Sáýleli juldyz izdegen adam
Bastaýysh synyp muǵalimi: Jubanyshova A.O.
Taqyryby: Sáýleli juldyz izdegen adam
Maqsaty: Alǵashqy ustaz, uly aǵartýshy Ybyraı Altynsarınniń ómirimen, shyǵarmalarymen oqýshylardy tanystyrý, bilimderin tereńdetý. Oqýshylardyń sózdik qorlaryn molaıtý, Ybyraı Altynsarınniń áńgimeleri arqyly oqýshylardy sapaly bilim alýǵa, ımandylyqqa, adamgershilikke, eńbekqorlyqqa tárbıeleý. Uly tarıhı tulǵany este saqtaýǵa, qurmet tutýǵa, úlgi alýǵa tárbıeleý.
Kórnekiligi: Y. Altynsarın portreti, ónegeli sózderi
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylardy sabaqqa ázirleý, oqý qural – jabdyqtaryn tekserý, bir – birine jaqsy tilekter aıtý.
Jańa sabaq:
Muǵalimniń kirispe sózi.
Oı túrtki.
- Qazaq dalasynda alǵashqy ustaz kim? (sýretin jasyrý)
Ult tarıhynda aty máńgi óshpeıtin sáýleli juldyz izdeıtin, kemel tulǵalar bar. Sondaı kemel asyl tulǵalardyń biri Ybyraı Altynsarın. 19 ǵasyrdyń ekinshi jartysynda sholpan juldyzdaı jarqyrap, el kógine shyqqan birtýar qaıratkerler boldy. Olar Shoqan Ýálıhanov, Abaı Qunanbaev, Ybyraı Altynsarın
Y. Altynsarın kim?
(Aǵartýshy, pedagog, jazýshy, ǵalym, balalar ádebıetiniń atasy, qoǵam qaıratkeri, etnograf)
Muǵalim: Y. Altynsarın 1841 jyldyń 20 qazanynda qazirgi Qostanaı oblysynyń Zatobol aýdanynda dúnıege kelgen. Ákesi Altynsary erte ólip, jastaıynan atasy Balqojanyń tárbıesinde ósken. Osy atasynyń yqpalymen Ybyraı 1850 jyly Orynborda ashylǵan orys - qazaq mektebine oqýǵa alynady. Sabaqty erekshe yntamen oqyǵan ol 1857 jyly «óte jaqsy»degen baǵamen bitiredi. Y. Altynsarınniń oqyp, bilim alýyna jaǵdaı jasap, aqyl - keńes berip otyrǵan atasy Balqoja bı edi. Oqýda júrgen jas Ybyraıǵa atasy hat arqyly óleń men kúsh - qýat, ynta - jiger berip otyrady. (Beınebaıan)
1 - oqýshy: Balqoja bıdiń balasyna jazǵan haty.
Muǵalim: Óz elinde 2 jyldaı bolyp, 1859 jyly Orynborǵa tilmash bolyp aýysady. Bul kezde belgili shyǵys zertteýshisi ǵalym - profesor V. Grıgorevpen jaqyn tanysyp, onyń kitaphanasyn paıdalanýǵa múmkindik alady. 1860 jyly Oral syrtyndaǵy qazaqtar úshin tórt bastaýysh mektep ashýǵa uıǵarylǵan kezde, Ybyraı ózi suranyp, Torǵaı mektebine oqytýshy bolýǵa ruqsat alady. Qazaqstan mektepteriniń jumysy Ybyraı Altynsarınniń pedagogtik qyzmetpen aınalysýynan bastap erekshe jandandy. (Beınebaıan)
1876 jyly Ybyraı Peterbýrg, Qazan qalalaryna bardy. Orys aǵartýshylarynyń eńbekterin zerttedi. Solarǵa eliktep qazaq tilinde oqý quraldaryn jasaýdy oılaıdy. Sóıtip 1876 jyldan bastap «Qazaq hrestomatıasyn» jazýǵa kiristi.
Bul kitap ana tilimizdegi tuńǵysh oqýlyq edi. Hrestomatıaǵa tárbıelik máni joǵary kóptegen shaǵyn áńgimeleri, óleńderi men aýyz ádebıeti úlgilerin, aýdarma shyǵarmalaryn engizgen bolatyn. Ybyraı Altynsarınniń shyǵarmalary: «Kel, balalar, oqylyq», «Óner - bilim bar jurttar», «Ózen», «Ananyń súıýi», «Jaz», «Bir ýys maqta», «Áke men bala», «Meıirimdi bala», «talaptyń paıdasy», «Taza bulaq», «Asyl shóp» t. b.
Muǵalim: Sálem joldap shákirtke duǵaı - duǵaı,
Urandap óleńimen keldi bylaı.
Jas urpaqqa jar salyp janymen de
«Kel, balalar, oqylyq»- dedi Ybyraı.
«Kel, balalar, oqylyq!» óleńin oqý.
Muǵalim: Jas urpaq bilim aldy ár salada,
Alǵyrlar óner dese jan sala ma.
«Óner - bilim bar, jurttar» degen sózi,
Máńgilik iz qaldyrdy ár sanaǵa.
Óner - bilim bar, jurttar (óleńin oqý)
Tabıǵattyń sulý beınesin sıpattaǵan «Ózen» óleńin oqý.
Muǵalim: Y. Altynsarın óz óleńderinde balalardy oqýǵa, bilim alýǵa shaqyrsa, al áńgimelerinde eńbekti súıýge, qadirleýge, adamgershilikke, ımandylyqqa, adal dostyqqa, tazalyqqa úıretedi. Endi sizderdiń nazarlaryńyzǵa alǵashqy ustaz, uly aǵartýshy Y. Altynsarınniń birneshe áńgimelerine daıyndalǵan kórinisterin usynyp, bul áńgimelerdiń tárbıelik mánin tereń maǵynada
túsinýge shaqyramyz.
1 áńgime: «Áke men bala»
2 áńgime: «Asyl shóp»
1 áńgimeden kórinis
Áke men bala
Bir adam on jasar balasyn ertip, eginnen jaıaý kele jatsa, jolda qalǵan attyń eski taǵasyn kórip, balasyna:
- Anaý taǵany, balam, ala júr, - dedi.
Bala ákesine:
- Synyp qalǵan eski taǵany alyp ne qylaıyn, - dedi.
Ákesi úndemedi, taǵany ózi aldy da, júre berdi.
Qalanyń shetinde temirshi ustalar bar eken, soǵan jetken soń ákesi qaıyrylyp, manaǵy taǵany solarǵa úsh tıynǵa satty. Odan biraz jer ótken soń, shıe satyp otyrǵandardan sol úsh tıynǵa birtalaı shıe satyp aldy. Sonymen shıeni oramalyna túıip, shetinen ózi bir - birlep alyp jep balasyna qaramaı, aıańdap júre berdi. Biraz jer ótken soń ákesiniń qolynan bir shıe jerge túsedi. Artynda kele jatqan bala da tym - aq qyzyǵyp keledi eken, jerge túsken shıeni jalma - jan jerden alyp, aýzyna saldy. Birazdan soń jáne bir shıe, onan biraz ótken soń bir shıe, sonymen ár jerde ákesiniń qolynan túsken shıeni onshaqty ret ıilip jerden alyp jedi. Eń sońynda ákesi toqtap, balasyna shıeni oramalymen berip turyp:
- Kórdiń be, mana taǵany jamansynyp, jerden bir ǵana ıilip kóterip alýǵa erindiń, endi sol taǵaǵa alǵan shıeniń jerge túskenin alamyn dep bir eńkeıýdiń ornyna on eńkeıdiń. Munan bylaı esińde bolsyn, az jumysty qıynsynsań - kóp jumysqa tap bolasyń, azǵa qanaǵat ete bilmeseń - kópten de qur qalasyń, dedi
2 - áńgimeden kórinis.
Asyl shóp Zlıha men Bátıma degen bireýdiń qyzmetinde turǵan eki
qyz bala tóbesine bir - bir jáshik jemis kóterip
qalaǵa kele jatypty. Zlıha ah - ýh sharshadym dep, Bátıma kúlip, ázildesip kele jatady. Sonda Zlıha aıtty: - Sen nege máz bolyp qýanyp kelesiń, tóbeńdegi jáshiktiń aýyrlyǵy da meniń basymdaǵydan kem emes, ózińde menen kúshti emessiń? - Men jáshigim ishine aýyrdy jeńildetetin
bir shóp saldym dedi Bátıma. - Aı, ondaı bolsa shóbińniń atyn
aıtshy, mende aýyrymdy jeńildeteıin - deıdi Zlıha - Ol shóp seniń qolyńa túspeı me, dep qorqamyn aty: sabyr degen dedi.
Muǵalim: Balalar Ybyraı atamyzǵa degen alǵysymyzdy óleń joldary arqyly jetkizsek.
1 - oqýshy: Saýatty bolsa eken dep qazaq halqyn,
Bilimge bastap berip, joldy saldy.
Tálimdi, tárbıeli eńbegimen,
Ybyraıdan óshpesteı mura qaldy.
2 - oqýshy: Jalǵassyn búgingi kún dástúr - saltyń,
Kúndeı kúlip ómiriń bolsyn jarqyn.
Bas ıip uly Ybyraı rýhyna,
Kótereıik birigip ataq - dańqyn!
Balalar Ybyraı atamyzdyń mektebin de sender sıaqty oqýshylar bilim alǵan. Biz osy Ybyraı atamyzdyń ashqan keıingi záýlim ǵımaratty mektebiniń birinde oqyp jatyrmyz. Biz bilim alyp jatqan altyn uıa mektebimizdi jaqsy kóremiz be? Olaı bolsa mektebimizge degen ystyq lebizimizdi án shýmaǵymen jetkizsek.
Hor «Aıaýly mektebim»
Qorytyndy:
Biz, búgingi sharada uly aǵartýshy, tuńǵysh qazaqtyń elinde mektep ashqan, alǵashqy ustaz Y. Altynsarınniń ómirbaıanymen tolyq tanystyq. Ybyraı Altynsarınniń shyǵarmalaryna, aǵartýshynyń eńbekterine toqtalyp otyrmyz. Ózindik izin qaldyrǵan, óskeleń urpaqtyń esh esinen ketpesteı ustazdyń jolyn arnap ótkendigin kórip, bilip, tanysyp óttik. Mine, osyndaı tárbıelik máni bar sharamyz arqyly oqýshylardy ár isti oılanyp aqylmen jasaýǵa, kishige qamqor bolýǵa, ata - anasyn syılap qurmet tutýǵa, eńbekqor bolýǵa shaqyramyn. «Sáýleli juldyz izdegen adam» atty tárbıe saǵatymyzdy jabyq dep jarıalaımyn.
Taqyryby: Sáýleli juldyz izdegen adam
Maqsaty: Alǵashqy ustaz, uly aǵartýshy Ybyraı Altynsarınniń ómirimen, shyǵarmalarymen oqýshylardy tanystyrý, bilimderin tereńdetý. Oqýshylardyń sózdik qorlaryn molaıtý, Ybyraı Altynsarınniń áńgimeleri arqyly oqýshylardy sapaly bilim alýǵa, ımandylyqqa, adamgershilikke, eńbekqorlyqqa tárbıeleý. Uly tarıhı tulǵany este saqtaýǵa, qurmet tutýǵa, úlgi alýǵa tárbıeleý.
Kórnekiligi: Y. Altynsarın portreti, ónegeli sózderi
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylardy sabaqqa ázirleý, oqý qural – jabdyqtaryn tekserý, bir – birine jaqsy tilekter aıtý.
Jańa sabaq:
Muǵalimniń kirispe sózi.
Oı túrtki.
- Qazaq dalasynda alǵashqy ustaz kim? (sýretin jasyrý)
Ult tarıhynda aty máńgi óshpeıtin sáýleli juldyz izdeıtin, kemel tulǵalar bar. Sondaı kemel asyl tulǵalardyń biri Ybyraı Altynsarın. 19 ǵasyrdyń ekinshi jartysynda sholpan juldyzdaı jarqyrap, el kógine shyqqan birtýar qaıratkerler boldy. Olar Shoqan Ýálıhanov, Abaı Qunanbaev, Ybyraı Altynsarın
Y. Altynsarın kim?
(Aǵartýshy, pedagog, jazýshy, ǵalym, balalar ádebıetiniń atasy, qoǵam qaıratkeri, etnograf)
Muǵalim: Y. Altynsarın 1841 jyldyń 20 qazanynda qazirgi Qostanaı oblysynyń Zatobol aýdanynda dúnıege kelgen. Ákesi Altynsary erte ólip, jastaıynan atasy Balqojanyń tárbıesinde ósken. Osy atasynyń yqpalymen Ybyraı 1850 jyly Orynborda ashylǵan orys - qazaq mektebine oqýǵa alynady. Sabaqty erekshe yntamen oqyǵan ol 1857 jyly «óte jaqsy»degen baǵamen bitiredi. Y. Altynsarınniń oqyp, bilim alýyna jaǵdaı jasap, aqyl - keńes berip otyrǵan atasy Balqoja bı edi. Oqýda júrgen jas Ybyraıǵa atasy hat arqyly óleń men kúsh - qýat, ynta - jiger berip otyrady. (Beınebaıan)
1 - oqýshy: Balqoja bıdiń balasyna jazǵan haty.
Muǵalim: Óz elinde 2 jyldaı bolyp, 1859 jyly Orynborǵa tilmash bolyp aýysady. Bul kezde belgili shyǵys zertteýshisi ǵalym - profesor V. Grıgorevpen jaqyn tanysyp, onyń kitaphanasyn paıdalanýǵa múmkindik alady. 1860 jyly Oral syrtyndaǵy qazaqtar úshin tórt bastaýysh mektep ashýǵa uıǵarylǵan kezde, Ybyraı ózi suranyp, Torǵaı mektebine oqytýshy bolýǵa ruqsat alady. Qazaqstan mektepteriniń jumysy Ybyraı Altynsarınniń pedagogtik qyzmetpen aınalysýynan bastap erekshe jandandy. (Beınebaıan)
1876 jyly Ybyraı Peterbýrg, Qazan qalalaryna bardy. Orys aǵartýshylarynyń eńbekterin zerttedi. Solarǵa eliktep qazaq tilinde oqý quraldaryn jasaýdy oılaıdy. Sóıtip 1876 jyldan bastap «Qazaq hrestomatıasyn» jazýǵa kiristi.
Bul kitap ana tilimizdegi tuńǵysh oqýlyq edi. Hrestomatıaǵa tárbıelik máni joǵary kóptegen shaǵyn áńgimeleri, óleńderi men aýyz ádebıeti úlgilerin, aýdarma shyǵarmalaryn engizgen bolatyn. Ybyraı Altynsarınniń shyǵarmalary: «Kel, balalar, oqylyq», «Óner - bilim bar jurttar», «Ózen», «Ananyń súıýi», «Jaz», «Bir ýys maqta», «Áke men bala», «Meıirimdi bala», «talaptyń paıdasy», «Taza bulaq», «Asyl shóp» t. b.
Muǵalim: Sálem joldap shákirtke duǵaı - duǵaı,
Urandap óleńimen keldi bylaı.
Jas urpaqqa jar salyp janymen de
«Kel, balalar, oqylyq»- dedi Ybyraı.
«Kel, balalar, oqylyq!» óleńin oqý.
Muǵalim: Jas urpaq bilim aldy ár salada,
Alǵyrlar óner dese jan sala ma.
«Óner - bilim bar, jurttar» degen sózi,
Máńgilik iz qaldyrdy ár sanaǵa.
Óner - bilim bar, jurttar (óleńin oqý)
Tabıǵattyń sulý beınesin sıpattaǵan «Ózen» óleńin oqý.
Muǵalim: Y. Altynsarın óz óleńderinde balalardy oqýǵa, bilim alýǵa shaqyrsa, al áńgimelerinde eńbekti súıýge, qadirleýge, adamgershilikke, ımandylyqqa, adal dostyqqa, tazalyqqa úıretedi. Endi sizderdiń nazarlaryńyzǵa alǵashqy ustaz, uly aǵartýshy Y. Altynsarınniń birneshe áńgimelerine daıyndalǵan kórinisterin usynyp, bul áńgimelerdiń tárbıelik mánin tereń maǵynada
túsinýge shaqyramyz.
1 áńgime: «Áke men bala»
2 áńgime: «Asyl shóp»
1 áńgimeden kórinis
Áke men bala
Bir adam on jasar balasyn ertip, eginnen jaıaý kele jatsa, jolda qalǵan attyń eski taǵasyn kórip, balasyna:
- Anaý taǵany, balam, ala júr, - dedi.
Bala ákesine:
- Synyp qalǵan eski taǵany alyp ne qylaıyn, - dedi.
Ákesi úndemedi, taǵany ózi aldy da, júre berdi.
Qalanyń shetinde temirshi ustalar bar eken, soǵan jetken soń ákesi qaıyrylyp, manaǵy taǵany solarǵa úsh tıynǵa satty. Odan biraz jer ótken soń, shıe satyp otyrǵandardan sol úsh tıynǵa birtalaı shıe satyp aldy. Sonymen shıeni oramalyna túıip, shetinen ózi bir - birlep alyp jep balasyna qaramaı, aıańdap júre berdi. Biraz jer ótken soń ákesiniń qolynan bir shıe jerge túsedi. Artynda kele jatqan bala da tym - aq qyzyǵyp keledi eken, jerge túsken shıeni jalma - jan jerden alyp, aýzyna saldy. Birazdan soń jáne bir shıe, onan biraz ótken soń bir shıe, sonymen ár jerde ákesiniń qolynan túsken shıeni onshaqty ret ıilip jerden alyp jedi. Eń sońynda ákesi toqtap, balasyna shıeni oramalymen berip turyp:
- Kórdiń be, mana taǵany jamansynyp, jerden bir ǵana ıilip kóterip alýǵa erindiń, endi sol taǵaǵa alǵan shıeniń jerge túskenin alamyn dep bir eńkeıýdiń ornyna on eńkeıdiń. Munan bylaı esińde bolsyn, az jumysty qıynsynsań - kóp jumysqa tap bolasyń, azǵa qanaǵat ete bilmeseń - kópten de qur qalasyń, dedi
2 - áńgimeden kórinis.
Asyl shóp Zlıha men Bátıma degen bireýdiń qyzmetinde turǵan eki
qyz bala tóbesine bir - bir jáshik jemis kóterip
qalaǵa kele jatypty. Zlıha ah - ýh sharshadym dep, Bátıma kúlip, ázildesip kele jatady. Sonda Zlıha aıtty: - Sen nege máz bolyp qýanyp kelesiń, tóbeńdegi jáshiktiń aýyrlyǵy da meniń basymdaǵydan kem emes, ózińde menen kúshti emessiń? - Men jáshigim ishine aýyrdy jeńildetetin
bir shóp saldym dedi Bátıma. - Aı, ondaı bolsa shóbińniń atyn
aıtshy, mende aýyrymdy jeńildeteıin - deıdi Zlıha - Ol shóp seniń qolyńa túspeı me, dep qorqamyn aty: sabyr degen dedi.
Muǵalim: Balalar Ybyraı atamyzǵa degen alǵysymyzdy óleń joldary arqyly jetkizsek.
1 - oqýshy: Saýatty bolsa eken dep qazaq halqyn,
Bilimge bastap berip, joldy saldy.
Tálimdi, tárbıeli eńbegimen,
Ybyraıdan óshpesteı mura qaldy.
2 - oqýshy: Jalǵassyn búgingi kún dástúr - saltyń,
Kúndeı kúlip ómiriń bolsyn jarqyn.
Bas ıip uly Ybyraı rýhyna,
Kótereıik birigip ataq - dańqyn!
Balalar Ybyraı atamyzdyń mektebin de sender sıaqty oqýshylar bilim alǵan. Biz osy Ybyraı atamyzdyń ashqan keıingi záýlim ǵımaratty mektebiniń birinde oqyp jatyrmyz. Biz bilim alyp jatqan altyn uıa mektebimizdi jaqsy kóremiz be? Olaı bolsa mektebimizge degen ystyq lebizimizdi án shýmaǵymen jetkizsek.
Hor «Aıaýly mektebim»
Qorytyndy:
Biz, búgingi sharada uly aǵartýshy, tuńǵysh qazaqtyń elinde mektep ashqan, alǵashqy ustaz Y. Altynsarınniń ómirbaıanymen tolyq tanystyq. Ybyraı Altynsarınniń shyǵarmalaryna, aǵartýshynyń eńbekterine toqtalyp otyrmyz. Ózindik izin qaldyrǵan, óskeleń urpaqtyń esh esinen ketpesteı ustazdyń jolyn arnap ótkendigin kórip, bilip, tanysyp óttik. Mine, osyndaı tárbıelik máni bar sharamyz arqyly oqýshylardy ár isti oılanyp aqylmen jasaýǵa, kishige qamqor bolýǵa, ata - anasyn syılap qurmet tutýǵa, eńbekqor bolýǵa shaqyramyn. «Sáýleli juldyz izdegen adam» atty tárbıe saǵatymyzdy jabyq dep jarıalaımyn.
You Might Also Like
