InfoHub Logo

Qatysýshylar:

Shal
Kempir
Nemereleri: Talant, Talǵat, Samat
Erden – qonaq bala

Sahnada qazaq úıiniń bir bólmesi jabdyqtalǵan. Dastarqan basynda shal men kempir jáne kishi nemeresi Samat. Árqaısysy óz sharýasymen aınalysyp otyr.

Talǵat (júgirip kiredi). Súıinshi! Súıinshi! Qaladan Talant aǵam dosymen birge kele jatyr.

Kempir. Qane, qaıda?

Samat. Áne, jańa ǵana avtobýstan tústi. Úıge qaraı kele jatyr.

Shal. Oı, aınalaıyn, jetken eken ǵoı. Órkeniń óssin, Talǵat-jan. Súıinshińe qalaǵanyńdy al! (Talǵat qaıta shyǵyp ketedi.)

Samat. Ata, súıinshi degen ne?

Shal. «Súıinshi» degen, balam, qýanyshty habar. Jańa Talǵat aǵasynyń kelgenine qýanyp, súıinshi surap keldi. Ondaıda shyn qýanǵan adam «qalaǵanyńdy al» deıdi.

Kempir. Qudaıym qýanyshtan aıyrmasyn. Osydan eger Talantjan kelin ákelse, qudalar kelse, náresteli bolsa, kól-kósir shashý shashamyz.

Samat. Shashý degen ne ol? Ony nege shashasyz?

Kempir. Úlken bir toılarda, qýanyshty kúnderde táttilermen, kúmis tıyndarmen tabaqty toltyryp, jınalǵan kópshiliktiń ortasyna ýystap shashady. Ol naǵyz berekeniń, yrystyń, aq-jarqyn kóńildiń belgisi, aınam. (Bir qolymen jer tirep, bir qolyn arqasynan ustap, ornynan kóteriledi.) Ý-ýh. Qoı, men shaı qamdaıyn. Áý, otaǵasy, ana balalardyń qonaqasyna bir mal daıarlamaısyń ba? Men de Talantjannyń sybaǵasyn qazanǵa salýǵa daıarlaı bereıin.

Samat. Ata, qonaqasy degen ne?

Shal. Balam, Talant aǵań jalǵyz ózi emes, janynda dosymen kele jatyr. Sondyqtan, qazaq, úıge kelgen qonaqty erekshe syılaıdy. Sonyń qurmetine arnaıy mal soıady. Sony – qonaqasy deıdi. Ol – jomarttyqtyń, eldiktiń úlken belgisi.

Samat. Al endi, jańaǵy ájemniń sybaǵasyn daıarlaıyn degen ne?

Shal. Ol – Talant aǵańnyń sybaǵasy. Talant aǵań qysta soǵym soıǵanda úıde bolǵan joq qoı? Sol soǵymnyń etinen Talantqa dep saqtap qoıǵan et, qazy-qarta, jal-jaıany – sybaǵa dep ataıdy.

Úıge dabyrlasyp Talant pen onyń dosyn ertip Talǵat kiredi. Joldan kelgen jigitterdiń sómkeleri bar. Qaýqyldasyp, sálem bere kiredi.

Balalar. Assalamaǵaleıkým, ata! Armysyz!

Shal. Ýaǵaleıkúmássalam! Barmysyńdar, balalarym!

Kempir. Deni-qaryndaryń saý ma? Kelgen jerlerińde el-jurt aman ba? Kelińder, tórge shyǵyp, jaıǵasyp otyryńdar. Joldan sharshap kelgen shyǵarsyńdar. Men qazir shaı ákeleıin (shyǵyp ketedi).

Balalar maldastaryn quryp, dastarqan basyna jaıǵasady.

Shal. Talǵat, balam, aǵalaryńnyń qolyna sý quıa ǵoı.

Talǵat syrtqa shyǵyp, ıyǵyna súlgi ilip, shylapshyn men qumǵan alyp kiredi de atasyna, sosyn qonaqqa, Talant aǵasynyń qoldaryna sý quıady.

Sý quıý tártibi: shylapshyndy jerge qoıyp, sol qolymen qum-ǵannyń shúmeginen, oq qolymen tutqasynan ustap, sýdy úzip-úzip quıady. Qol jýylyp bolǵan soń, qumǵandy jerge qoıyp, súlgi usynady.

Osy mezgilde dastarqan da ázir bolyp, kempir shaı quıa bastaıdy.

Shal. Al, qaraqtarym, at-kólik aman, sharshamaı-shaldyqpaı jettińder me?

Samat. Ata, olar atpen emes, avtobýspen keldi emes pe?

Shal. Oı, shyraǵym-aı, balamysyń degen, aman-sálemniń retiniń ózi osylaı bolady. Al endi myna balany tanymadyq?

Talant. Ata, bul meniń dosym. Aty – Erden. Akademıada birge oqımyz.

Shal. Jón. Iı, Erden balam, qaı týǵan bolasyń? Qazaqta «Jeti atasyn bilgen er, jeti jurttyń qamyn jer» degen sóz bar. Jeti ata degendi bilesiń be óziń?

Erden. Ata, meniń de sizder sıaqty ata-ájem bar. Ózim shyqqan júzimdi, rýymdy, elimdi-jurtymdy, jeti atamdy túgel bilemin.

Shal. Á-bárekeldi! Onda, jeti ata dep kimderdi bilemiz, aıta qoıshy?

Erden. Meniń bilýimde, ata, jeti ata degenimiz – ata, áke, bala, nemere, shóbere, shópshek, nemene bolyp keledi. Odan ári – týajat, jekjat, juraǵat, jamaǵat bolyp jalǵasa beredi.

Shal. Oı, páli! Kósegeń kógersin, qaraǵym! Olaı bolsa, men ózińe bir bata bereıin, balam.

(Dastarqan basyndaǵylar qol jaıady.)

Shal. A, qudaıym ońdasyn,
Sátsiz kúniń bolmasyn.
Bastaryńa baq syılap,
Qydyr babań qoldasyn.
Tuǵyrdan taımas qyran bol,
El-jurtyńa uran bol.
Bı babalardaı sheshen bol,
Eskendirdeı bekem bol.
Atymtaıdaı jomart bol,
Jeti atańdaı bek márt bol.
Aıbaty asqan ulan bol,
Halqyń súıer sultan bol.
A, qudaı, jarylqa,
Aýmın!

(Barlyǵy betterin sıpaıdy.)

Shal. Al endi úlken tamaq kelgenshe, emin-erkin áńgimelesip otyraıyq.

Talant. Ata, onda biz myna Erden ekeýmizdiń qaladan inileri-mizge ákelgen syı-sıapatymyzdy usynsaq. (Sómkesinen bir-bir taqıa alyp Talǵat pen Samattyń bastaryna kıgizedi.)

Shal. Oıpyrmaı-á! Mundaıda balalardyń jańa kıimi úshin halqymyzda baıǵazy degen beriledi. (Kempirge qarap) Báıbishe, myna nemerelerińniń baıǵazysyna ne beresiń?

Kempir. Aınalaıyn, jaryqtarym sol, jańa buıymdaryń ys-tyq denelerińde tozsyn, kóp jasańdar, shyraqtarym (eki neme-resiniń mańdaılarynan ıiskep, qoldaryna bir-birden qamshy us-tatady). Atalaryń baıǵazysyn ózi daıarlap qoıyp, maǵan aıtyp otyrǵan ǵoı.

Shal. Iá, Alla, osylaı qyzyq-qýanyshtan aıyrmasyn. Qazaqta toı kóp qoı – qyz uzatý, kelin túsirý, balany besikke salý, qyr-qynan shyǵarý, tusaýkeser, súndet toı, tilashar deımisiń, tolyp jatyr ǵoı. Jaqynda sol qyzyqshylyqtyń birin ózderiń de kóre-sińder.

Talant, Erden (qosarlanyp). Ol ne qyzyq, ata?!

Kempir. Myna Talǵat baýyrlaryń qalaǵa baryp oqıyn dep jatyr ǵoı. Alys jolǵa alǵash shyǵaıyn dep otyr.

Shal. Ata saltymyz boıynsha mundaıda arnaýly mal soıylyp, keń dastarqan jasalady. Oıyn-saýyq ótkizilip, óleń-jyr aıtylady. Bundaı dýman, alys jolǵa alǵash shyǵaryp salý dástúri – toqymqaǵar dep atalady.

Balalar (gýildesip). O, tamasha, toıdyń ústinen túsippiz, jaqsy bolǵan!

Shal. Alla buıyrtsa, kórer qyzyqtaryń kóp bolsyn, qaraq-tarym. Jorytqanda joldaryń bolsyn, joldastaryń Qydyr bolsyn. Onda esik aldyna shyǵyp, kishkene boı jazyp, dene ser-giteıik, áý-ýp!

Shymyldyq