InfoHub Logo

Mal jáne onan alynatyn ónimder – qazaqtyń basty baılyq qory. Sonyń ishinde ult taǵamdarynyń negizgi kózi bolyp tabylatyn súttiń orny bir bólek.sút taǵamdaryn halyq bir sózben aq dep ataıdy. Osy aqtan birneshe júzdegen, myńdaǵan jyldar boıy halyq asa baı tájirıbe jınaqtaı júre odan júzden astam tamaq túrleri men daıyndaý ádisterin jasaǵan. Jáne olardyń kóptegen qyzyqty ataýlary men orny jáne alýan túrli erekshe jasaý, pisirý joldary taǵy bar. Sóıtip bir sútten suıyq, qoıý, qoımaljyń, ashshy, tushshy, jumsaq, qatty, untaq taǵamdar jasap shyǵarǵan. Olardyń kópshiligi qazirgi kezde qazaq dastarhanynan sırek kórinetin jeńsik as qataryna jatady.

Sút taǵamdary densaýlyqqa da paıdaly jáne qorektik qasıeti de mol.

 

Qurtkóje

Ata-babalarymyz qystyń qymyzy dep atap ketken qurtkójeniń orny bir bólek. Endi osy kóje qalaı daıyndalady. Aldymen qansha ázirlenetinin árkim ózi mólsherlep bilip alady. Mysaly, 4 nemese 5 lıtrdeı kóje daıyndaý qajet delik. Bul úshin osy shamadaǵy sýǵa tatymyna qaraı tuz, qaınaǵan kezde azdap kúrish nemese sók salady. Endi bir basqa ydysqa sýyq sý quıyp, oǵan 1-2 kese un qosyp, túıirshikteri ketkenshe ábden aralastyrǵan soń qoımaljyń tartyp, sál qoıýlanady. Muny joǵaryda aıtylǵan kúrish (nemese sók) qosylǵan qaınaǵan sýǵa qosyp taǵy aralastyrady. Sonda sońǵy un qosylǵan sý qaınap, pisip qoımaljyń kójege aınalady.

Osydan soń ezetin qurttyń ózin eki-úsh ret qaıta jýyp, syrtyndaǵy shań-tozańdary ábden tazartylady. Qurt ta ázirlengen sý mólsherine qaraı alynady.

Qurtkójeniń dámi, tatymy, árıne, ony daıyndaýshyǵa, ıaǵnı qurt ezýshige baılanysty bolady. Degenmen buǵan qurttyń sapasynyń da zor áseri bar. Ásirese qoı sútinen jasalǵan qurttyń tamaqtyq qunary, dámi men sapasy óte joǵary bolady. Ókinishke qaraı, bul kúnderi qoı saýý múlde azaıdy, tipti joq dese de bolady. Búginde qurt tek sıyr sútinen jasalady. Budan da dámdi ári tushshymdy kóje daıyndaýǵa ábden bolady.

Sonymen joǵaryda aıtylǵandaı, mólsherli ystyq sýǵa bir aıaqtaı qurt salyp, ony ezedi. Qoıýlanyp ezilgen qurt qaınatylǵan sýǵa qosylady da, onyń suıyǵy ezilip jatqan qurt ústine qaıta quıylypǵ taǵy da eziledi. Osylaısha birneshe ret qaıtalanyp, árkim qalaýynsha qoıý nemese suıyq etip daıyndaıdy. Qoıyltý qajet bolsa un, suıyltý qajet bolsa azdap sý qosylady. Mine, endi osy ezýli qurtty qosqannan keıin, kójeni qaıta ysytyp, oǵan qajetinshe sary maı, shyjyq salyp sapyrady. Sonda ázirlengen taǵam ábden babyna keledi. Osydan keıin ony kese, aıaqqa quıyp usynady. Qurtkójeni sorpaǵa da ezedi. Taǵy bir aıta keterlik sóz, qurtkóje janǵa shıpa, boıǵa qýat beretin óte kúshti, qadirli taǵam. Erte kezderde qysty kúnderi alys jolǵa shyqqan jolaýshylar nemese dalada aılap boran men aıazda júretin jylqyshylar kúni buryn qurtkóje ezdirip alyp arnaýly ydystarǵa (ásirese teri ydystarǵa) quıyp saqtaǵan. Shynynda da qurtkóje qysty kúnderi tońdyrmaıdy. Onyń qýattylyǵy sondaı, bir atamyz aıazda tonyp kelip, eki-úsh aıaq ystyq qurtkójeni jedeldete tastap jiberip boıy jibigen kezde «báıbishe, kún jylyndy bilem, boz attyń jabýyn alyp tastashy» degen eken. Bir sózben aıtqanda, qasıeti de, qadiri de mol qurtkójemizdiń ár qazaq dastarqanynda bolyp turǵanyna ne jetsin.

 

Sút jáne onyń tarıhy men paıdasy

---