InfoHub Logo

شەرحان مۇرتازانىڭ شىعارماشىلىق جولعا كەلۋى ءوزى دۇنيەگە كەلگەن اشارشىلىق جىلدارمەن، باسىنا تۇسكەن قيىنشىلقپەن، بالالىق شاقتىڭ اششى ءدامىن سەزىپ، ەرتە ەسەيۋىمەن بايلانىسى جوق دەسەك – وتىرىك. جازۋشى زەينوللا قابدولوۆ ايتپاقشى: "ءار اۆتوردىڭ تۋىندىسىندا قوزعالاتىن تاقىرىپ پەن يدەيا – ادەبي شىعارمانىڭ مازمۇنى. ال ادەبي شىعارما مازمۇندى بولۋ ءۇشىن، ادەبيەتشىنىڭ ءومىرىنىڭ ءوزى مازمۇندى بولۋ قاجەت". 

«اي مەن ايشانى» قولعا العاندا كوزگە بالا شەرحاندى ەلەستەتەتىنىمىز ءسوزسىز. شەراعانىڭ كىتابىن ەمەس، كىشكەنتايىنان زامانىنىڭ قاسىرەتىن كورىپ، ازابىنا كونگەن بارسحاننىڭ اڭگىمەسىن وقىعانداي اسەر ەتەدى. بارسحان ءوز اڭگىمەسىندە قيىندىققا شىداعان اناسىنا دەگەن ماحابباتىن، العىسىن ايتىپ عانا قويمادى. ول ايشانىڭ ايتاتىن ەرتەگى، اڭىزدارى ارقىلى ءار ۋاقىتتا وزەكتى تاريحي تاقىرىپتاردى كوتەردى. 

كوك ءبورى — ەجەلگى تۇركى حالىقتارىنىڭ كيەلى جانۋارى. قازاق حالقى قازىرگى كۇنگە دەيىن ەرجۇرەك، باتىل جىگىتتەردى بورىگە تەڭەيدى. كوركەم شىعارمالاردا قاسقىردىڭ بەينەسى ءارتۇرلى كەيىپتە كورىنىس تابادى. 

شەرحان مۇرتازا “اي مەن ايشاسىنىڭ” ءبىر بولىمىندە قاسقىر مەن ادامنىڭ ايىرماشىلىعىن ايتادى: «قاسقىر زاتىن ادامدار جەك كورەدى. كوبى قورقادى، تىپتەن ءبارى قورقادى. مالىن جەپ قويادى، سودان وشتەسەدى. ال – ادام مال جەمەي مە؟ جەيدى. ونى ەشكىم كىنالامايدى. قاسقىردىڭ ادمنان وزگەشەلىگى – ادام ءبارىن جەي بەرەدى. ءشوپ-شالامدى دا ازىق قىلادى. ءتىپتى باقا-شايان جەيتىن ەل دە بار. ال، قاسقىر ءشوپ جەمەيدى. تەك ەمدىك ءۇشىن بولماسا، ءشوپ اتاۋلىنى اۋزىنا المايدى. قاسقىر تەك ەتپەن قورەكتەنەدى. سۋ ىشەدى. اراق ىشپەيدى. ول قۇدايدان شەكەر مەن بال سۇراپ جاتقان جوق. ونىڭ ءبارى – ادامنىڭ ەرمەگى. قاسقىر ادامدار سياقتى تويىمسىز ەمەس. ءبورى بالاسىن جۇرت: «قوماعاي» دەپ عايباتتايدى. قوماعايلىق الدىمەن ادامعا ءتان. قۇداي سولاي جاراتتى. وعان ءبورى بالاسى كىنالى مە؟ امال جوق، ەت كەرەك، ەتتەن باسقا قورەگى جوق». جازۋشى وسىلايشا ادامداردىڭ تويىمسىزدىعىن اشكەرەلەپ، قاسيەتتى كيەمىزدى كوپتىڭ جالاسىنان اقتايدى. وسكەلەڭ ۇرپاققا، كەيىنگى وقىرمانعا قازاقتار ءۇشىن ءبورىنىڭ بيىكتىگىن كورسەتەدى. 

شەراعانىڭ بۇل ويىن مۇحتار اۋەزوۆ شىعارماسىنىڭ جەلىسىمىن تۇسىرىلگەن “كوكسەرەك” فيلمىمەن دە بايلانىستىرۋعا بولادى. كوكسەرەك قانىنا تارتىپ اشۋلى بولعان جوق. احانعۇل اشىندىردى. ول قۇرماشپەن، لاقپەن، اۋىل يتتەرىمەن دە تاتۋ بولعىسى كەلدى. ءبىراق وعان مۇنداي مۇرشا بەرمەدى. اقىرى كەتۋگە ءماجبۇر ەتتى. ول ورالىپ، قۇرماشقا تاپ بەردى. بۇل جەردە دە قاسقىردى كىنالى دەي المايمىز. سەبەبى قۇداي سولاي جاراتتى. ال ادام بالاسىندا باسقا تىرشىلىك يەسىنە بەرىلمەگەن اقىل-وي بار. دەمەك، ادام وزىنە بەرىلگەن ارتىقشىلىقپەن وزگە تىرشىلىك يەسىن باسقارا الادى. مىسالى، ورالحان بوكەيدىڭ “قار قىزىندا” ءبىر توپ قاسقىر قىستىڭ قاق ورتاسىندا دالادا قالعان ءۇش جىگىتكە قاراي تاپ بەرەدى. ءبىراق جىگىتتەر امالىن تاۋىپ، جىرتقىشقا جەم بولمايدى. مىنە، وسىلايشا توتەمدىك جانۋارىمىز وزىنە ءتان قاسيەتتەرىمەن  ادەبيەتىمىزدەن ورىن الادى. اۆتورلاردىڭ تۇپكى ويى ادامنىڭ جانۋاردان ارتىقشىلىعىن كورسەتۋگە باعىتتالعانمەن، ەرەكشە وي يەلەرىنىڭ بۇل تۋرالى ويلانبايتىنىن كورسەتەدى.

شەرحان مۇرتازا اناسىنا ارنالعان “ەسكەرتكىشىندە” تەك زامانىنىڭ اۋىرتپاشىلىعىن ايتىپ عانا قويماي، ۇلتىمىزعا، تاريحىمىزعا، جاراتىلىسىمىزعا قاتىستى ماسەلەلردى كوتەردى. ونىڭ كىتابىندا ادامداردىڭ كوكەيىن تەسىپ جۇرگەن كوپ سۇراقتىڭ جاۋابىن تابۋعا بولادى. 
       
جۇلدىز جامەنكينا

---