Shákárim Qudaıberdiuly “Eńilik – Kebek” dastany
Batys Qazaqstan oblysy,
Terekti aýdany, Shaǵan Jalpy orta bilim beretin mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi Hanov Shohan Ýalıhanovıch
Qazaq ádebıeti páninen 10 synypqa arnalǵan sabaq jospary
Sabaqtyń taqyryby: Shákárim Qudaıberdiuly “Eńilik – Kebek” dastany
Jalpy maqsattar:
▪ Poemadaǵy eń negizgi máseleler men eń negizgi tartystardy qarastyra otyryp, feodaldyq ádet - salt, zańnyń qurbany bolǵan Eńlik pen Kebektiń beınesin ashý, poemanyń kompozısıalyq qurylymy men kórkemdik ereksheligin tanytý;
▪ Óz betinshe jáne toppen bilim alý daǵdysyn qalyptastyrý, taldaý jasaý arqyly syn turǵysynan oılaýyn damytý, bilimderin óz betinshe qoldanýǵa, izdený, zertteý jumystaryna, óz pikirin jetkizip aıtýǵa úıretý;
▪ Adam boıyndaǵy jaqsy qasıetterge baýlý, mahabbat sezimin qadirleı bilýge úıretý, týǵan jerge, ana tilge degen súıispenshilikti qasterleýge baýlý;
3 Oqytýdyń nátıjesi: - Shákárim shyǵarmashylyǵy týraly jalpylama málimet biledi;
-«Eńilik - Kebek» dastanynyń taqyrybyn, ıdeıasyn, keıipkerin, tolǵanys pen tebirenisin tanıdy;
- Oqýshylardyń shyǵarmashylyq oıy damıdy.
4 Negizgi derek kózderi: AKT, poster, marker men stıkerler, oqýlyq, juldyzshalar, slaıd
Kirispe
İ. Uıymdastyrý kezeńi. Sálemdesý, Túgeldeý
Oqýshylar nazaryn sabaqqa aýdarý
Oqýshylardy topqa bólý.
Oqýshylardyń kóńil – kúılerin baıqaý maqsatynda aralǵa sapar shegý
Eki top bolyp bóliný qıma qaǵazdar arqyly bólý (aq, kók)
1 - top – tarıhshylar
2 - top – ádebıettanýshylar
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý
«Alty oıshyl qalpaq ádisi»
1. Aq qalpaq - sıfrlar arqyly jańa málimet beredi
2. Sary qalpaq - pozıtıvti jaqsy jaqtaryn aıtý.
3. Qara qalpaq - osy taqyryptyń jaǵymsyz qara jaqtaryn aıtý
4. Kók qalpaq - Qorytyndy jasańyz
İİİ. Toptyq tapsyrma
Shákárim Qudaıberdiuly «Eńlik - Kebek» dastanyna baılanysty beıne taspa kórsetý.
Eki topqa osy beınetaspany kórip bolǵan soń tapsyrma berý arqyly poster qorǵaý.
Toptyq tapsyrma:
1 - top – tarıhshylar: Tarıhshylar poemanyń qysqasha jazylý tarıhy men mazmunyna taldaý jasap, poemanyń kirispe bólimindegi tarıhı kezeńdi áńgimeleıdi.
2 - top – ádebıettanýshylar: Ádebıettanýshylar poemaǵa jalpy taldaý jasaý úshin shyǵarmanyń kompozısıalyq qurylymyna, keıipkerlerge satylaı keshendi taldaý jasaıdy, óleńge, óleńniń tiline jalpy taldaý jasaıdy, óleńdi ajarlaıdy, óleńdegi qubyltýdy taldap, aıshyqtaýdy tabady.
• 1 - top – tarıhshylar jaýaby:
«Eńlik - Kebek» – eki jastyń mahabbatyn jyr etetin shyǵarma. Eńlik pen Kebek týraly hıkaıalar oqıǵa bolǵan 18 ǵasyrdan bastap el arasyna keń taraǵan. Alǵashqy jazba derek 1892 jyly «Dala ýalaıaty» gazetiniń otyz birinshi jáne otyz toǵyzynshy sandarynda jarıalanǵan «Qazaqtardyń esterinen ketpeı júrgen bir sóz» degen maqalada keltiriledi. Búgingi kúnde jyr túrinde jetken «Eńlik – Kebek» dastanynyń eki nusqasy belgili. Onyń birinshisi – 1912 jyly Semeıdegi «Járdem» baspasynan jeke kitap bolyp jaryq kórgen, Abaı usynǵan taqyryp boıynsha Shákárim jazǵan «Jolsyz jaza ıakı kez bolǵan is» degen shyǵarma da, ekinshisi – Maǵaýıa Abaıuly jazǵan «Eńlik – Kebek» dastany. Shákárim nusqasy 1988 jyly qaıta jaryq kórdi. Bul poema 652 joldan turady. Muhtar Áýezovtiń jeke kitaphanasynda saqtalǵan Maǵaýıa Abaıuly dastanyn 1941 jyly Qaıym Muqamethanov baspaǵa ázirlegen. Bul qoljazba tek 1960 jyly baspadan shyǵarylǵan «Dastandar» degen jınaqta alǵash ret jarıalandy. Jazýshy Áýezov osy dastannyń arqaýymen osy attas tragedıa jazdy. Shyǵys Qazaqstan oblysy Abaı aýdanynda dastan keıipkerleri Eńlik pen Kebekke eskertkish ornatylǵan. Qurylysqa jergilikti halyq sheberleri óńdegen qyzyl, kúreń jáne aqshyl sur tústi granıt, sement, qum, alebastr, ák, josa paıdalanylǵan. Eskertkish qoıylǵan taý basyndaǵy eski zırattyń ústi tegistelip, alań aınalasy jalpaq taqtatastarmen kómkerilip, al onyń ústine ár jerden ornatylǵan alasa syntastar arasyna jýan shynjyr arqandy bostaý kermelep qorshaý jasalǵan. Tórtkil alańnyń ortasynan 4 qabyrǵaly kúmbez - tuǵyr soǵylyp, onyń ústine ornatqan bıiktigi 6 metrlik munara men kúmbez túıisetin dódegeni keregekóz órnekpen áshekeılegen. Kúmbezdiń 4 jaǵynda shyǵystyq mánermen oıyp shyǵarylǵan 4 arka bar. Olardyń mańdaıshasynda “Eńlik — Kebek” degen egiz esim ásemdep jazylǵan. Eskertkishten batysqa qaraı 8 — 9 km jerde 1917 jyly 7 maýsymda M. Áýezovtiń “Eńlik — Kebek pesasy osy arada alǵash ret kıiz úı sahnasynda qoıyldy” dep jazylǵan taǵy bir eskertkish bar.
2 - top – ádebıettanýshylar jaýaby:
1. Dastannyń ataýy «Eńlik - Kebek» dastany. 1891 jyly jazylǵan.
Avtor: Sh. Qudaıderdiuly SHQO, Abaı aýdany, Shyńǵys taýynyń eteginde 1858 jyly 11 shildede dúnıege kelgen. Onyń «Jastarǵa», «Nasıhat», «Qýlar», «Ǵylymsyz adam haıýan», «Shyn syrym» atty shyǵarmalary bar. Aqyn 1931jyly 2 qazanda 73 jasynda qastandyq qurbany boldy.
Dastannyń taqyryby: Eki jas arasyndaǵy mahabbat, áıel teńsizdigi.
Shyǵarmanyń negizgi ıdeıasy: Bul dastannyń ıdeıasy ─ eskiliktiń buljymas zańyn, kórinisin jáne rý arasyndaǵy kıkiljińin sýrettep kórsete bilýi. Qoǵamnyń ádiletsizdigine, ozbyrlyǵyna qarsylyq.
Tárbıelik máni. Adal mahabbatqa, súıispenshilikke tárbıeleıdi..
Janr túri: poezıa (dastan). Dastan ─ (parsy sózi tarıhı áńgime, ertegi, batyrlar jyry) Taıaý jáne orta Shyǵystyń, Azıanyń ádebıeti men fólkloryndaǵy epıkalyq janr, óleń túrindegi oqıǵaly shyǵarma. epıkalyq - ǵashyqtyq dastan.
Shýmaq. 3 shýmaqty. ( Jalpy 131 shýmaqty)
Tarmaq. Tarmaq ─ óleńniń ár joly. 4 tarmaqty, barlyǵy
Býnaq. belgili bir daýys yrǵaǵymen bólinýi. 3 býnaqty.
Býyn sany: sózdiń quramyndaǵy daýysty dybystardyń sanyna baılanysty. 11 - 12 býyndy.
Uıqas túri: (- a - a - b - a) qara óleń uıqasy.
Poemanyń kompozısıalyq – sújettik qurylysy
Ekpozısıa ----- Kebektiń Nysan abyzǵa bal ashqyzýy
Oqıǵanyń bastalýy ------ Kebektiń ańǵa shyǵýy. Eńlikpen kezdesýi.
Oqıǵanyń damýy --------- Kebek pen Eńliktiń baılanysy
Oqıǵanyń shıelenisýi ------------- Kebektiń Eńlikti alyp qashýy, sábıleriniń dúnıege kelýi
Oqıǵanyń sharyqtaýy --------- Eki jasty óltirýge sheshim qabyldaýy
Oqıǵanyń sheshimi ---------- Eki jastyń ólimi, sábıdiń taýda qalýy
Keıipkerlerge satylaı taldaý:
Kebek – bas keıipker, Tobyqtynyń batyry, ýádege berik, erjúrek batyr.
Eńlik – Mataı rýynan, baı Sybannyń ynjyq balasyna aıttyrylǵan, batyl.
Nysan abyz – balger.
Keńgirbaı – Tobyqtynyń bıi, aqyldy, ádil bı, dala
zańyna baǵynyp, qatal úkim shyǵarýshy.
Kóbeı – Júzbenbet degen taptan shyqqan kisi, árqashan Keńgirbaı bıdiń jumbaq sózin sol sheshken.
Tulpary – Qozykúreń
Jyrdaǵy ádet - ǵuryp, salttar: jaqynynan qyz almaý, ýádege beriktik, qalyń - Mal berý, qyzdy alyp qashý, quda túsý, ańshylyq, qusbegilik, qonaq kútý, uryn Kelý
Jer - sý ataýlary: Han, Shyńǵys bókteri, Haqan ózeni, Muǵajar, Orda, Ashysý, Taımaq pen Eraly
Terekti aýdany, Shaǵan Jalpy orta bilim beretin mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi Hanov Shohan Ýalıhanovıch
Qazaq ádebıeti páninen 10 synypqa arnalǵan sabaq jospary
Sabaqtyń taqyryby: Shákárim Qudaıberdiuly “Eńilik – Kebek” dastany
Jalpy maqsattar:
▪ Poemadaǵy eń negizgi máseleler men eń negizgi tartystardy qarastyra otyryp, feodaldyq ádet - salt, zańnyń qurbany bolǵan Eńlik pen Kebektiń beınesin ashý, poemanyń kompozısıalyq qurylymy men kórkemdik ereksheligin tanytý;
▪ Óz betinshe jáne toppen bilim alý daǵdysyn qalyptastyrý, taldaý jasaý arqyly syn turǵysynan oılaýyn damytý, bilimderin óz betinshe qoldanýǵa, izdený, zertteý jumystaryna, óz pikirin jetkizip aıtýǵa úıretý;
▪ Adam boıyndaǵy jaqsy qasıetterge baýlý, mahabbat sezimin qadirleı bilýge úıretý, týǵan jerge, ana tilge degen súıispenshilikti qasterleýge baýlý;
3 Oqytýdyń nátıjesi: - Shákárim shyǵarmashylyǵy týraly jalpylama málimet biledi;
-«Eńilik - Kebek» dastanynyń taqyrybyn, ıdeıasyn, keıipkerin, tolǵanys pen tebirenisin tanıdy;
- Oqýshylardyń shyǵarmashylyq oıy damıdy.
4 Negizgi derek kózderi: AKT, poster, marker men stıkerler, oqýlyq, juldyzshalar, slaıd
Kirispe
İ. Uıymdastyrý kezeńi. Sálemdesý, Túgeldeý
Oqýshylar nazaryn sabaqqa aýdarý
Oqýshylardy topqa bólý.
Oqýshylardyń kóńil – kúılerin baıqaý maqsatynda aralǵa sapar shegý
Eki top bolyp bóliný qıma qaǵazdar arqyly bólý (aq, kók)
1 - top – tarıhshylar
2 - top – ádebıettanýshylar
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý
«Alty oıshyl qalpaq ádisi»
1. Aq qalpaq - sıfrlar arqyly jańa málimet beredi
2. Sary qalpaq - pozıtıvti jaqsy jaqtaryn aıtý.
3. Qara qalpaq - osy taqyryptyń jaǵymsyz qara jaqtaryn aıtý
4. Kók qalpaq - Qorytyndy jasańyz
İİİ. Toptyq tapsyrma
Shákárim Qudaıberdiuly «Eńlik - Kebek» dastanyna baılanysty beıne taspa kórsetý.
Eki topqa osy beınetaspany kórip bolǵan soń tapsyrma berý arqyly poster qorǵaý.
Toptyq tapsyrma:
1 - top – tarıhshylar: Tarıhshylar poemanyń qysqasha jazylý tarıhy men mazmunyna taldaý jasap, poemanyń kirispe bólimindegi tarıhı kezeńdi áńgimeleıdi.
2 - top – ádebıettanýshylar: Ádebıettanýshylar poemaǵa jalpy taldaý jasaý úshin shyǵarmanyń kompozısıalyq qurylymyna, keıipkerlerge satylaı keshendi taldaý jasaıdy, óleńge, óleńniń tiline jalpy taldaý jasaıdy, óleńdi ajarlaıdy, óleńdegi qubyltýdy taldap, aıshyqtaýdy tabady.
• 1 - top – tarıhshylar jaýaby:
«Eńlik - Kebek» – eki jastyń mahabbatyn jyr etetin shyǵarma. Eńlik pen Kebek týraly hıkaıalar oqıǵa bolǵan 18 ǵasyrdan bastap el arasyna keń taraǵan. Alǵashqy jazba derek 1892 jyly «Dala ýalaıaty» gazetiniń otyz birinshi jáne otyz toǵyzynshy sandarynda jarıalanǵan «Qazaqtardyń esterinen ketpeı júrgen bir sóz» degen maqalada keltiriledi. Búgingi kúnde jyr túrinde jetken «Eńlik – Kebek» dastanynyń eki nusqasy belgili. Onyń birinshisi – 1912 jyly Semeıdegi «Járdem» baspasynan jeke kitap bolyp jaryq kórgen, Abaı usynǵan taqyryp boıynsha Shákárim jazǵan «Jolsyz jaza ıakı kez bolǵan is» degen shyǵarma da, ekinshisi – Maǵaýıa Abaıuly jazǵan «Eńlik – Kebek» dastany. Shákárim nusqasy 1988 jyly qaıta jaryq kórdi. Bul poema 652 joldan turady. Muhtar Áýezovtiń jeke kitaphanasynda saqtalǵan Maǵaýıa Abaıuly dastanyn 1941 jyly Qaıym Muqamethanov baspaǵa ázirlegen. Bul qoljazba tek 1960 jyly baspadan shyǵarylǵan «Dastandar» degen jınaqta alǵash ret jarıalandy. Jazýshy Áýezov osy dastannyń arqaýymen osy attas tragedıa jazdy. Shyǵys Qazaqstan oblysy Abaı aýdanynda dastan keıipkerleri Eńlik pen Kebekke eskertkish ornatylǵan. Qurylysqa jergilikti halyq sheberleri óńdegen qyzyl, kúreń jáne aqshyl sur tústi granıt, sement, qum, alebastr, ák, josa paıdalanylǵan. Eskertkish qoıylǵan taý basyndaǵy eski zırattyń ústi tegistelip, alań aınalasy jalpaq taqtatastarmen kómkerilip, al onyń ústine ár jerden ornatylǵan alasa syntastar arasyna jýan shynjyr arqandy bostaý kermelep qorshaý jasalǵan. Tórtkil alańnyń ortasynan 4 qabyrǵaly kúmbez - tuǵyr soǵylyp, onyń ústine ornatqan bıiktigi 6 metrlik munara men kúmbez túıisetin dódegeni keregekóz órnekpen áshekeılegen. Kúmbezdiń 4 jaǵynda shyǵystyq mánermen oıyp shyǵarylǵan 4 arka bar. Olardyń mańdaıshasynda “Eńlik — Kebek” degen egiz esim ásemdep jazylǵan. Eskertkishten batysqa qaraı 8 — 9 km jerde 1917 jyly 7 maýsymda M. Áýezovtiń “Eńlik — Kebek pesasy osy arada alǵash ret kıiz úı sahnasynda qoıyldy” dep jazylǵan taǵy bir eskertkish bar.
2 - top – ádebıettanýshylar jaýaby:
1. Dastannyń ataýy «Eńlik - Kebek» dastany. 1891 jyly jazylǵan.
Avtor: Sh. Qudaıderdiuly SHQO, Abaı aýdany, Shyńǵys taýynyń eteginde 1858 jyly 11 shildede dúnıege kelgen. Onyń «Jastarǵa», «Nasıhat», «Qýlar», «Ǵylymsyz adam haıýan», «Shyn syrym» atty shyǵarmalary bar. Aqyn 1931jyly 2 qazanda 73 jasynda qastandyq qurbany boldy.
Dastannyń taqyryby: Eki jas arasyndaǵy mahabbat, áıel teńsizdigi.
Shyǵarmanyń negizgi ıdeıasy: Bul dastannyń ıdeıasy ─ eskiliktiń buljymas zańyn, kórinisin jáne rý arasyndaǵy kıkiljińin sýrettep kórsete bilýi. Qoǵamnyń ádiletsizdigine, ozbyrlyǵyna qarsylyq.
Tárbıelik máni. Adal mahabbatqa, súıispenshilikke tárbıeleıdi..
Janr túri: poezıa (dastan). Dastan ─ (parsy sózi tarıhı áńgime, ertegi, batyrlar jyry) Taıaý jáne orta Shyǵystyń, Azıanyń ádebıeti men fólkloryndaǵy epıkalyq janr, óleń túrindegi oqıǵaly shyǵarma. epıkalyq - ǵashyqtyq dastan.
Shýmaq. 3 shýmaqty. ( Jalpy 131 shýmaqty)
Tarmaq. Tarmaq ─ óleńniń ár joly. 4 tarmaqty, barlyǵy
Býnaq. belgili bir daýys yrǵaǵymen bólinýi. 3 býnaqty.
Býyn sany: sózdiń quramyndaǵy daýysty dybystardyń sanyna baılanysty. 11 - 12 býyndy.
Uıqas túri: (- a - a - b - a) qara óleń uıqasy.
Poemanyń kompozısıalyq – sújettik qurylysy
Ekpozısıa ----- Kebektiń Nysan abyzǵa bal ashqyzýy
Oqıǵanyń bastalýy ------ Kebektiń ańǵa shyǵýy. Eńlikpen kezdesýi.
Oqıǵanyń damýy --------- Kebek pen Eńliktiń baılanysy
Oqıǵanyń shıelenisýi ------------- Kebektiń Eńlikti alyp qashýy, sábıleriniń dúnıege kelýi
Oqıǵanyń sharyqtaýy --------- Eki jasty óltirýge sheshim qabyldaýy
Oqıǵanyń sheshimi ---------- Eki jastyń ólimi, sábıdiń taýda qalýy
Keıipkerlerge satylaı taldaý:
Kebek – bas keıipker, Tobyqtynyń batyry, ýádege berik, erjúrek batyr.
Eńlik – Mataı rýynan, baı Sybannyń ynjyq balasyna aıttyrylǵan, batyl.
Nysan abyz – balger.
Keńgirbaı – Tobyqtynyń bıi, aqyldy, ádil bı, dala
zańyna baǵynyp, qatal úkim shyǵarýshy.
Kóbeı – Júzbenbet degen taptan shyqqan kisi, árqashan Keńgirbaı bıdiń jumbaq sózin sol sheshken.
Tulpary – Qozykúreń
Jyrdaǵy ádet - ǵuryp, salttar: jaqynynan qyz almaý, ýádege beriktik, qalyń - Mal berý, qyzdy alyp qashý, quda túsý, ańshylyq, qusbegilik, qonaq kútý, uryn Kelý
Jer - sý ataýlary: Han, Shyńǵys bókteri, Haqan ózeni, Muǵajar, Orda, Ashysý, Taımaq pen Eraly
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
