InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي قۇنانبايەۆ شىعارماشىلىعى
(اباي قۇنانبايەۆ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنان وتكەندى قايتالاۋ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: حالقىمىزدىڭ ۇلى اقىنى، عۇلاما ويشىلى، سازگەر اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن قالاي مەڭگەرگەندىگىن باقىلاپ، پىسىقتاۋ، ولەڭدەرىن جاتقا ايتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋىنە اسەر ەتۋ، شەبەرلىگىن، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ. وي - ءورىسىن كەڭەيتىپ، ءتىلىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ اباي مۇراسىنا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، وقىپ - بىلۋگە، تاني تۇسۋىنە ىنتالاندىرۋ. ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق تاربيە بەرىپ، تۋعان ەلىن، وتانىن ءسۇيۋ، قۇرمەتتەۋ سەزىمدەرىنە اسەر ەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قورىتىندى، بەكىتۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، تالداۋ، سالىستىرۋ
كورنەكىلىگى: ابايدىڭ پورترەتى، سلايدتار، توپشامالار، كىتاپ كورمەسى
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، مۋزىكا، تاريح، ورىس ادەبيەتى

ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
- وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ،
- وقۋشىلاردىڭ ساباققا ازىرلىكتەرىن تەكسەرۋ،
- سىنىپ تازالىعىن تەكسەرۋ
II. قايتالاۋ، بەكىتۋ ساباعى
1. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى:
«الەمنىڭ ابايى» ولەڭىنەن ءۇزىندى وقۋ.
اباي ءبىزدىڭ – كەمەڭگەر،
تەڭدەسى جوق اسقار بيىك شىڭىمىز،
اق نيەتتى، ادىلەتشىل شىڭىمىز،
اسىل قازىنا، اشىلماعان سىرىمىز.
تاۋسىلمايتىن ماڭگى باقي جىرىمىز!
پاراساتتى بولىپ تۋعان،
شىڭعىستاۋدىڭ ابايى
ءان مەن جىرىن مۇرا قىلعان،
سارىارقانىڭ ابايى،
ناقىلمەنەن سانا قۇيعان،
قازاعىمنىڭ ابايى،
اقىلمەنەن دانا بولعان
بۇكىل ەلدىڭ ابايى.

بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ ەپيگرافى: «ءولدى دەۋگە سيا ما، ويلاڭدارشى، ولمەي تۇعىن ارتىندا ءسوز قالدىرعان،»- دەپ تورەلىگىن ءوزى شەشكەن اباي بۇگىن جارقىن بەينەسىمەن دە، جالىندى جىرىمەن دە، بىزبەن بىرگە جاساسىپ كەلەدى. ۇلى اتامىزدىڭ بىزگە بەرگەن ەكىنشىسى، قالدىرعان اماناتى – اسىل سوزدەرى. ءبىز ونى ارداقتايمىز. از ءومىر ءسۇرىپ، ازاپپەن وتكەن اباي بۇگىن بىزبەن ماڭگى جاساماق.
1. ابايدىڭ ومىرىنە شولۋ.
ا) ابايدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى
ب) ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان سلايد

«قارلى كەسەك» ويىنى
ماڭىزدى جىلدار - ماڭىزدى وقيعالار
1845 - بۇرىنعى سەمەي وبلىسى، اباي اۋدانى، شىڭعىس تاۋىنىڭ ەتەگىندە تۋعان.
1855 - اكەسى سەمەيگە وقۋعا جىبەرەدى. اۋەلى عابۋل – جاپپاردىڭ، كەيىن احمەت - ريزا مەدرەسەسىندە وقيدى
1870 - پەتەربۋرگتەن جەر اۋدارىلىپ كەلگەن جاس توڭكەرىسشىل ميحاەليسپەن تانىسادى
1882 - ولەڭدەرىن جۇيەلى، اقىندىق ۇلگىدە جازا باستايدى
1886 – 1890 - تابيعات ليريكاسى جازىلعان كەزەڭ
1904 - دۇنيەدەن وتەدى

2. ليريكا - ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن، قۋانىش - رەنىش سەزىمىن كۇيىتتەيتىن پوەزيا. ليريكا بەس تۇرگە بولىنەدى:
ا) تابيعات ليريكاسى
ب) ماحاببات ليريكاسى
ۆ) فيلوسوفيالىق ليريكا
گ) ساياسي ليريكا
د) كوڭىل - كۇي ليريكاسى

1. تابيعات ليريكاسى:
- «قىس»
- «قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا»
- «جاز»
- «كۇز»
- «قاراشا جەلتوقسانمەن سول ءبىر – ەكى اي»
- «جەلسىز تۇندە جارىق اي»
- «جازعىتۇرى»

سوزدىكپەن جۇمىس:
«قىس» ولەڭى:
ۇشپاداي - جەكە شوق بۇلت
وقشىرايتىپ - شوشايتىپ، وقشاۋلاندىرىپ
اجارلاندى - سۇلۋلاندى، ءوڭى كىردى
دولدانعاندا - اشۋلانعاندا
ۇسىك شالۋ - ءۇسۋ، تونۋ
ىمتىعى قۇرۋ - قاجۋ، شارشاۋ
دومبىعىپ - ءۇسىپ
تۇمسىعىن سالدى - بۇل جەردە قاسقىر شاپتى
شيدەم - كۇپى
قوندىباي، قاناي - كەدەي اۋىلدارىنىڭ اتتارى
قور قىلما - ىسىراپ قىلما

«قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا» ولەڭى:
قانسونار - جاڭا جاۋعان قارداعى ءىز.
عانيبەت - قىزىق، تاماشا، كوڭىل كوتەرۋ.
اڭداعاندا - تۇلكىنىڭ ىزىنە تۇسۋشىلەردىڭ ءجۇرىسى
توماعا - بۇركىتتىڭ باس قابى.
قىرىمنان - الىستان دەگەن ماعىنادا

«كۇز» ولەڭى
مالما – تەرى يلەيتىن اشىتقى، يگە سالاتىن تەرىنى استى - ۇستىنە شىعارىپ، ارالاستىرۋدى مالما ساپسۋ دەگەن.
شۋدا ءجىپ – تۇيەنىڭ شۋداسىنان يىرىلگەن ءجىپتى ايتادى. ونى اجەلەر ۇرشىقپەن يىرگەن.
شوم – تۇيەنىڭ بەلىنە جۇك باتپاس ءۇشىن سالىناتىن جۇمساق نارسە، شومشى - تۇيەمەنجۇك تاسۋشى ادام.
كۇزەۋ – مالشىلاردىڭ كۇزدە وتىراتىن قونىسى. جايىلىمى.
التى قانات ءۇي – كيىز ۇيلەر كەرەگەسىنىڭ سانىنا بايلانىستى 5، 6، 7، 12 قانات بولىپ كەلەدى. ول مىناداي بولىكتەردەن تۇرادى: كەرەگە، ۋىق، شاڭىراق، سىقىرلاۋىق، تۇندىك، ىرگەلىك، تۋىرلىق، ۇزىك، باسباۋ، باۋ، ت. ب.
شيدەم – قويدىڭ جاباعىسىنان تىگىپ، سىرتىن ماتالاپ قاپتاعان كيىم، ونى كۇپى دەپ تە اتاعان. قازاقتا سونداي - اق تون، ىشىك، تىماق، بوكەباي، تۇلكى تىماق، قۇلاقشىن، پيما، بايپاق. ت. ب. كيىمدەر بار.
ەنە – كەلىندەر كۇيەۋىنىڭ شەشەسى.
قۇدا – قىز الىسىپ، قىز بەرىسكەن ادامدار."قۇدا مىڭ جىلدىق، كۇيەۋ – ءجۇز جىلدىق"، "قۇداڭدى قۇدايىڭداي سىيلا"

2. ساياسي ليريكاسى
- «قالىڭ ەلىم، قازاعىم»
- «بولىس بولدىم مىنەكەي»
- «ءماز بولادى بولىسىڭ»
- «بولدى دا پارتيا»
3. ماحاببات ليريكاسى
- «عاشىقتىڭ ءتىلى – ءتىلسىز ءتىل»
- «كەيدە ەسەر كوڭىل قۇرعىرىڭ»
- «عاشىقتىق قۇمارلىقپەن - ول ەكى جول»
- «سەن مەنى نە ەتەسىڭ»
- «كوزىمنىڭ قاراسى»
4. فيلوسوفيالىق ليريكا
- «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم»
- «عىلىم تاپپاي ماقتانبا»
- «اسەمپاز بولما ارنەگە»
- «ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى»
- «مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن»
- «وزگەگە كوڭىلىم تويارسىڭ»
- «سەنبە جۇرتقا تۇرسا دا قانشا ماقتاپ»
- «كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا»
- «قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار»
5. كوڭىل - كۇي ليريكاسى
- «ولسەم، ورنىم قارا جەر سىز بولماي ما؟»
- «كوڭىلىم قايتتى دوستان دا، دۇشپاننان دا»
- «ءابدىراحمان ولىمىنە»
- «ادامنىڭ كەيبىر كەزدەرى»
- «ويعا ءتۇستىم تولعاندىم»
3. اباي ولەڭدەرىنىڭ ءتىلى
ەپيتەت - ءبىر زاتتىڭ نە ءبىر قۇبىلىستىڭ ايرىقشا سيپاتىن، ساپاسىن انىقتاۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن بەينەلى ءسوز
مىسالى: «ىزالى جۇرەك دولى قول»، «اساۋ جۇرەك اياڭىن شالىس باسقان»، «ءۇستى - باسى - اق قىراۋ، ءتۇسى سۋىق، دەم الىسى - ۇسكىرىك، اياز بەن قار»

تەڭەۋ - زاتتىڭ، قۇبىلىستىڭ قاسيەتىن ساپاسىن اشۋ، ەكىنشى ءبىر زاتپەن، قۇبىلىسپەن سالىستىرۋ.
مىسالى: «ۇشپاداي بوركى، بۇلتتاي قاسى، بۋراداي دولدانعاندا» دەگەن تىركەستەردەگى ۇشپاداي، بۇلتتاي، بۋراداي – تەڭەۋ سوزدەر.

كەيىپتەۋ - تابيعات قۇبىلىستارىن جانداندىرىپ، ءتىرى كىسى كەيپىندە سۋرەتتەۋ.
مىسالى: اباي قىستى «كارى قۇدا» كەيپىندە سۋرەتتەي وتىرىپ، ءولى تابيعاتتى
جانداندىرا، قيمىل - ارەكەت ۇستىندە كورسەتۋ ارقىلى جاڭاشا وبراز جاساپ وتىر. قىستىڭ جاڭا وبرازى -«كارى قۇدا». مۇنداي سۋرەتتەۋ ءتاسىلى تەك اباي اشقان جاڭالىق. ءبىزبۇدان اباي اتامىزدىڭ جاڭاشىل - رەفورماتور اقىن ەكەندىگىن كورەمىز.

شەندەستىرۋ – ءتاسىلى كەرەعار ەكى زاتتى نەمەسە قۇبىلىستى قاتار قويا وتىرىپ، كەلەسى ءبىر زاتتىڭ، ۇعىمنىڭ، قۇبىلىستىڭ سيپاتىن اڭعارتاتىن ايشىقتاۋدىڭ ءبىر ءتۇرى.
مىسالى: قار - اپپاق، بۇركىت - قارا، تۇلكى - قىزىل، ۇقسايدى قاسا سۇلۋ شومىلعانعا...

4. ولەڭ قۇرىلىسىنا تالداۋ

6. اباي پوەمالارى
ابايدان قالعان ءۇش پوەما بار: «ەسكەندىر»، «ماسعۇت»، «ءازىم اڭگىمەسى».
«ەسكەندىر»پوەماسى شىعىس ەلدەرىندە «ەسكەندىر زۇلقارنايىن» دەگەن اتپەن تاراعان، ەۋروپاعا الەكساندر ماكەدونسكيي دەگەن اتپەن بەلگىلى قولباسشىنىڭ ءومىرى جايلى اڭىزدار نەگىزىندە جازىلعان.
«ماسعۇت» پوەماسى. پوەمانىڭ نەگىزگى ويى – نەگىزگى گەروي ماسعۇدتى بىرنەشە ەرەكشە حالدەرگە، ۋاقيعالارعا ۇشىراتىپ بارىپ، وعان ۇلكەن ساپالى ادامگەرشىلىكتىڭ قاسيەتتەرىن ءبىتىرۋ. ماسعۇد اقىلدىلىقتان دا، ەڭبەكسىز تابىلعان بايلىقتان دا قاشىپ، ايەل زاتىن ادامزاتتىڭ قاق جارىمى دەپ ءتۇسىنىپ، قىزىل جەمىستى الادى. بۇل ارەكەتىن ول ايەلدىڭ دوستىعىن ەرەكشە ءقادىر تۇتاتىندىعىمەن تۇسىندىرەدى. ەر جىنىسى مەن ايەلدى ادامدىق الدىندا تەڭ دارەجەدە باعالاپ، قادىرلەيتىندىگىن ايتادى.

«ءازىم اڭگىمەسى» - «مىڭ ءبىر ءتۇن» ەرتەگىسىنەن الىنعان ءبىر وقيعانىڭ ولەڭمەن جازىلعان ءتۇرى.
«لەزدەمە» ستراتەگياسى
1. ابايدىڭ پوەمالارى - «ەسكەندىر»، «ماسعۇت»، «ءازىم اڭگىمەسى»
2. ەسكەندىر ەۋروپادا قانداي اتپەن بەلگىلى – الەكساندر ماكەدونسكيي
3. ەسكەندىر پاتشانىڭ جاسى – 21
4. ەسكەندىردىڭ اكەسىنىڭ ەسىمى – فيليپپ
5. ابايدىڭ اياقتالماعان پوەماسى - ءازىم اڭگىمەسى
6. "ەسكەندىر" پوەماسىنىڭ نەگىزگى يدەياسى - تويىمسىزدىقتى تىيۋ
7. اريستوتەل كىم؟ – ۇلى عالىم، گۋمانيست
8. ابايدىڭ ۋاقيعاسى «مىڭ ءبىر ءتۇن» ەرتەگىسىنەن الىنعان پوەماسى - «ءازىم اڭگىمەسى»
9. ماسعۇتقا كەزدەسكەن شال كىم؟ – قىدىر
10. ماسعۇت تاڭداعان جەمىس – قىزىل جەمىس

7. ابايدىڭ قارا سوزدەرى
ابايدىڭ كوركەمدىك، الەۋمەتتىك گۋمانيستىك جانە دىنگە كوزقاراستارى تەرەڭ بىلىنگەن ەڭبەگى - قارا سوزدەرى. ابايدىڭ قارا سوزدەرى (عاقليا) - ۇلى اقىننىڭ ءسوز ونەرىندەگى كوركەمدىك قۋاتىن، فيلوسوفياداعى دانالىق دۇنيەتانىمىن دارالاپ كورسەتەتىن كلاسسيكالىق ستيلدە جازىلعان پروزالىق شىعارماسى. جالپى سانى قىرىق بەس بولەك شىعارمادان تۇراتىن ابايدىڭ قارا سوزدەرى تاقىرىبى جاعىنان ءبىر باعىتتا جازىلماعان، ءار الۋان. ونىڭ التى - جەتى ۇلگىسى قىسقا بولسا، قايسىبىرەۋى مازمۇن، تاقىرىپ جاعىنان وزگەشەلەۋ، اۋقىمدى بولىپ كەلەدى. اباي ءوزىنىڭ قارا سوزدەرىندە شىعارمانىڭ اجارىنا عانا نازار اۋدارىپ قويماي، ونىڭ تەرەڭدىگىنە، لوگيكالىق مانىنە زور سالعان.
ءسويتىپ كوركەمدىك شەبەرلىك پەن عىلىمي زەردەلىك ارقىلى كوركەمدىك سانا مەن فيلوسوفيالىق سانانى ۇشتاستىرادى. ابايدىڭ قارا سوزدەرىندەگى گۋمانيستىك، اعارتۋشىلىق، الەۋمەتتىك ويلارى ءدىن تۋرالى پىكىرلەرىمەن بىرىگىپ، تۇتاس ءبىر قازاق حالقىنىڭ فيلوسوفيالىق كونسەپسياسىن قۇرايدى. ابايدىڭ قارا سوزدەرى سونداي - اق جالپى ادامزات بالاسىنا ورتاق اسىل سوزگە اينالدى. ونىڭ قارا سوزدەرىنىڭ بىرنەشەۋى ەڭ العاش 1918 ج. سەمەيدە شىققان "اباي" جۋرنالىندا جارىق كوردى. كەيىننەن، ابايدىڭ قارا سوزدەرى ورىس، جۇڭگو، فرانسۋز، ت. ب. كوپتەگەن الەم تىلدەرىنە اۋدارىلدى.

- ستۋدەنتتەر وزدەرى بىلەتىن قارا سوزدەرىن جاتقا وقىپ، تۇسىندىرەدى
8. اباي – سازگەر
 “كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر”
 “قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار”
 “كوزىمنىڭ قاراسى”
 “جەلسىز تۇندە جارىق اي”
 “ايتتىم سالەم قالامقاس”
 «سەگىز اياق»
- اندەرىنەن ءۇزىندى ايتۋ
9. اباي تۋرالى بەينەفيلم، ەسكەرتكىشتەرى تۋرالى. اباي تۋرالى اقىن - جازۋشىلاردىڭ ايتقان قاناتتى سوزدەرى
10.“توپتاستىرۋ” ستراتەگياسى.«اباي كىم؟» - ۇلى اقىن، جازۋشى، اعارتۋشى، اۋدارماشى، بولىس، عالىم، دانا، سازگەر، فيلوسوف. ستۋدەنتتەر ءوز ويلارىن تاقتاعا جازادى.

11. بەكىتۋ. تەست تاپسىرمالارى
1 - نۇسقا
1. اباي قۇنانبايەۆتىڭ تۋعان جەرىن بەلگىلەڭىز.
ا) شىعىس قازاقستان وبلىسى، اياگوز اۋدانى، اق جايلاۋ ءوڭىرى؛
ۆ) شىعىس قازاقستان وبلىسى، شىڭعىستاۋ باۋىرىنداعى قاسقابۇلاقتا؛*
س) اقمولا وبلىسىنداعى قوسكول دەگەن جەردە؛
د) اقمولا وبلىسى، ايگىلى بۋراباي كولى؛
ە) قوستاناي وبلىسى، قۇسمۇرىن بەكەتىندە.
2. قۇنانباي ابايدى نەشە جاسىندا سەمەيگە وقۋعا جىبەردى؟
اباي قۇنانبايەۆ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنان وتكەندى قايتالاۋ جۇكتەۋ
اباي قۇنانبايەۆ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنان وتكەندى قايتالاۋ سلايد جۇكتەۋ