امانگەلدى سادانوۆ: قاپتاعان اكادەميالار اكادەميك دەگەن اتتى كىرلەتىپ ءبىتىردى
جاقىندا كورشى ەلدىڭ پرەزيدەنتى عىلىم اكادەمياسىنا مۇشەلىككە وتكەن، شەنەۋىنىكتىك قىزمەت پەن عالىمدىقتى قاتار الىپ جۇرگەندەردى ابدەن سوگىپ، ءتىپتى اتقارۋشى بيلىكتەگى كەيبىر جوعارى لاۋازىمدى «عالىمداردى» قىزمەتىنەن بوساتتى.
ەگەر جەمقورلىق پەن پاراقورلىقتى، وزىنەن جوعارى ينستانسياعا جاقسى كورىنۋ ءۇشىن جۇگىرىستى ىسىرىپ قويىپ، كلاسسيكالىق تۇرعىدان الىپ قاراساق، شەنەۋنىكتىڭ عىلىممەن اينالىسۋعا ۋاقىتى بولماۋى كەرەك. قانشاما ماتەريال وقۋ ءوز الدىنا، ونى قورىتۋ، سالىستىرۋ، زەرتتەۋ جۇرگىزۋ... بىزدە ءقازىر كانديدات جانە دوكتورلىق دەگەن دارەجە بەرىلمەيدى، ماگيستر جانە phD دوكتورى. سونىمەن بىرگە ونداي اتاقتاردى الۋ ءۇشىن سىرتتاي وقۋ دەگەن جارامايدى. ۇزدىكسىز وقۋ تالابى قويىلعان. سودان بەرى عىلىم كانديداتى، عىلىم دوكتورى دەگەن اتاققا قاتتى قىزىعىپ، سونى الۋ ءۇشىن جانتالاساتىن شەنەۋنىكتەر، باسقا دا نەگىزگى ماماندىعى بارلار ازايعان. ءبىراق بۇل اتاققۇمارلىق كەسەلگە شالدىققانداردىڭ اتاعى كەسەل بولۋدان قالدى دەگەن ءسوز ەمەس.
«كانديدات بولۋى مۇمكىن، دوكتور بولۋى مۇمكىن، بولدى دا. ءبىراق عىلىمعا ەنگىزگەن جاڭالىعى بار ما؟ جاڭالىقتى اشۋ ءۇشىن دە ۋاقىت كەرەك. مەيلى قوعامدىق عىلىمدار بولا قويسىن، ول ءۇشىن كىتاپحانالاردا وتىرۋ كەرەك. وعان مينيستر، ءمينيستردىڭ ورىنباسارى، دەپارتامەنت ديرەكتورلارىنىڭ ۋاقىتى بار ما؟ نە قاجەتى بار؟ ەشقانداي! تەك اتاق ءۇشىن. شەنەۋنىكتىك باسقارۋ دەگەن دە تەرەڭ ءبىلىمدى قاجەت ەتەدى. ول جەردە وي-ورەڭدى تەرەڭدەتەتىن مۇمكىندىك بار. سول سالامەن كەتسە دە، جەتىپ جاتىر»، - دەيدى بيلوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور امانگەلدى سادانوۆ.
امانگەلدى سادانوۆ كۇرىش ءوسىرۋ القاپتارىندا توپىراقتىڭ قۇنارلىلىعىن ارتتىرۋ، قاراشىرىكتىڭ بيولوگيالىق ءتۇزىلۋى مەن ىدىراۋ مەحانيزمدەرىن زەرتتەگەن عالىم. زەرتتەۋ ناتيجەلەرى قىزىلوردا وبلىسى، جاڭاقورعان اۋدانى «تۇگىسكەن» جانە «زاداريا» كەڭشارلارىنىڭ ەگىستىكتەرىندە جۇرگىزىلىپ، مول ءونىم جينالعان. ول ەندى قاپتاعان اكادەميالار اكادەميك دەگەن اتتى كىرلەتىپ ءبىتىردى دەيدى.
«بىزدەگى عىلىم اكادەميالارى 20-عا جۋىق. مىسالى، ۇلتتىق اكادەميا بار، ينجەنەرلىك، اۋىل شارۋاشىلىعى تاعى باسقا اكادەميالار بار. كوپ. كانديداتتىعى بولسا، وتكىزىپ جاتىر. كوررەسپوندەنت-مۇشە ەتىپ. اقشاعا ساتۋى مۇمكىن بە؟ ەندى مەن ساتتى، ساتپادى دەپ ايتا المايمىن. /كۇلەدى/ ءار ءتۇرلى ايتىلادى. ءبىراق سونىڭ ءوزى دۇرىس نارسە ەمەس»، - دەيدى بيلوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور امانگەلدى سادانوۆ.
جوعارى وقۋ ورىندارى قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى راحمان الشانوۆ، ماسەلەنىڭ مىناداي قىرىنا توقتالدى. مىقتى ماماندار بار. ءبىراق ولاردىڭ ەشقانداي عىلىمي اتاعى جوق. ولار عىلىمي اتاق الۋعا قۇشتار دا ەمەس. الايدا سولاردان ءتالىم الۋعا تىرىسۋ كەرەك دەيدى.
«كەيبىر باس ينجەنەرلەر بار، اتاق جوق، ءبىراق ودان ارتىق مامان جوق. مىسالى، شاردينوۆ احمەتجان دەگەن ينجەنەر بار، كوپىر سالادى. ونىڭ كۇن-تۇنى ساباق بەرەتىن ۋاقىتى دا جوق. ساباق بەرگىسى دە جوق. ءبىراق وسى سالاداعى مامانداردى تىڭداۋىمىز كەرەك. استاناداعى ەكسپو-دا كوپىر تارىزدەس كونستۋكسيا قۇلاپ قويدى عوي، سوندا ول "ونى كوپىر سالاتىن ادام سالۋى كەرەك ەدى" دەدى»، - دەيدى جوو قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى راحمان الشانوۆ.
1946 جىلى كۇزدىڭ باسىندا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ۆياچەسلاۆ مولوتوۆ كسرو عىلىم اكادەمياسىنىڭ قۇرمەتتى مۇشەسى بولىپ سايلانادى. جەلتوقسان ايىندا ستالين مولوتوۆقا جازادى – «مەن، سەنىڭ ۆاۆيلوۆتىڭ اتىنا جازعان تەلەگرامماڭا تاڭعالدىم... سەن قۇرمەتتى مۇشە بولعانىڭا شىنىمەن دە شاتتاناسىڭ با؟ «ءسىزدىڭ مولوتوۆ» دەپ قول قويعانىڭىز نەنى بىلدىرەدى؟ وسىنداي ەكىنشى كەزەكتەگى ىسكە سونشا ەلجىرەيسىڭ دەپ ويلاماپپىن...». مولوتوۆ جاۋابىندا «...مەن اقىماقتىق ىستەپپىن. قۇرمەتتى مۇشە بولۋ مەنى ەشقانداي دا شاتتىققا بولەمەيدى. ەگەر مەنى سايلاماعاندا ءوزىمدى جاقسىراق سەزىنەر ەدىم. تەلەگرامما ءۇشىن راحمەت. مولوتوۆ» دەگەنىن «گازەتا. رۋ» پورتالى كەلتىرەدى. جەرگىلىكتى جەردەگى رەسمي اتاقتىڭ ماعىناسىزدىعىن تۇسىنەتىن ۋاقىتقا كوپ قالعان جوق دەپ ويلايمىن. ىلعي تارتىس، دومالاق ارىز، بىرەۋگە ايتقىزۋ... «شىرعالاڭمەن» بەرىلەتىن اتاقتار ءداۋىرى اياقتالاتىنى انىق. اينالاڭدى، الەمدى مويىنداتۋ امبيسياسى دا، جولى دا مۇلدەم باسقا ەكەنىن بىلەتىن ۇرپاق ءوسىپ كەلەدى.
استانا ارناسى
You Might Also Like
-
ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قورىتىندىسىنا سايكەس، بۇگىندە ءۇشتىلدى ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى اياسىندا اعىلشىن ءتىلى كۋرستارىنا قاتىسىپ جۇرگەن وقىتۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى وزگە تىلدە ساباق بەرۋگە ءال...
