اباي دانا - اباي دارا قازاقتا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «اباي – دانا، اباي - دارا قازاقتا».
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلاردى ۇلى اقىن - ا. قۇنانباي ۇلىنىڭ بالالىق جانە جاستىق شاعى، وسكەن ورتاسىمەن تانىستىرۋ. اقىندىعى مەن كومپوزيتورلىعىن تانىتۋ.
جاس ۇرپاقتى اباي شىعارماشىلىعىن تانىپ، وسۋگە تاربيەلەۋ.
2. اباي شىعارماشىلىعىن ءسۇيىپ وقۋعا، قادىرلەۋگە، اسىل مۇراسىنداي ەستە ساقتاۋعا باۋلۋ.
3. گۋمانيستىك، ادامگەرشىلىك، ەڭبەك، يماندىلىق تاربيەسىن بەرۋ.
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ، ولەڭ وقۋ، ءان ايتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اباي پورترەتى، كىتاپتار، شىعارمالارى، تىرەك سىزبالار، قاناتتى سوزدەر، فوتوسلايدتار، بۋكلەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
كىرىسپە. ءمۇعالىم ءسوزى: قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار!
اباي اتا قازاعىمنىڭ تىرەگى،
حالقىمىزدىڭ سوعىپ تۇرعان جۇرەگى.
توگەتۇعىن ساۋلەسى مەن شۋاعىن،
ماڭدايداعى جارقىراعان كۇن ەدى.
ءوتىپ كەتتىڭ ومىردەن، قالدى ءۇنىڭ،
سەن ولگەنمەن، ماڭگى ولمەس بار ولەڭىڭ،
ۇعىندىرعان وسىناۋ جاس ءقادىرىن،
ۇرپاعىڭا قالدىرعان وسيەتىڭ،
تانىتقانداي قازاقتىڭ قاسيەتىن.
«پوەزيا مەن ونەردىڭ پاتشاسى» دەپ
ۇرپاعىڭ تۇر الدىندا باس يەتىن. –
دەمەكشى قازاقتىڭ باس اقىنى، اسقان پوەتيكالىق قۋاتتىڭ يەسى، حالىقتىڭ ماقتانىشى اباي قۇنانباي ۇلى تۋرالى اڭگىمە بولماق.
ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىمەن تانىستىرۋ.
اباي – تۋعان ەلىن، جەرىن، ءتىلىن، ءدىنىن جانىنداي جاقسى كورگەن ناعىز ۇلتجاندى دانا اقىن. اباي قولىنا قالام الىپ، عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ اۋىر ازابىن ارقالاپ، ءوز حالقىن وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسۋعا تىرىسقان، قازاقتىڭ رۋحىن جوعارى كوتەرگەن دانا قولباسشىمىز بولعاندىعى بارشامىزعا ءمالىم. سوندىقتان، ابايدى ۇلتتىق جازبا ادەبيەتىمىزدىڭ اتاسى دەپ تانىپ ءبىلۋىمىز كەرەك. بۇل كەشتە ابايدىڭ ولەڭدەرى، اندەرى مەن شىعارمالارىنىڭ ۇزىندىلەرىمەن تانىساسىزدار.
1 - وقۋشى: جۇرەگىن شىراق ەتىپ جاندىرعان كىم؟
جىرىمەن جان سۋسىنىن قاندىرعان كىم؟
وزىنە – ءوزى ورناتىپ ەسكەرتكىشتى،
مۇرا عىپ، كەيىنگىگە قالدىرعان كىم؟
ەرتە ويانىپ، ويلانىپ، ەرجەتكەن كىم؟
تالابىن تاس قياعا ورلەتكەن كىم؟
قۇباجان، قۇرباقان قۇم، قۇلا قىردا،
ولەڭنىڭ بەسىگىندە تەربەتكەن كىم؟
2 - وقۋشى: سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە وسكەن كىم؟
ۇنىنەن ادىلدىكتىڭ لەبى ەسكەن كىم؟
ارمانىن اتتاندىرىپ كەلەشەككە،
بىزدەرمەن وسى كۇنگى تىلدەسكەن كىم؟
تايسالماي، مىڭمەن جالعىز الىسقان كىم؟
جاۋىنا نايزا ءسوزىن شانىشقان كىم؟
وزەندەي قۇيعان بارىن كوك تەڭىزگە،
لەرمونتوۆ، پۋشكيندەرمەن تابىسقان كىم؟
ءمۇعالىم: اباي اتامىزدىڭ ومىربايانىمەن تانىسايىق.
3 - وقۋشى: ءومىربايان.
قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانباي ۇلى 1845 جىلى سەمەي ءوڭىرىنىڭ قازىرگى اباي اۋدانىنداعى شىڭعىستاۋ بوكتەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. ابايدىڭ شىن اتى يبراھيم. اجەسى ەركەلەتىپ «اباي» دەپ اتاپ كەتكەن. ابايدىڭ اتا - تەگى، تاربيەلەنىپ شىققان ورتاسى توبىقتىنىڭ شىنجىر بالاق، شۇبار ءتوس، اۋقاتتى وتباسى بولعان. اكەسى قۇنانباي اعا - سۇلتان، بولىس بولسا، اتالارى وسكەنباي، ىرعىزباي اتاقتى، ايگىلى بيلەر بولعان. بولاشاق اقىن جاس كەزىنەن ولەڭ، اڭگىمەگە اۋەس بولىپ، اجەسى زەرە مەن اناسى ۇلجاننىڭ اڭىز - اڭگىمەلەرىن بارلىق ىنتاسىمەن تىڭدايتىن. اۋىل مولداسىنان ارابشا ساۋات اشقان ابايدى اكەسى ون ەكى جاسىندا سەمەيگە وقۋعا جىبەرەدى. اباي احمەت - ريزانىڭ مەدرەسەسىندە وقىدى. مەدرەسەدە اراب، پارسى تىلدەرىن جاقسى مەڭگەرەدى. شىعىس اقىندارى نيزامي، ساعدي، فزۋلي، حافيز شىعارمالارىمەن تانىسادى. مەدرەسەدە وقىپ ءجۇرىپ، ءۇش اي «پريحودسكايا شكولادا» ورىسشا وقيدى.
جاستايىنان ەل باسقارۋعا ارالاسقان اباي قازاقتىڭ بىلگىرلەرى، شەشەندەرى، اقىندارى، جىرشىلارىمەن ءجيى كەزدەسىپ، ءوز حالقىنىڭ رۋحاني مادەنيەتىمەن ەرتە سۋسىندايدى. ءوزى دە بيلەر سەكىلدى شەشەن سويلەۋگە ۇيرەندى. جاس كۇنىندە وقي الماعانىن ارمان ەتىپ كەيىنگى ۇرپاققا:
جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم،
پايداسىن كورە تۇرا تەكسەرمەدىم.
ەر جەتكەن سوڭ تۇسپەدى ۋىسىما،
قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم، - دەپ وسيەت قالدىردى.
4 – وقۋشى. ابايدىڭ شىن اتى – يبراگيم. شەشەسى ۇلجان – يبراگيم دەگەن اتتى بۇزىپ اباي دەپ قويعان.
كەڭ دالا نۇرىن شاشقان ماڭايىنا،
قارايمىن ماقتانىشپەن ابايىما.
الدىندا ۇلجان انا باسىمدى يەم،
تەڭەسەر اقىلدى ارۋ، سانالى ەرمەن،
جۇلدىزى ونداي جاننىڭ -
جانادى وردەن
ۇلجاندى ۇلى دەمەي، مەن كىم دەيمىن،
قازاققا
قايتالانباس دانا بەرگەن! – دەپ ماقتان ەتكەن ەكەن اكەسى
قۇنانباي.
تىرەك سىزبامەن جۇمىس
ءمۇعالىم: ابايدىڭ اكەسىنىڭ، شەشەسىنىڭ، اجەسىنىڭ اتتارىن اتاپ بەرە وتىرىپ، جەتى اتاسىن ايتىپ بەرە الاسىڭدار ما؟
5 - وقۋشى: اكەسى قۇنانباي، شەشەسى ۇلجان، اجەسى زەرە، رۋى توبىقتى. ابايدىڭ جەتى اتاسى: ايتەك، ولجاي، ايدوس، ىرعىزباي، وسكەنباي، قۇنانباي، اباي.
6 - وقۋشى: اباي ولەڭ شىعارۋدى بالا كەزىندە - اق باستاعان. الايدا جاسى قىرىققا كەلگەننەن كەيىن عانا كوركەم ادەبيەتكە شىنداپ ىقىلاس قويىپ، كوزقاراسى قالىپتاسىپ، ءسوز ونەرىنىڭ حالىق ساناسىنا تيگىزەر ىقپالىن تۇسىنەدى. شىعارمالارى ءۇش جۇيەمەن ءوربيدى: ءبىرى — ءوز جانىنان شىعارعان ءتول ولەڭدەرى؛ ەكىنشىسى — عاقليا (نەمەسە قارا ءسوز) دەپ اتالاتىن پروزاسى؛ ءۇشىنشىسى — وزگە تىلدەردەن، اسىرەسە ورىسشادان اۋدارعان ولەڭدەرى.
7 - وقۋشى: ابايدىڭ شىعارمالارى.
پوەمالارى: «ەسكەندىر»، ماسعۇت»، «ءازىم اڭگىمەسى». 45 قارا ءسوزى، ولەڭدەرى بار.
ابايدىڭ كوركەمدىك، الەۋمەتتىك گۋمانيستىك جانە دىنگە كوزقاراستارى تەرەڭ بىلىنگەن ەڭبەگى - قارا سوزدەرى. ابايدىڭ قارا سوزدەرى (عاقليا) - ۇلى اقىننىڭ ءسوز ونەرىندەگى كوركەمدىك قۋاتىن، فيلوسوفياداعى دانالىق دۇنيەتانىمىن دارالاپ كورسەتەتىن كلاسسيكالىق ستيلدە جازىلعان پروزالىق شىعارماسى.
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلاردى ۇلى اقىن - ا. قۇنانباي ۇلىنىڭ بالالىق جانە جاستىق شاعى، وسكەن ورتاسىمەن تانىستىرۋ. اقىندىعى مەن كومپوزيتورلىعىن تانىتۋ.
جاس ۇرپاقتى اباي شىعارماشىلىعىن تانىپ، وسۋگە تاربيەلەۋ.
2. اباي شىعارماشىلىعىن ءسۇيىپ وقۋعا، قادىرلەۋگە، اسىل مۇراسىنداي ەستە ساقتاۋعا باۋلۋ.
3. گۋمانيستىك، ادامگەرشىلىك، ەڭبەك، يماندىلىق تاربيەسىن بەرۋ.
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ، ولەڭ وقۋ، ءان ايتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اباي پورترەتى، كىتاپتار، شىعارمالارى، تىرەك سىزبالار، قاناتتى سوزدەر، فوتوسلايدتار، بۋكلەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
كىرىسپە. ءمۇعالىم ءسوزى: قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار!
اباي اتا قازاعىمنىڭ تىرەگى،
حالقىمىزدىڭ سوعىپ تۇرعان جۇرەگى.
توگەتۇعىن ساۋلەسى مەن شۋاعىن،
ماڭدايداعى جارقىراعان كۇن ەدى.
ءوتىپ كەتتىڭ ومىردەن، قالدى ءۇنىڭ،
سەن ولگەنمەن، ماڭگى ولمەس بار ولەڭىڭ،
ۇعىندىرعان وسىناۋ جاس ءقادىرىن،
ۇرپاعىڭا قالدىرعان وسيەتىڭ،
تانىتقانداي قازاقتىڭ قاسيەتىن.
«پوەزيا مەن ونەردىڭ پاتشاسى» دەپ
ۇرپاعىڭ تۇر الدىندا باس يەتىن. –
دەمەكشى قازاقتىڭ باس اقىنى، اسقان پوەتيكالىق قۋاتتىڭ يەسى، حالىقتىڭ ماقتانىشى اباي قۇنانباي ۇلى تۋرالى اڭگىمە بولماق.
ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىمەن تانىستىرۋ.
اباي – تۋعان ەلىن، جەرىن، ءتىلىن، ءدىنىن جانىنداي جاقسى كورگەن ناعىز ۇلتجاندى دانا اقىن. اباي قولىنا قالام الىپ، عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ اۋىر ازابىن ارقالاپ، ءوز حالقىن وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسۋعا تىرىسقان، قازاقتىڭ رۋحىن جوعارى كوتەرگەن دانا قولباسشىمىز بولعاندىعى بارشامىزعا ءمالىم. سوندىقتان، ابايدى ۇلتتىق جازبا ادەبيەتىمىزدىڭ اتاسى دەپ تانىپ ءبىلۋىمىز كەرەك. بۇل كەشتە ابايدىڭ ولەڭدەرى، اندەرى مەن شىعارمالارىنىڭ ۇزىندىلەرىمەن تانىساسىزدار.
1 - وقۋشى: جۇرەگىن شىراق ەتىپ جاندىرعان كىم؟
جىرىمەن جان سۋسىنىن قاندىرعان كىم؟
وزىنە – ءوزى ورناتىپ ەسكەرتكىشتى،
مۇرا عىپ، كەيىنگىگە قالدىرعان كىم؟
ەرتە ويانىپ، ويلانىپ، ەرجەتكەن كىم؟
تالابىن تاس قياعا ورلەتكەن كىم؟
قۇباجان، قۇرباقان قۇم، قۇلا قىردا،
ولەڭنىڭ بەسىگىندە تەربەتكەن كىم؟
2 - وقۋشى: سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە وسكەن كىم؟
ۇنىنەن ادىلدىكتىڭ لەبى ەسكەن كىم؟
ارمانىن اتتاندىرىپ كەلەشەككە،
بىزدەرمەن وسى كۇنگى تىلدەسكەن كىم؟
تايسالماي، مىڭمەن جالعىز الىسقان كىم؟
جاۋىنا نايزا ءسوزىن شانىشقان كىم؟
وزەندەي قۇيعان بارىن كوك تەڭىزگە،
لەرمونتوۆ، پۋشكيندەرمەن تابىسقان كىم؟
ءمۇعالىم: اباي اتامىزدىڭ ومىربايانىمەن تانىسايىق.
3 - وقۋشى: ءومىربايان.
قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانباي ۇلى 1845 جىلى سەمەي ءوڭىرىنىڭ قازىرگى اباي اۋدانىنداعى شىڭعىستاۋ بوكتەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. ابايدىڭ شىن اتى يبراھيم. اجەسى ەركەلەتىپ «اباي» دەپ اتاپ كەتكەن. ابايدىڭ اتا - تەگى، تاربيەلەنىپ شىققان ورتاسى توبىقتىنىڭ شىنجىر بالاق، شۇبار ءتوس، اۋقاتتى وتباسى بولعان. اكەسى قۇنانباي اعا - سۇلتان، بولىس بولسا، اتالارى وسكەنباي، ىرعىزباي اتاقتى، ايگىلى بيلەر بولعان. بولاشاق اقىن جاس كەزىنەن ولەڭ، اڭگىمەگە اۋەس بولىپ، اجەسى زەرە مەن اناسى ۇلجاننىڭ اڭىز - اڭگىمەلەرىن بارلىق ىنتاسىمەن تىڭدايتىن. اۋىل مولداسىنان ارابشا ساۋات اشقان ابايدى اكەسى ون ەكى جاسىندا سەمەيگە وقۋعا جىبەرەدى. اباي احمەت - ريزانىڭ مەدرەسەسىندە وقىدى. مەدرەسەدە اراب، پارسى تىلدەرىن جاقسى مەڭگەرەدى. شىعىس اقىندارى نيزامي، ساعدي، فزۋلي، حافيز شىعارمالارىمەن تانىسادى. مەدرەسەدە وقىپ ءجۇرىپ، ءۇش اي «پريحودسكايا شكولادا» ورىسشا وقيدى.
جاستايىنان ەل باسقارۋعا ارالاسقان اباي قازاقتىڭ بىلگىرلەرى، شەشەندەرى، اقىندارى، جىرشىلارىمەن ءجيى كەزدەسىپ، ءوز حالقىنىڭ رۋحاني مادەنيەتىمەن ەرتە سۋسىندايدى. ءوزى دە بيلەر سەكىلدى شەشەن سويلەۋگە ۇيرەندى. جاس كۇنىندە وقي الماعانىن ارمان ەتىپ كەيىنگى ۇرپاققا:
جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم،
پايداسىن كورە تۇرا تەكسەرمەدىم.
ەر جەتكەن سوڭ تۇسپەدى ۋىسىما،
قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم، - دەپ وسيەت قالدىردى.
4 – وقۋشى. ابايدىڭ شىن اتى – يبراگيم. شەشەسى ۇلجان – يبراگيم دەگەن اتتى بۇزىپ اباي دەپ قويعان.
كەڭ دالا نۇرىن شاشقان ماڭايىنا،
قارايمىن ماقتانىشپەن ابايىما.
الدىندا ۇلجان انا باسىمدى يەم،
تەڭەسەر اقىلدى ارۋ، سانالى ەرمەن،
جۇلدىزى ونداي جاننىڭ -
جانادى وردەن
ۇلجاندى ۇلى دەمەي، مەن كىم دەيمىن،
قازاققا
قايتالانباس دانا بەرگەن! – دەپ ماقتان ەتكەن ەكەن اكەسى
قۇنانباي.
تىرەك سىزبامەن جۇمىس
ءمۇعالىم: ابايدىڭ اكەسىنىڭ، شەشەسىنىڭ، اجەسىنىڭ اتتارىن اتاپ بەرە وتىرىپ، جەتى اتاسىن ايتىپ بەرە الاسىڭدار ما؟
5 - وقۋشى: اكەسى قۇنانباي، شەشەسى ۇلجان، اجەسى زەرە، رۋى توبىقتى. ابايدىڭ جەتى اتاسى: ايتەك، ولجاي، ايدوس، ىرعىزباي، وسكەنباي، قۇنانباي، اباي.
6 - وقۋشى: اباي ولەڭ شىعارۋدى بالا كەزىندە - اق باستاعان. الايدا جاسى قىرىققا كەلگەننەن كەيىن عانا كوركەم ادەبيەتكە شىنداپ ىقىلاس قويىپ، كوزقاراسى قالىپتاسىپ، ءسوز ونەرىنىڭ حالىق ساناسىنا تيگىزەر ىقپالىن تۇسىنەدى. شىعارمالارى ءۇش جۇيەمەن ءوربيدى: ءبىرى — ءوز جانىنان شىعارعان ءتول ولەڭدەرى؛ ەكىنشىسى — عاقليا (نەمەسە قارا ءسوز) دەپ اتالاتىن پروزاسى؛ ءۇشىنشىسى — وزگە تىلدەردەن، اسىرەسە ورىسشادان اۋدارعان ولەڭدەرى.
7 - وقۋشى: ابايدىڭ شىعارمالارى.
پوەمالارى: «ەسكەندىر»، ماسعۇت»، «ءازىم اڭگىمەسى». 45 قارا ءسوزى، ولەڭدەرى بار.
ابايدىڭ كوركەمدىك، الەۋمەتتىك گۋمانيستىك جانە دىنگە كوزقاراستارى تەرەڭ بىلىنگەن ەڭبەگى - قارا سوزدەرى. ابايدىڭ قارا سوزدەرى (عاقليا) - ۇلى اقىننىڭ ءسوز ونەرىندەگى كوركەمدىك قۋاتىن، فيلوسوفياداعى دانالىق دۇنيەتانىمىن دارالاپ كورسەتەتىن كلاسسيكالىق ستيلدە جازىلعان پروزالىق شىعارماسى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
