InfoHub Logo

Okrýgtik sottyń zalynda sot májilisi bolyp jatyr. Aıypkerler otyratyn jerde aqsha jegeni jáne jalǵandyq jasaǵany úshin aıyptalǵan sharshaǵan keskindi, orta jastaǵy bireý otyr. Tósi qabysyp qalǵan ap-aryq hatshy sylbyr jińishke daýyspen aıyptaý aktisin oqyp tur. Ol núkte, útir degenderińdi bilmeıdi, bir sarynmen oqyp qurǵandyqtan daýsy aranyń yzyńy nemese bulaqtyń syldyry sıaqty estiledi. Mundaı daýys tyńdaǵan adamdy qıalǵa shomdyrady, ótken kúnderin esine túsiredi nemese uıyqtatady... Sottar, prısájnyılar men sotqa jınalǵan halyq ishteri pysyp, burtıyp otyr... Zal ishi tym-tyrys. Anda-sanda sot dálizinen bireýlerdiń saspaı attaǵan dabyry qulaqqa shalynady nemese esinep otyrǵan prısájnyı aqyryn ǵana judyryǵyna jótelip qoıady...

Buıra shashty qorǵaýshy jaǵyn taıanyp, jaıbaraqat qalǵyp otyr. Hatshynyń yzyńynyń áserimen onyń oı júıesi ydyrap, bet-betimen ketti.

"Myna sot prıstavynyń muryny ne degen uzyn ózi, - dep oılady ol jumylyp bara jatqan kózin áreń ashyp. - Aqyly júzinen kórinip turǵan osyndaı adamnyń ajaryn tabıǵat nege buzdy eken! Eger adamdardyń muryndary uzyndaý, mysaly, eki-úsh sajyndaı bolsa, onda jurt syıysa almas edi-aý, úılerdi keńirek etip salýǵa týra keler edi-aý...".

Qorǵaýshy, bógelek shaqqan jylqydaı, basyn bir shulǵyp tastap, oıyn jalǵastyra tústi.

"Úıde ne bolyp jatyr eken? Bul mezgilde áıelim de, enem de, balalar da úıde bolýshy edi... Balalar Kolka men Zınka, qazir meniń kabınetimde shyǵar - aý... Kolka kresloda túregelip turyp, tósin ústeldiń erneýine tirep, meniń qaǵazdaryma sýret salyp jatqan bolar. Mine, ol súıir tumsyq attyń sýretin saldy, kózdiń ornyna núkte qoıdy, qolyn sozyp turǵan adam sýretin, qısaıǵan úı sýretin saldy; Zınka da sol jerde, aǵasynyń salǵan sýretin kórgisi kelip moınyn sozyp tur...

— Papamnyń sýretin salshy! — deıdi ol.

Áne Kolka meniń sýretimdi salýǵa kiristi. Adam sýretin salyp qoıǵan, soǵan qara saqal jasasa bolǵany - sýretim daıyn bolady da qoıady. Odan keıin Kolka zańdar jınaǵynan sýret izdeýge kirisedi, al Zına ústel ústindegi zattarǵa emin-erkin tıise bastaıdy. Kózine qońyraý tússe - ony, álbette, shyldyrlatý kerek; sıasaýyt kórinse - oǵan barmaǵyn batyryp alý kerek, al ústeldiń sýyrmasy bekitýli bolmasa - onyń da ishin aqtaryp kórý kerek. Aıaǵynda ekeýine de, ózderin úndistermiz degen, al ústeldiń asty tasalanýǵa eń bir qolaıly oryn degen oı keledi. Sodan keıin ústeldiń astyna kirip alyp ústeldegi sham nemese vaza qulap túskenge deıin shyńǵyra shýlasyp, azan-qazan bolady da jatady... Oh!.. Al osy mezgilde shesheleri qonaq bólmede mań-mań basyp, úshinshi balasyn kóterip júrgen shyǵar... Onysy jylaıdy, jylaıdy kelip... damyl tappaı jylaıdy!"

"Kopelovtiń, Achkasovtyń, Zımakovskııdiń jáne Chıkınanyń bankidegi shottary boıynsha paıyzdary berilmegen, - deıdi hatshynyń yzyńy, - al 1425 som 41 tıyn 1883 jyldyń qaldyǵyna qosylyp jazylǵan..." "Bálkim, úıdegiler túski tamaqtaryn iship jatqan da bolar - aý! - degenge jetti endi qorǵaýshynyń oıy. – Ústel basynda enem, áıelim Nadá, baldyzym Vasá, balalar otyrǵan shyǵar... Enem, ádetinshe, topas júzi osy úıdiń bar sharýasyn oılaǵansyp, menmensip otyrady. Nadá aryq, azdap júdeıin degen, biraq áli de betiniń óńi appaq, jup - juqa, ústel basyna bireý zorlap ákelip otyrǵyzǵandaı renjýli; eshnárse jemeıdi, aýyryp otyrǵan adam sıaqty. Sheshesindeı, bul da birdeńeniń jaıyn oılap otyrǵandaı. Áıtpegende she! Balalar da, as úı de, eriniń kóılek-kónshegi de, qonaqtar da, ishikke túsken kúıe de, pıanıno tartý da - bári de sonyń moınynda! Mindeti sonsha kóp bolar ma, jumysy sonsha az bolar ma! Nadá da, sheshesi de túk istemeıdi. Al endi ekeýi erikkennen gúlge sý quısa nemese as pisirýshi áıelmen ursysa qalsa, onda eki kúnge deıin sharshap, yńyrsı yńyldap: tozaq qoı bul desedi... Áıelimniń inisi Vasá tynysh qana tamaǵyn jep, tunjyrap úndemeı otyr, óıtkeni ol búgin latyn tilinen birlik baǵa alyp qaıtqan. Ózi jýas, til alǵysh, jaqsy bala, al endi etik, shalbar, kitap degenderińdi shydatpaıdy, bir bále... Kishkene balalar tym erke. Ne burysh áper deıdi, ne bir birine shaǵynady, álsin-áli qasyqtaryn túsirip alady. Tipti, solary oıyńa túsip ketkende bar ǵoı, basyń aınalyp qoıa beredi! Áıelim men enem ózderin óte sypaıy ustaıdy... Ústel ústine shyntaǵyn qoıý, pyshaq alǵanda ýystap ustaý, tamaqty pyshaqpen jeý, asty adamnyń sol jaǵynan ákelmeı, oń jaǵynan ákelip berý degenderiń olarda, qudaı saqtasyn, bolmaıdy. Tamaq bitkenniń bárinen, tipti burshaq qosqan vechınadan da, pýdra men mámpásı ıisi shyǵyp turady. Tamaqtarynyń bári de dámsiz, tym shyryn tatıdy, az bolady... boıdaq kezimde jep úırenip qalǵan jaqsy shı men botqa degenderdi, tipti,

kórmeısiń. Enem men áıelim ylǵı fransýzsha sóılesedi, al men týraly sóz bolǵanda, enem oryssha sóıleı bastaıdy, óıtkeni men sıaqty kóni qalyń, meıirimsiz, uıaty joq, dóreki adam jaıynda ásem fransýz tilinde sóıleý, onyń oıynsha, tipti laıyqsyz...

— Mıshel baıǵus ashyǵyp qalǵan shyǵar-aý, — deıdi áıelim. — Azanda nansyz bir staqan ǵana shaı iship, sotqa asyǵyp ketip qalyp edi...

— Ýaıymdamaı-aq qoı, shyraǵym! — deıdi oǵan enem, kekete sóılep. Ondaı adam ashyǵýshy ma edi! Endigi bes baryp shyqqan shyǵar - aý. Sotta ózderine býfet ashypty ǵoı, bes mınýt ótken saıyn olar predsedatelge úzilis jasaýǵa bolmas pa eken dep ótinish jasaıtyn kórinedi.

Túski astan keıin enem men áıelim shyǵyndy azaıtý jaıyn oılastyra bastaıdy... Aýyzsha eseptep, jazyp eseptep, aıaǵynda aqshany tym kóp jumsaımyz degenge kelip toqtaıdy. Sodan as pisirýshi áıeldi shaqyryp alyp, onymen birge otyryp esepteıdi, ony kinálaıdy, bes tıynǵa bola urys-keris shyǵyp ketedi... Jylaıdy, birin-biri tildeıdi... Odan keıin úı ishin jınastyrýǵa kirisedi, jıhazdardy yǵystyrady,- osynyń bári de isteıtin is joqtyǵynyń álegi".

"Kollejdik asessor Cherepkov, - dep yzyńdaıdy hatshy, - óziniń jaýabynda oǵan 811 nómirli kvıtansıa jiberilgenin, biraq 46 som 2 tıyndy almaǵanyn jáne muny sol kezde málimdegenin aıtady...".

"Osyndaı jaǵdaılardyń bárin oılap, aqylǵa salyp, salmaqtaı kelgende, - deıdi qorǵaýshy óz qıalyna boılap, - bárine qoldy bir-aq siltep, quryp ketsinshi deısiń... Uzaq kúnge osy jalyqtyratyn bylyqtyń ishinde qaljyrap, esin tanyp, basyń aınalyp shyqqan soń amalsyzdan janyńdy eń bolmasa bir mınýt raqatqa bólegiń keledi. Sonsoń Natashaǵa ketesiń nemese aqshań bola qalsa, syǵandarǵa barasyń da, álginiń bárin umytasyń... adal shynym, bárin de umytasyń! Saıtannan basqa eshkim taba almaıtyn, qalanyń tý syrtynda, jeke kabınette, sofa ústinde shalqaıyp jatasyń, azıattar án salady, bıleıdi, shýlasady, sol kezde álgi tartymdy, yzǵarly, qutyrynǵan syǵan qyzy Glashanyń daýsy búkil ishi-baýyryńdy eljiretip alyp bara jatqanyn sezinesiń... Oı, Glasha-aı! Súıkimdi, ásem, sulý Glasha-aı! Tisteri qandaı ádemi, kózi...

Hatshy baıaǵy bir qalyppen áli yzyńdap tur... Qorǵaýshynyń kóz aldyndaǵylardyń bári saǵymdanyp, terbele bastady. Sottar men prısájnyılar ǵaıyp boldy, zaldaǵy jurt buldyrap qana kórinedi, úıdiń tóbesi birese tómen túsip, birese joǵary kóterilip tur... Qorǵaýshynyń oıy da saǵymdanyp baryp úzilip qaldy... Nadá, enesi, sot prıstavynyń qońqıǵan muryny, aıypker, Glasha, - bári de buldyrap, shyrkóbelek aınalyp, áldeqaıda alystap barady, alystap barady...

— Jaqsy-aq... — deıdi qorǵaýshy uıyqtap bara jatyp sybyrlap. — Óte jaqsy... Sofanyń ústinde jatasyń, tóńiregiń sondaı jaıly... jyly... Glasha án salady....

— Qorǵaýshy myrza, — dedi bir ashshy daýys.

"Óte jaqsy.... jyly... Eneń de joq, áıeliń de joq... pýdra ıisi ańqyp turǵan sorpa da joq... súıkimdi, ásem Glasha....".

— Qorǵaýshy myrza!- degen álgi ashshy daýys qaıta shyqty. Qorǵaýshy selk etip, kózin ashyp aldy. Tap qarsy aldynda syǵan qyzy Glashanyń móldir qara kózi ushqyn atyp, shyryn erinderinde kúlki oınap, qońyrqaı sulý júzi jymıyp kúlip tur. Uıqysyn asha almaı, esin jyıa almaı otyrǵan qorǵaýshy munyń ne tús, ne eles ekenin uǵa almaı, jaımen ornynan kóterilip, syǵan qyzyna aýzyn ashyp qarap qaldy.

Sol kezde predsedatel:

— Qorǵaýshy myrza, kýá áıelge beretin suraqtaryńyz joq pa? — dedi.

— Aıtqandaı... ıá! Bul kýá eken-aý áli!... Jo... joq... suraǵym joq. Eshqandaı suraǵym joq.

Qorǵaýshy basyn bir silkip tastap, endi ǵana uıqysyn ashty. Shynynda da, aldynda turǵan Glasha ekeni, onyń munda kýá retinde shaqyrylǵany endi ǵana esine tústi.

— Aıtqandaı, keshirersiz, keıbir surap alatyn máselelerim bar eken, - dedi ol daýsyn kótere. Sodan keıin Glashaǵa burylyp. — Siz Kýzmıchevtiń syǵandar horynda isteısiz ǵoı, mynany aıtyńyzshy, osy otyrǵan aıypker sizdiń meıramhanaǵa jıi baryp ishýshi me edi? Hosh - sh... Al mynadaı bir jaǵdaı esińizde joq pa: óz shyǵynyn ylǵı ózi tóleýshi me edi, álde keıde bul úshin basqa bireýler de tóleýshi me edi? Raqmet sizge... jetti.

Osydan soń ol eki staqan sý iship alǵannan keıin uıqynyń meń-zeńinen múlde aıyǵyp ketti.

Aýdarǵan Ǵ. Ahmedov

---