InfoHub Logo

Orman kúzetshisi Artemniń qısaıǵan jataǵan úıindegi úlken qońyr ıkonanyń túbinde eki kisi otyr, bireýi beti egde tartqan adamnyń betindeı qatpar-qatpar, shoqsha saqaldy, ári alasa, ári aryq. Bul - Artemniń ózi. Ekinshisi - aıaǵynda sazǵa kıetin úlken etigi men ústinde qyrmyzy jańa kóılegi bar, jol-jónekeı kelip otyrǵan boıshań, jas ańshy jigit. Olar úsh aıaqty kishkene ústel basyndaǵy otyrǵyshqa jaıǵasqan, ústelde bótelkeniń aýzyna tyǵyp qoıǵan maı sham syqsıyp janyp tur.

Tysta tún qarańǵysynda alaı-dúleı daýyl soqty; ádette kún kúrkirep, naızaǵaı oınar aldynda tabıǵat osylaı býyrqanýshy edi. Jel yshqyna ulyp, ıilgen aǵashtar aýrý adamdaı yńyranady. Terezeniń bir áınegi qaǵazben japsyrýly eken, úzilip túsken japyraqtardyń sol qaǵazǵa tıip, tyrsyldaǵany estilip tur.

Artem ańshyǵa, qoryqqan kisideı kirpik qaqpaı qarap, baıaý, jińishke daýyspen aqyryn ǵana sóıledi:

— Qudaıdyń pendesi - saǵan mynany aıtamyn, men qasqyrdan da, aıýdan da, ańdardyń qaı-qaısysynan da qoryqpaımyn, tek adamnan qorqamyn. Myltyq pen qarýyń bolsa, ańnan qutylasyń, al buzyq adamnan qutylar amalyń joq.

— Árıne! Ańdy atýǵa bolady, al qanypezerdi atyp kór, óziń pálege qalasyń, Sibirge aıdalasyń.

— Men munda orman kúzetshisi bolyp otyz jyldaı qyzmet istep kelemin, buzyq adamdardan kórmegen qorlyǵym joq, aıtýǵa til jetpeıdi. Ondaılardyń talaıy boldy munda. Úı ormannyń ańǵarynda, jol dańǵyl, sondyqtan, mine, bul ońbaǵandar keledi de turady. Naǵyz bir buzyǵy kirip keledi de, bórkin sheship shoqynbastan - aq týra ózińe: "Anaýsyń - mynaýsyń, nan ákel" dep jarmasady. Nandy qaıdan tabaıyn saǵan? Qaı jolmen, qaı jónmen? Ótken-ketken maskúnemge tamaq usynatyn men bir sondaı mıllıon sapyrǵan baı ma ekenmin? Olardyń, árıne, buzyqtyqtan kózi qantalap ketken ol ońbaǵandardyń moınynda kresi de joq... kóp naıqalyp turmaı: "Ákel nandy!" dep, jaqtan salyp kep jiberedi. Amal qansha, beresiń nandy... Óıtkeni, ol anturǵandarmen tóbelesip jatpaısyń ǵoı! Keıbireýiniń jaýyryny sala qulash, judyryǵy myna etigińdeı, al meniń tulǵamnyń qandaı ekenin óziń kórip otyrsyń. Meni shynashaqpen uryp jyǵýǵa bolady... Sonymen oǵan nanyńdy beresiń, ol toıyp alyp, tósekke shaljıyp jata ketedi, al saǵan eshbir raqymy joq. Olardyń ishinde "Aıt, aqshań qaıda?" dep aqsha suraıtyndary da bolady. Mende aqsha qaıdan bolsyn? Ańshy myrs etip:

— Ózi orman kúzetshisi bolsyn da, aqshasynyń bolmaǵany qalaı! Aı saıyn jalaqy alasyń, onyń ústine jasyryp aǵash ta satatyn shyǵarsyń? - dedi.

Artem ańshyǵa kózin alarta seskene qarap, quıryǵyn shoshańdatqan saýysqansha, shoqsha saqalyn shoshań - shoshań etkizip:

— Maǵan mundaı sózderdi aıtýǵa sen áli jassyń. Tap osy sózderiń úshin qudaı aldynda jaýap beresiń. Sen óziń kim bolasyń? Qaı jaqtansyń? - dedi.

— Men Vázovkadanmyn. Nefed starostanyń balasymyn.

— Myltyqpen áýes ekensiń... Jastyq shaǵymda men de mundaıǵa áýes edim. Solaı... Oı, aýyr-aý kúnámiz! - dep Artem esinep qoıdy. - Bir bále! Durys adamdar az, qudaı kórsetpesin, jaýyzdar men qanisherler qansha deseńshi! - dedi sálden keıin.

— Sen menen de qorqatyn sıaqtysyń ǵoı...

— Mine, saǵan kerek bolsa! Senen qorqatyn nem bar! Kórip otyrmyn... túsinip otyrmyn... Sen kirdiń de, olaı - bulaı emes, tıisti retimen shoqyndyń, bas ıip sálemdestiń... Men túsinemin... Saǵan nan berýge de bolady... Men salt adammyn, pesh jaqpaımyn, samaýryndy satyp jibergenmin... jarly bolǵan soń et, taǵy basqa ony-muny ustamaımyn, al nan kerek bolsa - qosh kelipsiń.

Sol kezde otyrǵyshtyń astynan birdeme yr - r ete tústi de, ile-shala pysyldaǵan oqys dybys estile qaldy. Artem selk ete túsip, aıaǵyn jınap ala qoıyp, bul nemene edi degendeı, ańshyǵa jalt qarady.

— Meniń ıtim ǵoı, seniń mysyǵyńa yryldap jatqan, - dedi ańshy. - Oı, qurǵyrlar! Kýsh!1 Kórersińder birdeńeni! - dep aqyryp qaldy ol otyrǵyshtyń astyna. - Mysyǵyń netken aryq edi, jaryqtyǵym! Qur súlderi, úrpıgen júni ǵana qalypty ǵoı, - dedi taǵy.

— Kári mysyq, óler shaǵy da jetti... Solaı, sen Vázovkadanmyn deısiń be?

— Tamaq bermeıtin kórinesiń buǵan. Mysyq bolǵanymen bul maqulyq qoı... Munyń da keýdesinde jany bar emes pe?

Artem ańshynyń sózin tyńdamaǵan kisishe:

— Vázovkalaryń da ońyp turǵan joq. Bir jyldyń ishinde shirkeýdi eki ret tonap ketip otyr... Bar-aý, mundaı dinnen bezgender, pendeden ǵana emes, tipti qudaıdan da qoryqpaǵany ǵoı bul! Qudaıdyń múlkin urlap júrgeni! Munysy úshin darǵa asýdyń ózi az! Burynǵy zamanda mundaı jaýyzdardy gýbernatorlar jendetpen sazaıyn tartqyzýshy edi.

— Dúre salsań da, sottasań da, qalaı ǵana jazalasań da onan túk ónbeıdi. Buzyq adamnyń soraqylyǵyn uryp qoıǵyza almaısyń.

Orman kúzetshisi júreksine kúrsinip:

— Óziń saqtap, esirkeı gór, jasaǵan! Aram peıildi, qas - dushpandardan aman saqtaı gór! Ótken jetide Volovı Zaımıshıde bir shalǵyshy bir shalǵyshyny keýdeden shalǵymen shaýyp, ólimshi qylyp tastapty! Keden keden boldy, keden neden boldy deseńizshi, bılik ózińde ǵoı, párýardıgar! Álgi shalǵyshy kabaktan shyǵyp keledi eken... iship alǵan. Oǵan basqa bir shalǵyshy kez bolady, ol da qyzyp alypty...

Uıyp tyńdap otyrǵan ańshy selk etip, moınyn soza, qulaǵyn tige tústi. Orman kúzetshisiniń sózin bólip:

— Tura tur. Bireý aıǵaılaǵan sıaqty boldy... - dedi.

Ańshy men orman kúzetshisi qap-qarańǵy terezeden kóz aıyrmaı, tyń tyńdaı qaldy. Qulaq tige tyńdaǵanda qandaı daýylda bolsyn estilip turatyn dybystar ormannyń ý - shýymen aralasyp ketken, sondyqtan, álde bireý-mireý ara túsýge shaqyrdy ma eken, álde murjada jeldiń ulyǵany ma eken - ol arasyn aıyrý qıyn edi. Biraq úıdiń shatyryn julyp kete jazdap, terezeniń qaǵazyn sabalap, jel taǵy bir yshqyna uıtqyǵanda "Attan!" degen aıǵaı ap-anyq estildi.

— Kimdi aıtsań - sol degendeı, kórdiń be, seniń qanisherlerińdi? Tonap jatyr bireýdi! -dedi ańshy óńi qýara ornynan atyp turyp.

— Qudaı-aı, saqtaı gór! - dep sybyr ete tústi orman kúzetshisi óńi qýara ornynan turyp jatyp.

Ańshy terezeden tysqa qarady da, sendelip árli-berli júre berdi.

— Túnniń qarańǵylyǵyn kórdiń be! Kózge túrtse kórgisiz! Naǵyz kisi tonaıtyn kez. Estidiń be? Taǵy aıǵaılady! - dep kúbir etti ol

Orman kúzetshisi ıkonaǵa bir qarap, kózin ańshyǵa aýdardy da, tutqıyl bir habar estip shoshyǵan kisideı álsirep, otyrǵyshqa sylq etip otyra ketti.

— Táńirdiń shyn pendesi! Aýyz úıge baryp, esikti bastyryqpen bekitip kelseń bolar edi! Jaryqty da sóndirý kerek bolar! - dedi jylamsyrap.

— Ne úshin?

— Jaman aıtpaı jaqsy joq, kirip keter munda... Áı, aýyr ǵoı kúnámiz!

— Kómekke barý kerek bolyp tursa, sen esikti bastyryqpen bekitpeksiń! Kórdiń be pysyǵyn! Barmaımyz ba?

Ańshy myltyǵyn asynyp, bórkin aldy.

— Kıin, myltyǵyńdy al! Áı, Flerka, ká! Flerka! - dep daýystady ıtine.

Otyrǵyshtyń astynan setter men jaı ıttiń býdany tárizdi uzyn qulaq bir ıt shyqty. Ol ıesiniń janyna kelip, bir kerildi de, quıryǵyn bulǵańdata bastady.

— Ne qylyp otyrsyń sen? Barmaısyń ba álde? - dep ańshy aqyryp qaldy orman kúzetshisine.

— Qaıda?

— Kómek kórsetpeımiz be!

— Qaıdan baraıyn men! Qudaı kómektessin oǵan! - dep tula boıy búrisip, qolyn bir-aq sermedi orman kúzetshisi.

— Nelikten barǵyń kelmeıdi seniń?

— Osyndaı qorqynyshty áńgimeden keıin men endi qarańǵyda aıaǵymdy attap ta baspaımyn. Qudaı saqtasyn! Onan soń, ormandy kórmep pe ekenmin?

— Nemenege qorqasyń? Álde, myltyǵyń joq pa? Júr, tileýińdi bersin! Jalǵyz barýǵa qorqynyshty, ekeý bolsaq, birimizge - birimiz es bolamyz! Estidiń be? Taǵy aıǵaılady! Tur!

— Meni kim dep tursyń, sen jigit! Ólimge bas tigetin bir essiz ǵoı deısiń be? - dep mińgirledi orman kúzetshisi.

— Sóıtip, sen barmaısyń ba?

Orman kúzetshisi úndemedi. Adamnyń aıǵaıyn estigen ıt qyńsylap, úrip qoıa berdi.

— Barasyń ba deımin? - dep qatýlana kózin adyraıtyp, aqyryp qaldy ańshy.

Orman kúzetshisi tyrjıa:

— Jabysyp bolmadyń - aý, qudaıdyń qudireti! Bar óziń! - dedi.

— Óı... silimtik! - dep ańshy zirk etti, esikke qaraı aıańdap. - Flerka, ká! - dedi ile-shala.

Ol esikti shalqasynan ashyq tastap shyǵyp ketti. Úıdiń ishine jel ýildep qoıa berdi. Shamnyń oty lap etti de, óship qaldy.

Orman kúzetshisi ańshynyń sońynan esikti japqysy kelip shyqqanda, naızaǵaı jarq etip, orman ańǵaryndaǵy shalshyq, taıaý turǵan qaraǵaılar jáne ketip bara jatqan qonaqtyń tulǵasy kórinip qaldy. Alysta kún kúrkiredi.

Orman kúzetshisi jýan bastyryqty úlken temir ilgekke jalma-jan suǵyp jatyp:

— Astapyralla, astapyralla, astapyralla... Kúnniń mundaı bolýy da qudaıdyń qudireti -aý,- dep sybyrlap qoıdy.

Úıge qaıtyp kirip, sıpalanyp júrip peshin taýyp aldy da, ústine shyǵyp, basyn tumshalaı jamylyp jatyp qaldy. Ton jamylyp, qulaǵyn túrip jatqanymen, ol endi adam zatynyń aıǵaıyn estimedi, biraq onyń esesine naızaǵaıdyń gúrili kúsheıe tústi. Jel aıdaǵan qatty jańbyrdyń terezeniń áınegine tasyrlata soqqany aıqyn estilip jatty.

Ańshyny ústi-basy sý bolyp, tomarlarǵa súrinip - qabynyp júr ǵoı dep uıǵaryp: "Ózin bir túlen túrtti! Záresi ushyp, tisi - tisine tımeı júrgen shyǵar!" dep oılady.

On mınýt óter – ótpesten - aq bireýdiń kele jatqan tyqyry, ile-shala esiktiń qatty qaǵylǵany estildi.

— Bul kim? - dep daýystady orman kúzetshisi.

— Bul menmin. Ash! - degen ańshynyń daýsy estildi. Orman kúzetshisi peshten syrǵyp túsip, sıpalanyp júrip shamdy taýyp jaqty da, esikti ashty. Ańshy da, onyń ıti de malmandaı sý bolǵan eken. Olar qalyń qatty jańbyrdyń astynda qalypty, endi ústiniń sýy syǵylmaǵan shúberektiń sýyndaı sorǵalap tur.

— Ne eken ol? - dedi orman kúzetshisi.

— Bir qatyn arbamen kele jatyr eken, basqa jolǵa túsip ketipti... - dedi ańshy aptyǵyn basa almaı. - Shytyrmanǵa kirip ketti, - dedi taǵy.

— Qarashy, aqymaqty! Qoryqqan eken onda... Qalaı, ony jolǵa alyp shyqtyń ba?

— Jaýap qaıyrǵym kelmeıdi, sendeı aramǵa.

Ańshy sý bórkin otyrǵyshqa tastap jatyp:

— Seni endi bylaı dep bilemin, sen naǵyz ońbaǵan, jaman adam ekensiń. Ózi kúzetshi bolyp jalaqy alady-aý áli! Jeksuryn, baryp turǵan jeksuryn, - dedi.

Orman kúzetshisi jazyqty adamnyń júrisimen súıretile basyp, peshke baryp, tamaǵyn bir kenep alyp, jata ketti.

Ańshy otyrǵyshqa otyryp biraz oılandy da, sý kúıimen otyrǵyshtyń uzyn boıyna qulaı ketti. Birazdan soń shamdy sóndirip, ornyna qaıta jatty. Naızaǵaı qatty bir shatyrlap ótken kezde ol aýnap túsip, bir túkirip tastady da:

— Qorqady bul.. Al ol qatyndy baýyzdap jatsa she? Oǵan ara túsý kimniń isi? Jasy birazǵa kelgen taqýa ózi... Shoshqasyń, basqa túk te emessiń, - dep kijindi.

Orman kúzetshisi tamaǵyn kenep, tereń bir kúrsindi. Flerka qarańǵyda qatty bir silkingende, ústiniń sýy jan - jaqqa shashyrady.

— Ol qatyndy baýyzdap ketse, bar kúnáń azdaı, ol seniń oıyńa kirip te shyqpas teginde? Seniń mundaı ekenińdi, qudaı ursyn, bilgen joq edim... - dedi ańshy.

Tóńirek tym-tyrys. Túnergen bult aýyp, kúnniń kúrkiregeni endi alystan estilip turdy, biraq jańbyr áli sebelep jaýyp tur.

Ańshy tynyshtyqty buzyp:

— Al, aıtalyq, qatyn emes, sen attan salsań she? Eshkim ara túsýge júgirmese, jaqsy bolar ma edi, sen tort aıaqqa? Qarań óshkir, seniń ońbaǵandyǵyń meni sondaı yza qyldy! -dedi.

Sonyń artynsha, uzaq taǵy bir úzilisten keıin:

— Jurttan qorqady ekensiń, onda sende aqsha bar ekeni ras! Jarly adam qoryqpaıdy... -dedi ańshy.

— Dál osy sózderiń úshin qudaı aldynda jaýaptysyń... Mende aqsha joq, - dedi Artem qyryldap.

— Iá, solaı shyǵar! Aram adamdarda aqsha árdaıym bolady... Áıtpese sen jurttan nege qorqasyń? Olaı bolsa, aqshań bar! Asyly, seniń túsinýiń úshin, osy seni qasaqana tonasam ba eken!..

Artem dybysyn bildirmeı, peshten túsip, sham jaǵyp, ıkonanyń astyńǵy jaǵyna kelip otyrdy. Óńi qashyp, ańshydan kózin aıyrar emes.

— Qajet dep tapsam, tonaımyn da ketemin! Qalaı ǵoı dep ediń? Sen sıaqtylardy úıretý kerek! Aıt, qaıda tyqtyń aqshany! - dedi taǵy ańshy ornynan kóterile.

Artem aıaǵyn astyna basyp, kózin jypylyqtatty.

— Nemenege búrisesiń? Qaıda tyqtyń aqshany? Álde tiliń joq pa sen qýdyń? Nege úndemeısiń?

Ańshy ushyp turyp, orman kúzetshisiniń qasyna keldi.

— Kózin baıǵustaı baǵjıtýyn! Ákel aqshany, áıtpese atamyn!

— Sonshama nemenege jabysa qaldyń? - dep orman kúzetshisi bezek qaǵyp, eki kózinen jas yrshyp-yrshyp ketti,- Ne sebepti? Bári qudaıǵa aıan! Osy sóziń úshin qudaı aldynda jaýaptysyń. Menen aqsha surap qysymdyq jasaýǵa qaqyń joq! - dedi orman kúzetshisi.

Artemniń jylaǵan júzine qarap, ańshy tyrjıa úıdiń ishinde ersili-qarsyly júrdi de, júzi qatýlanyp, bórkin basa kıip, qolyna myltyǵyn aldy.

— E - eı... saǵan qarasam ózinen-ózi júregim aınıdy! - dedi ol tistenip. - Kórgim kelmeıdi seni! Báribir seniń úıińde túneı almaımyn. Osy kórgenim de jeter! Áı, Flerka! - dedi ıtine.

Esik gúrs etti - tynyshsyz qonaq ıtin ertip shyǵyp ketti... Artem ilese shyǵyp esigin bekitip alyp, shoqyndy da jatyp qaldy.

Aýdarǵan A.Elshibekov

---