InfoHub Logo

«Tańbaly tas» jaıynda Sátjan talaı áńgimeler estıtin. Biraq, olardyń bárin elemeıtin. Tek óziniń sheshesi Zeıneniń aıtqan bir áńgimesin umytpaýshy edi. Janaı ekeýi kúndegisinshe ertemen buzaýyn órgizip «Tańbaly tastyń» bir úlken salasyna alyp bardy. Sátjannyń qasynan eki eli qalmaıtyn «Bóribasary» buzaýlardyń aldyn sholyp saıdyń qabaǵyna shyqty. Qyrda shoqıyp otyryp qaraýyl qarady.

«Qoıanqulaq» bastaǵan marqa buzaýlar júre jaıylyp. saıdyń tórindegi bastaýǵa qaraı órledi. Oqý aıaqtaǵanda muǵalimniń jazǵy demalysta oqýǵa jazyp bergen kitaptarynan Sátjannyń qolyna túskeni «Shyǵanaq» jaıyndaǵy áńgime. Bul kitapty ol kesheden beri ǵana bastap oqydy. Shyǵanaqtyń oqymaı sonsha ónerli bolǵany, ásirese eginniń tilin bilip kóp ónim alǵany Sátjandy keremet tańdandyrdy. Buzaýlardyń arty óz qatarynan ótip saıdyń basyna qaraı qaptady. Buzaýlardyń qyr jaq shetinde júrgen Janaı aldyńǵy buzaýlarmen birge ilgeri ketti. Sátjan da kitabyn jaýyp saıdyń etegimen joǵary órledi.

Arqan boıy kóterilgen shildeniń ystyq kúni álden-aq qyzdyra bastady. Ósip jetilgen kók súırik shópterdiń tún samalynan boıyna tartqan salqyn shirini de bozaryp kebirsigen tárizdi. Osy keń salanyń bas jaǵyndaǵy kerege jartastyń kóleńkesi de kún kóterile qysqara bastady. Qoıý kóleńkeden bosap shoqtary kún shuǵylasyna shomylǵan butalar eńsesi kóterilgendeı, alýan tústi gúlderin jaınatyp túrlendi.

Saıdyń bas jaǵyndaǵy qalyń butanyń túbinen shyǵatyn kishkene qaınardyń sýy jyljyp aǵyp oıdaǵy arnaǵa jetpeı sarqylady. Buzaýlardyń aldy osy bastaýǵa barǵanda Sátjan da sol jerge jetti. Kún ysyǵansha saı qabaǵynan túspeı únemi ıt-qus qaraýyldap otyrǵan Bóribasar da Sátjannyń qasyna keldi. Aldyńǵy buzaýlardy qaıyrmalap ózi kóleńkelep otyrǵan Janaı Sátjandy qasyna shaqyrdy. Balbyrap tunyp turǵan kók óleńge túsken biryńǵaı qasqa buzaýlar tanaýy pysyldap, óleńdi uzyn tilimen oraı julyp japyrlasty.

Keıde taý súzip jem izdegen kók qyrany búrkitter aspan álemine qalyqtap, áldeqaıda samǵap baryp kózden ǵaıyp bolady. Saıdyń bas jaǵynda oıǵa tóne bitken jartas, qıasynan qyran ushyrǵan, tákappar ór tulǵasyn kókke meńzep kóleńkesin áli baýyryna tartqan joq. Onyń quzar qıasynan bir qustyń sharyldaǵan daýysy estildi, Sátjan kóp tyńdady. Ol birese qarshyǵa, birese qyrǵı úni dedi. Bul jerge tekti qus uıa sala ma? Kúıkentaı shyǵar, dep Janaı ár nársege eleýsiz qaraıtyn ádetin istedi. Biraq, Sátjan Janaımen bul jerde sóz talastyrǵan joq. Ańshy atasy Serikbaı «Qarshyǵa tasqa uıa salmaıdy, qarshyǵa shyryldap shaqyrmaıdy, tek, balapan ıtelgi ǵana shyryldap shaqyrady» deıtin. Al, myna daýys Janaı aıtqan kúıkentaı daýysy emes. Olaı bolsa bul tastaǵy ıtelgi uıasy bolýy kerek, dep oılady.

«Tańbaly tas» salasynyń bir artyqsha qasıeti — kún qansha ystyq bolsa da sıyrǵa sáıgel tımeıdi, jylqyǵa búgelek jabyspaıdy. Al, mynadaı ystyq kúnde buzaýlaryn sáıgel qýsa, Sátjan men Janaı kóp buzaýdyń birine de ıe bolar ma. Quıryǵyn shanshyp, bet-betimen ketpes pe edi.

Ertemen jaıylyp oty qanǵan buzaýlardyń aldy úıir-úıirine toptalyp, buǵalardy kóleńkelep jýsaı bastady. Sátjan men Janaıdyń qulaǵyna sharyldaǵan ıtelgi balapandarynyń daýsy tipti taıaýdan estildi.

Túz qyrandaryn ustap baýlýǵa Sátjan asa qumar bolatyn. Ol Serikbaı atasynyń búrkitin qolyna alyp jem bergenin, ańǵa alyp ketkenin kórgende, men de qus salam, dep asa qumarlanatyn. Itelgi balapanynyń daýsy shyqqan jerin ańdyp kep otyrdy. Janaı kóleńkege jantaıyp jatyp ándetip qustyń daýsyn eleń de qylǵan joq. Sonsha bolmady, jartastyń saıǵa úńilgen qıa betine eki ıtelgi ushyp kelip qondy. Bireýi jartastyń basynda otyryp, bireýi qıanyń betindegi bir qýysqa kirip, álden ýaqytta qaıta ushyp shyqty. Itelgi uıasy bar, — degen oıyn Sátjan ábden anyqtady.

— Itelgini qara, aıtqanym keldi me? — dedi Sátjan Janaıdy túrtip. Janaı ıtelgini kerip, Sátjanǵa sóz qaıyrǵan joq. Endi ekeýi jartastyń jan-jaǵyna tegis kóz jiberip uıaǵa baratyn jol izdedi. Oǵan jartastyń soltústik qıasynan ǵana órmelep shytýǵa bolatyn tárizdi. Qolyna butadan shybyqsha kesip alyp, Sátjan uıaǵa barmaq boldy. Janaı men de baramyn, dep edi:

— Buzaý ıesiz qalady — degen Sátjannyń sózine túsinip ol toqtalyp qaldy.

Sátjannyń qasynan eki eli aırylmaıtyn Bóribasar jartasqa órmelegen Sátjanǵa erýge o da ornynan turdy. Qasyna ertkisi kelmeı zekirerde qaraıtyn sýyq beınesimen «ket» dep aqyrdy Sátjan. Mundaı zekýdi Bóribasar Sátjannan óte sırek estıtin. Estigende qatty elep qorqyp qalatyn. Sol ádetimen Sátjanǵa ere túsken jerine shókesinen túsip qala berdi.

Sátjan jartastyń basyna qaraı kóterilgende, mańdaılary jarqyrap etektegi kógalda jýsap jatqan buzaýlar asa ádemi bolyp kórindi. Jartastyń orta beldeýine barǵansha sekirmeli, ońaı da edi. Itelgi balapandarynyń daýysy shyqqan uıa áli joǵary. Sátjan birde tik júrip, birde tasqa jabysa órmelep jartastyń keýdesine taman keldi. Biraq, úıasy bar qýysqa bara alar emes. Qatarynan bitken aspan záýlim eki jartastyń orta jerinde sál ǵana jaryqshaq qýys bar. Uıa tap sol qýysta. Baǵanaǵy eki ıtelgi de sol jerden ushty. Uıaǵa jete almaı, qıada dem alyp, ári balapandardyń dybysyn ańdyp Sátjan biraz otyrdy. Jem izdep, enelerin shaqyryp sharyldaǵan balapandardyń úni tipti anyq estildi.

— Sátjan-aý, neǵyp otyrsyń, «taýshyl, sýshyl, júrisqor» ediń ǵoı, — dep Janaı etekten aıqaı saldy.

— E, ońaı bolsa, kelip shyta ǵoı, — dep Sátjan Janaıǵa jartastyń tip-tik jaltyr tekshesin korsetti.

Sátjan uıa izdeýdiń qyzyǵyna túsip, tipti jan-jaǵyna da qaraǵan joq-ty. Endi ol qıada otyryp jan-jaqqa kóz jiberdi.

Óristen oralyp qaıtqan sıyrdy saýyp jatqan aýyl taban astynan ap-aıqyn bolyp kórindi. Ekinshi bir salada boıdaq sıyr baǵatyn Ahmetterdiń aýyly tur. Ol sıyrdyń kóbi byltyr ǵana osy ýaqytta Sátjannyń ózi baǵyp júrgen qyzyl qasqa buzaýlar.

«Myna jatqan buzaýlar da endigi jyly sol boıdaqqa qosylady. Myna buzaýlardy jazdaı aman-esen esirip, kúz Ahmet baqqan sıyrǵa byltyrǵydan jıyrma buzaý artyq ósirip berem. Anaý boıdaqtyń ishindegi qunajyndar tegis qashqan shyǵar. Ony da bizdiń ferma buzaýlatady. Sonda arty jyly buzaýly sıyrymyz neshe ese ósedi. Sıyr budan da kóbeıip óse beredi. Biz esire beremiz» dep Sátjan qýanyp ketti ishinen. «Osylaı ósirgende bes jylda biz qansha buzaý ósiredi ekemiz, sony bir esepteıin» dep ol qaltasyndaǵy kishkene aq bormen ózi súıenip otyrǵan kerege jartastyń betine jaza bastady.

Oıynda basqa eshnárse joq Sátjan sandardy tize bastaǵanda, onyń kózine tas betinen aıyryqsha bir beıneler kórindi. O l jazýyn qoıa turyp tastyń betine úńildi. Anyqtap qaraı bastady. Tastyń beti alýan sýret. Jylqy, túıe, sıyr, qoı, eshki báriniń de sýreti bar. Tastyń betinde saý jer joq.

Apasynyń «Tańbaly tas» jaıynda aıtatyn ańyzy osy jerde Sátjannyń esine tústi. Ásirese ózine bir taıaý tastyń betindegi búrkit ustaǵan kisiniń sýretine úńilip kóp otyrdy. Sátjan sýretterdi oıyp saldy ma eken, dep qolymen sıpap kórdi. Eshbir beder joq. Qyzǵyltym kelgen tep-tegis tastyń betine qara-qońyr boıaýmen salǵan sıaqty. Apasy aıtqanda da solaı deıtin.

«Ertede eldi qalmaq shaýypty» dep bastaıtyn, apasy áńgimesin. Sonda el úrkip kóshkende, bir bala atynan jyǵylyp jurtta qalyp qoıypty. Jaýdan qashqan el jaqyn jerge qona ma, bala taba almaı, kóshtiń súrleýimen myna ózen boıyna jetip, sonan osy «Tańbaly tasqa» kelip shyqqan eken. Elden úmit úzgen bala búldirgen, jýa terip jep, baýyryndaǵy bir bastaýdan sý iship kúneltipti. Bala asa bir syrshy ustanyń balasy eken. Ákesiniń jazǵyturym neshe túrli shóptiń tamyryn qazyp, sonan boıaý jasaıtynyn biledi eken. Sol ózi kórgen shóptiń túbirin jınap, boıaý jasap, úlken kerege jartastyń betine sýret salǵan eken deıtin.

Apasy aıtqan «Tańbaly tas» áńgimesiniń ústinen túskenine Sátjan asa qýandy. Ol barlyq sýretti kórgisi keldi. Biraq, jalǵyz ózi bara alatyn emes. Janaıdy shaqyrǵanmen de qazir ol jerge barý qıyn. Jáne buzaý ıesiz qalady. Balapandy alýǵa, sýretti kórýge ádeıi bir kúni kerek-jaraqty alyp saılanyp kelý kerek, dedi ishinen.

Sátjan jartastan túsip kelgende:

— «Ne taptyń, qusyń qaıda?»— dep Janaı aldynan shyqty. Bul kezde buzaýlardyń aldy óre bastap edi. Ásirese «Qoıanqulaq», «Bódene», «Maıqaryndar» sonalaǵysh ádetin istep, jotany qabaqtaı qaptaı jóneldi.

Buzaýdyń aldy qaıda bettese sonyń aldyńǵy jaǵynda bolyp qaraýyldap otyratyn Bóribasar da buzaýlardyń aldyndaǵy qabaqtan kórinis berdi. «Keńqaryn», «Úlkenqasqalar» bastaǵan buzaýlardy Sátjan ózi órgizip jiberdi.

— Sen olaı kókeme. Men saǵan qazirgi kórgenimdi aıtsam ne beresiń? — dep Sátjan Janaıǵa qarady. Áldeneden oılanǵandaı Janaı:

— Ne kórdiń, aqysyz-aq aıtshy, aıtshy, — dep Sátjanǵa taıana yntyǵa tústi.

Sátjan kórgen sýretterin aıtqanda:

— Káni, maǵan kórset, álginde nege aıtpadyń? — dep renjı bastady.

— Saspa dosym, ádeıi arnap kelemiz, ózim kórsetem. Balapandy da alamyz, — dep Sátjan senimmen aıtatyn salmaqty minezimen Janaıdy jubatty.

Qıasyna qyran uıalatqan, qynaly betinde ertedegi bir qıyn kúnderdiń izin saqtaǵan záýlim jartas Sátjanǵa tereń syr, úlken qupıasymen asa ystyq kórindi. Ol jartastan uzaǵan saıyn qaıta-qaıta tastyń sonaý qıasynan kóz almaı qarap keledi. Sonaý balapandy alyp qumary tarqaǵansha Sátjan onan qol úzer emes.

Túski sút tartylyp, maıy alynǵan súttiń salqyndaǵan kózin buzaýlar da jańylar emes. Buzaýlardyń aldy sút quıǵan astaýlaryna qarap shubyra bastady.

Sıyr fermasynyń úlken qorasy asa ádemi salynǵan bolatyn. On sıyrǵa bir qora, on buzaý bir úıde asyralyp, qashan jaılaýǵa shyqqansha osylaı kútiledi. Buzaýlardy týǵannan bastap kútetin Sátjan ár úıdegi buzaýlarǵa arnap at qoıyp alady. Otyǵyp jaılaýǵa shyqqanda bir úıde bolǵan buzaýlar tobyn jazbaıdy. Sút bergende bolsyn, qaıyryp qamaǵanda bolsyn, buzaýlar tobyn ózi qoıǵan atymen shaqyryp, sol retpen bóledi. Ábden otyqqan buzaýlar Sátjannyń dybysy shyqqanda shoqtalyp bóline de bastaıdy.

Buzaýlar óristen kelerde, orǵa túsirip salqyndatyp qoıǵan sútin astaýǵa quıǵyzyp Zeıne kúndegi daıyndyǵyn istedi. Aýylǵa aldymen shubyryp túsken «Qoıanqulaq» bastaǵan júrdek topty astaýǵa jiberip turǵan Zeınege Sátjan kúndegiden de erkeleı qýana keldi. Jalǵyz uly Sátjannyń erkeligin emirene qarsy alǵan ana, balasynyń búgingi qýanyshynda aıryqsha syr baryn sezdi. Anasynyń meıirimdi ajaryna aqtaryla aıtar qýanyshyn Sátjan irke almady.

Jartastan ıtelgi uıasyn kórgenin, anasynyń ózi aıtatyn tastaǵy. sýretterdi tapqanyn asqan qýanyshpen aıta bastady.

— Qýatym, ómirli bol?, tiri bolsań talaı tamashany kóresiń, — dep Zeıne balasyn baýyryna qysyp betinen súıdi.

— Apa sol balapandy uıadan alyp asyraımyn, qoıan, shil aldyramyn. Uryspaısyń ba dep qarady. Zeıne:

— Al, qaraǵym. Biraq, ázir qozǵama, áli erte. Balapan osy kúnde aq úrpik, erte alsań jataq bolyp ólip qalady. Qara qanat bolǵan kezde atańdy ertip bar, ózi alyp beredi, — dedi.

Sátjan buǵan qýanyp apasynyń aıtqanyn Janaıǵa jetkizýge shapqylap júgirip ketti.

---