InfoHub Logo

ساباق تاقىرىبى: اباي قۇنانبايەۆ
ماقساتى: 1. اباي قۇنانبايەۆ ومىرىنە جانە ولەڭدەرىنىڭ نەگىزگى يدەياسى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ.
2. وقۋشىلاردى اقىن بەينەسى ارقىلى ادامگەرشىلىككە، ادالدىققا، سابىرلىققا، قيىندىققا توزە بىلۋگە، ادىلدىككە باۋلۋ.
3. تانىمدىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتا وتىرىپ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ.

ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباق ءادىسى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋ
ءپانارالىق ب/س: تاريح
كورنەكىلىگى: سلايد

ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ:
• وقۋشىلارمەن امانداسۋ
• سىنىپ تازالىعىن تەكسەرۋ
• وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
• ساباققا كوڭىل اۋدارتۋ

ءىى. جاڭا ساباق: 1. كىرىسپە ءسوز
اسىل ءسوزدى ىزدەسەڭ،
ابايدى وقى، ەرىنبە،
ادامدىقتى كوزدەسەڭ،
جات توقىپ ال كوڭىلگە.
/ س. تورايعىروۆ/
اباي وسى كۇنگى سەمەي وبلىسىنداعى شىڭعىستاۋىن جايلاعان توبىقتى رۋىنىڭ ىشىندە 1845 جىلى 10 تامىزدا تۋعان. ابايدىڭ ءوز اكەسى – قۇناناباي، اتاسى – وسكەمباي، ارعى اتاس – ىرعىزباي.

ق
اتالارىنىڭ بارلىعى رۋى ىشىندە ۇستەمدىك جۇرگىزگەن ادامدار.
ىرعىزبايدىڭ بىرنەشە بالاسى بولعان. ولارى: ۇركەر، مىرزاتاي، جورتار، وسكەمباي. وسكەمبايى وزگە بالالارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ارتىعى بولادى. كەڭگىرباي ىرعىزباي ولگەن سوڭ ونىڭ ورنىنا وسكەمبايدى ۇستايدى. سول كۇننىڭ جولى بويىنشا باتاسىن بەرىپ، وسكەمبايدى بي قويادى.

وسكەمباي ورتا جاسقا كەلگەندە، بالاسى قۇنانباي ەرجەتىپ، اتقا مىنگەن. قۇنانباي1804 جىلى تۋعان. بۇنىڭ شەشەسى زەرە كىسى رەنجەتپەيتىن جۇمساق مىنەزدى ادام بولعان. مۇنىڭ اقىن بولاتىن نەمەرەسى – ابايدىڭ بالا، بوزبالا كۇنىندە اۋىلدىڭ ءبارى زەرەنى «كارى اجە» دەيدى ەكەن. ونىڭ كارىلىكتىڭ قۇلاعى ەستىمەيتىن بولعاندىقتان، بالالارىنا دۇعا وقىتىپ ۇشكىرتەدى ەكەن. سوندا ءوز قولىنداعى نەمەرەسى – اباي كارى اجەسىنىڭ قۇلاعىنا ولەڭ ايتىپ كەلىپ ۇشكىرەدى ەكەن.

قۇنانباي ءوز تۇسىنداعى ەل بيلەۋشىلەردىڭ كوبىنەن قاتال، سالماقتى بولادى. اقىل - وي دا، قاجىر - قايراتتا، ءامىر بيلىك باتىلدىعى دا جانە حالىققا باتقان قاتتى، كەسەك ءىس – قيمىلدارى دا بۇنىڭ اتىن كوپكە ءمالىم ەتكەن.

ابايدىڭ شەشەسى ۇلجان قاراكەسەك ىشىندە بەرتىس تۇقىمى بولادى. ۇلجان سابىرلى، كەڭ مىنەزدى كىسى بولعان. اباي بالالىق شاعىن ءسوز قىلعاندا، ءوز شەشەسىنە قاتتى ىرزا بولىپ، ەكىنشى اناسى ايعىزعا ءىشى رەنجىڭكىرەيدى ەكەن. اباي ايعىز بەن ۇلجاننىڭ تەل بالاسى. ۇلجان كۇندەستىكتى كوپ سىرتقا شىعارىپ بىلدىرمەسە دە، ايعىز سول جاعىنان بەلگى بەرگىش بولسا كەرەك.

ۇلجاندا تۇقىمىنىڭ تاۋىپ ايتقىش قالجىڭشىلدىعى ابدەن بولعان. اندا - ساندا الدەقالاي ايتىپ قالعان سوزدەرى قالجىڭ بولىپ، ەل ەسىندە ۇمتىلماي ساقتالادى.
اباي كىشكەنتاي كەزىندە سىرت مىنەز جاعىنان اڭقاۋ، نانعىش جانە تەنتەك بالا بولسا كەرەك. ءبىراق، سول كىشكەنە كۇنىندە وزگە بالالاردان ەرەكشە جەرى – ۇيگە قونعان قوناقتاردىڭ الدەقالاي ايتقان ەرتەگى سياقتى اڭگىمەلەرىن قۇلاي تىڭدايدى.
اباي ون جاسقا كەلگەندە اكەسى سەمەي قالاسىنا اكەلىپ وقۋعا بەرگەن. ارتىنان بۇدان شىعارىپ، احمەت ريزا دەگەن مولداعا تاپسىرعان. اباي احمەت ريزادا ءۇش جىل وقيدى. ءوزى تۇستاس ۇلكەن - كىشى بالالاردىڭ بارلىعىنان سوناعۇرلىم زەيىندى، ۇعىمتال جانە ەرەكشە ىقىلاستى بولعان. دارىستە ارابشا كىتاپتى مولداسىنىڭ ءبىر وقىپ، ءبىر - اق رەت تۇرىكشەگە اۋدارىپ بەرگەن سوزدەرىن كىتاپقا قاراماي جاتقا ايتىپ شىعالاتىنداي زەرەك بولعان. سونىمەن، ءدارىس ۇستىندە وقىلاتىن ساباقتاردى ۇعىپ ءبىلۋ ابايعا وزگە بالالاردان اناعۇرلىم وڭاي تيگەن.

اكەسى ونى بيلەۋ ىسىنە باۋلي باستايدى. بارلىق بالالارىنا قاتال بولعان قۇنانباي ابايدىڭ وزگەلەردەن ارتىق ەكەنىن ەرتەدەن سەزگەن. 13 جاسىندا اباي اكەسى بەرگەن باعىتپەن ەل سوزىنە كىرىسەدى. ەڭ العاش جىلدارىندا اكەسىنىڭ «بارىپ - كەلىندە» جۇرەدى. كەيدە قاسىنا كىسى قوسىپ بەرىپ، كەيدە جالعىز وزىنە ءسوز تاپسىرىپ، ۇساق ىستەر تۋرالى كەلىسىم جاساۋعا دا ەرىك بەرەدى. جاس جىگىت بىلگەن ونەرىن ورنىمەن كەرەگىنە جاراتىپ، كەلىستىرىپ، كوركەيتىپ سويلەيتىن بولعان.
نەگىزى، ابايدىڭ، ءۇش ايەلى بولعان. ولار: ءدىلدا، ايگەرىم، ەركەجان.

اباي 1840 جىلى جاسىنان باستاپ ادەبيەتكە دەن قويادى. الايدا ەل ءىشى ونى ءوز ەركىنە جىبەرمەي، ەرىكسىز رۋ تارتىسىنىڭ تالاسىنا كىرىكتىرىپ وتىردى. وعان ءارتۇرلى جالا جاۋىپ ءىستى ەتتى. اقىن تىرشىلىگىنىڭ ەڭ اۋىر قورىتىندىسى 1897 جىلداردى ايقىن كورىنىس تاپقان. اقىن جىلدان جىل وتكەن سايىن ومىردەن قاجىپ، شوگە بەرەدى. وسى جىلداردا ءولىمدى دە كوپ ويلايدى. « ولسەم ورنىم قارا جەر ءسوز بولمايدى» دەگەن ولەڭىن شىعارادى.

اقىن ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا كوپ ولەڭ جازباي كەتەدى. 1903 جىلدان باستاپ، ءبىرجولاتا ولەڭ جازىلماي قالادى. 1903 - 1904 جىلدا بالاسى ماعاۋيا كوپتەن السىرەتىپ جۇرگەن قۇرت اۋرۋدان توسەك تارتىپ، جاتىپ قالادى. بۇ دا اكەسى سياقتانىپ، قىردا وتىرىپ، كوپ وقىپ، وزىنەن - ءوزى قاراستىرۋمەن كوپ ءبىلىم العان ەدى. ول جۇمساق مىنەزدى بولىپ، ەل كوپشىلىگىنە اسا سۇيىكتى بولعان. ول 1904 جىلى جازعۇتىرىم قايتىس بولادى.

ابايدىڭ ءوزى ومىردەن قاجىپ، تالىپ، ەندىگى تىرشىلىگىن ارتىق نارسەدەي ساناي باستاعان ەدى. ءوز سىنىنشا: اجارسىز، ماعىناسىز وتكەن داۋىرىنە جالعىزدىق دەرتىمەن قۇلازىپ، جۇدەتىپ، توزدىرۋعا اينالعان. سونىڭ بارلىعىنىڭ ۇستىنە ماعاۋيا ولگەن سوڭ اباي ءبىر الۋان اۋرۋعا اينالادى. توسەك تارتىپ جاتپاسا دا، وتىرىپ اۋىرادى. ەشكىممەن سويلەسپەيدى دە، ەشنارسەمەن ءوزىن جۇباتپايدى. اۋرۋىن ەشكىمگە كورسەتپەيدى. سونىمەن، ماعاۋيانىڭ ولىمىنەن كەيىن قىرىق كۇن وتىرىپ، 23 ماۋسىمدا 1904 جىلى الپىس جاسىندا دۇنيەدەن وزعان. ونىڭ سۇيەگى جيدەبايداعى ءوز قىستاۋىنىڭ جانىنا قويىلادى.

ءىى توپپەن جۇمىس:
ءار توپقا اباي ولەڭدەرىن بەرەمىن.
1 - ءشى توپقا «اسەمپاز بولما ارنەگە»
2 - ءشى توپقا «قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار»
3 - ءشى توپقا «شوقپارداي كەكىلى بار قامىس قۇلاق»
1 ءوز ورىندارىندا وتىرىپ، ولەڭدەردىڭ نەگىزگى يدەياسىن اشۋ.
2. ءبىر - بىرىنە ءتۇسىندىرۋ.
3. ەكىنشى توپقا الماسىپ، ءتۇسىندىرۋ
4. ءوز توپتارىنا قايتىپ كەلىپ، تۇسىنگەندەرى بويىنشا سۋرەت سالۋ
5. سۋرەت بويىنشا ءار توپ ءوز وقىعاندارىن جەتكىزۋ.

ءىىى سەرگىتۋ ءساتى.
ءىۇ ر – وقۋشى
ا – كلاسس
ف – ەسسە، ولەڭ، تولعاۋ، سالىستىرۋ
ت – «اباي قۇنانبايەۆ»

ءۇ بەكىتۋ:
– سونىمەن اباي قانداي اقىن؟
– قانداي ولەڭدەرى بار؟
– ولەڭدەرىنىڭ نەگىزگى يدەيالارى قانداي؟
– اباي زامانى قانداي ەدى؟
– اباي ادىلەتسىزدىكتى قالاي سۋرەتتەگەن؟
– اباي وتباسى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟

ءۇى ۇيگە تاپسىرما:
1. اقىن ابايعا مىنەزدەمە بەرۋ
2. تاڭداۋلى ءبىر ولەڭىنە كوركەمدىك ەرەكشەلىگى جاعىنان تالداۋ جاساۋ