InfoHub Logo

Synyby: 8
Páni: fızıka jáne astronomıa (prezentasıasymen)
Taqyryby: Tok kúshi. Ampermetr. Elektr kerneýi. Vóltmetr. Elektr tizbegi.
Maqsaty:

1. Bilimdilik: Oqýshylarǵa tok kúshi, elektr kerneýi, olardy ólsheıtin quraldar jáne olardyń bir – birinen aıyrmashylyqtary jaıly túsinik berý.
2. Tárbıelik: Tok kúshi, elektr kerneýi jáne olardy ólsheıtin quraldar ampermetr, vóltmetrlerdi túsindire otyryp, oqýshylardy uqyptylyqqa, tehnıkalyq qaýipsizdik erejesin este saqtaýǵa, óz oıyn tolyq jetkize bilýge tárbıeleý.
3. Damytýshylyq: Tok kúshi, elektr kerneýi jáne olardy ólsheıtin quraldardy túsindirýdi oıyn túrinde ótkize otyryp, oqýshylardyń sabaqqa qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý, oı - órisin, dúnıetanymyn keńeıtý, damytý.
Sabaqtyń tıpi: jańa sabaqty meńgertý
Sabaqtyń túri: oıyn sabaq
Sabaqtyń ádisi: suraq – jaýap, baıandaý
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, kesteler, bıletter, sýretter
Pán aralyq baılanys: matematıka, geografıa, tarıh, syzý, deneshynyqtyrý

Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi: 1. Sálemdesý, túgeldeý.
2. Oqýshylardyń qural jabdyǵyn tekserý.
3. Oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý.

İİ. Oqýshy bilimin jan - jaqty tekserý:
1. Elektr togy degenimiz ne?
2. Elektr togynyń paıda bolýy men uzaq saqtalýy úshin qajetti jáne jetkilikti sharttardy ata.
3. Vólt baǵanasy týraly ne bilesiń?
4. “Elektr qozǵaýshy kúshi” degenimiz ne?
(ólshem birligi men belgilenýin jaz)
5. Ótkizgishtegi elektr togyn onyń ótkizgishke tıgizetin áreketterin ata.
6. Qandaı tok kózderin bilesiń jáne olardyń shartty belgisin syz.
7. Zarádtardyń bólinýi degenimiz ne?
8. “Elektr togy” túsinigin alǵash ret kim engizdi?

İİİ. Jańa túsinik berý:
Elektr togyn ólsheý jáne salystyrý úshin tok kúshi degen arnaıy shama engiziledi.
Ótkizgishtiń kóldeneń qımasy arqyly qandaı da bir ýaqyt aralyǵynda tasymaldanatyn elektr mólsheriniń sol ýaqyt aralyǵyna qatynasyn tok kúshi dep ataımyz:
I = q/t
Halyqaralyq birlikter júıesinde tok kúshi ampermen (A) órnekteledi.
1 amper – vakýmde bir – birinen 1 m qashyqtyqta ornalasqan, kóldeneń qımasynyń aýdany óte az, sheksiz uzyn túzý eki ótkizgishtiń boıymen ótetin turaqty tok kúshi. Mundaı tok uzyndyǵy ótkizgishterdiń árbir kesindisinde 2*10 - 7N - ǵa teń ózara árekettesý kúshin týdyrady.
1 mA = 10 - 3A
1 mkA = 10 - 6A
1kA = 103A
Tizbektiń berilgen bóliginde zarád oryn aýystyrǵanda, elektr órisiniń atqarǵan jumysynyń osy zarádqa qatynasy kerneý dep atalady:
U = A/q

Halyqaralyq birlikter júıesinde tok kúshi vóltpen (V) órnekteledi.
1 vólt – Ótkizgish boıymen 1 Kl zarád oryn aýystyrǵanda, 1 Dj - ge teń jumys shamasyna teń kerneý.
Ótkizgishtiń qandaı da bir eki núktesiniń arasyndaǵy kerneýdi ólsheý kerek bolsa, vóltmetrdi sol núktelerge jalǵaıdy. Quraldy osylaısha jalǵaýdy paralel jalǵaý dep ataıdy. Bul kezde “+” qysqyshyn tok kziniń oń polúsinen, al “-” qysqyshyn tok kóziniń teris polúsinen keletin ótkizgish symmen jalǵaıdy.
İV. Jańa túsinikter men is - áreketter tásilin qalyptastyrý:
Tok kúshi (I) – elektr togyn ólsheý jáne salystyrý úshin arnaıy engizilgen shama.
1 amper – tok kúshiniń ólshem birligi
Ampermetr - tok kúshin ólsheıtin qural
Toktyń jumysy (A) – tokty týdyratyn elektr órisiniń jumysy
Elektr kerneýi – toktyń atqarǵan jumysyn anyqtaıtyn fızıkalyq shama
1 vólt – kerneýdiń ólshem birligi
Vóltmetr – ótkizgishtiń ushtaryndaǵy tokty ólsheýge arnalǵan qural.

V. Muǵalimniń problemalyq jáne aqparattyq suraqtary:
2. Sýrette berilgen sulbalarda jiberilgen qatelerdi tabyńdar.

Vİ. Jańa túsinikti tekserý:
AKÝMÝLÁTOR

VIİ. Jańa sabaqty bekitýge arnalǵan jattyǵýlar (esepter, saramandyq jumystar, zerthanalyq jumystar, testtik baqylaýlar):

VIIİ. Jańa sabaqty qorytyndylaý:
Bizdiń úıimizdi jaryqtandyrýǵa qoldanylatyn qyzdyrý shamdarynyń tok kúshi, olardyń qýatyna sáıkes 7 - den 400 mA - ge deıin bolady. 1 A tok kúshi adam ómirine qaýipti.
Tizbektegi kerneý 220 V ekenin sender bilesińder. Sondyqtan turmysqa qajetti elektr energıasyn tutyný (tońazytqysh, teledıdar, elektrjylytqysh aspaptar, mýzykalyq sentr jáne t. b.) quraldary 220 V - qa eseptelingen jáne bir quraldy iske qosqanda, qalǵandary tizbekte burynǵysynsha jumys jasaı beredi.

IH. Oqýshylar eńbegin baǵalaý:
H. Úı tapsyrmasy: (shyǵarmashylyq tapsyrma):
1. §36. Tok kúshi. Ampermetr
§37. Elektr kerneýi. Vóltmetr. Elektr tizbegi
2. 78 - sýrettegi shartty belgilerdi jattap alý
3. A. Amper, V. Vólta ómirbaıanyna referat jazý.