bolǵandyqtan jyrda Tólegen men Jibektiń bir - birine degen súıispenshiligi birden ashylmaıdy. Jibekke degen Tólegenniń yntyqtyǵy saty­lanyp kórsetiledi. Eń alǵash Jibek týraly ol óz elinde júrgende estip, sulýdy izdep shyǵady. Sodan soń Jibek jaıynda Qarshyǵadan qanyǵyp, ony kórýge asyǵady. Sóıtip, Qarshyǵaǵa ilesip, kóshtiń sońyna túsedi. Kósh úlken, aıaǵynan basyna deıin barýǵa týra keledi. Jol boıy birinen biri ádemi on úsh qyzdy kóredi. Árqaısysyn Jibek eken dep jaqyndaǵanda, Qarshyǵa "Jibek emes" deıdi.

Qazaqtyń klasıkalyq túrdegi "Qyz Jibek" jyry - ejelgi rýlyq zamanda paıda bolǵan "jigittiń úılenýi" týraly túpki sújettiń negizinde orta ǵasyrlarda úlken epos bolyp qalyptasqan túri. Bul sújet, ásirese, Qazaq handyǵy tusynda kórkem fólklordyń tamasha úlgisine aınalǵan. Talantty aqyndar men jyrshylar "Qyz Jibek" jyryn tamasha romandyq epos etip jyrlaǵan, sonyń arqasynda ol bizdiń zamanymyzǵa jetip otyr. Jetip qana qoıǵan joq, qazirgi mádenıetimizdiń ajyramas bóligine aınaldy. "Qyz Jibek" jyry professıonaldy operaǵa, kórkem fılmge negiz boldy. 1971 jyly Ǵabıt Músirepov senarıı boıynsha Sultan Qojyqov «Qyz Jibek» fılmin túsirdi. Tólegen men Jibek rólderine Quman Tastanbekov jáne Merýert Ótekesheva tańdaldy.