InfoHub Logo

Qyzylorda qalasy,
№197 qazaq orta mektebiniń
tehnologıa pániniń muǵalimi:
Áljanova Roza Zeınýllaqyzy

Sabaqtyq taqyryby: Toqý óneri.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: oqýshylarǵa toqý óneri týraly tolyq maǵlumat berý;
Damytýshylyq: teorıalyq bilimderin saramandyq jumysta paıdalana bilý, oqýshylardy óz betinshe izdenýge daǵdylandyrý, olardyń oı - órisin damytý;
Tárbıelik: oqýshylardy osy óner túrimen qyzyqtyrý, uqyptylyqqa, eńbeksúıgishtikke, iskerlikke tárbıeleý.

Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq-jaýap, óz betinshe saramandyq jumys.
Sabaqtyq kórnekiligi:Daıyn toqylǵan buıymdar.
Qural – jabdyqtar: toqyma jip, biz, qaıshy
Pánaralyq baılanys: tarıh, bıologıa.
I. Uıymdastyrý kezeńi:
• Oqýshylarmen sálemdesemin;
• Oqýshylardy túgendeımin;
• Oqýshylardyń qural – jabdyqtaryn túgendeý;
• Oqýshylardyń zeıinderin sabaqqa aýdartý.

II. Úı tapsyrmasyn tekserý. Ótken taqyrypty qaıtalaı otyryp, oqýshylarǵa taqyryp boıynsha suraqtar qoıý.
III. Jańa sabaq.
Toqý óneri – qazaq halqynyń ejelden kele jatqan, eń alǵash kıimi men úı jabdyǵynyń negizi bolǵan qadirmendi óner. Bul tamasha óner qazirgi talap tilekter turǵysynan jalǵastyryp, turmyspen birge ulasa damyp, odan saıyn jetilip, adamdardy sulýlyqqa, ásemdilikke jeteleýde. Adamdardyń turmys hálderi únemi órleýine saı olardyń mádenı turmystyq tilekteri óse túsýde. Sondyqtan da ár adam kıgen kıiminiń qazirgi sán úlgisine sáıkes bola otyryp, qaıtalanbas ásem ereksheligin, daralyǵyn tanyta bilýge tyrysady. Mine, osyǵan oraı bizge kómekke kelgen ónerdiń biri – toqyma.

Toqymamen aınalysqanda adam jeke basyna asa qajet nárseni jasaý úshin toqymaıdy: osy toqý ústindegi túrli tústi boıaýlar áleminiń úılesimdiligin, alýan túrli sán úlgilerin tańdap, túrli toqý ádisterin meńgerýi adamnyń talǵamyn, sheberligin, oı-órisin jetildirip, kórkemdikti seziný qabiletin damytady. Soǵan oraı, toqý óneri basqa da ister sıaqty úırenýdi, izdenýdi qajet etedi. Qazaq qolónershileri toqý isine kóbinese júnnen ıirilgen jipterdi paıdalanǵan.

Jún – janýarlardan alynatyn tabıǵı materıal. Ony qazaq halqy myńdaǵan jyldar buryn iske asyrǵan. Qoı, eshki, qoıan, túıe júnderinen jip ıirip mata óndirýge, toqyma, kilem, alasha toqýǵa qoldanǵan. Qoı júni – kúzem jáne jabaǵy júnine bólinedi. Qoıdyń qozysynan alynǵan júndi qozy jún dep ataıdy. Qoı júnin qyrqyp alǵan soń, ony jýyp keptiredi de, sabaýǵa daıyndaıdy. Júndi sabaý tehnologıasyna sabaý men týlaq quraldary qajet. Sodan keıin júndi taraqpen tarap, qolmen tútedi.

Júndi mashınamen, qolmen ıirýge bolady. Óndiriste jún ıirý tehnologıasynda jún ıiretin arnaıy mashınalar keńinen qoldanylady. Sonymen qatar kúndelikti turmysta da jún ıirýge arnalǵan jún ıirýshi apparattar qoldanylady.
Urshyq – júndi qolmen ıirýge arnalǵan negizgi aspap. Bul qarapaıym aspap, ár eldiń urshyǵynyń syrtqy qalpy ózinshe erekshelenedi. Qazaqtyń urshyǵy 30sm shamasynda saby konýs tárizdenip keledi. Eń jýan jerine saqına kıgizilgen. Onyń ishki tesiginiń dıametri-2, 5 mm, al, syrtqy ólshemi -
30mm.
Toqyma úshin qajetti quraldar:
1. Biz.
2. Jip
Bizdiń ózi árqalaı bólinedi. Mysaly:
1. Qarapaıym sym temirden jasalǵan biz. Bul kóbinese shulyq toqýǵa, moıyn oraǵysh toqýǵa, baskıim, t.b. toqýǵa arnalǵan. Ony qazirgi tańda plasmassadan, aǵashtan, bambýkten, súıekten jasaýǵa bolady.

2. Eki basy sym temirden jasalǵan, ortasyna tútikshe plasmassa kıgizilgen qarapaıym biz.
3. İlmek biz. Aty aıtyp turǵandaı ilip toqýǵa arnalǵan bizdiń bir túri. İlmek bizdiń bir túri. İlmek bizdiń ár túrlisi bolady. Mysaly ata-babalarymyzdyń bul bizdi qoıdyń kári jiliginiń basyndaǵy kishkentaı bólinip shyǵatyn súıeginen jasaǵan. Al qazirgi zamanda arnaıy saýda oryndarynan satyp alýǵa bolady. Bul bizdi qoldanǵanda jýan jipterdi jýan ilmek bizben, al jińishke ilmek bizben toqý kerek.

Toqyma toqý úshin taza júnnen, maqtadan, vıskozadan, sıntetıkadan, jún men sıntetıkadan aralas ıirilgen jipter paıdalanylady. Sondaı-aq buryn paıdalanylǵan jipterdi de tarqatyp, qaıta paıdalanýǵa bolady. İlmekpen toqý úshin kez kelgen jipti paıdalanýǵa bolady, júnnen, maqtadan ıirilgen nemese jibek jipter, t.b.

Ádette ústige kıetin kıimderdi bostaý ıirgen, al dastarqan, salfetka, sýmka sıaqty zattardy shıraq ıirilgen jippen toqıdy. Bólshekteriniń syrtqy pishini úlgimen esepke sáıkes shalýdy qosý, qysqartý, sırek te jıi toqý arqyly jasalady.
Toqý túrleri: týra jáne keri qatarlarmen toqý
Aınaldyryp sheńber jasaı toqý.

Tizbek birneshe úlpildek shalýdan jasalǵan tizbekter alǵashqy qatar toqylýǵa tıis bar buıymnyń bastapqy negizi bolyp sanalady. İlmektiń ushyna bir shalý jasaıdy da jipti ilmekke orap, alǵashqy shalýdyń ortasyna ótkizip alady. Osylaısha qaıtalana beredi.

İlmekpen toqýda negizgi elementteri – bos shalý, biriktirý baǵanshasy, shalmasyz baǵansha, shalmaly baǵansha, eki shalmaly baǵansha, úsh shalmaly baǵansha, tórt shalmaly baǵansha, pıko, jarty baǵansha jáne t.b.

İlmek bizben toqý keń tarap, toqý arqyly jasalǵan buıymdar joǵary baǵalanatyndyqtan ár túrli basylym betterinde sheberler óziniń ónerin kórsetý úshin ilmek bizben toqýdyń shartty belgilerin oılap taýyp, sol arqyly halyqqa belgili bir buıymdy toqý ádisin kórsetedi.

Qaýipsizdik erejesin únemi este saqtaý kerek.
1. Ineni aýyzǵa salmaý kerek;
2. Ineni kıimge qadaýǵa bolmaıdy;
3. Qaıshyny ashyq tastama;
4. Qaıshyny joldasyńa úshkir jaǵymen berme;
5. Jumys sońynda ornyńdy tazalap ketý kerek.

Jumysqa qoıylatyn talaptar:
• Jumysty tehnologıalyq kartanyń kómegimen oryndaý;
• Jumysty taza, uqypty oryndaý.

Qorytyndy bólim.
Oqýshylar sender búgingi sabaqta toqý óneri týraly tolyq maǵlumattar aldyq.
• Toqý óneri qandaı óner túrine jatady?
• Qazaq qolónershileri toqý isine kóbinese qandaı jipterdi paıdalanǵan?
• Toqý túrlerin atańdar?
• toqyma úshin qandaı maldyń júni durys?
• Urshyq degenimiz ne?

Baǵalaý. Ár bir oqýshynyń jasaǵan jumysyn qabyldap, baǵa qoıyp, jiberilgen qatelerin qaıta túsindirý.
Úıge tapsyrma berý.