ادەپتىلىك - ادەمىلىك
ادەپتىلىك - ادەمىلىك
ماقساتى: وقۋشىلاردى ادەپ پەن سىپايىلىق ارقىلى جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا، سيقىرلى سوزدەردى قولدانۋ ارقىلى ادەپتىلىككە تاربيەلەۋ. ادەپتىلىكتىڭ ءوزى ادەمىلىك ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ. ادام بويىنداعى ۇنامدى - ۇنامسىز قىلىقتاردى اجىراتا وتىرىپ، ادەپ الىپپەسىن جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بويلارىنا دارىتۋ، تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
ءمۇعالىم: ءبىزدىڭ بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىز "ادەپتىلىك - ادەمىلىك"دەپ اتالادى. ول سارا الپىس قىزى نازاربايەۆانىڭ "ءوزىڭدى تانۋ" باعدارلاماسى نەگىزىندە وتەدى.
"سەن قانداي بالاسىڭ؟" سۋرەتى ىلىنەدى.
- جاقسى بولۋ - وزىڭنەنن
جامان بولۋ - وزىڭنەن.
ءوزىڭدى ءوزىڭ ايا دا
وزىڭنەن ۇيرەن وزىڭنەن.
- جاقسىلىق كورسەڭ بىرەۋدەن،
"مەن قاندايمىن؟" - دەپ ويلا
جاماندىق كورسەڭ بىرەۋدەن،
"مەن قاندايمىن؟"- دەپ تاعى ويلا.
- ءوزىڭدى - ءوزىڭ قولعا ال
ءوزىڭسىڭ اقىل - ايناسى.
تيەدى ساعان ءمانى بار
"ءوزىڭدى تانۋ" پايداسى.
- ءتاۋىر كيىم، ءتاۋىر اس
بەرە مە ءتاۋىر تاربيە.
تاربيەلى ۇل - قىزدىڭ
اتا - اناسى اۋليە.
- ءوزىڭدى - ءوزىڭ تانى دا
تاعى دا ويلان، تاعى دا.
قانداي بوپ ءوسىپ كەلەسىڭ
قازاقتاي ەلدىڭ باعىنا؟
م: - بالالار، الدىمەن "ادەپتى"سوزىنە جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك. ادەپتى بالا قانداي بالا دەپ ويلايسىڭدار؟
و: - ادەپتى بالا اتا - اناسىنا سۇيىكتى بولادى.
- ادەپتى بالا ۇلكەندەردى سىيلايدى.
- ادەپتى بالا كىشىلەرگە، قارتتارعا، مۇگەدەكتەرگە كومەكتەسەدى.
- مەكتەپتە الىسپاۋ، جۇگىرمەۋ دە ادەپتىلىك.
- جامان ءسوز ايتپاۋ، جامان ادەتتەن قاشىق بولۋ - ادەپ.
- سالەمدەسىپ ءجۇرۋ، جاقسى سوزدەر ايتۋ دا - ادەپتىلىك.
م:- ولاي بولسا، سول سالەمدەسۋ تۋرالى ءسوز قوزعايىق. ادەپتى بالانىڭ تاربيەسى - سالەمىنەن - اق كورىنىپ تۇرادى. حالقىمىز ەجەلدەن - اق سالەمدەسۋگە ەرەكشە ءمان بەرگەن. اڭگىمەنى امانداسۋدان، ەسەن - ساۋلىق سۇراسۋدان باستاعان. سالەمى ءتۇزۋ بالاعا ۇلكەندەر ريزا بولىپ، باتاسىن بەرەدى. ال ۇلكەننەن باتا العان بالا ادەپتى بولادى.
سالەم - ءسوزدىڭ اناسى.
م: - قالاي امانداسۋ كەرەك؟
و:- اسسالاۋماعالەيكۇم
- ۋاعالايكۇماسسالام (ەكى وقۋشى ءبىرى - اتا، ءبىرى بالا بولىپ كورسەتەدى.)
"كورشى اتام"م. جامانبالينوۆتىڭ ولەڭى تىڭدالادى.
م:- بالالار،"اسسالاۋماعالەيكۇم"،"ۋاعالايكۇماسسالام" سوزدەرىنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
و:- اسسالاۋماعالەيكۇم - "اللانىڭ نۇرى جاۋسىن"
ۋاعالايكۇماسسالام - "وزىڭىزگە دە سونى تىلەيمىن"دەگەندى بىلدىرەدى.
م:- تاعى قالاي امانداسۋعا بولادى؟
و:- حالقىمىز قول الىسىپ امانداسۋعا ەرەكشە كوڭىل بولگەن. اتا - انام مەنى كىشكەنتايىمنان "اعاڭا قولىڭدى بەرىپ امانداس"،"كوكەڭنىڭ قولىن ال" دەپ ۇيرەتتى. سولاي ىستەپ ءجۇرمىن.
و:- ناۋرىز مەرەكەسى كەزىندە ءتوس قاعىستىرىپ امانداسادى.(ەكى وقۋشى كورسەتەدى).
و:- اجە، اپالارمەن "سالاماتسىز با؟"،"سالەم بەردىك"،"ەسەنسىز بە؟"دەپ امانداسامىز.
م:- سالەمگە بايلانىستى تاعى قانداي سوزدەر بىلەسىڭدەر؟
و:- قازاق سالتىندا تاۋلىكتىڭ مەزگىلىنە قاراي "قايىرلى تاڭ"،"قايىرلى كۇن"،"كەش جارىق" دەپ تە امانداسادى.
م:- ال، بالالار، كىم ءبىرىنشى بولىپ امانداسۋى كەرەك؟
و:- كىشى ادام ۇلكەن اداممەن، ەر بالا قىزدارمەن ءبىرىنشى بولىپ امانداسادى.
م:- ۇيگە نەمەسە كلاسقا كىرگەن ادام وتىرعاندارمەن ءبىرىنشى بولىپ امانداسادى، ال كەتىپ بارا جاتقاندا قالعاندارمەن دە ءبىرىنشى بولىپ قوشتاسادى.
م:- قانداي جاعدايدا تۇرىپ امانداسادى؟
و:- ادەپتىلىكتىڭ ءبىر بەلگىسى - ورنىڭنان تۇرىپ امانداسۋ. ءبىز اپايلارىمىزبەن، اتا - انالارىمىزبەن كلاسقا كەلسە، تۇرىپ امانداسامىز. قوشتاسقاندا دا تۇرىپ قوشتاسامىز.
م:- امانداسۋ كەزىندەگى ساقتالۋعا ءتيىستى ەرەجەلەردى بىلەسىڭدەر مە؟
و:- سالەمدەسكەندە داۋىستى كوتەرمەي، جىلى شىرايمەن، دوستىق پەيىل تانىتۋ - سالەمدەسۋدىڭ باستى شارتى.
ماقساتى: وقۋشىلاردى ادەپ پەن سىپايىلىق ارقىلى جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا، سيقىرلى سوزدەردى قولدانۋ ارقىلى ادەپتىلىككە تاربيەلەۋ. ادەپتىلىكتىڭ ءوزى ادەمىلىك ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ. ادام بويىنداعى ۇنامدى - ۇنامسىز قىلىقتاردى اجىراتا وتىرىپ، ادەپ الىپپەسىن جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بويلارىنا دارىتۋ، تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
ءمۇعالىم: ءبىزدىڭ بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىز "ادەپتىلىك - ادەمىلىك"دەپ اتالادى. ول سارا الپىس قىزى نازاربايەۆانىڭ "ءوزىڭدى تانۋ" باعدارلاماسى نەگىزىندە وتەدى.
"سەن قانداي بالاسىڭ؟" سۋرەتى ىلىنەدى.
- جاقسى بولۋ - وزىڭنەنن
جامان بولۋ - وزىڭنەن.
ءوزىڭدى ءوزىڭ ايا دا
وزىڭنەن ۇيرەن وزىڭنەن.
- جاقسىلىق كورسەڭ بىرەۋدەن،
"مەن قاندايمىن؟" - دەپ ويلا
جاماندىق كورسەڭ بىرەۋدەن،
"مەن قاندايمىن؟"- دەپ تاعى ويلا.
- ءوزىڭدى - ءوزىڭ قولعا ال
ءوزىڭسىڭ اقىل - ايناسى.
تيەدى ساعان ءمانى بار
"ءوزىڭدى تانۋ" پايداسى.
- ءتاۋىر كيىم، ءتاۋىر اس
بەرە مە ءتاۋىر تاربيە.
تاربيەلى ۇل - قىزدىڭ
اتا - اناسى اۋليە.
- ءوزىڭدى - ءوزىڭ تانى دا
تاعى دا ويلان، تاعى دا.
قانداي بوپ ءوسىپ كەلەسىڭ
قازاقتاي ەلدىڭ باعىنا؟
م: - بالالار، الدىمەن "ادەپتى"سوزىنە جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك. ادەپتى بالا قانداي بالا دەپ ويلايسىڭدار؟
و: - ادەپتى بالا اتا - اناسىنا سۇيىكتى بولادى.
- ادەپتى بالا ۇلكەندەردى سىيلايدى.
- ادەپتى بالا كىشىلەرگە، قارتتارعا، مۇگەدەكتەرگە كومەكتەسەدى.
- مەكتەپتە الىسپاۋ، جۇگىرمەۋ دە ادەپتىلىك.
- جامان ءسوز ايتپاۋ، جامان ادەتتەن قاشىق بولۋ - ادەپ.
- سالەمدەسىپ ءجۇرۋ، جاقسى سوزدەر ايتۋ دا - ادەپتىلىك.
م:- ولاي بولسا، سول سالەمدەسۋ تۋرالى ءسوز قوزعايىق. ادەپتى بالانىڭ تاربيەسى - سالەمىنەن - اق كورىنىپ تۇرادى. حالقىمىز ەجەلدەن - اق سالەمدەسۋگە ەرەكشە ءمان بەرگەن. اڭگىمەنى امانداسۋدان، ەسەن - ساۋلىق سۇراسۋدان باستاعان. سالەمى ءتۇزۋ بالاعا ۇلكەندەر ريزا بولىپ، باتاسىن بەرەدى. ال ۇلكەننەن باتا العان بالا ادەپتى بولادى.
سالەم - ءسوزدىڭ اناسى.
م: - قالاي امانداسۋ كەرەك؟
و:- اسسالاۋماعالەيكۇم
- ۋاعالايكۇماسسالام (ەكى وقۋشى ءبىرى - اتا، ءبىرى بالا بولىپ كورسەتەدى.)
"كورشى اتام"م. جامانبالينوۆتىڭ ولەڭى تىڭدالادى.
م:- بالالار،"اسسالاۋماعالەيكۇم"،"ۋاعالايكۇماسسالام" سوزدەرىنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
و:- اسسالاۋماعالەيكۇم - "اللانىڭ نۇرى جاۋسىن"
ۋاعالايكۇماسسالام - "وزىڭىزگە دە سونى تىلەيمىن"دەگەندى بىلدىرەدى.
م:- تاعى قالاي امانداسۋعا بولادى؟
و:- حالقىمىز قول الىسىپ امانداسۋعا ەرەكشە كوڭىل بولگەن. اتا - انام مەنى كىشكەنتايىمنان "اعاڭا قولىڭدى بەرىپ امانداس"،"كوكەڭنىڭ قولىن ال" دەپ ۇيرەتتى. سولاي ىستەپ ءجۇرمىن.
و:- ناۋرىز مەرەكەسى كەزىندە ءتوس قاعىستىرىپ امانداسادى.(ەكى وقۋشى كورسەتەدى).
و:- اجە، اپالارمەن "سالاماتسىز با؟"،"سالەم بەردىك"،"ەسەنسىز بە؟"دەپ امانداسامىز.
م:- سالەمگە بايلانىستى تاعى قانداي سوزدەر بىلەسىڭدەر؟
و:- قازاق سالتىندا تاۋلىكتىڭ مەزگىلىنە قاراي "قايىرلى تاڭ"،"قايىرلى كۇن"،"كەش جارىق" دەپ تە امانداسادى.
م:- ال، بالالار، كىم ءبىرىنشى بولىپ امانداسۋى كەرەك؟
و:- كىشى ادام ۇلكەن اداممەن، ەر بالا قىزدارمەن ءبىرىنشى بولىپ امانداسادى.
م:- ۇيگە نەمەسە كلاسقا كىرگەن ادام وتىرعاندارمەن ءبىرىنشى بولىپ امانداسادى، ال كەتىپ بارا جاتقاندا قالعاندارمەن دە ءبىرىنشى بولىپ قوشتاسادى.
م:- قانداي جاعدايدا تۇرىپ امانداسادى؟
و:- ادەپتىلىكتىڭ ءبىر بەلگىسى - ورنىڭنان تۇرىپ امانداسۋ. ءبىز اپايلارىمىزبەن، اتا - انالارىمىزبەن كلاسقا كەلسە، تۇرىپ امانداسامىز. قوشتاسقاندا دا تۇرىپ قوشتاسامىز.
م:- امانداسۋ كەزىندەگى ساقتالۋعا ءتيىستى ەرەجەلەردى بىلەسىڭدەر مە؟
و:- سالەمدەسكەندە داۋىستى كوتەرمەي، جىلى شىرايمەن، دوستىق پەيىل تانىتۋ - سالەمدەسۋدىڭ باستى شارتى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
