اقىل ازابى
ا. س. گريبوەدوۆتەن
ولەڭمەن جازىلعان ءتورت پەردەلى كومەديا
قاتىناسۋشىلار
پاۆەل افاناسيەۆيچ فامۋسوۆ، — قازىنا مەكەمەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى.
سوفيا پاۆلوۆنا — ونىڭ قىزى.
ليزانكا — داياشى ايەل.
الەكسەي ستەپانوۆيچ مولچانين — فامۋسوۆتىڭ سەكرەتارى، سونىڭ ۇيىندە تۇرادى. الەكساندر اندرەيەۆيچ چاسكيي. پولكوۆنيكسكالوزۋب، سەرگەي سەرگەيەۆيچ.
ناتاليا دميترييەۆنا — جاس ايەل. پلاتون ميحايلوۆيچ — ونىڭ كۇيەۋى.
كنياز تۋگوۋحوۆسكيي جانە كنياگينيا — ونىڭ ايەلى، التى قىزى بار.
گرافينيا-كەمپىر گرافينيا — نەمەرەسى
انتون انتونوۆيچ زاگورەسكيي حلەستوۆا — كەمپىر.
فامۋسوۆتىڭ قايىنبيكەسى.
گ. ن.
گ.د.
رەپەتيلوۆ.
پەترۋشكا جانە اڭگىمەگە الدەنەشە رەت قاتىناساتىن قىزمەتكەرلەر. ءارتۇرلى كوپ قوناقتار جانە ولار قايتاردا كورىنەتىن مالايلار. فامۋسوۆتىڭ وفيسيانتتارى.
وقيعا موسكۆادا، فامۋسوۆتىڭ ۇيىندە بولادى.
ءبىرىنشى پەردە
ءبىرىنشى كورىنىس
قوناق بولمە، توردە ۇلكەن ساعات. وڭ جاقتا سوفيانىڭ ۇيىقتايتىن بولمەسىنىڭ ەسىگى، سول بولمەدەن فورتەپيانو مەن فلەيكا ءۇنى ەستىلىپ بارىپ باسىلادى. ليزانكا بولمەنىڭ ورتاسىنداعى كرەسلوعا سۇيەنىپ ۇيىقتاپ وتىر. (ەرتەڭگىلىك، كۇن ساۋلەسى ءسال عانا شاشىراپ كەلەدى).
ليزانكا
(كەنەت ويانا كەتىپ، ورىندىقتان تۇرىپ، جان-جاعىنا
قارايدى.)
تاڭ ساز بەردى! اح! ءتۇن قالاي ءوتتى تەز!
كەشە ۇيىقتايىن دەپ ەم: ۇلىقسات بەرمەدى.
«دوسىمىزدى كۇتەمىز». — كىرپىك قاقپا، ىلمە كوز،
ورىندىقتان قۇلاعانشا ۇيىقتاما دەپ ەدى.
جاڭا عانا كوزىم ءىلىنىپ ەدى،
تاڭ دا اتىپتى!.. ايتايىنشى ولارعا.
(سوفيانىڭ ەسىگىن قاعادى.)
مىرزالار، —
ءاي، سوفيا پاۆلوۆنا، ماسقارا!
تاڭعا جەتتى اڭگىمەڭىز ءوزارا.
كەرەڭسىز بە؟ الەكسەي ستەپانىچ!
بيكەش!..
وزدەرى قورقىنىشتى ەلەر ەمەس!
(ەسىكتەن اۋلاق كەتەدى.)
ال، شاقىرۋسىز كەلگەن ءسىز قوناق،
ۇستىڭىزگە اكەي كىرىپ كەلسە نە بولماق؟
بوي جەتكەن عاشىق قىزعا ءسىز
قىزمەت قىپ جاعىپ كورىڭىز!
(تاعى، دا ەسىككە بارادى.)
تاراڭىزدار. تاڭ اتتى عوي!
— نە دەيسىز؟
سوفيانىڭ داۋىسى: ساعات نە بولدى؟
ليزانكا ءۇي ءىشى تۇگەل وياندى.
سوفيا (ءوز بولمەسىنەن) ساعات نەشە؟
ليزانكا جەتى، سەگىز، توعىز،
سوفيا (ءوز بولمەسىنەن) — قاتە، جالعان.
ليزانكا (ەسىكتەن اۋلاق كەتىپ.)
اھ! عاشىقتىعى قۇرعىر-اي!
ەستىسە دە، ۇققىلارى كەلمەيدى مۇلدە،
تەرەزە قاقپاعىن اشسام با ەكەن الدە؟ —
كوپ بولسا ۇرسار، — لاجىم جوق وياتايىن،
ساعاتتى العا جىلجىتايىن،
سىڭعىرلاتىپ ويناتايىن.
(ورىندىققا شىعىپ، ساعاتتىڭ ءتىلىن جىلجىتادى، ساعات قوڭىراۋ سوعىپ، اندەتە باستايدى)
ەكىنشى كورىنىس
ليزا
اھ! بارين!
فامۋسوۆ
يا، بارين.
(ساعاتتىڭ مۋزىكاسىن توقتاتادى.)
ءاي، شولجىڭ قىز، سەن بە ەدىڭ،
باسە، تۇسىنە الماي، بۇل نە سۇمدىق دەپ ەدىم.
بىرەسە فلەيتا، بىرەسە فورتەپيانو كۇيى ەستىلەدى،
باسە، سوفيا دەيىن دەسەم — تىم ەرتەرەك..
ل ي ز ا
جو-جوق، تاقسىر، مەن... انشەيىن بايقاماستان...
فامۋسوۆ
مىنە، وسى بايقاماستان دەگەندەرىڭ استى باستان،
بۇل تەگىن بولماس.
(قىزعا تايانىپ، قىلجاقتاي باستايدى.)
وي، سيقىر، شولجىڭ قىز.
ل ي ز ا
ءسىز شولجىڭ، وزىڭىزگە لايىق پا وسىنىڭ!
فامۋسوۆ
ءتۇرى ۇياڭ، ءتىلى سۋماڭ
ءبىر جەلقاباز ۇشىپ قونعان.
ل ي ز ا
جىبەرىڭىز، جەل قابىزدان دا ءارىسىز.
ويلاڭىزشى، ءسىز ءوزىڭىز كارىسىز!..
ف ا م ۋ س و ۆ
سولاي دا شىعار.
ليزا
ەگەر، بىرەۋ كەلىپ قالسا، جالتارماقپىز قاي جاققا؟
فامۋسوۆ
كىم كەلۋشى ەدى،
سوفيا ۇيقتاپ جاتقان جوق پا؟
ل ي ز ا
جاڭا عانا كوزى ءىلىندى.
فامۋسوۆ جاڭا عانا! ال، تۇندە نە ءبىتىردى؟
ليزا
ءتۇنى بويى كىتاپ وقىپ وتىردى.
فامۋسوۆ
كوردىڭ بە ونىڭ ىستەپ جۇرگەن ءىسى نە ءتۇرلى! ەسىكتى جاۋىپ الىپ، ۇنەمى داۋىستاپ فرانسۋزشا وقيدى.
فامۋسوۆ
سەن وعان ايت، وقيمىن دەپ كوز بۇزۋعا بولماس،
وقىپ ونشا جەتىسە قويماس.
ونىڭ فرانسۋز كىتاپتارى ۇيقىسىن اشادى،
ورىس كىتابىن وقىسام-اق، مەنى ۇيقى باسادى.
ل ي ز ا
تۇرعان سوڭ وعان ايتارمىن،
جۇرە بەرسەڭىز قايتەدى،
وياتىپ الارسىز دەپ قورقامىن.
فامۋسوۆ
قالايشا وياتام؟
ءوزىڭ ساعاتتى بۇراپ ويناتاسىڭ دا
بۇكىل كوشەنى كوتەرەسىڭ باسىڭا.
ل ي ز ا (قاتتى ايقايلاپ)
ءجا، جەتتى عوي!
فامۋسوۆ (ونىڭ اۋزىن جاۋىپ)
قويساڭشى، نەگە سونشا باقىردىڭ،
الدە، سەنىڭ اۋىسقان با اقىلىڭ؟
سونىڭىز شىعاما دەپ قورقام بىردەمە..
فامۋسوۆ
نەمەنە؟
ليزا
ءسىز، تاقسىر، بالا ەمەسسىز، ۇعار كوز جەتتى سەزىپ،
قىزداردىڭ تاڭعى ۇيقىسى سونشا نازىك،
ءسال سىبىردى دا، يا، سىقىردى دا ەسىكتەگى،
ءبارىن دە ەسىتەدى.
فامۋسوۆ
مۇلدە وتىرىك ايتاسىڭ.
(سوفيانىڭ داۋىسى)
ءاي، ليزا!
فامۋسوۆ (اسىعىپ)
تەس! (بولمەدەن اياعىنىڭ ۇشىمەن باسىپ شىعىپ كەتەدى)
ليزا (جالعىز)
كەتتى... اڭ اۋلاق بول مىرزالاردان؛
ساعات سايىن پالە ءازىر سىزگە ولاردان،
قۇتقار ءبىزدى قايعىنىڭ قىرسىعىنان.
ءباريننىڭ عاشىعىنان-اشۋىنان.
ءۇشىنشى كورىنىس
ليزا، سوفيا ماي شام ۇستاعان، ونىڭ ارتىنان مولچالين.
سوفيا
نەمەنە، ليزا، ساعان كىم ءتيدى؟
سونشاما داۋرىعىپ؟..
ليزا
ارينە، ايرىلىسۋ قيىن سىزگە قۇشاق جازىپ،
تاڭ اتقانشا ەسىكتى بەكىتىپ اپ
وتىرسا دا، بۇلارعا ۋاقىت ەتىپتى ازدىق.
سوفيا
اھ، شىنىمەن-اق، جەرگە جارىق ءتۇستى ەندى،
(شامدى وشىرەدى.)
ءارى تاڭ، ءارى كوڭىلسىز. ءتۇنى نەتكەن قىسقا ەدى!
ل ي ز a
قىنجىلارسىز، بىلەسىڭ، ءبىتتى كۇش تەگى،
وسىندا اكەڭىز كەلدى، قىسىلعاننان نە قىلارعا بىلمەدىم.
بايەك بولدىم، جالعان ايتتىم، ەستە جوق نە دەگەنىم،
قوشتاسىڭىز، تاقسىر، نەگە تۇرىپ قالدىڭىز؟
جۇرەگىم ۇشىپ بارادى، تەز، ەندى بارىڭىز!
كورىڭىزشى ساعاتتى، تەرەزەدەن قاراڭىزشى جان-جاقتى،
ەرتە تۇرعان جۇرت كوشەدە اڭداپتى؛
ءۇي جيناۋعا كىرىستى، قورادا شۋ تىم قاتتى.
سوفيا
باقىتتى جان ەلەۋشى مە ەدى ساعاتتى.
ل ي ز ا
ەلەمەڭىز، مەيلىڭىز، ەرىك سىزدە،
ءبىراق، ءسىز ءۇشىن بولادى عوي پالە بىزگە.
سوفيا (مولچالينگە)
بارىڭىز، ۇزاق تۇنگى ساعىنىشقا تاعى توزەرمىز.
ل ي ز ا
ءتاڭىر جارىلقاسىن، تەزىرەك قوشتاسىڭىز،
قولىڭىزدى بوساتىڭىز.
(ولاردى ايىرادى، مولچالين ەسىكتەن شىعا بەرگەندە، فامۋسوۆپەن كەزدەسىپ قالادى.)
ءتورتىنشى كورىنىس
سوفيا، ليزا، مولچالين، فامۋسوۆ.
فامۋسوۆ
بۇل نە دەگەن عالامات؟ مولچالين، باۋىرىم، سەنبىسىڭ؟
م و ل چ ا ل ي ن
مەن.
فامۋسوۆ
نەعىپ ءجۇرسىڭ سەن مۇندا؟ بۇل ساعاتتا؟ سوفيا دا!..
ءماسساعان، سوفيا، سالامات پا؟
ءا؟ نەگە بولا وياندىڭ سەن بەيۋاقتا؟
مەزگىلسىز ءتاڭىرى ءسىزدى قالاي قوستى؟
سوفيا
تەك قانا ونىڭ مۇندا كىرگەنى وسى.
مولچالين
جاڭا عانا سەرۋەننەن كەلە جاتىپ.
فامۋسوۆ
دوستىق، سەرۋەندەۋگە تۇكپىر تاۋىپ لايىقتاۋ،
بولماس پا ەكەن، جۇرۋىڭە اۋلاقتاۋ.
بيكەش، ال، سەنىڭ تۇرا سالىپ توسەكتەن،
لايىق پا بىرگە تۇرعانىڭ، —
جاس بوزبالا جىگىتپەن؟
ءتۇنى بويى وقىپ ەرتەكتەن
جەمىسى ەندى كىتاپتىڭ
تاۋىپ، ءمىنى، — كورسەتكەن،
باياعى ءبىر كۋزنەسك كوپىرى، ۇنەمى فرانسۋزدار.
سولاردان بىزگە كەلگەن مودا، اۆتور، ءھام مۋزالار
جۇيكەڭدى قۇرتىپ، قالتاڭدى اقتارادى.
ءتاڭىرىم سولاردان قاشان قۇتقارادى؟
قالپاق جانە چەپەس سونان كەلگەن،
تۇيرەۋىش، شاش باستىرعى دەگەندەردەن
قاشان سونىڭ قۇتقارار كىتابى مەن
قانت سەپكەن نان ساتاتىن دۇكەنىنەن؟!
سوفيا
سابىر ەتشى، اكەتاي، جايىمدى ۇعىن،
باسىم زەڭىپ ءوزى دە شاققا تۇرمىن.
ءسىز دە اسىعىس ساپ ەتە قاپسىز بۇگىن.
مەنىڭ ەسىم كەتتى. —
فامۋسوۆ
مۇنىڭىز، سونشالىق راقمەت، ءتىپتى،
مەن بۇلارعا تەز كەلىپ قالىپپىن!
مەن كەسەل جاساپپىن، شوشىتىپ الىپپىن!
مەن، سوفيا پاۆلوۆنا، كۇنى بويى اشۋلىمىن،
تىنىم تاپپاي جۇگىرىپ، قۇددى ءيىس تيگەندەي ساسۋ
مىندەتتى قىزمەت بابىمەن ميحنات كوبەيدى،
بىرەۋى مىنەيدى، بىرەۋى تاعى بىردەمە دەيدى، ءبارى ماعان كەلەدى،
ايتسە دە، الدايتىن مەن كۇتىپ پە ەدىم پالەنى؟
سوفيا (اعىل-تەگىل جىلاپ)
كىم الدادى، اكەتاي؟
فامۋسوۆ
مىنە ماعان ءبارى قارسى كەلەدى،
بوسقا جازعىرادى دەپ بىلەدى.
جىلاما، مەن ءىستىڭ ءجونىن ايتامىن:
بەسىكتى كۇنىڭنەن،
ساعان تاربيە بەرۋدەن
كەم بولىپ ەدى سەنىڭ نەڭ؟
اناڭ ءولدى؛ تاربيەلەپ باعىپ ەم،
اناڭ ورنىنا مادام روزەنى الىپ ەم.
التىنداي كەمپىر الدىم — سەنى الپەشتەپ باقسىن دەپ،
ءوزى اقىلدى جايدارى، ادام ەدى جاقسى بەك.
ءبىر ءمىنى، ىستەمەدى ول تازا ءىسىن:
بەس ءجۇز سوم جىلىنا ارتىق بەرگەن ءۇشىن
باسقاعا اۋىپ، ەزى دە كەتتى تەگى،
ءبىراق تا ايەلدە ەمەس كۇش تەتىگى.
كوز الدىندا ۇلگى بەرەر اكەڭ تۇرعاندا،
باسقانىڭ ۇلگىسىنە مويىن بۇرما
ماعان قارا: ماقتانبايمىن تۇلعاما ونشا،
ءبىراق تىڭ، ءوڭىم جاس، قارتايعانشا،
باسىم بوس، بويداقپىن، مەن وزىمە-وزىم قوجا بولعان ادام،
موناحتاي پاك مىنەزىم دە، جۇرتقا ايان... بولعان...
ل ي ز ا
بىردەمە دەۋگە باتىلىم بارار ما ەكەن، تاقسىر؟
فامۋسوۆ
ءۇنىڭدى ءوشىر!
سۇمدىق زامان! نە ايتۋعا دا بىلمەيسىڭ ەندى بۇعان!
جاسىنا قاراماستان ءبارى دە اقىلدى بولا قالعان،
قىز-قىرقىن ەلىرگەن، وزدەرى ءجون بىلگەن.
ءبارى دە ءتىلى مەن جاعىنا سۇيەنگەن.
قاڭعىباستى الامىز جالداپ ۇيگە،
ۇيرەتسىن دەپ قىزداردى بارىنە دە،
ۇيرەتسىن دەپ قالايشا كۇرسىنۋدى،
ادەپكە دە، بيىنە دە، انىنە دە،
قىزدى بەينە ءوسىرىپ تۇرعاندايمىز
ديۋانالارعا ايەل عىپ بەرۋگە دە.
سەن، ءوزىڭ ءبىر جاقتان كەلىپ
وتىرعان كىسىسىڭ بە، نەسىڭ؟
سەن وسىندا نە ءۇشىن تاقسىرسىڭ؟
جۇراعاتسىز جىلى جاي تاپقام،
ونى ۇيىمە ەنگىزىپ، بارىپ-قاققام
وعان اسسەسورلىق چين بەرىپ،
ونى حاتشىلىققا دا الىپ باققام.
ونىڭ ماسكەۋگە كەلۋى دە مەنىڭ ارقام،
مەن بولماسام، سەن كەك تۋلاقتاي قاقتالىپ
تۆەردە جۇرەر ەدىڭ سوناۋ جاتقان.
سوفيا
اشۋىڭىز ءتىپتى تۇسىنىكسىز ماعان،
بۇ دا وسى ۇيدە تۇراتىن ادام
وسى دا زور سۇمدىق بولا قالعان!
ول انا بولمەگە ەنەم دەپ،
بايقاماي مىنا بولمەگە تاپ بولعان.
تاپ بولعان با، الدە تاپ بولۋعا وقتالعان با؟
ولاي بولسا، بىرگە تۇرسىز ءسىز نەگە؟
مۇمكىن ەمەس، بۇل كەزدەيسوق دەۋگە دە.
سوفيا
بۇل جاعدايدىڭ بار ءمانىسى مىنادا:
مانا وسىندا ليزا مەن ءسىز بولعاندا،
داۋىسىڭىزدان شوشىپ كەتىپ سونشاما،
جۇگىرۋمەن كەلدىم ۇشىپ وسىندا.
فامۋسوۆ
بار پالەنى ۇيەدى ەندى باسىما
بەيۋاقتا شوشىپ كەتىپتى داۋىسىما!
سوفيا
بۇلدىر تۇسكە ەرمەكسىزدەر سەنەدى
ۇعاسىڭ ءتۇسىمدى ايتسام مەن ەندى
فامۋسوۆ
ول نە قىلعان ۋاقيعا؟
سوفيا
بولار ما ەكەن ايتۋعا؟
فامۋسوۆ
يا، ايتىڭىز. (وتىرادى.)
سوفيا
ايتسام، بىلاي بولدى... اۋەلى
تۇسىمدە كوردىم كوك ورمان،
ەسىمە تۇسپەيدى... وڭىمدە، —
ىزدەدىم ءبىر ءشوپ مەن ونان؛
تاپ بولدى كەنەت ءبىر كەزدە
ءجۇزى جىلى ءبىر ادام،
تانىستىڭ ءبىرى سەكىلدى
بىلەتىن اتام زاماننان،
ءارى اقىلدى، ءارى ۇياڭ،
الايدا، ەزى جاسقانشاق،
بەلگىلى عوي، ولاي بولماعى
كەدەي بولسا تۋعاننان.
فامۋسوۆ
وي، توبا-اي! سىندىرما سۇيەكتى ونشا!
تەڭ ەمەس ساعان، ەگەر كەدەي بولسا.
سوفيا
جوعالدى سونسوڭ ءبارى دە:
ورمانى دا، كوگى دە،
ءبىز قاراڭعى بولمەدە —
وتىر ەدىك كەنەتتەن،
سۇمدىقتىڭ اكەسى وسى جەردە؛
جارىلىپ كەتتى سول كەزدە
ءۇي ەدەنى تەڭسەلە.
شىقتىڭىز ىرشىپ ءسىز سودان،
ولگەن جاننىڭ وڭىڭدەي
ءجۇزىڭىز دە قۋارعان،
شاشىڭىز دا تىك تۇرعان
كۇركىرەگەن كۇندەي بوپ
ەسىك تە تارس اشىلعان،
ادام دا ەمەس، اڭ دا ەمەس،
ايىرىپ ءبىزدى ءبىر ەلەس
بىرگە وتىرعان ادامدى
الىپ كەتتى قاسىمنان؛
ول كىسى ارتىق سەكىلدى ەدى
ماعان بۇكىل اسىلدان؛
بارعىم كەپ سوعان تالپىندىم.
مەنى الىپ باراسىز،
سۇيرەپ ونىڭ قاسىنان.
سىڭسۋ، جىلاۋ، ىشقىنۋ،
قارق-قارق كۇلكى، ىسقىرۋ،
شىقتى داۋىس اشىنعان.
ارتىمىزدان ايقايلاپ،
تۇرىپ قالدى سول ادام
ويانا كەتسەم بىرەۋدىڭ
دابىرلاعان داۋسىنان، —
سونداعى داۋرىعىپ
سويلەگەن ءسىز ەكەنسىز،
ەرتە تۇرعان نەسى ەكەن دەپ
جۇگىرە باسىپ كەلسەم تەز
بىرگە تۇرسىز ەكەۋىڭىز.
فامۋسوۆ
يا، بۇل ءتۇستىڭ كورىپ تۇرمىن وڭباسىن،
كۇللىسى بار: تەك جالعان بولماسىن؛
كۇللىسى بار: سايتانى دا، ءھام ءسۇيۋى دە،
قورقىنىشى، بايشەشەگى — گ ۇلى دە.
ال، مىرزام، سەن شە؟
مولچالين
مەن ءسىزدىڭ داۋىسىڭىزدى ەستىگەن سوڭ.
فامۋسوۆ
قىزىق ەكەن.
بۇلارعا الا تاڭداپ داۋسىم بارىپ،
ءبارىن دە مۇندا كەل دەپ جيناپ الىپ،
شاقىرعانداي بولىپپىن.
بۇلار مەنىڭ داۋىسىما جينالىپتى
سونشاما، نە بولىپتى؟.. سويلە...
مولچالين قاعازدارمەن كەلىپ ەم.
فامۋسوۆ
يا، جەتپەي تۇرعانى سول ەدى! —
قاراي گور، بۇل ءبىر ونەر تاۋىپتى،
جازۋ-سىزۋعا كەنەتتەن كوڭىلى اۋىپتى.
(تۇرادى)
ال، سونيۋشا، ساعان تىنىم بەرەيىن،
ونداي-ونداي سوراقى تۇستەر بولا بەرەدى،
ال، وڭىندە ادام ونان دا زورىن كورەدى.
تۇسىڭدە سەن ءشوپ ىزدەپسىڭ،
ءسويتىپ ءجۇرىپ — دوسىڭا دا كەز كەپسىڭ،
باسىنداعى كۇڭگىرت ويدان بول ازات،
قايدا عاجاپ بولسا، وندا ءمان از-اق،
بار، ۇيىقتا، جات! (مولچالينگە).
ءجۇرىڭىز، قاعازداردى قارالىق
مولچالين
مەن، بۇلاردى مالىمدەۋ ءۇشىن عانا اكەلدىم.
جوندەمەسە، جىبەرۋگە بولمايدى؛
ونسىز قايشى كەلەتىن جاعى بار،
كوبىنىڭ ۇقساماي تۇرعانى تاعى بار.
فامۋسوۆ
تاقسىر! مەن، سونداي ونىڭ شاتاعىن
كوبەيىپ كەتە مە دەپ قورقامىن.
ءسىزدىڭ ەركىڭىزگە بەرسە جىمداسار ەدى ءبارى دە،
ماعان ونىڭ ءىسى نە، ءىس ەمەسى نە؟
مەنىڭ ادەتىم سول-اق:
قول قويىلدى-اق، كوزىمنەن اۋلاق!
بەسىنشى كورىنىس
سوفيا، ليزا.
ليزا
مىنە قىزىق دەگەن! مىنە ساعان تاماشا!
ال ەندى كۇلۋگە دە ورىن جوق سونشا،
كوز كۇڭگىرت تارتتى، جان مۇز بوپ قاتتى،
كۇناسى وقا ەمەس، وسەك جاقسى ەمەس.
سوفيا
ماعان وسەك نە؟ كىم نە دەسە، و دەسىن،
تەك، اكەتايىم ويلاندىردى مەنى وسى.
ءوزى كۇڭكىل، اشۋشاڭ دا، شاپشاڭ دا،
مىنەزى سولاي قاشان دا،
ال، ەندى وسىدان باستاپ...
قانداي بولارىن ءوزىڭ شەشىپ، ءوزىڭ تاپ...
ليزا
ەستىگەن سوزبەن عانا جورىمايمىن باياعى؛
ءسىزدى ول قاماپ قويادى،
مەنىمەن ەكەۋمىزدى قاماسا ءبىر ءسارى،
قۇداي ساقتاسىن دە، ءالى،
ايتپەسە، مەنى دە، ءمولچاليندى دە —
ءبارىمىزدى دە بۇل قورادان قۋىپ شىعادى.
سوفيا
ويلاساڭ باقىت دەگەن قۇبىلمالى،
قولىڭنان و دا ۇشاتىن كۇن بولادى،
ويعا الماي جۇرگەن كۇندە قايعى-مۇڭدى، —
الاڭسىز وتكەن كوزدى، تىڭداپ كۇيدى، —
بىزدەردى تاعدىر ءوزى قورعاعانداي
مازالاپ ياكي كۇدىك بولمەي ويدى
جۇرگەندە ەلەڭ قىلماي ءبارىن ۇمىتىپ
تۇرادى جوق جەردەن ءبىر قايعى كۇتىپ...
ليزا
باسە، تاپ سولاي، مەنىڭ جاماپ ويىما
ەشقاشان قۇلاق اسپايسىز ءسىرا.
انە بالە سوندا!
سىزگە مۇنان ارتىق اۋليەلىكتىڭ كەرەگى نە؟
ايتىپ ءجۇرمىن عوي، بۇل عاشىقتىقتان ەش نارسە
شىقپايدى ومىرىندە،
موسكۆالىقتار سياقتى، ءسىزدىڭ اكەڭىزدىڭ دە كوزدەگەنى؛
چين العان، جۇلدىز تاققان كۇيەۋ عوي ىزدەگەنى.
ءبىزدىڭ ارامىزدا، جۇلدىز تاققانداردىڭ ءبارى بىردەي باي ەمەس،
اكەڭنىڭ ويى، —
اقشا بولسا، ءومىر ءسۇرىپ تۇرارلىق،
حالى بولسا بال بەرىپ، توي قىلارلىق،
مىنە، مىسالى —
پولكوۆنيك سكالوزۋب نەسى بار،
بەلشەسىنەن التىنعا باتقان باي گەنەرال بولۋعا دا دامەسى بار...
سوفيا
ونان دا، — مايدان جايلى قورقىنىشتى اڭگىمەدەن،
مەن الدەقايدا قۋانىپ، كوڭىلدەنەم!
ول، تۋعالى ءبىر دە اقىلدى ءسوز ايتىپ كورمەگەن،
وعان تيۋ — سۋعا باتىپ ولۋمەن تەڭ.
ل ي ز ا
ايتپاقشى، سوزشەڭ، قۋ ەمەس الداي قويار،
بولسىن مەيلى اسكەردەن، يا، ستاتسكييدەن،
كىم ارتىق سەزگىش، جارقىن ءارى ءدىلمار،
الەكساندر اندرەيچ چاسكييدەن!
مۇنى، ءسىز قايراپ قالسىن دەپ ايتپايمىن دا،
وتكەن نارسە، ورالىپ قايتپايدى دا،
ايتسە دە ءالى ەسىمدە...
سوفيا
نەسى ەسىڭدە؟ ول ۇزدىك ەدى،
جۇرتتى كۇلدىرۋ دە قولىنان كەلەدى.
سويلەۋى دە، ءازىلى دە ماعان قىزىق ەدى،
كۇلىپ-ويناۋعا اركىممەن دە بولا بەرەدى.
ل ي ز ا
ول ول ما؟ جاسىن توگىپ كوزىنەن، —
بيشارانىڭ قالاي ايرىلىسقانى ءالى ەسىمدە وزىڭمەن،
— تاقسىر، نەگە جىلايسىز؟
كۇلۋمەن ەت — دەگەنىمدە، ول تۇرىپ بىلاي دەپ ەدى:
— اي، ليزا-اي، جىلاماس بار ما امالىم،
قايتا اينالىپ كەلگەندە پە تابامىن؟
قانشالىق ويداعىنى جوعالتارمىن
دەپ ەدى، بيشارا، ءۇش جىلداپ سوڭ ورالارىن...
سوفيا
تىڭدا سەن، بارا كورمە ونان ءارى،
بولعان شىعار جەڭىلدىك قىلعان جەرىم؟
سىرتىمنان وسەكتەيدى بوسقا ءبارى.
بىلەمىن، كىنالىمىن، ءبىراق مەنىڭ
بار ەدى كىمگە وپاسىز بولعان جەرىم
راس، ءبىز چاسكييمەن بىرگە وستىك.
تاڭ اتسا-اق، ايرىلىسپاي كوپ كەڭەستىك
بالالىق دۋشار ەتكەن ەكەۋمىزدى،
ول كەتتى، كوڭىلسىزدىك لەپ سەزىلدى.
ۇيگە سيرەك كەلسە دە، مەنى ۇناتتى،
ورالىپ ءبىر مەزگىلدە جاقىن تارتتى، —
نەشە رەت كۇيىپ، جانىپ ءسۇيدى ءتاتتى!..
اقىلدى، سوزگە زيرەك، راسىندا
باقىتتى بولدى دوستار اراسىندا.
كوڭىلىنە ءبىر كەرەمەت قيال كەز كەپ
البىرتىپ بولدى جانى جاھان كەزبەك.
بىرەۋدى بىرەۋ ەگەر بولسا سۇيمەك
الىستان قاجەتى نە اقىل ىزدەپ؟
ل ي ز ا
قاي جەرلەردە ءجۇر ەكەن؟ قاي دالادا؟
ەمدەلگەن دەيدى — ونى جۇرت تۇزدى سۋعا.
سىرقاتتى بوپ ەمدەلگەن ەمەس دەيدى.
قۇسالىقتان دەيدى-مىس، ايىعۋعا.
سوفيا
كۇلەگەش ادام قايدا بولسا، باقىت سوندا، —
دەگەن ىپ-ىراس!
مەنىڭ سۇيگەن ادامىم ونداي ەمەس:
مولچالين بىرەۋ ءۇشىن ءوزىن-وزى
ۇمىتادى، ول باتىل بولعان ەمەس،
تاۋەكەلسىز، ۇيالشاق ءسال مىنەزى.
ۇزاق تۇنگە بىرەۋمەن ءجۇرىپ سونشا،
ۋاقىتتى بوس وتكىزۋ مۇمكىن بە ونشا..
وتىرامىز اعارىپ تاڭ اتقانشا،
سوندا نە ءبىتىردىڭ دەپ، ويلاسايشى؟
ل ي ز ا
قۇداي ءبىلسىن،
بيكەش-اۋ، مەنىڭ وندا ءىسىم قانشا؟
سوفيا
قولدى الادى دا، قىسىپ تۇرىپ جۇرەگىنە قويادى،
كۇرسىنىپ جان تۇبىنەن دەم الادى،
سونىمەن ءتۇن وتەدى، — ءۇن جوق سوزدەن،
المايدى قولىن قولدان، كوزىن كوزدەن؛
كۇلەرسىڭ! ءبىراق، ونىڭ ورنى قانشا،
بەردىم بە سەبەپ تاۋىپ كۇلكىگە ءوزىم!
ماعان با؟.. جاڭا ويىما ءتۇستى جايىم،
ءسىزدىڭ جەڭگەي ۇيىنەن فرانسۋزدىڭ
قالاي قاشىپ شىققانىن بىلەم ءبارىن.
كەربەز جەڭگەي ىزاسىن باسۋعا ءۇمىت ەتىپتى.
شاشىن بوياۋعا دا ۇمىتىپ كەتىپتى،
شاشى ءۇش كۇن وتپەي-اق اعارىپ تا ءبىتىپتى.
(قارقىلداپ كەلگەن كۇلكىسىن سوزا بەرەدى.)
سوفيا (قامىعىپ)
مەن تۋرالى دا سودىرا، وسىنى ايتادى عوي ءبارى دە.
ل ي ز ا
كەشىرىڭىز! تاڭىرىگە ايان، تاڭىرىگە،
وسى كۇلكى مەدەۋ بولسىن دەپ ەم
ءسىزدىڭ كوڭىلگە.
التىنشى كورىنىس
سوفيا، ليزا، قىزمەتشى، ونىڭ ارتىنان چاسكيي
ق ى ز م ە ت ش ءى
سىزگە الەكساندر اندرەيچ چاسكيي كەلىپ تۇر.
(شىعىپ كەتەدى.)
جەتىنشى كورىنىس
سوفيا، ليزا، چاسكيي.
چاسكيي
تاڭ ساۋلەسى جەرگە تۇسە اسىعا، جەتتىم ءمىنى اياعىڭا باس ۇرا.
(ىستىق مىنەزبەن قولىن سۇيەدى.)
ال، سۇيسەڭىز! كۇتپەپ ەدىم دەيسىز بە؟
قۋاندىڭ با؟ جوق پا الدە؟ قاراڭىزشى جۇزىمە!
پىشىندە تەك قانا، اڭ-تاڭ قالعانداي؟
قارسى الۋىڭ، قارسى الۋ-اق بولعانداي!
ءبىر اپتا دا وتپەگەندەي ءتارىزدى
قۇددى ەكەۋمىز كەشە كەشكە بىرگە بوپ،
قالجىراپ تۇرعاندايمىز تويعانداي.
ءسۇيۋدىڭ دە بەلگىسى جوق ەشقانداي.
كوڭىلىمدى تۇرعاندايسىڭ جاقسى اۋلاي،
ايتسە دە، سىرىمدى ايتسام، قىلماي تاعات؛ —
قاقپاستان كىرپىگىمدى قىرىق بەس ساعات،
جەتى ءجۇز شاقىرىمداي جولدى ساناپ، —
تۇتەگەن جەل، داۋىلدان ەرلەردەگى
اپتىعىپ الاس ۇرىپ كەلگەندەگى —
وسى ما سىي-قۇرمەتىم كورگەن تەگى!
س و ف ي يا
اھ، چاسكيي، كەلگەنىڭىزگە قۋانىپ كوڭىلىم شات.
چ ا س ك ي ي
قۋانىپ تۇرسىز با! بۇل ساعاتتا.
شىن قۋانعان ادام، — وسىلاي قۋانا ما ەكەن ءبىراق تا؟
مەنىمشە، اقىرعى كۇشىمدى سارقىن بۇگىن
اتتى دا، ادامدى دا جاۋراتىپ كەلدىم،
تەك قانا، ءوزىمدى-وزىم جۇباتىپ تۇرمىن.
ل ي ز ا
مىنە، تاقسىر، جادا عانا ەسىك الدىندا تۇرساڭىز؟
قۇداي بىلەدى، بەس مينۋت تا بولعان جوق،
ءسىزدى ءسوز عىپ جاڭا عانا تۇرعانبىز،
بيكەش، سولاي ەمەس پە، نە دەيسىڭ بۇعان ءسىز؟
س و ف ي يا
ءقازىر عانا ەمەس، ەسىمىزدە ءسىز قاشان دا،
بۇل رەتتە ماعان كىنا تاعا الماسسىز،
بىرەۋ قىلت ەتىپ كورىنسە دە، ياكي، ەسىك اشسا دا،
الىستان، باسقا ەلدەن بىرەۋ كەلىپ كەتسە دە، —
مورياكتان دا، جول-جونەكەي وتكەننەن دە،
پوچتوۆويدان، ءتىپتى كورىنگەن ات جەككەننەن دە
ءسىزدى كەردى مە ەكەن دەپ سۇرايمىز.
چ ا س ك ي ي
سولاي-اق بولسىن مۇلدە.
وزىنە سەنگەن ادامعا،
جىلى ءجاي كوپ قوي دۇنيەدە.
اھ! جاساعان! شىنىمەن تاعى وسىندا،
موسكۆادا تۇرمىن! ءسىزدىڭ ۇيدەمىن.
ال، ءسىزدى قالاي ۇعۋعا بولادى دەرمىن؟
قايدا كەتكەن سول داۋرەن كۇنادان پاك،
بولۋشى ەدى وتپەيتىن كەشتەر ۇزاق،
سول كەشتەردە سىزبەنەن قول ۇستاسىپ،
عايىپ بولىپ ءار جەردە ويناعان شاق.
ستولمەن، ورىندىقپەن ويناپ ءوسىپ،
ءجۇرۋشى ەك، سايران سالىپ ازىلدەسىپ،
سول كەزدە، ياكي، سەنىڭ اكەتايىڭ،
جاسىرىنىپ ءبىز قاراڭعى ءبىر بۇرىشتا،
كۇلۋشى ەك، ويناۋشى ەدىك جۇگىرىسىپ،
سول كەزدەر ەسىڭدە مە، وسى بولمە؟
سەلت ەتە ءتۇسۋشى ەدىك كەيدە شوشىپ، —
يا ستول سىقىر ەتسە، ياكي ەسىك...
س و ف ي يا
بالالىق قوي!
چ ا س ك ي ي
يا، سولاي، ال، ءقازىر شە، —
سىلاڭداپ ون جەتىدە گۇلدەندىڭىز،
ايتارى جوق، بىلەسىز ونى ءوزىڭىز،
سوندىقتان دا ۇياڭداۋ مىنەزىڭىز،
كوزىڭىزگە تۇسپەيدى بۇكىل عالام،
الدە، بىرەۋگە عاشىقسىز با؟ ايتشى ماعان،
ويلانىپ، قىمسىنباي-اق استە وعان.
س و ف ي يا
يا، مىناداي كۇتپەگەن شۇعىل سۇراق، —
كىمدى بولسىن وتكىر كوز قىمسىندىرماق.
چ ا س ك ي ي
كەشىرىڭىز، مۇندا سىزدەن باسقا كىمگە تاڭ قالام؟
موسكۆا نە كورسەتپەكشى ماعان جاڭادان؟
كەشە ءبىر بال بولدى، ەرتەڭ ەكى بال بولادى،
بىرەۋ قۇدا ءتۇسىپ ۇلگىردى، بىرەۋ تۇسە المادى،
ءبارى سونداي ۇيرەنشىكتى كورگەندەر،
ءبارى سونداي البومداعى ولەڭدەر.
س و ف ي يا
موسكۆاعا ءتىل تيگىزدى اسىرا،
دۇنيە كەردى دەگەن وسى دا!
جاقسىلىق وندا قاي جەردە؟
چ ا س ك ي ي
ءبىز جوق جەردە،
ال، ءسىزدىڭ اكەتايىڭىز قالاي
انگليا كلۋبىنىڭ وزىنشە
قارت مۇشەسى بولا بەرمەك پە كەرگە كىرگەنشە؟
اعاتايىڭىز، ءتۇز-دامى تاۋسىلعان جوق پا، بەرىك پە؟
كىم شە، الگى، اتى كىم ەدى، تۇرىك پە ەدى، گرەك پە؟
اناۋ، الگى قارا ساۋىس، تىرنا تۇياقتىڭ،
سونىڭ اتىن ۇمىتىپ تا قالىپپىن.
قايدا بارساڭ، ول سوندا،
قوناق ۇيدە، اسحانادا،
الگى ءبىر، — بۋلۆارشىل ۇشەۋ قايدا،
جارتى عاسىر جاساعانشا جاسارۋدا ما؟
ولاردىڭ جاقىندارى مىڭ-ميلليون،
ايتەۋىر قارىنداستارىنىڭ ارقاسىندا
جاقىن بوپ بولدى بارلىق ەۆروپامەن.
ماسكاراد پەن تەاترعا ءۇيىر
ءقادىرلى نە جايدا ءجۇر.
توعايداي جاسىل الا ءار ءتۇستى ءۇيى،
ءوزى جۋان، ىلميگەن ارتيستەرى،
كەردىك قوي ەسىڭدە مە، بىزدەر بالدان
اشقاندا ءبىر بولمەنىڭ ارجاعىنان
ءبىر ءانشى بۇلبۇل بولىپ شىقىلىقتاپ، —
جاسىرىنىپ جازدىڭ ءانىن قىستا سالعان.
سول كوكساۋ تۋعانىڭ كىتاپقا قاس،
عىلىمي كوميتەتكە سۇعىپ اپ باس، —
ەشكىم دە وقىماسىن دەپ، ءتىپتى وكتەم،
داۋىستاپ انت الۋعا تالاپ ەتكەن.
تاعى دا ولاردى كورۋگە تاعدىر جازدى،
ولارمەن ءومىر ءسۇرۋ تويدىرادى،
ىزدەسەڭ، ءمىن اركىمنەن تابىلادى،
ەلگە ورالساڭ شارلاپ سەن بوتەن جاقتى،
كوزگە ىستىق كورىنەر راحاتى —
تۋعان جەر ءتۇتىنى دە بالدان ءتاتتى.
س و ف ي يا
كەزدەسسەڭىز جەڭگەيمەن ءتىپتى قىزىق
تانىستاردىڭ ايتار ەدى ءبارىن ءتىزىپ.
چ ا س ك ي ي
ءا، جەڭگەي شە؟ ول ءالى قىز قالپىندا ما، بۇرىنعىسىنداي
ءبىرىنشى ەكاتەرينانىڭ فرەيليناسىنداي؟
تاربيەشىلەر مەن كۇشىكتەرگە تولى شىعار ءۇي ءىشى؟
ايتپاقشى، ەندى تاربيە جۇمىسىنا كەلەيىكشى!
سانىن كوبەيتىپ، ساپاسىنىڭ ارزاندىعىنا قاراماي،
ءالى دە بولسا بۇرىنعىداي، —
عىلىمنان اۋلاقتىعىن ساناماي،
وقۋشىلار پولكىن قۇرۋدا ما؟
روسسيادا شترافتىڭ كۇشىمەن،
بىزگە، — بىرەۋىن تاريحشى،
بىرەۋىن گەوگرافيا دەپ تانى دەپ زورلاۋدا ما؟
ءبىزدىڭ مەن توردىڭ ۇمىتپاعان شىعارسىز شاپانى مەن قالپاعىن،
ايتپاقشى، الگى فرانسۋز، جەلقۋار گيلومە مە ەدى؟
ول ۇيلەندى مە ەكەن؟
س و ف ي يا
كىمگە؟
چ ا س ك ي ي
ايتەۋىر ءبىر كنياگينياعا.
مىسالى: پۋلحەريا اندرەيەۆناعا؟
س و ف ي يا
ول — تانسمەيستەر عوي، مۇمكىن بە؟
چ ا س ك ي ي
نەسى بار؟ ول جىگىت ەمەس پە؟
بىزدەن تالاپ ەتەتىنى شەن مەن مۇلىك ەمەس پە؟
ال، گيلومە!..
مۇنداعى ءبىزدىڭ سالت قانداي؟
نە ءبىر جيىن، مەرەكە بولعان شاقتا
نيجەگورود پەن فرانسۋز ءسوزىن قوسىپ
بىلاپىتتاۋدى ءالى دە قويعان جوق پا؟
س و ف ي يا
ءتىلدى ارالاستىرىپ؟
چ ا س ك ي ي
يا، ەكى ءتىلدى ارالاستىرىپ، ونسىز مۇمكىن ەمەس قوي.
ل ي ز ا
سونىڭ ەكەۋىنەن دە، كەسىپ-پىشىپ —
سىزشە بىرەۋىن-اق سويلەگەن دۇرىس قوي.
چ ا س ك ي ي
ايتەۋىر جەرىمىز جوق كوپ لەپىرگەن،
ءمىنى، قىزىق! ۋاقىتتىڭ مەن
پايدالانىپ تۇرمىن عوي مينۋتپەن،
سىزدەرمەن كەزدەسكەن سوڭ شىداي الماي
سوزدەن ءسوز تۋىپ جاتىر رەتىمەن.
مەنى ەسسىز دەيسىز بە، مولچاليننەن؟
ايتپاقشى، وسى كۇنى ول قاي جاقتا؟
ءالى ۇندەمەۋىن قويعان جوق پا؟
داپتەردەن ءبىر جاڭا ولەڭدەردى
كورسە بولدى، سۇراپ اپ كوشىرىپ ۇلگەرەدى،
دەگەنمەن، تۇبىندە سول جۇرتقا ءبىلىنىپ قالادى:
بۇل كۇندە ۇندەمەيتىندەردى ۇناتادى.
سوفيا (باسقا جاققا قاراپ.)
كىسى ەمەس، جىلان! (داۋىستاپ)،
ءبىر سۇراعىم بار ەدى وزىڭىزگە،
قۋانىشتى، يا مۇڭدى كوزىڭىزدە،
جاڭىلىستان بولسا دا، ءتىپتى ءقازىر تۇگىل
بالا شاعىڭىزدا ءبىر
بىرەۋ جايلى ءسوز ايتا قالعان كۇندە،
جاقسى ءسوز ايتىپ ءسىرا كوردىڭىز بە؟
چ ا س ك ي ي
تالعاۋسىز، اڭداۋسىز كەزدەگى
ۇياڭدىق پەن شالالىقتى ايتاسىز با؟
نەگە سونشا ارىگە باراسىز؟
دۇرىسىن ايتسام بايقايسىز با؟
كۇنى-تۇنى جاپان-تۇزدە دىرىلدەپ
قارلى قىردا جەز قوڭىراۋ كۇمبىرلەپ
قۇستاي ۇشىپ، باسىمدى ءيىپ وزىڭە
كەلگەنىمدە، قاتالدىق ءتۇر جۇزىڭدە.
سالقىن تارتقان جۇزىڭىزگە جارتى ساعاتتاي شىدادىم،
تاڭىرىگە جالبارىنىپ تۇرعان بيكەشتەن دە بەتەر شىرايىڭ.
ايتسە-داعى، شىمىرلاپ ساي-سۇيەگىم
ءوزىڭدى شىن ، ەلجىرەپ مەن سۇيەمىن!..
(ءبىر مينۋتتاي تىم-تىرىس.)
شىنىمەن-اق مەنىڭ ءسوزىم تىم قىتىققا تيگىش پە؟
نەمەسە وتكىر تۇيرەۋىشتەي ىلگىش پە؟
ولاي بولسا: اقىل مەنەن جۇرەكتىڭ
پەرنەسى ءبىر سوقپاعانى — دەمەكپىن.
قالجىڭباستىڭ توبىنا ەگەر جولىقسام،
ءبىر كۇلەم دە ارتىنان تەز ۇمىتام.
تۇسەيىن وتقا ءتۇس دەسەڭ
ءازىرمىن، ەركىڭ نە ىستەسەڭ؟
س و ف ي يا
تۇسەرسىڭ-اۋ ءبىراق تا
نە ىستەرمىن كۇيىپ-پىسپەسەڭ؟
سەگىزىنشى كورىنىس
سوفيا، ليزا، چاسكيي، فامۋسوۆ.
ف ا م ۋ س و ۆ
مىنە، تاعى بىرەۋى!
س و ف ي يا
اھ، اكەتايىم، اينىماي كەلگەن ءتۇس. (كەتىپ قالادى.)
فامۋسوۆ (ىلە-شالا كۇبىرلەپ)
وڭباعان ءتۇس.
توعىزىنشى كورىنىس
فامۋسوۆ، چاسكيي، (سوفيا شىققان بولمەگە قارايدى.)
ف ا م ۋ س و ۆ
ءماسساعان، مىنانى قارا!
ەكى اۋىز سوزبەن حات تا جازباي ءۇش جىلدا،
ناجاعايداي كوكتەن ءتۇستىڭ بە سەپ مۇندا.
(قۇشاقتاسادى)
امان-ەسەن ءجۇرسىڭ بە، دەنىڭ ساۋ ما؟
ايت ءبارىن اڭگىمەنىڭ تۇك قالدىرما!
قانداي جاڭالىعىڭ، قانداي حابار-وشارىڭ بار؟
جاڭالىعىڭ كوپ شىعار، وتىر مۇندا.
(وتىرىسادى)
چاسكيي (قالاي بولسا سو لاي جاۋاپ قاعىپ)
سوفياڭىز قۇلپىرىپ-اق كەتىپتى-اۋ،
ف ا م ۋ س و ۆ
سىزدەي جاستار باسقا ءىستىڭ ىركىپ ىرقى،
بايقاعىش-اۋ الدىمەن قىزدىڭ كوركىن.
مەن ءبىر قيال، ۇمىتكە شومعانىمدا
قىز ەمەس ءبىر ءسوز ايتىپ قالعانىندا
سەن اپ-ساتتە ەلىتىپ قالعانىڭ با!
چ ا س ك ي ي
اھ، جوق؛ مەن ۇمىتكە از ەلىگەمىن ءتىپتى.
ف ا م ۋ س و ۆ
«اينىماي كەلگەن ءتۇس» دەپ ول سىبىر ەتتى.
سول-اق ەكەن سەنى ءبىر وي بيلەپ كەتتى...
چ ا س ك ي ي
مەن بە؟ ويلاعام جوق تۇكتى.
ف ا م ۋ س و ۆ
كىم ەندى تۇسىنە؟ مۇنى نە دەمەكپىن؟
چ ا س ك ي ي
مەن ءتۇس جورۋشى جان ەمەسپىن.
ف ا م ۋ س و ۆ
وعان سەنبە، ءبارى بەكەر.
چ ا س ك ي ي
مەن ءوز كوزىمە سەنەمىن؛
ول تۇگىل، ءتىپتى، — ءدال مۇنداي قىزدى كورمەگەنىمە
قول حات تا بەرەمىن.
ف ا م ۋ س و ۆ
ءالى باياعىسى! ال، نە كوردىڭ،
ءبارىن ايت، سونشاما جىل قايدا ءجۇردىڭ؟
قايدا بولدىڭ، قايدان كەلدىڭ؟
چ ا س ك ي ي
ەندى ايتپاعانىم سول ما ەدى!
شارلاعىم كەلسە-داعى الەمدى دە،
كورە المادىم جۇزدەن ءبىر بولەگىن دە.
(اسىعىس ۇشىپ تۇرادى.)
كەشىرىڭىز، ءسىزدى كەرۋگە اسىعىپ، سالەم بەرىپ
كەتەيىن دەپ، كەلىپ ەم؛
ۇيگە دە سوقپاعان ەدىم، قوش بولىڭىز!
ءبىر ساعاتتان جولىعام قايتا كەلىپ،
ءبىر ءتۇيىرىن قالدىرماي اڭگىمەنىڭ
ەڭ الدىمەن ايتارمىن سىزگە توگىپ،
ءسىز دە جۇرتقا جايىڭىز ءبارىن تەرىپ.
(ەسىكتە تۇرادى.)
قانداي تاماشا! (شىعىپ كەتەدى)
ونىنشى كورىنىس
فامۋسوۆ (جالعىز)
ياپىر-اي، ەكەۋىنىڭ قايسىسى ەكەن؟
«ءوي، اكەتاي-اۋ! دۋمان كەلگەن ءتۇس!» —
دەپ ەدى عوي، — و نەسى ەكەن!
ايىپتىمىن، ءبىراق، مەنىڭ نەم بۇرىس!
مولچالين كۇدىكتى ەتتى مانا مەنى،
كورەمىن وتتان شىققان جالىندى ەندى؛
اناۋسى بيشارا، مىناۋ — فرانت-دوس-جاران
ايگىلى الاياق، مىنەز-قۇلقى ءمالىم ماعان.
و، ءتاڭىرىم، كوميسسيا بۇ نە قىلعان!
بوي جەتكەن قىزعا مەنى اكە قىلعان؟
(شىعىپ كەتەدى)
ءبىرىنشى پەردەنىڭ سوڭى.
ەكىنشى پەردە
ءبىرىنشى كورىنىس
فامۋسوۆ پەن ونىڭ قىزمەتكەرى.
ف ا م ۋ س و ۆ
پەترۋشكا، ۇنەمى سەندە ءبىر جاڭالىق،
جەڭىڭە جۇرەدى كۇندە جاماۋ جامالىپ.
كالەندار الشى وقۋعا
وقى، تەك، شىركەۋدەگى پونومارشا وقىما،
سەزىممەن، تىنىس بەلگىلەرىنە توقتاپ، —
انىقتاپ وقى وتىر دا،
توقتا، جازۋ داپتەرىڭدى ال،
كەلەسى جەتىنىڭ تۇسىنا بەلگى سال:
پراسكوۆە فەدوروۆنانىڭ ۇيىنە
سەيسەنبىگە مەكىرەنىڭ ەتىن جەۋگە شاقىرعان.
نە دەگەن تاماشا جاراتىلعان دۇنيە!
فيلوسوفيا سويلەسەڭ، باسىڭ اينالعان.
كەيدە ءدام تاتپايسىڭ، كەيدە ارناپ تاماق ىستەيدى.
تۇسىنىكسىز نە ەكەنى،
ماسكەۋدە تۋىپ ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن
نە ءبىر سابازدار ولە قالادى ءبىر كۇنى!
جاز: بەيسەنبىگە ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى،
بالكي جۇماعا، بالكي سەنبىگە.
مەن، جەسىر ايەل — دوكتوردىڭ ۇيىنە
ازاپ شاقىرىپ بالاسىنا ات قويۋعا بارام،
ول ءالى تۋعان جوق
ءبىراق، ەسەبىم بويىنشا:
تۋماسقا دا امالى قالعان جوق.
ەكىنشى كورىنىس
ف ا م ۋ س و ۆ
ا! الەكساندر اندرەيچ، قوش كەلدىڭىز!
وتىرا قالىڭىز!
چ ا س ك ي ي
بوس ەمەس شىعار قولىڭىز؟
ف ا م ۋ س و ۆ (قىزمەتشىسىنە)
بارىڭىز.
(قىزمەتشى كەتەدى).
يا، ءار ءتۇرلى ءىستى كىتاپقا جازىپ قويماي بولمايدى.
ايتپەسە ۇمتىلادى دا، ەسىڭە تۇسە قويمايدى.
چ ا س ك ي ي
ءسىز ءبىر ءتۇرلى كوڭىلسىزدەنە باستادىڭىز بىلەم.
ايتىڭىزشى، بۇل نەدەن؟
الدە، مەزگىلسىز كەلىپ قالدىم با مەن؟
سوفيا پاۆلوۆنا قايدا
بىردەمەگە ۇشىراۋدان ساۋ ما؟
كەلبەتىڭىزدىڭ وزگەرۋى جاي ما؟
ف ا م ۋ س و ۆ
وھ، كوكەتاي، شەشتىڭىز جۇمباعىمدى،
كوڭىلسىزبىن!.. مەنىڭ وسى جاسىمدا
سەكىرىپ بيلەپ ءجۇرۋ مۇمكىن ەمەس قوي، راسىمدا.
چ ا س ك ي ي
بيلە دەپ وتىرعان ەشكىم جوق وسىندا.
سوفيا پاۆلوۆنا جايىندا
مەن ەكى اۋىز ءسوز سۇراپ ەم جاڭا عانا،
الدە، ول اۋرۋ ما؟
ف ا م ۋ س و ۆ
ءتىفۋ، قۇداي-اي! مىڭ مارتەبە، —
ءبىر ايتقانىم ايتادى قايتا-قايتا.
بىرەسە سوفيا پاۆلوۆنادان جاقسى ادام جوق دۇنيەدە
بىرەسە، سوفيا پاۆلوۆنا سىرقاتتاندى ما دەي مە،
ايتشى، ءوزىڭ، ول ساعان ۇناي ما، — الدە؟
جەر شارىن جورتىپ ءبىتتىڭ،
الدە وعان ۇيلەنگىڭ كەلە مە؟
چ ا س ك ي ي
ونىڭ سىزگە كەرەگى نە؟
ف ا م ۋ س و ۆ
سۇراۋدىڭ نەسى ايىپ بولعان،
مەن ءبىر تابان جاقىنمىن عوي وعان،
ويلاساڭ ءتىپتى اتام زاماننان
اكە دەگەن ءسوز بوسقا اتانباعان.
چ ا س ك ي ي
قىزمەت ەتۋگە ءازىر باس،
جاعىمپازدانۋعا جانىم قاس.
ف ا م ۋ س و ۆ
مىنە، وسىنداي كەۋدە كوتەرمەي تۇرا المايسىزدار،
اتا-باباڭىزدىڭ قانداي بولعانىن سۇرامايسىزدار؛
اتادان بالا تۋسا ەدى، اتا جولىن قۋسا ەدى،
ۇلكەننەن ۇلگى السا ەدى، —
مىسالعا الساڭ بىزدەردى،
ياكي اعاي ماكسيم پەتروۆيچ مارقۇمدى،
كۇمىس تۇگىل التىن تاباقتان اس ءىشتى،
وعان بايەك بولىپ، قىزمەت ەتتى ءجۇز كىسى،
ۇدايى جۇرگەندە التى ات جەگىپ جۇرەتىن ول كىسى.
وردەندەرى جارقىلداي، جۇرگەن جەرى كەڭ ساراي،
جانە قانداي ساراي دەسەڭشى؟
ول كەزدە بۇگىنگىدەي ەمەس،
ول ەكاتەرينا سارايىندا قىزمەت ىستەدى وسىندا،
وڭكەي ماڭعاز — سالماقتى، قىرىق پۇت گىر تاسىنداي...
ءتاجىم ەتسەڭ، يمەيتىن ەدى باسىن دا،
اقسۇيەك قوي، — ءساتى ءتۇسىپ كەز كەلسەڭ، —
وزگەلەردەن ىشىپ-جەۋى دە وزگەشە،
سەنىڭ اعاڭنىڭ قاسىندا، گراف نە؟ كنياز نە؟
ول، ولاردان دا بايسالدى، ءبىر سالت ۇستاعان پەندە.
قۇرمەت ىستەپ، داياشىلىق ەتەتىن رەت كەلسە، —
ءتاجىم ەتۋشى ەدى بەلى ءۇزىلىپ كەتكەنشە.
ۇلىقتاردىڭ سارايدا باس قوساتىن ۇلىستىڭ ءبىر ۇلى كۇنىندە.
ايتسام ونىڭ مۇرتتاي ۇشقان ءبىر كوزىن،
جۇلىنىن ءۇزىپ الا جازداعان ءوزىنىڭ
شال ۋھلەپ، شىقتى ءۇنى قىرىلداپ،
پاتشا اعزام ەزۋ تارتتى جىمىڭداپ.
جۇرت تا كۇلىپ جىبەردى شۋ ەتە قاپ، ونان ءارى نە بولماق؟
تۇرا بەرىپ، — تاعزىم ەتپەك بولعاندا
تاعى دا جالپ ەتە ءتۇستى وڭباي-اق.
بۇل جولى جورتا قىلعانداي...
كۇلكى ۇدەي تۇسكەندە، ءۇشىنشى رەت ۇشتى تاعى دومالاپ،
بىزدىڭشە «كۇلكى»، سىزدىڭشە، بۇل قالاي؟
قۇلاۋىن وڭباي-اق قۇلاسا دا، تۇرىپ-اق كەتكەنى ساۋ ادامداي.
الاي دا، جۇرت، — كارتا ويناعاندا كوبىنەسە، كىممەن باس قوسۋشى ەدى؛
جانە، ول سارايدا كىم جىلى ءسوز ەستۋشى ەدى؟
— ماكسيم پەتروۆيچ،
جۇرت الدىندا كىم قۇرمەتتى؟
ماكسيم پەتروۆيچ، وڭاي ما؟!
ءچيندى، پەنسيانى كىمگە بەرەدى؟
ماكسيم پەتروۆيچكە،
ال، سىزدەر شە، قازىرگى، —
وسى كۇنگى سىزدەردەن ءىس ونەدى!
چ ا س ك ي ي
دۇنيەنى بۇلىنە باستادى دەپ
كۇرسىنۋىڭىزگە بولار دا،
الايدا، ول زامان مەن بۇل زاماندى
سالىستىرۋعا بولا ما؟
ايتۋىڭىز شەبەر-اق، مۇنىڭىز قيىندىقپەن سەنەر-اق.
وندا، — كىمنىڭ داڭقى دۇرىلدەدى، كىمنىڭ موينى يىلمەدى،
مايداندا ەمەس. جايشىلىقتا دا ماقساتىنا كەۋدەمەن جەتتى،
باسىن جەرگە تيگەنشە ۇرىپ بارىپ جەتتى
كىم بايەك بولسا — ول باتپاققا باتىپ جىعىلدى،
كىم بيىك بولسا، — سوعان جاعىنۋشىلار سەندەي سوعىلدى.
ول زامان — ءارى ايباتتى كۇش، ءارى قورقىنىش،
ءبارى دە پاتشاعا جاعىنۋدىڭ الەگىنەن بولعان ءىس
ءسىزدىڭ اعاڭىز تۋرالى ايتىپ وتىرعانىم جوق بارلىعىن،
تەبىرەنتىپ نە قىلامىز ارۋاعىن؛
قۇلدىق ۇرۋدىڭ زامانى بولسا دا تەگى،
كىمنىڭ سولاي بولعىسى كەلەدى،
ال، ەندى ءقازىر حالىققا جاي ەرمەككە
بىرەۋ جەلكەسىن ءۇزىپ ءولۋى كەرەك پە؟
ال، كەيبىر زامانداس كارىلەر
ەسىنە تۇسسە سول كۇندەر
تەرىسىنە سىيماي وڭمەڭدەپ
اھ! مەن دە سونداي بولسام — دەر!..
مۇمكىن، ءالى دە تابان جالاپ جالماڭ قاعۋعا.
كەز كەلگەن جەردە زىمياندىققا بارۋعا
جانى قۇمارلار دا بولار،
ءيا، ءقازىر كۇلكى ەتەدى دەپ قورقادى،
وندايدان ۇياتى بەتىنە باسىلىپ توقىرادى.
سوندىقتان، پاتشانىڭ مەيىرىمى تۇسپەيدى ولارعا.
ف ا م ۋ س و ۆ
اھ! ءتاڭىرىم! بۇل كاربوناري!4 ريەۆوليۋسيانىڭ جاسىرىن ۇيىمىنىڭ مۇشەسى، كەيدە — زۇلىم دەگەن ماعىناسىندا.
چ ا س ك ي ي
جوق، قازىرگى الەم ونداي ەمەس.
ف ا م ۋ س و ۆ
قاۋىپتى ادام.
چ ا س ك ي ي
ەركىن ادام ءوزىن ەركىنىرەك ۇستايدى،
قۋاقىلار پولكىنا جازىلۋدى توسپايدى.
ف ا م ۋ س و ۆ
نە دەيدى! تاسقا باسقانداي سويلەيدى!
چ ا س ك ي ي
پانالاتۋشى ادامىنا كەلگەندە،
توبەگە قاراپ ەسىنەۋدى سۇيەدى،
تەك، اينالاعا كوز جىبەرىپ، وتىرىپ اس ءىشۋدى،
ورىندىق ۇسىنۋدى،
ورامال ۇستاپ تۇرۋدى عاپا
بىلەدى.
ف ا م ۋ س و ۆ
بۇل، ەركىندىكتى ماداقتاعىسى كەلەدى!
چ ا س ك ي ي
بىرەۋلەر ەل كەزىپ سەرۋەن قۇرادى، بىرەۋلەر دەريەۆنيادا تۇرادى.
ف ا م ۋ س و ۆ
يا، ولار وكىمەتتى مويىندامايدى!
چ ا س ك ي ي
كىسى ءۇشىن ەمەس، ءۇشىن قىزمەت ەتەتىندەر.
ف ا م ۋ س و ۆ
استاناعا وق بويى جەر جولاما
دەپ تىيىم سالار ەم بۇل مىرزالارعا.
چ ا س ك ي ي
ەندى ۋاقىت بەرەيىن دامىلدارعا...
ف ا م ۋ س و ۆ
ءتوزىم ءبىتتى، ءال كەتتى. ىزاسى ءوتتى.
چ ا س ك ي ي
ءسىز جاساعان عاسىردى تىلدەپ ءبىتتىم،
ەركىڭىزگە بەرەيىن ءومىر كىلتىن:
ءبىر بولشەگىن ءبول-داعى بەرە سالشى، —
بولسىن ءبىزدىڭ زاماننىڭ سىباعاسى —
مەن دە ودان ارتىعىم سۇرامايمىن،
سولاي بولۋعا ءتيىس قوي، جىلامايمىن.
ف ا م ۋ س و ۆ
مەنىڭ ءسىزدى بىلگىم دە كەلمەيدى،
سايقالدىققا جانىم توزبەيدى.
چ ا س ك ي ي
مەن ەندى ايتارىمدى ايتتىم.
ف ا م ۋ س و ۆ
راقمەت، مەن دە قۇلاعىمدى تارس جاپتىم.
چ ا س ك ي ي
نەگە؟ قۇلاعىڭىزعا جاقپاستاي نە ايتتىم؟
فامۋسوۆ (شاپشاڭ سويلەپ)
مىنە، بۇلار جەر-دۇنيەنى شارلاپ، تۇك ىستەمەي سابىلادى،
بۇلاردان قانداي ءتارتىپ تابىلادى؟
چ ا س ك ي ي
مەن قويدىم.
ف ا م ۋ س و ۆ
ءسويت، ءتىپتى اياشى!
چ ا س ك ي ي
ءسوز جارىستىرا بەرۋدى تىلەمەيمىن! —
ف ا م ۋ س و ۆ
تىم بولماسا، جانىما تىنىم بەرۋىڭدى تىلەر ەدىم.
ءۇشىنشى كورىنىس
ق ى ز م ە ت ش ءى (كىرەدى)
پولكوۆنيك سكالوزۋب.
ف ا م ۋ س و ۆ
(ەشنارسەنى كورمەيدى دە، ەسىتپەيدى دە)
سەنى ەندىگى ءپىسىرىپ ابدەن قاقتادى،
سوتقا بەرەدى، قىلق ەتكىزىپ جۇتقالى.
چ ا س ك ي ي
ءسىزدىڭ ۇيگە بىرەۋ كەلدى بىلەم.
ف ا م ۋ س و ۆ
تىڭدامايمىن، پود سۋد!
چ ا س ك ي ي
سىزگە ول كىسى ءبىر جۇمىسپەن كەلىپ تۇر.
ف ا م ۋ س و ۆ
تىڭدامايمىن، پود سۋد! پود سۋد!
چ ا س ك ي ي
مويىن بۇرىڭىزشى، ءسىزدى شاقىرادى...
فامۋسوۆ (بۇرىلادى)
ا؟ بۋنت؟ ءوزىم دە سول سويقاندى كۇتىپ ەم.
ق ى ز م ە ت ش ءى
پولكوۆنيك سكالوزۋب كەلىپ تۇر، كىرسىن دەيسىز بە؟
فامۋسوۆ (تۇرادى.)
ەسەكتەر سىزگە ايتپادىم با ءجۇز قابات!
قابىلدا، شاقىر، سۇرا، ايت، ۇيدە دە، كوڭىلى شات
بار، كەت، شاپشاڭ.
(قىزمەتشى شىعىپ كەتەدى).
ءتاڭىر جارىلعاسىن، تاقسىر، ونان ساقتان!
ول كورنەكتى ادام، ايگىلى،
جەتكىلىكتى اتاق العان بەلگىلى،
جاس بولسا دا شەنى بار،
بۇگىپ بولماسا دا، ەرتەڭ گەنەرال.
ءتاڭىرى جارىلعاسىن، ونىڭ الدىندا ءوزىڭدى ادەپتى ۇستا
وھ، الەكساندر اندرەيەۆيچ، ىڭعايسىزداۋ، تۋىسقان!.
ءجيى، ءجيى مۇڭىن شاعادى ول ماعان،
بىلەسىڭ بە، مەن سوپىڭ، بارىنە دە قۋانام.
ونە بويى موسكۆادا سەلەن
بالكىم، بالقىپ ول جانىمەن قۋانار،
نە ءجونى بار ماعان ونى قۇپ الار،
بۇگىن-ەرتەڭ قىز ۇزاتىپ جاتقان جوقپىن قالاي دا
سوفيا ءالى جاس، ول ءتاڭىرى ءىسى عوي، الايدا.
ءتاڭىرى جارىلقاسىن، ونىڭ الدىندا ءىرىسىن، قاعىسپا
شانشىپ-شالىپ سويلەيتىن مىنەزىڭدى تاستا،
ءالى جوق! سەبەبى نە ەكەن، نەمەنە...
ءا، كىرگەن شىعار مۇمكىن انا بولمەگە.
ءتورتىنشى كورىنىس
چ ا س ك ي ي
قالاي زۋىلدايدى! نەتكەن سەكەك!
ال، سوفيا قايدا كەتتى ەكەن؟
وعان بىرەۋ-مىرەۋ كۇيەۋ بولىپ
كەلىپ وتىرعان جوق پا ەكەن؟
قاشانعى جاتقا ساناي بەرمەك وسىلار؟
ول قالايشا كەلمەس ەكەن وسىندا!..
اكەسىنىڭ ەسى قالماي جۇرگەن
سكالوزۋب دەيتىنى كىم ەكەن؟
قىزى ەمەس، ەلپىلدەپ جۇرگەن تەك بۇل ما ەكەن؟
اھ، ءۇش جىل بويى جۇرگەن جانعا شەت جەردە،
عاشىقتىقتىڭ وتى ءسونىپ ءبىتتى دە.
بەسىنشى كورىنىس
چاسكيي، سكالوزۋب، فامۋسوۆ.
ف ا م ۋ س و ۆ
سەرگەي سەرگەيچ، بەرى ءجۇرىڭىز، مۇندا
وتىنەمىن، جىلى جەرگە كەلىڭىز!
توڭعا بولارسىز، جىلىتايىق وندا
تازا اۋا كىرگىزەمىز، سەرگىڭىز!
س ك ا ل و ز ۋ ب (جۋان داۋىسپەن)
ازاپتانىپ، سىزگە شىعۋ نە كەرەك...
ونداي ءىس، مەندەي وفيسەرگە ءجون.
ف ا م ۋ س و ۆ
دوستار ءۇشىن بىرەر قادام باسۋعا، نەم كەتەدى دەيسىڭ،
قۇرمەتتى سەرگەي سەرگەيچ!
قالپاعىڭىزدى قويىڭىز، شپاگاتى شەشىڭىز،
مىنە، سىزگە جايلى ورىن، قىسىلا كورمەڭىز!
س ك ا ل و ز ۋ ب
تەك وتىرۋعا عانا بولسا بولادى، قاندا بۇيىراسىز،
(ۇشەۋى وتىرادى، چاسكيي قاشىقتاۋ وتىرادى.)
ف ا م ۋ س و ۆ
ال، اكەم، ۇمىتپاي تۇرىپ ايتىپ قويالىق،
ۇلىقسات ەت، ءوزىمىز اعايىن كورىنەمىز ارامىزدى ايىرىپ الالىق.
ءسىز بىلمەيتىن شىعارسىز، مەن دە بىلمەيدى ەكەم،
ءتىپتى، الىس اعايىنمەن دە ءجۇر اعات بولمايدى ەكەن.
راقمەت، مۇنى ءسىزدىڭ نەمەرە ءىنىڭىز ايتىپ ەدى،
ايتپاقشى، ناستاسيا نيكولايەۆنا سىزگە كىم بولادى؟
س ك ا ل و ز ۋ ب
عافۋ ەتىڭىز، بىلمەدىم،
ونىمەن اسكەر قىزمەتىندە بىرگە بولماپ ەدىم.
ف ا م ۋ س و ۆ
سەرگەي سەرگەيچ، ءسىز سولاي ما ەدىڭىز!
جوق! مەن ولاي ەمەسپىن، ال، ءوزىمىز
ولاردى ىزدەگەندە جەر باۋىرلاپ جورعالايمىز،
Cءويتىپ تەڭىز تۇبىنە كەتسە دە تاۋىپ الامىز.
مەندە بوتەن ادامدار سيرەك كەزدەسەدى،
اپايلار مەن قايىن بيكەلەردىڭ بالالارى ىستەيدى؛
تەك، جالعىز-اق مولچالين بوتەن ادام.
ايتسە دە ول ىسكە وتە مامان،
جۇمىس رەتىندە، ول سىزدەن دە، كوگى پايدا كوردىم دەدى.
س ك ا ل و ز ۋ ب
ءىنىمىز ەكەۋمىز ون ءۇشىنشى جىلى-اق ەرەكشە بولعامىز،
وتىزىنشى جىلى ەگەر پولكىندا چين دە العامىز؛
ال، سوڭعىسى قىرىق بەسىنشى پولكتا.
ف ا م ۋ س و ۆ
يا، مۇنداي بالاسى باردىڭ ارمانى بولىپ پا؟
وندا ءسىرا ءبىرقاتار وردەن دە بولار؟
س ك ا ل و ز ۋ ب
ءۇشىنشى اۆگۋست ءۇشىن العامىز، بەكىنىستە وتىرعان كەزىمىز ەدى،
وعان بانتىمەن تاعاتىن، ماعان مويىنعا ىلەتىن بەردى.
ف ا م ۋ س و ۆ
كورۋگە جايدارى، باتىر دەنەلى،
ءسىزدىڭ نەمەرە ءىنىڭىز وتە ادەمى.
س ك ا ل و ز ۋ ب
ءبىر جادا ءتارتىپتى ول نىق ۇستاپتى،
ناق چين الار كەزدە جۇمىستى دا تاستاپتى،
دەريەۆنياعا بارىپ كىتاپ وقي باستاپتى
ف ا م ۋ س و ۆ
مىنە، جاستىق!.. وقي باستاعان!..
سوڭىنان نە بولعانىن كورەرسىز!.
ءوزىڭىزدى ءتارتىپتى ۇستاپ، دۇرىس ىستەدىڭىز ءسىز.
قىزمەتكە جاقىندا كىرسەڭىز دە،
كوپتەن-اق پولكوۆنيكسىز.
س ك ا ل و ز ۋ ب
جولداس-جورا اراسىندا باعىم بار،
قىزمەتكە تۇرۋعا دا بوس ورىن بار،
جاسى جەتكەندەردى ورنىنان دا الىپ جاتىر،
قاراپ تۇرساڭ مۇگەدەكتەر دە تولىپ جاتىر.
ف ا م ۋ س و ۆ
ءيا، قۇداي ءوزى قالاعانىنا
مارتەبەسىن بەرىپ جاتىر.
س ك ا ل و ز ۋ ب
كەيبىرەۋلەرگە مەنىڭ دارەجەمنەن دە ارتىق ب ا ق بەرەدى،
ون بەسىنشى ديۆيزيادان ارىگە بارماي ونشا،
مىسالعا ءبىزدىڭ بريگادالىق گەنەرالدى الساق
ف ا م ۋ س و ۆ
كەشىرىڭىز، سىزگە نە جەتپەيدى؟
س ك ا ل و ز ۋ ب
شاعىپ ايتارىم جوق، ەلەۋسىز قالدىرماي مەنى ەسىنە الدى،
ايتسە دە، — ەكى جىل بويى سارسىلدى پولك سوڭىنا سالدى.
ف ا م ۋ س و ۆ
پولكتىڭ سوڭىنا سالىپ قويعانى قالاي؟
ارينە، كەيبىر رەتتە، ءبىرتالاي،
سىزگە دە جەتە الماي جۇرگەندەر كوپ ەمەس پە؟
س ك ا ل و ز ۋ ب
جوق، — كورپۋستا مەنەن كوپ ىستەگەندەر دە بار،
مەن، تەك سەگىز ءجۇز توعىزىنشى جىلدان بەرى قاراي،
يا، چين الۋدىڭ جولى بار عوي ءبىر تالاي.
مەن، ولار جونىندە ناعىز فيلوسوف سويلەيمىن،
مەنىڭ تىلەگىم، تەك، قولىم گەنەرالدىققا جەتسە ەكەن دەيمىن.
ف ا م ۋ س و ۆ
تاماشا پىكىر، تەك ءتاڭىرىم دەنىڭىزدى ساۋ ەتىپ،
گەنەرالدىق مارتەبەگە قولىڭىزدى جەتكىزىپ.
كۇتەتىن نەسى بار ارعى جاعىن، —
اڭگىمە ەتسەك قايتەر ەدى
گەنەرالدىڭ الار جارىم؟
س ك ا ل و ز ۋ ب
ۇيلەنۋگە مە؟ ۇيلەنۋگە ءتىپتى قارسى ەمەسپىن.
ف ا م ۋ س و ۆ
نەمەنە؟ جۇرتتا جيەن دە، قارىنداس تا، قىز دا بار،
موسكۆادا كۇيەۋ بولسا، قىز دايار،
ءتۋىپ-ونىپ جاتىر عوي جىلدان-جىلعا،
اكەتاي، شىنىن ايتساق مويىنعا الا،
موسكۆاداي استانا تابىلار ما؟!
س ك ا ل و ز ۋ ب
ولشەۋسىز ۇشان-تەڭىز — ايىرماسى.
ف ا م ۋ س و ۆ
وي، كوكە-اي! وزگەشە، اركىم كوز قاراسى،
ءبارىنىڭ بار وزىنشە زاڭ-جوباسى:
ەرتەدەن كەلە جاتقان جول سارا؛
اتاسىنىڭ اتىمەن قۇرمەتتەلە بالاسى،
جامان بولسا دا، بىرەر مىڭ قۇل ۇستاۋعا قولى جەتسە،
ول بولادى كۇيەۋدىڭ تاڭداما،
كەيبىرەۋ شىدەر ءۇزىپ سەكىرسە دە،
اقىلدى بولىپ، سونشا ارتىق جەتىلسە دە،
وندايلار قاتارعا ەشبىر ەنە المايدى،
مۇندا ءالى دۆورياندى باعالايدى.
جالعىز بۇل ما؟ ءتۇز-دام ءازىر بىزدەردە،
شاقىرىلىپ، يا شاقىرىلماي كەلگەندە،
ەسىك اشىق كەلىپ-كەتىپ جۇرگەنگە،
ادال بولسىن، مەيلى ادال بولماسىن، —
اسىرەسە، شەت جەردەن بولسا،
قۇشاق جايىپ قارسى الىپ ونى سونشا،
تاباق تارتىپ سىيلايمىز ءبىز بارىنشا.
باسىنان اياعىنا دەيىن قاراساڭ،
موسكۆالىقتا زور بەلگى بار وراسان.
ەگەر ءبىزدىڭ جاستارعا كوز جىبەرسەڭىز، —
وسى كۇنگى مىنا ءبىزدىڭ نەمەرەلەرىمىز دە،
قۇلاعىن جۇلىپ ەسىرگەن شوبەرەلەرىمىز دە،
قاناتىن قاقپاي قارشاداي باسىنان
تاي-تالاسىپ شەتىنەن —
ون بەس جاسار كەزىنەن —
ۇستازىنىڭ الا كەتەدى بەتىنەن.
ال، ءبىزدىڭ شالدار شە؟.. قىتىعىنا تيسەڭ،
تۋرا ەكىم كەسەدى بەتىمەن.
ولار سىرەسىپ وسكەن ءور بولىپ،
ەشكىمنىڭ بەتىنە دە كەلمەيدى جەل بولىپ،
كەيدە، — وكىمەتكە ءتىل تيگىزەدى اسقىنا،
ەگەر، ونى بىرەۋ ەستىسە ماسقارا!..
جاڭالىق ەنگىزۋ جونىندە ءسوز باستاۋ تۇگىل
قۇداي ساقتاسىن، بىردەمە دەۋدەن دە ءتۇڭىل...
جوق-اۋ، ءتىپتى ۇرسىسىپ بەتتەن تىرنايدى.
ايتقاندارى تۇككە تۇرمايدى،
ەرەگىسىپ ءبىراز شۋلاپ قارايدى.
اقىرىندا تۇك بىتىرمەي تارايدى.
ولاردىڭ ىشىندەگى ۇلىقتارىنىڭ تاپقان اقىلى
وتستاۆكەگە شىعا قويادى اقىرى.
ناعىز اقىلدىلىقتان وتستاۆكەگە شىققان
مەملەكەت باسشىلارى!
مەن ايتسام، ءبىلىمدى بولاتىن ۋاقىت جەتپەگەن،
ءبىراق ولارسىز ەشبىر ءىس بىتپەگەن.
ال، ايەلدەر شە؟ ولاردى بيلەۋگە ەشكىمنىڭ دە كۇشى جوق،
ولار بارىنە دە تەرگەۋشى، ال، ولاردى تەرگەر كىسى جوق،
ولاردىڭ كارتا ويىنى ۇستىندە شىعاراتىن جانجالىن نە دەرسىڭ،
ايەلدى بولىپ كوردىك قوي، ءتاڭىرىم تەك ءتوزىم بەرسىن،
ولاردى تەك كوماندا بەرۋ ءۇشىن فرونتقا، —
جىبەرسە، يا قاتناس دەپ سەناتقا،
يرينا ۆلاسسۆنا! لۋكەريا الەكسەيەۆنا!
تاتيانا يۋريەۆنا! پۋلحەريا اندرەيەۆنا!
ا، قىزدارىن كورسەڭ، باس كوتەرمەي تۇسەر ەدى ەڭسەڭ!
وسىندا پرۋسس كورولى كەلدى ۇلاعاتتى،
قىزداردى كورگەندە ول ماحابباتتى، —
موسكۆا تۇرقى تىس،
كوركىنە ەمەس، مىنەز-قۇلقىنا قىزىقتى پاراساتتى.
بولار ما ومان وتكەن جاقسى ءتارتىپ،
ادەمى كيىنىپتى كيىمدى ارتىق؛
ماعىناسىز جاي ءسوزدى سويلەمەيدى،
ۇستىنە كيىنگەنى اسىل، بارقىت.
فرانسۋزدار رومانس ايتىپ اندەتەدى،
جوعارى نوتانى الۋعا دا داۋسى جەتەدى،
شەتىنەن اسكەري ادامعا جاناسا كەتەدى،
ويتكەنى، ول قىزدار شەتىنەن پاتريوت.
شىنىندا سىزگە ءسىرا ايتاتىنىم:
موسكۆاداي استانا تابۋ قيىن.
س ك ا ل و ز ۋ ب
مەنىڭ ويىمشا:
موسكۆانىڭ ورتەنۋى كوركەيۋىنە كوپ كومەك ەتتى.
ف ا م ۋ س و ۆ
ونى ەسكە ءتۇسىرۋدىڭ قاجەتى قانشا،
جۇرت نە دەمەيدى،
سونان بەرى جولدار دا، تاس توسەلگەن كوشەلەر دە،
جادا تۇرگە كوشتى،
ۇيلەر دە كوركەيىپ جاڭارا ءتۇستى.
چ ا س ك ي ي
ۇيلەر جاڭا، ءبىراق، پىكىر ەسكى،
قۋانىڭدار، ونى ەشبىر جىلدار ماڭگى
ءورت تە، جانە مولى دا قۇرتا المايدى.
فامۋسوۆ (چاسكييگە)
ءاي، ماناعى ايتقانىمدى ويىڭا ءتۇي؛
ۇندەمە دەگەنىم قايدا، قيىن بولىپ پا سو دا،
(سكالوزۋبقا قاراپ.)
مىنە، مەنىڭ چاسكيي دەيتىن دوسىم،
بۇل مارقۇم يليچ اندرەيدىڭ بالاسى،
ءوزى ەش جەردە جۇمىس ىستەمەيدى،
ونان پايدا كەلەدى دەپ تە بىلمەيدى،
ال، ىستەيىن دەسە، قولىنان ءىس تە كەلەدى:
اقىلىنا قاراعاندا جاس تا بولسا، باستاي،
اتتەڭ، تەك جۇمىس ىستەمەيتىنى ايانىشتى،
اۋدارماعا، جازۋ-سىزۋعا سونداي كۇشتى،
ناعىپ اياماسسىڭ، وسى سىقىلدى اقىلمەن...
چ ا س ك ي ي
باسقا بىرەۋدى اياساڭىز نەتتى
ماقتاۋىڭىزدىڭ ءوزى ماقتامەن باۋىزداعانداي بوپ كەتتى.
ف ا م ۋ س و ۆ
جالعىز مەن ەمەس، جۇرتتىڭ ءبارى دە وسىلاي مىنەيدى ءسىزدى.
چ ا س ك ي ي
ال، تورەشى كىم؟ كونە زاماننان بەرگى قالپىنان
ولاردىڭ ەركىندىك ومىرگە دۇشپاندىعى ارتىلعان،
ولاردىڭ پىكىرلەرى — ەسكى گازەتتەر سارىنىنان
سوناۋ وچاكوۆ زامانىنان
قىرىمدى باعىندىرعان كوزدەردەن الىنعان.
بالاعاتتاۋعا ءازىر تۇرادى،
ءبىر ايتقان الەۋلايىن مىڭ رەت قايتالايدى،
وزدەرىن ءوزى بايقامايدى؛
قارتايعان سايىن مالتادى.
ۇلگى بولارلىقتاي بىزگە
تۋعان ەلدىڭ اتالارىن كورسەتشى كوزگە؟
الدە وسى، توناۋمەن بايىعاندار ما؟
ولار قايدا؟
ءوزىم قورعاپ، وزىنە قامقور بولعان،
سوت ۇكىمىنەن دوستاردىڭ ارقاسىندا قالعاندار ما،
ءۇرىم-بۇتاعىنان بەرى
ادەمى سارايلار سالعان،
توي-دۋماننان قالماعان.
شەتتەن كەلىپ ءجۇرىپ ەسكى زاماننىڭ زىميان بەلگىلەرىن
كوزگە ىلمەيتىن سۇرقيا جاندار ما؟
ءتۇستى اس، كەشكى اس ۋاعىندا،
بي بيلەر شاعىندا، —
بۇل موسكۆادا كىمنىڭ اۋزىنا تىيىم سالىنبادى؟
مەنى ءسىز بالا كۇنىمنەن سونداي كىسىلەرگە تىلەمەپ پە ەدىڭىز
الدەقانداي ءبىر تۇسىنىكسىز ويمەن
سوعان مەنى ءتاجىم ەتكىزىپ باۋلىماعان با ەدىڭىز؟
ولارعا موينىڭدا قارىزى بارلاردى
ۋاقىتىندا تولەمەسە قىسىپ باقتى.
ول، بارلىق ادەمىلىكتى، ماحابباتتى،
اقىرىندا بىرىندەپ اقشاعا ساتتى!!!
مىنە، شاش اعارعانشا ءومىر سۇرگەن كارىلەر!
باسقا ادام بولماعان سوڭ ءبىزدىڭ باس يەتىن سەرىلەر!
مىنە ءبىزدىڭ سىنشىلارىمىز دا، تورەشىلەرىمىز دە وسىلار.
ال ەندى، جان-تانىمەن ەسكىلىككە قاستاردان
شىعار بىرەۋى ءبىزدىڭ وسى كۇنگى جاستاردان:
ول جاستار ورىن تالاپ ەتپەيدى،
چين، شەكپەندى دە تىلەمەيدى،
بۇل جاستاردىڭ زەيىنى وتكىر ۇعۋعا، جانى دا قۇمار عىلىمعا،
سۇلۋلىقتىڭ شىنىن دا، كوركەم ونەردىڭ سىرىن دا
ۇعۋ ءۇشىن ولاردى ءتاڭىرىڭىز ءوزى-اق وتتى قىلىپ جاراتقان.
ال، انالار: تالاندىق-ەرتەڭ دەپ شۋلايدى جان-جاقتان!
ولاردىڭ ويىنشا جاستار: قيالشىل، قاۋىپتى جان!
مۋندير! تەك قانا مۋندير! ولاردىڭ ەسكى سالتىندا،
مۋندير دەگەن ءبىر كەزدەگى كەستەلەنىپ تىگىلگەن جامىلعى،
ولاردىڭ سەزىمسىز جانىمەن شولاق ويلارى
مۋنديرمەن عانا جابۋلى.
ولاردىڭ سوڭىن الا شىققان بىزگە دە جولى اشىق!
ايەلدەرىمىز دە، قىزدارىمىز دا ءالى سول مۋنديرگە عاشىق!
مەن سولاردىڭ مۋنديرىنەن، نازىكتىگىنەن
جاقىندا عانا بوساندىم، بەزىپ قاشىپ.
مەن ەندى ول بالالىققا جۋىماسپىن شاتاسىپ،
ول كەزدە وعان كىم قىزىقپادى قۇشاق اشىپ؟
گۆارديادان، قازىرگى اناۋ سارايدان
بىرەۋ كەلە قالسا قاۋمالاپ
ايەلدەر ايقاي سالادى: — ۋرالاپ،
جەلبەگەيلەرىن اسپانعا اتادى جامىراپ.
فامۋسوۆ (وزىنە-وزى)
بۇل ەندى مەنى ءبىر پالەگە كەزدەستىرەدى، (قاتتى داۋىستاپ)
سەرگەي سەرگەيچ، مەن كەتەمىن،
ءسىزدى كابينەتتە كۇتەمىن (كەتەدى).
التىنشى كورىنىس
سكالوزۋب، چاسكيي
س ك ا ل و ز ۋ ب
ماعان وسى جايىنداعى ءسوزىڭىز،
اسىرەسە موسكۆانىڭ ۇعىمى تۋرالى
وتە شەبەر ايتقان جەرىڭىز ۇنايدى.
ولاردىڭ جانى سۇيەتىن گۆارديالارىنا، گۆارديوندارىنا،
ولاردىڭ التىنىنا، كەستەسىنە كۇن كورگەندەي
تاڭىرقايتىنىن دۇرىس ايتىپ بەردىڭىز.
ال، ءبىرىنشى ارميانىڭ كەم قالعان جەرى بار ما؟
كەمشىلىگى نەدە؟
قىناي بەلدى، سىمباتتى عوي ءبارى دە:
ءتىپتى وفيسەرلەردىڭ كەيبىرەۋلەرى
فرانسۋزشا دا سويلەي بىلەتىن كورىنەدى.
جەتىنشى كورىنىس
سكالوزۋب، چاسكيي، سوفيا، ليزا.
سوفيا (تەرەزەگە قاراي جۇگىرەدى)
اھ! ءتاڭىرىم-اي! قۇلادى، ءولدى! (ەسى كەتىپ قالادى.)
چ ا س ك ي ي
كىم،
كىم ول؟
س ك ا ل و ز ۋ ب
كىمگە بالە كەلە قالدى؟
چ ا س ك ي ي
بۇل تالىپ كەتتى عوي شوشىعاننان!
س ك ا ل و ز ۋ ب
كىم دەيدى؟ قايدان؟
چ ا س ك ي ي
بىردەمەگە سوعىلىپ قالدى ما؟
س ك ا ل و ز ۋ ب
الدە، ءبىزدىڭ شال جازاتايىم بولدى ما؟
ل ي ز ا
(بويجەتكەننىڭ قاسىندا اسىپ-ساسىپ ءجۇر)
تاعدىردىڭ جازعانىنان كىم قۇتىلماق،
اياعىن ۇزەنگىگە سالعاننان-اق،
ارىنداپ استىنداعى اتى تۋلاپ،
مولچالين ءقازىر انە ۇشىپ ءتۇسىپ،
شانشىلىپ توبەسىنەن جاتىر قۇلاپ.
س ك ا ل و ز ۋ ب
تىزگىنىن تەجەپ ۇستاعان عوي،
ءوزى دە ءبىر ات ۇستىنە قولاپايسىز نەمە ەكەن.
اش بۇيىرىنەن قۇلادى ما ەكەن، الدە ەتپەتتەي سۇلادى ما ەكەن؟
بايقالىق، قالاي قۇلاپ قالدى ەكەن؟ (شىعىپ كەتەدى.)
سەگىزىنشى كورىنىس
سكالوزۋب جوق، باسقاسى بۇرىنعىلار.
چ ا س ك ي ي
بۇعان نە ىستەۋ كەرەك؟ ايتساڭشى تەزىرەك.
ل ي ز ا
انا بولمەدە سۋ تۇر ەدى.
(چاسكيي جۇگىرىپ سۋدى الىپ كەلەدى؛ سوفيا ەسىن جيعانشا ءبارى دە جايلاپ سويلەدى.)
ل ي ز ا
ءبىر ستاكان قۇيىڭىزشى.
چ ا س ك ي ي
قۇيۋلى تۇر.
تۇيمەلەرىن اعىتىڭىز،
سامايىن سىركە سۋمەن ءسۇرتىڭىز؛
سۋ بۇركىڭىز
قاراڭىز، ەركىن دەم الا باستادى،
نەمەن جەلپيمىز؟
ل ي ز ا
مىنە، جەلپىگىش.
چ ا س ك ي ي
تەرەزەگە قارا،
مولچالين تۇرىپتى عوي ءانى!
بيكەش ەرمەك تابا الماعاندىقتان ۇرەيلەنەدى.
ل ي ز ا
ءيا، بويجەتكەننىڭ نازىك سەزىمى،
بىرەۋ وماقاسا قۇلاپ جاتقاندا
كورىپ تۇرۋعا جەتپەيدى عوي ءتوزىمى.
چ ا س ك ي ي
سۋ بۇركىڭىز تاعى دا،
مىنە، سولاي، تاعى، تاعى دا.
سوفيا (اۋىر كۇرسىنىپ، دەم الىپ)
كىر بار جانىمدا؟
ءتۇسىم بە، الدە، ءوڭىم بە؟ (اسىعىپ داۋىستاپ.)
قايدا ول؟ نە بولعان وعان؟ ايتشى ماعان.
چ ا س ك ي ي
موينىن ءۇزىپ السا دا مەيلى،
سىزگە جازىم ەتە جازدادى عوي تەگى!
س و ف ي يا
ولگەنشە سالقىن سەزىمدى جان ەكەنسىز ءوزىڭىز!
سىزگە قاراۋ تۇگىل، ءسوزىڭىزدى تىڭداۋعا دا دارمەنىم قالماعان
چ ا س ك ي ي
سول ءۇشىن بۇلان-تالان بول دەيسىز بە ماعان؟
س و ف ي يا
جۇگىر، بار، ۇش، جاردەم ەتۋگە تىرىس وعان.
چ ا س ك ي ي
وندا ءسىز جالعىز قالمايسىز با كومەكسىز؟
س و ف ي يا
ءسىز ماعان نەگە كەرەكسىز؟
ءيا، دۇرىس-اق: ءوز باسىڭىز امان بولعان سوڭ ءسىز ءۇشىن بۇل ەرمەك قوي.
ساعان اكەڭ ولسە دە ءبارىبىر.
(ليزاعا.)
سوندا بارالىق، جۇگىر، ءجۇر.
ل ي ز ا (سوفيانى شەتىرەك الىپ كەتەدى) (سوفيا تەرەزەدەن ۇڭىلەدى.)
چ ا س ك ي ي
اسقان، ساسقان! جان تالاسقان! ەستەن تانعان! رەنجىگەن، شوشىعان!
تاپ وسىلاي بولاتىندى قاشاننان —
جان دەگەندە جالعىز عانا ايىرىلسا ەگەر دوسىنان.
س و ف ي يا
كوتەرە المايدى قولىن دا، كەلە جاتىر وسىندا...
چ ا س ك ي ي
مەن دە قۇلاسام ەدى، سونىمەنەن قوسىلا...
ل ي ز ا
كومپانيا ءۇشىن بە؟
س و ف ي يا
جوق، نە ويلاساڭىز، سول ءۇشىن.
توعىزىنشى كورىنىس
سوفيا، ليزا، چاسكيي، سكالوزۋب، مولچالين (قولىن تاڭىپ العان.)
س ك ا ل و ز ۋ ب
ساۋىقتى، دەنەسىنە زاقىم بولماعان
جاي، قولى جەڭىل عانا جارالانعان،
شوشۋىمىز بەكەر ەكەن مانادان.
م و ل چ ا ل ي ن
مەن ءسىزدى شوشىتىپ الىپپىن. قۇداي ءۇشىن كەشىرە كورىڭىز، باۋىرىم.
س ك ا ل و ز ۋ ب
ءسىزدىڭ جۇرەگىڭىز ۇشىپ كەتەتىنىن بىلمەي قالدىم.
ءوزىڭىز جالما-جان قۇستاي ۇشتىڭىز، —
ءبىزدىڭ جانىمىز تۇرشىكتى، ءبىر كەزدە قۇلاپ ءتۇستىڭىز.
اقىرىندا ءبارىمىز دە بوستان-بوسقا شوشىنىپپىز.
س و ف ي يا (ەشكىمگە قاراماستان)
اھ! كورىپ تۇرمىن، ءبارى-داعى جاي ەكەن، —
ءبىراق، ءالى قالتىرايمىن، نەگە ەكەن.
چ ا س ك ي ي (وزىنە-وزى)
مولچالينمەن تىلدەسپە!
سوفيا (بۇرىنعىشا)
مەن ءوزىم تۋرالى ايتسام بىلاي:
قورقاق ەمەسپىن، بولادى عوي ونداي-ونداي،
كەي كەزدە كارەتا قۇلاي قالسا:
ونى تۇرعىزىپ جوندەپ بولسا
ىركىلمەي-اق تارتا بەرگىم كەلەدى بارىنشا.
مەنى ءبىر زاتتىڭ تىقىرى دا
الدە نەنىڭ سىبدىرى دا شوشىتادى.
ونان كەلەتىن ءبىر بالە بولماسا دا — •
شوشيمىن، نەگە ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەي قالام.
چاسكيي (وزىنە-وزى)
كەشىرىم سۇراپ تۇر ونان،
ءبىر رەتتە بولسا بىرەۋدى اياعان!
س ك ا ل و ز ۋ ب
رۇقسات ەتسەڭىز، مەن ايتايىن ءبىر حابار،
كنياگينيا لاسوۆا دەيتىن وسىندا ءبىر ايەل بار.
اتقا جۇردەك، تۇل قاتىن،
ونىمەن جارىسا قوياتىن
قاسىندا كوپ كاۆالەر دە بولمايتىن،
سول ايەل جاقىندا كۇل-تالقان بوپ اتتان قۇلاپتى
شىبىن ساناپ جۇرگەندەي
قاسىنداعى اتشىسى دا دەمەي الماي قالىپتى.
ءوزى دە قولاپايسىز نەمە دەنەسىن ۇستاي بىلمەيدى
سول قۇلاعاننان ونىڭ قابىرعاسى كۇيرەيدى،
ەندى سۇيەيتىن كۇيەۋ ىزدەپ ءجۇر دەيدى.
س و ف ي يا
اھ، الەكساندر اندرەيچ، ءمىنى،
جۇرەگىڭىز اقكوڭىل، ىزگى ەكەن،
جاقىن-جارانىڭىز باقىتسىزدىققا ۇشىراعاندا،
جانىڭىز توزبەيدى ەكەن.
چ ا س ك ي ي
مەن سىزگە جانىم اشيتىندىعىن
مىنە، وسى جەردە كورسەتتىم؛
سىزگە سۋ بۇرىكتىردىم،
دەنەڭىزدى دە ءسۇرتتى،
ونىڭ كىم ءۇشىن ىستەگەنىمدى ءوزىم دە ۇقپادىم،
ءبىراق، ءسىزدىڭ جانىڭىزدى الىپ قالدىم.
(قالپاعىن الىپ كەتە باستايدى.)
ونىنشى كورىنىس
چاسكييدەن باسقاسىنىڭ ءبارى بۇرىنعىلار.
س و ف ي يا
ءسىز، كەشكە بىزگە كەلەسىز بە؟
س ك ا ل و ز ۋ ب
قالاي، ەرتە كەلۋ كەرەك پە؟
س و ف ي يا
ارينە، دوس-جاراندار ەرتە كەلەدى البەتتە.
فورتەپيانوعا بيلەۋ كەرەك تە،
ءبىز قايعىلىمىز عوي، بال بەرۋگە بولمايدى.
س ك ا ل و ز ۋ ب
كەلەيىن، اكەيگە كىرىپ شىعۋعا ۋادە بايلاعان ەدىم،
باس يەمىن!
س و ف ي يا
قوش بولىڭىز.
س ك ا ل و ز ۋ ب (ءمولچاليننىڭ قولىن قىسىپ قوشتاسادى)
قۇلدىعىڭىز بولايىن (شىعىپ كەتەدى.)
Oن ءبىرىنشى كورىنىس
سوفيا، ليزا، مولچالين
س و ف ي يا
مولچالين! ويلاعانىمداي-اق امان قالعانىڭىزدى كورەسىز بە!
ءسىزدىڭ ءومىرىڭىزدىڭ ماعان قىمبات ەكەنىن بىلەسىز بە؟
ومىرمەن ابايسىز ويناۋ نەگە قاجەت ەدى؟
ايتىڭىزشى، قولىڭىز قالاي؟
سىزگە ءدارى بەرسەم بە ەكەن؟ دەم الساڭىز نەتتى؟
دوكتور شاقىرتايىن، ەلەمەۋگە بولمايدى ءتىپتى.
م و ل چ ا ل ي ن
ورامالمەن تاڭىپ الدىم، سودان بەرى اۋىرمايدى.
ل ي ز ا
باستەسەمىن، ولاي دەۋگە بولمايدى،
وزىڭىزگە لايىق ەمەس دەسەم دە،
قولىڭىزدى تاڭاسىز نەسىنە،
ايتپەسە ول ءسوز بولادى، ءسوز قىلاتىن كىسىگە:
مۇنى جۇرتقا چاسكيي كۇلكى ەتەدى،
سكالوزۋب تا شوقتىعىن دۇرديتەدى،
تالىپ قالعانىڭدى ءجۇز ەسە اسىرا ايتىپ بۇلكەكتەيدى،
بەسىن ايتۋدان بۇيرەگى بۇلك ەتپەيدى،
ول ءوزى، ءتىپتى، اسىرەلەگىش،
وسى كۇنى كىمدى-كىم كۇلكى ەتپەيدى!
س و ف ي يا
مەن، — ولاردىڭ قايسىسىن ۇناتام؟
سۇيگىم كەلسە سۇيەم، ايتقىم كەلسە ايتام.
مولچالين! سوندا شىبىن-شىركەي بولمادىڭ دەپ كىم ايتار ماعان!»
ءسىز كىرگەندە اۋزىما كەلگەن ءسوزدى ايتا الماعام.
سىزدەن ءبىر ءسوز سۇراۋعا دا، سىزگە قاراۋعا دا،
ولاردىڭ الدىندا — مەن باتا الماعام.
م و ل چ ا ل ي ن
جوق، سوفيا پاۆلوۆنا، ءسىز — اشىقسىز بارىنشا.
س و ف ي يا
سىردى بۇگىپ وتىرا الما مەن ونشا!
سىزگە تەرەزەدەن سەكىرىپ ءتۇسىپ بارعىم كەلىپ ەدى مۇلدە،
دۇنيەدە، يا بىرەۋدە، يا ەلدە مەنىڭ جۇمىسىم نە؟
كۇلسە كۇلە بەرسىن!
مەيلى، مازاقتاسىن، ءتىپتى ۇرىسسا-ۇرىسسىن.
م و ل چ ا ل ي ن
وسى اق كوڭىلدىلىگىڭىز وزىڭىزگە زيانعا شىعىپ جۇرمەس پە ەكەن؟
س و ف ي يا
ءسىزدى شىنىمەن-اق دۋەلگە شاقىرار ما ەكەن؟
م و ل چ ا ل ي ن
اح! زىميان ءتىلدىڭ ۇشى ءمىردىڭ وعىنان دا كۇشتى.
ل ي ز ا
مم! ەندى ولار اكە-تايىنىڭ قاسىندا،
الگىدە ءسىز جارقىن جۇزبەن كەنەت ەسىك اشىپ قالعاندا
بىزگە ءبىر ءسوز ايتۋىنا دا بولمايتىنداي،
نە تىلەسەك سوعان ناناتىنداي، —
ولارمەن بىرگە الەكساندر اندرەيچ
وتكەندەگى ىستەگەن سۇمدىقتارىن ايتىپ ورتاعا سالعان،
ول — ەكى اۋىز ءسوز ايتسا دا كۇلىمدەپ جىميا قالعان،
عاشىق ادام نەدەن تايىنعان.
م و ل چ ا ل ي ن
سىزگە پالەن دەپ اقىل ايتۋعا باتىلىم بارمايدى.
(قولىنان سۇيەدى.)
س و ف ي يا
تىلەسەڭىز، بەتىمدى جاسپەن جۋىپ وتىرىپ سىرلاسۋعا ايانبايمىن،
ءبىراق، جورتا مۇلايىمسىمەۋگە توزە المايمىن.
وسىدان چاسكييدى نەگە كەلتىردى ەكەن قۇدايىم!
ون ەكىنشى كورىنىس
مولچالين، ليزا
م و ل چ ا ل ي ن
ءسىز ءبىر كوڭىلدى جاراتىلعان جان ەكەنسىز
ل ي ز ا
جىبەرىڭىز، مەنسىز دە، سىزدەر ەكەۋسىز.
م و ل چ ا ل ي ن
نەتكەن سۇلۋ رەڭىڭ!
سەنى سونشا سۇيەمىن!
ل ي ز ا
ا، بويجەتكەنىڭىزدى؟
م و ل چ ا ل ي ن
ونى مىندەتىم بويىنشا، ال، سەنى.،.
(قۇشاقتاعىسى كەلەدى.)
ل ي ز ا
ەرىككەندىكتەن عوي، قالپىڭىز...
جالىنامىن، قولىڭىزدى تارتىڭىز!
م و ل چ ا ل ي ن
مەندە ءبىر ءۇش زات بار،
شەبەر قولمەن جاسالعان تۋالەت،
ونىڭ سىرتى دا، ءىشى دە اينادان،
اينالا ونىڭ بۋناعى التىندايىن جايناعان؛
قۇنداقشاسى اسىل تاستاي جارقىلداي،
اقىق سالعان ساۋىتى دا القاداي،
قوبديشاسى ينە، ءجىپ پەن پىشاقتىڭ
اسىلدىعىن ءدال ىنجۋگە ۇقساتتىم!
تاعى دا بار ەرىن بويار بوياۋى،
ونى وزگەگە دە پايدالانۋىڭىزعا بولادى،
ءاتىر دە ءازىر جۇپار اتقان يسىمەن،
شىنىدا تۇر، رەزەدا-جاسمين.
ل ي ز ا
بىلسەڭىز، مەن وندايعا قىزىقپايمىن، الاڭسىز،
ءبىراق، ايتىڭىزشى، ءوزىڭىز،
بيكەش الدىندا ۇياڭ،
ماعان كەلگەندە نەگە جىلماق؟
م و ل چ ا ل ي ن
بۇگىن سىرقاتپىن عوي، تاڭعانىمدى شەشپەيمىن؛
تۇسكى تاماققا كەلىڭىز، وتىرايىق ءوزىمىز،
سوندا بار شىنىمدى ايتايىن، تۇسىنەرسىز ءوزىڭىز!
ون ءۇشىنشى كورىنىس
س و ف ي يا
اكەتايىمدا بولىپ ەم، وندا ەشكىم جوق باسقا
بۇگىن سىرقاتتاۋ، بارمايمىن اسقا
مولچالينگە، مەن ايتتى دەرسىن:
بۇگىن مەنىمەن ءجۇز كورىسۋگە كەلسىن.
(شىعىپ كەتەدى.)
ون ءتورتىنشى كورىنىس
ل ي ز ا
اپىر-اي! بۇل جاقتىڭ ادامدارى قالاي ەدى!
بۇل ونى سۇيەدى، ول مەنى سۇيەدى؛
ال، مەن، ءسۇيۋ دەگەنمەن ولگەنشە قورقامىن!
ءبىراق، بۋفەتشى پەترۋشكانى قالاي سۇيمەي وتىرامىن!
ەكىنشى پەردەنىڭ سوڭى.
ءۇشىنشى پەردە
ءبىرىنشى كورىنىس
چاسكيي، سونسوڭ سوفيا.
چ ا س ك ي ي
كۇتەم، شىنىن ايتقىزباي قويمان،
سكالوزۋب پەن ءمولچاليننىڭ
قايسىسى ۇنايدى ەكەن وعان؟
مولچالين بۇرىن سونشالىق ەسالاڭ،
بەيشارا ادام ەدى جاراتىلا سالعان!
ءقازىر اقىلدى بولا قويدى دەيسىز بە؟..
اناۋسى — قىرىلداق، ناعىز زىميان؛
مانيەۆر مەن مازۋركەنىڭ شوق جۇلدىزى!
ءسۇيۋ تاعدىرى، قىزعا جاسىرىنباق وينى ءتارىزدى.
ال، ماعان...
(سوفيا كىرىپ كەلەدى.)
ءسىز مۇندا ما ەدىڭىز؟ مەن بۇعان وتە قۋانام.
تىلەگەنىم دە وسى ەدى مانادان.
سوفيا (وزىنە-وزى)
مۇلدە ءساتسىز دۋشار بولعام.
چ ا س ك ي ي
ارينە، مەنى ىزدەپ كەلمەگەن شىعارسىز؟
س و ف ي يا
مەن ءسىزدى ىزدەگەن دە ەمەسپىن.
چ ا س ك ي ي
بۇل جولى ءبىلۋىم. دە كەرەك ەمەس تىم،
ايتسە دە، بىلۋگە بولماس پا ماعان؟
سىزگە كىم ۇناعان؟
س و ف ي يا
ۋا، ءتاڭىرىم! بارلىق عالام.
چ ا س ك ي ي
ايتسە دە، كوبىنەسە كىم ۇنايدى؟
س و ف ي يا
ۇناتارىم كوپ. اسىرەسە، تۋعاندارىم...
چ ا س ك ي ي
مەنەن ارتىق كورەسىڭ بە سونىڭ ءبارىن.
س و ف ي يا
باسقا.
چ ا س ك ي ي
بارلىعى شەشىلىپ قويعان بولسا، مەن نەسىنە ۇمسىنام؟
بۇل ءۇشىن مەن جان تالاسام، ال، ول كۇلە قارايدى وسىعان.
س و ف ي يا
تىڭدايسىز با؟ ەكى-اق اۋىز ءسوزىم بار،
بىرەۋدىڭ سول عانا، تەك ءمىنى بولسا،
مازاقتاماي توزە المايسىز وسىنشا،
ال، ءسىز ءوزىڭىز...
چ ا س ك ي ي
مەن بە؟ شىنىندا، كۇلكىنىڭ ادامى ەمەسپىن بە مەن؟
س و ف ي يا
ءيا، قاھارلى مىنەز، وتكىر رەڭ.
ونداي ەرەكشەلىگىڭىز دە ءتۇپسىز تەرەڭ.
ال، ۇسكە تونگەن قاھار ءتىپتى پايداسىز دەر ەم.
چ ا س ك ي ي
مەن سۇمدىق اداممىن با؟ سوندا سۇمدىق ەمەسىڭ كىم تەگىندە،
سۇمدىق ەمەسىڭ، — اقىماقتارعا ۇساعان
مىسال ى، مولچالين بە؟
س و ف ي يا
جاڭالىق ەمەس ماعان مىسالدارىڭ
جۇرتقا ءازىرسىز شاشۋعا ۋدىڭ ءزارىن؛
ال، مەن سىزگە بوگەت بولىپ نە ەتەمىن،
سوندىقتان دا، وسى جەردەن كەتەيىن.
چاسكيي (ونى ۇستايدى)
توقتاڭىزشى! (باسقا جاققا قاراپ) ءبىر رەت ءمۇلايىمسىپ كورەيىنشى
(داۋىستاپ) قويالىق ەرەگىستى،
مولچالين الدىندا كىنالىمىن.
ءۇش جىل بۇرىنعى قالپىنان، وزگەرگەن شىعار و دا بۇگىن.
وزگەرىس دەگەن مۇمكىن عوي جەر جۇزىندە،
اكىمشىلىك ورنى، اۋا رايى دا وزگەرمەك ءاربىر كەزدە،
وزگەرەدى ادامنىڭ مىنەزى دە؛
باعزى ءبىر ماڭعاز ادامدار جورتا اقماق بوپ تالادى،
كەيبىرەۋلەر — اسكەري بوپ اتالادى؛
كەيبىرەۋلەر — قۇر جامان اقىن سىماق، —
كەيبىرىنىڭ اتىن اتاۋعا دا جاسقانام،
سوندا دا ولار بۇكىل الەمگە پاش بولعان،
اسىرەسە، سوڭعى كەزدەردە
اقىلدىلار كوبەيدى عوي بىزدەردە.
ال، ەندى مەيلى، ءمولچاليننىڭ اقىلىندا —
وتكىرلىك، دانىشپاندىق، بولا-اق قويسىن،
ول ءوزى ءسىز دەگەندە، سىزدەن باسقا الەمنىڭ ءبارىن ۇمىتىپ،
ونىڭ جۇرەگىنىڭ ءاربىر سوعىسى دا
سىزگە ماحاببات لەبىمەن سوعا الا ما؟
بار ويىن، بار تىنىسىن، بار جۇمىسىن
ءجان-تانىن سىزگە قۇربان قىلا الا ما؟
ونداي قۇشتارلىق؟ ونداي سەزىم؟ ونداي جالىن —
بار ما وندا؟
ءوزىم سەزەم، وسىنى ايتا المايمىن،
ءىشىم ءورت، سىرتىم ءتۇتىن، بايقالمايمىن،
ول دەرتتى دوسىم تۇگىل قاسىما دا تىلەمەيمىن.
ال، ول ءۇن قاتپاستان باسىن ءيىپ،
وتىرادى دا قويادى بولىپ بۇيىق،
ونىڭ ميىنا ماڭگىلىك نە تولتىرىلىپ قويعانىن
كىم ءبىلسىن، ول ءبىر جۇمباق،
ونى اقىلدى ەتەم دەپ ازاپتانىپ
تاعى نە ويلاپ جۇرگەنىڭىزدى كىم ۇعىنباق.
مۇمكىن، بويىڭىزداعى ولشەۋسىز بىتكەن قاسيەتتى الاڭسىز، —
سۇيگەندىكتەن سوعان بەرگەن دە شىعارسىز.
ونىڭ ءوزى تۇك كۇناسىز ادام،
ءجۇز ەسە ارتىق كۇناسىز ەمەسسىز بە ءسىز ودان،
جوق، ءتىپتى، سونىڭ اقىلى ساعات سايىن ەسىن،
سوندا دا، ول سىزگە تەڭ بولا الا ما؟
ولاي بولسا، الاڭسىز-اق ءۇمىتىم ءۇزىلىپ ءبىتسىن.
س و ف ي يا
بەكەر: مۇنىڭ ءبارى باسقا ادامعا ءتان مىنەز
ەگەر از ۋاقىتقا بولسا دا مولچالينگە بولساڭىز كەز،
ونىڭ ءىش پىستىرمايتىنىن بىلەر ەدىڭىز ءسىز.
چاسكيي (قىزىپ)
ونى ءسىز نەگە سونشا كەلتە ءبىلدىڭىز؟
س و ف ي يا
مەن، تىلەمەسەم دە: قۇدايدىڭ ءوزى قوستى؛
ول ءوزى ءۇي ىشىنەن تاپتى دوستى،
ول ءۇش جىل اكەتايىمنىڭ قامقورلىعىندا جۇمىس ىستەدى،
ءبىراق، وعان اكەي تالاي رەت بوسقا ۇرسىپ ەدى،
اكەمە ول، — ۇرىسسا دا ۇندەمەيدى،
ونى ۇندەمەي جەڭەدى،
جانى ەزگى بولعان سوڭ كەشىردى.
ول، ۇلكەندەردىڭ جانىنان شىقپايدى.
ساۋىقتى سۇيگەن دە ول ءسۇيسىن،
ءبىراق، قولى قايدان ءتيسىن!
اسىر سالىپ، ءماز بوپ قۇپتايتىن ءبىز عوي وندايدى.
ول ۇزاق كۇنگە شالدارمەن بولادى.
كوڭىلدى بولسا دا، كوڭىلدى بولماسا دا وينايدى...
چ ا س ك ي ي
كۇنى بويى وينايدى!
ۇرىسسا، ۇندەمەيدى. (ءبىر جاققا قاراپ)
ءسىرا، ونى بۇل ءتاۋىر كورمەيدى.
س و ف ي يا
ارينە، وندا ونشا دانالىق تا، اقىلدىلىق تا جوق،
كەيبىرەۋلەرگە دانالىق نە، دانالىقتى —
كەيبىرەۋلەر جۇقپالى اۋرۋداي كورەدى.
چ ا س ك ي ي (باسقا جاققا قاراپ)
ويناپ ايتادى، ونى بۇل سۇيمەيدى. (داۋىستاپ)
ءمولچاليننىڭ سيپاتىن جەتكىزە سۋرەتتەۋگە
كومەكتەسكىم كەلەدى،
ال، سكالوزۋب شى؟ ونى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى،
اسكەر دەسە، تالابى تاۋداي قۇرىستايدى،
ءوزى تۇلعاسىن تىك ۇستايدى،
گەرويعا، تەك، داۋىسى مەن بەتى ۇقسايدى...
س و ف ي يا
وندايلار مەنىڭ رومانىمنىڭ گەرويىنا ۇشتاسپايدى.
چ ا س ك ي ي
ءسىزدىڭ روماننىڭ گەرويىنا ۇشتاسپاي ما؟
ءسىزدى كىم ۇعار.
ەكىنشى كورىنىس
چاسكيي، سوفيا، ليزا.
ليزا (سىبىرلاپ)
بيكەش، سىزگە ءقازىر
الەكسەي ستەپانىچ كەلەدى.
س و ف ي يا
عافۋ ەتىڭىز، مەنىڭ تەز كەتۋىم كەرەك ەدى.
چ ا س ك ي ي
قايدا؟
س و ف ي يا
پاريكماحەرعا.
چ ا س ك ي ي
مەيلى، پە بولسا، و بولسىن.
س و ف ي يا
شىمشۋىر سىمدارى سۋىپ كەتەدى،
چ ا س ك ي ي
مەيلى...
س و ف ي يا
كىدىرۋگە بولمايدى، كەشكە قوناق كۇتۋشى ەك.
چ ا س ك ي ي
تاڭىرىدە تاپسىردىم، تاعى قالام، ەم تابا الماي جۇمباققا،
ۇلىقسات ەت كىرۋگە تەك جاسىرىنىپ اڭ جاققا،
ءۇيدىڭ جارى، قوش ءيىستى اۋاسى دا ادەمى،
بولمەڭىزگە ەنگىزىڭىز، ءبىراز عانا مينۋتقا،
قايتا ورالماس كۇندەردى ەسكە ءتۇسىرىپ،
ول مەنى، اشىندىرىپ، مىنگىزەدى قايراتقا!
كوپ وتىرما، ەكى-اق مينۋت ولشەنسىن،
ويلاعايسىز، اعىلشىننىڭ كلۋبىنىڭ مۇشەسىن.
ءمولچاليننىڭ اقىلى مەن سكالوزۋبتىڭ جۇرەگىن
سوندا وتىرىپ ۇزاق كۇنگە جىر قىپ ايتىپ كورەيىن.
(سوفيا تاڭعالعان پىشىنمەن يىعىن شوشاڭ ەتكىزىپ، ءوز بولمەسىنە كىرىپ كەتىپ، ەسىكتى جاۋىپ الادى، ونىڭ ارتىنان ليزا كەتەدى.)
ءۇشىنشى كورىنىس
چاسكيي، سونان سوڭ مولچالين كەلەدى.
چ ا س ك ي ي
وي، سوفيا اي ءمولچاليندى قالاي ۇناتتى وسى قىز!
ءبىراق، بۇل كۇيسۋ بولۋعا جاراماي ما؟
تەك قانا اقىلى از؛
دەمەك،
بالالى بولۋ ءۇشىن،
قالما اقىل كەرەك.
ءوڭى شىرايلى،قىزمەتكەر، ءوزى ۇياڭ.
(مولچالين كىرىپ كەلەدى.)
م و ل چ ا ل ي ن
جوق، اركىمنىڭ دە وزىنە ءتان دارىندىلىعى بولادى عوي...
چ ا س ك ي ي
ءسىزدىڭ قابىلەتتىلىگىڭىز قانداي؟
م و ل چ ا ل ي ن
مەندە ەكەۋ.
ۇستامدىلىق جانە ۇقىپتىلىق.
چ ا س ك ي ي
ەكەۋى دە تاماشا ەكەن!
م و ل چ ا ل ي ن
شەن-شەكپەن تيمەگەن بە، ىسىڭىزدە بولدى ما الدە قاپىلىق،
چ ا س ك ي ي
ءچيندى ادام بەرمەس پە،
ادامنىڭ الدانۋى دا مۇمكىن ەمەس پە؟
م و ل چ ا ل ي ن
ءبىزدىڭ ءسىزدىڭ مۇڭىڭىزعا تاڭعالدىق!
چ ا س ك ي ي
تاڭدانارلىق نە قىلدىق؟
م و ل چ ا ل ي ن
ءسىزدى اياعان ەدىك.
بوسقا كەتكەن عوي
چ ا س ك ي ي
ونى مەن ءومىرى كورگەن ادامىم با!
ءبىراق ونىڭ سۇعاناق ايەل ەكەنى حابارىمدا.
م و ل چ ا ل ي ن
مۇنىڭىز دۇرىس بولا قويار ما سوندا؟
تاتيانا يۋريەۆنا!!! ايگىلى ادام،
جۇمىستا جۇرگەن چينوۆنيكتەردىڭ
ءبارى دە وعان دوس-جاران، ءبارى-داعى تۋىسقان،
تاتيانا يۋريەۆناعا ەڭ بولماسا ءبىر رەت،
بارىپ جولىعىپ قايتۋىڭىز كەرەك.
چ ا س ك ي ي
نەگە؟ نە ءۇشىن؟
م و ل چ ا ل ي ن
ول بىزگە قامقورلىق ەتەتىن ادام.
چ ا س ك ي ي
مەن قامقورلىق ءۇشىن ەمەس، ايەلدەر ءۇشىن بارام.
م و ل چ ا ل ي ن
كۇتىمپاز! سونشا ەزگى! تاماشا،
بال بەرسە، بايلىققا ونان كىم اسادى،
ءبىر مەيرام مەن ءبىر مەيرام ۇلاسادى،
جازداعى مەرەكەنى باقشادا وتكىزگەنى دە جاراسادى،
شىنىندا، ءسىز جۇمىستى موسكۆادا ىستەسەڭىز قايتەدى؟
سوندا، ناگرادتار الۋعا دا، كوڭىلدى تۇرۋعا دا قول جەتەدى.
چ ا س ك ي ي
ءىس ىستەسەم، دۋماننان قاشام،
تەنتەكتىك كەرەك بولسا، تەنتەكتىككە دە باسام.
وسى ەكەۋىنىڭ باسىن
قوسۋشىلار كوپ-اق
ءبىراق وندايلاردان مەن اۋلاق!
م و ل چ ا ل ي ن
كەشىرىڭىز، وندا قانداي قىلمىس بار؟
ايتپاقشى، تانۋشى ما ەدىڭىز، مۇندا فوما فوميچ بار؟
چ ا س ك ي ي
بولسا شە، مۇنىڭىز نە ءمانىس بار؟
م و ل چ ا ل ي ن
ءۇش مينيستردە ءبولىمنىڭ ناچالنيگى بولعان،
سونان سوڭ مۇندا جۇمىسقا اۋعان.
چ ا س ك ي ي
ءبىراق، بوس قۋىس ادام، ناعىز بارىپ تۇرعان ميعۇلا نادان.
م و ل چ ا ل ي ن
قالايشا؟ ونىڭ جازۋىن وسىندا ۇلگى ەتىپ ءجۇر عوي؟
ءسىز وقىدىڭىز با؟
چ ا س ك ي ي
مەن اقىماقتاردى وقىعىش ەمەسپىن،
ۇلگىلى دەگەندەرىڭدى ونان ءارى ەلەمەسپىن.
م و ل چ ا ل ي ن
جوق، ونىڭ ءبىر جازعانىن وقىعانىمدا ماعان ۇناعان.
مەن جانىمنان ويلاپ شىعارما...
چ ا س ك ي ي
يا، ونىڭىز كورىنىپ تۇر، ايقىن دا.
م و ل چ ا ل ي ن
باتىلىم بارمايدى عوي پىكىرىمدى كوتەرە ايتۋعا
چ ا س ك ي ي
نەگە، ول نە دەگەن قۇپيا؟
م و ل چ ا ل ي ن
مۇنداي جاستاعى كەزدە،
پىكىر ايتۋعا مۇمكىن بە بىزگە.
چ ا س ك ي ي
كەشىرىڭىز، جانبىز با، ءسىز بەن ءبىز بالا دەرلىك،
وزگەنىڭ پىكىرىن اۋليە تۇتۋ نەمە كەرەك؟
م و ل چ ا ل ي ن
ءوزىڭ باسقاعا
تاۋەلدى بولۋىڭ كەرەك.
چ ا س ك ي ي
ول نە ءۇشىن قاجەت؟
م و ل چ ا ل ي ن
ءبىزدىڭ مارتەبەمىز جوعارى ەمەس قوي.
چاسكيي (داۋىستاپ)
وسىنداي سەزىمى بار، وسىنداي جانى سۇلدە
ادام دا سۇيىكتى بولماقشى مۇلدە.
قاپ، مىنا قىز كۇلكى قىپ جۇرگەنىن كوردىڭ بە!
قالاي زۋىلدايدى! نەتكەن سەكەك!
ال، سوفيا قايدا كەتتى ەكەن؟
وعان بىرەۋ-مىرەۋ كۇيەۋ بولىپ
كەلىپ وتىرعان جوق پا ەكەن؟
قاشانعى جاتقا ساناي بەرمەك وسىلار؟
ول قالايشا كەلمەس ەكەن وسىندا!..
اكەسىنىڭ ەسى قالماي جۇرگەن سكالوزۋب دەيتىنى كىم ەكەن؟
قىزى ەمەس، ەلپىلدەپ جۇرگەن تەك بۇل ما ەكەن؟
اھ، ءۇش جىل بويى جۇرگەن جانعا شەت جەردە،
عاشىقتىقتىڭ وتى ءسونىپ ءبىتتى دە.
ءتورتىنشى كورىنىس
كەشكى ساۋىق
سوفيانىڭ جاتاتىن بولمەسىنەن وزگە بارلىق ەسىك اشىق، بىرتە-بىرتە سوڭىنان شام جانعان الدەنەشە بولمەلەر اشىلادى. كۇتۋشى سلۋگالار جانتالاسىپ جۇگىرەدى. ولاردىڭ باستى بىرەۋى سويلەدى.
ءاي، فيلكا، فومكا، ال، شاپشاڭ!
كارتا ويناۋعا ستولدار، ششەتكا، شام اكەلىڭدەر!
(سوفيانىڭ بولمەسىنىڭ ەسىگىن قاعادى.)
شاپشاڭىراق، بويجەتكەنگە ءبىلدىرىڭىز،
ليزاۆەتا، ناتاليا دميترييەۆنا
كۇيەۋىمەن كەلدى دەڭىز،
تاعى ءبىر ات-اربالى ەسىككە ءتوندى دەڭىز.
(تاراپ كەتەدى، جالعىز چاسكيي قالادى.)
بەسىنشى كورىنىس
چاسكيي جانە ناتاليا دميترييەۆنا (جاس كەلىنشەك)
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
قاتەلەسپەگەن شىعارمىن! كەسكىنى ۇقسايدى ءدال وزىنە
اھ! الەكساندر اندرەيچ، ءسىز ناعىز ءوزىڭىز بە؟
چ ا س ك ي ي
ءشۇبالانىپ قارايسىز باسىم مەن اياعىما،
ءۇش جىلدا وزگەرىپ-اق قالعانىم با؟
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
موسكۆادان ءسىزدى شالعاي شىعار دەپ ويلاعان ەدىم؛
كەلگەنىڭىزگە كوپ بولدى ما؟
چ ا س ك ي ي
جاڭا عانا...
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
ۇزاق ۋاقىتقا ما؟
چ ا س ك ي ي
رەتىنە قاراي.
ءسىزدى كورىپ كەتە الار كىم تاڭعالماي؟
جاسارىپ، شىرايلانىپ كەتىپسىز عوي!
تولىعىپسىز، قاعىلەز ەمەسسىز بۇرىنعىداي،
تولىپسىز وتتاي، جانىپ، نارتتاي بالقىپ،
بەينەڭىزدەن ناز، ءازىل قۇيىلعانداي.
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
مەن كۇيەۋگە شىققام.
چ ا س ك ي ي
ەرتەرەك ايتساڭىز ەتتى!
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
كۇيەۋىم وتە ادەمى، ءقازىر كەلەدى،
تىلەسەڭىز، تانىستىرايىن ءسىزدى؟
چ ا س ك ي ي
تىلەيمىن.
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
كۇن بۇرىن-اق بىلەمىن،
سىزگە ونىڭ ۇنارىن،
كورىڭىز دە، سىناڭىز!
چ ا س ك ي ي
ءسىزدىڭ كۇيەۋىڭىز بولعان سوڭ-اق، ايتقانىڭىزعا سەنەمىن.
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
و، جوق، ول ءۇشىن ەمەس،
وزىنە ساي اقىلى مەن ساناسى؛
مەنىڭ پلاتون ءميحايلوۆيچيمنىڭ سونشا ارتىق باعاسى!
ءقازىر وتستاۆكەدە، بۇرىن اسكەري ادام بولعان.
يا، سولاي ەلگە ايگىلى بۇرىننان
وعان بىتكەن ەرلىك پەنەن زور تالانت.
وسى كەزگە دەيىن جۇمىس ىستەسە
بولار ەدى موسكۆاعا كومەندانت.
التىنشى كورىنىس
چاسكيي، ناتاليا دميترييەۆنا، پلاتون ميحايلوۆيچ
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
مىنە، ءبىزدىڭ پلاتون ميحايلوۆيچ.
چ ا س ك ي ي
ءماسساعان!
ەسكى دوس، بۇرىننان تانىس، مىنا تاعدىر دەگەن!
پ ل ا ت و ن م ي ح ا ي ل و ۆ ي چ
امان ءجۇرمىسىڭ، چاسكيي تۋعان.
چ ا س ك ي ي
لاگەردەگى ءىشۋدى، جولداس-جورالاردى ۇمىتتىڭ با؟
الدە، بۇيىعىپ، جالقاۋ تارتتىڭ با؟
پ ل ا ت و ن م ي ح ا ي ل و ۆ ي چ
جوق، ءبىر ونەر ۇستادىم،
فلەيتەگە دۋەت قوسامىن، —
مولنىي...
چ ا س ك ي ي
بەس جىل بۇرىنعى ۇيرەنگەن ونەرىڭ بە؟
تاستاماپسىڭ داعدىڭدى،
ەركەكتەرگە بارىنەن سول ءقادىرلى!
پ ل ا ت و ن م ي ح ا ي ل و ۆ ي چ
شىراعىم، ۇيلەنسەڭ، مەنى ەسىڭە الارسىڭ.
سەن دە ءىشىڭ پىسىپ ءبىر ەرمەك تابارسىڭ.
چ ا س ك ي ي
ءىش پىسقاندىقتان! قالايشا؟
ايەلدەن ءىش پىسا قويماس دەيمىن.
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
مەنىڭ پلاتون ميحايلوۆيچىم ازىرگە جوق ءارتۇرلى جۇمىسقا دا بەيىم.
بىلىمگە، ءار نارسەنى كورۋگە، — مانەجگە قۇمار ەدى.
وسى كۇنى كەيدە ەرتەڭگى مەزگىلدە ءىشى پىسادى ەندى.
چ ا س ك ي ي
ال، سۇيىكتى دوستىم، دۋمانىڭا جول بوسىن؟
پولككە، ەسكادرونعا بەرەدى عوي؛ سەن ونەر مەن شتابتىڭ قايسىسىن؟
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
ءبىزدىڭ پلاتون ميحايلوچتىڭ دەنساۋلىعى ناشارلاعان.
چ ا س ك ي ي
دەنساۋلىعى ناشارلاعان! قاشاننان؟
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
ونەبويى ريەۆماتيزم جانە باسى اۋىراتىن بولعان.
چ ا س ك ي ي
موسكۆانى، قالانى... سەنى ەندى نە دەرسىن!
ال، بۇرىنعىڭدى بىلەمىسىڭ؟
پ ل ا ت و ن م ي ح ا ي ل و ۆ ي چ
يا، تۋعان، ەندى ولاي ەمەسپىن.
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
اھ، جان دوسىم!
مۇندا سونداي سالقىن، دارمەنىم دە ءبىتتى،
سونشا جايىلىپ، نەگە اعىتتىڭ جەل ەتتى.
پ ل ا ت و ن م ي ح ا ي ل و ۆ ي چ
مەن، باۋىرىم، بۇرىنعى مەن ەمەسپىن...
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
جارقىنىم، ءبىر رەتتە بولسا ءتىلىمدى الشى،
تەزىرەك تۇيمەڭدى سالشى.
پ ل ا ت و ن م ي ح ا ي ل و ۆ ي چ
ءقازىر.
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
ەسىكتەن اۋلاق وتىر،
ارقاڭنان جەل سوعىپ تۇر.
پ ل ا ت و ن م ي ح ا ي ل و ۆ ي چ
مەن ەندى، شىراعىم، بۇرىنعى مەن ەمەسپىن...
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
پەرىشتەم، ءتاڭىرى تىلەۋىڭدى بەرسىن،
تەك ەسىكتەن اۋلاق!
پ ل ا ت و ن م ي ح ا ي ل و ۆ ي چ (كوككە قاراپ)
وي، توبا!
چ ا س ك ي ي
ال، ەندى ولاي بولسا ءتاڭىرىڭ ءبىلسىن،
از مەزگىلدە-اق وزگەرىپ ۇلگەرگەنسىڭ!
وتكەن جىلى-اق مەن سەنى كورمەپ پە ەدىم،
سوندا سەن پولكتە جۇرمەپ پە ەدىڭ؟
تاڭ اتسا-اق ۇزەنگىگە اياق شىرەپ،
كوك ايعىردىڭ ۇستىندە قۇستاي زىمىراپ،
كەرگەنمىن. جۇرگەنىڭدى بىرنەشە رەت
وكپەك جەل الدى-ارتىڭنان بىردەي زۋلاپ.
پ ل ا ت و ن م ي ح ا ي ل و ۆ ي چ (كۇرسىنىپ)
اي، تۋىسقان-اي، ءوتتى عوي ول قىزىق شاق!
جەتىنشى كورىنىس
بۇرىنعىلار جانە كنياز تۋگوۋحوۆسكيي، كنياگينيا التى قىزىمەن.
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا (نازىك داۋىسپەن)
كنياز، پەتر يليچ، كنياگينيا! قۇداي-اۋ!
كنياجنا زيزي! ميمي!
(ەستىرتە ءسۇيىسىپ، وتىرىسادى، ونان سوڭ باسىنان اياعىنادەيىن بىرىنە-بىرى قارايدى.)
1-ق ن يا ج ن ا
فاسونى قانداي ادەمى!
2-ك ن يا ج ن ا
قالاي اسەم بۇرمەلەنگەن!
1-ك ن يا ج ن ا
ءون بويى شىم جىبەكپەن كۇلتەلەنگەن.
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
جوق، ەگەر، مەنىڭ اتلاس كويلەگىمدى كورسەڭىز — ەتەگى دوڭگەلەنگەن!
3-ك ن يا ج ن ا
مەنىڭ ءشالىم قانداي دەسەڭىزشى، بولەم سىيعا بەرگەن!
4-ك ن يا ج ن ا
يا، ول ءبىر اسىل، قولعا تۇسپەيتىن نەكەن-ساياق.
5-ك ن يا ج ن ا
ويپىرىم-اي، ول ادەمى، ءتىپتى عاجاپ!
6-ك ن يا ج ن ا
اھ، سۇيكىمدى، سونداي نازىك!
ك ن يا گ ي ن يا
تىس! — ءبىز كىرگەندە بۇرىشتاپ كىم يىلگەن؟
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
ول — چاسكيي جاڭا كەلگەن.
ك ن يا گ ي ن يا
جۇمىستان شىعىپ قالعان با؟
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
يا، دۇنيەنى كەزىپ، جاقىندا عانا ورالعان.
ك ن يا گ ي ن يا
جانە، بويداق پا؟
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
يا، ۇيلەنبەگەن ادام.
ك ن يا گ ي ن يا
كنياز، كنياز مۇندا كەلشى، جىلدام!
ك ن يا ز
(قۇلاق تۇتىگىن سو لاي بۇرىپ)
يا، ھم!
ك ن يا گ ي ن يا
انە، انا تۇرعان ناتاليا دميترييەۆنانىڭ تانىسى. شاقىرىڭىز بەيسەنبىدە بىزگە كەلسىن سول كىسى.
ك ن يا ز
يا، ھم!
(كەتىپ بارىپ چاسكييدىڭ قاسىنان ۇرشىقتاي ءۇيىرىلىپ، جوتەلە باستايدى.)
ك ن يا گ ي ن يا
مىنە بالالىق دەگەن سول ەندى!
ولارعا كەرەگى بال، ال كاريا سەن ءتاجىم ەتىپ
سەرگەلدەڭ بولاسىڭ مۇلدە.
وتە سيرەپ كەتىپ ەدى بيشىلەر دە...
ول ءوزى كامەر-يۋنكەر مە؟
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
جوق!
ك ن يا گ ي ن يا
باي ما؟
ن ا ت ا ل يا د م ي ت ر ي ە ۆ ن ا
و، جوق، بايلىق قايدا!
كنياگينيا (بارىنشا داۋىستاپ)
كنياز، كنياز، شەگىنىڭىز!
سەگىزىنشى كورىنىس
بۇرىنعىلار جانە گراف حريۋميندار، قارت اجەسى مەن نەمەرەسى.
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى
اھ، اجە! سونشاما ەرتە كىم كەلۋشى ەدى، بۇرىن كەلگەنى بىزدەر!
(ءبىر بۇيىردەگى بولمەگە كىرىپ عايىپ بولادى.)
ك ن يا گ ي ن يا
مىنە، بىزگە قۇرمەتتەر! مىنە، الدىمەن-اق كەلدىك، ءبىزدى بىرەۋ كەلدى دەپ تە ەلەر ەمەس، قىزداردىڭ ىشىندە ۇنەمى سۇمدىق جاتادى، تەك ءتاڭىرىم ءوزىڭ كەش.
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى
(قايتىپ كەلىپ، چاسكييگە لورنەتپەن ياعني قوس ءمۇيىز كوزىلدىرىكپەن قارايدى.) چاسكيي! ءسىز موسكۆاداسىز عوي! بۇرىنعى قالپىڭىز با؟
چ ا س ك ي ي
بۇرىنعى بولماي نەسىنە وزگەرەيىن؟
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى
بويداق قالپىڭىزدا قايتتىڭىز با؟
چ ا س ك ي ي
كىمگە ۇيلەنەيىن؟
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى
شەت جەردە جۇرگەندە كىمگە دەرىڭىز بار ما؟
و، مىسالدى الىستان الماي-اق، بىزدەن السا دا بولادى،
وندا ۇيلەنەدى، قۇدا ءتۇسىپ تويلايدى.
جانە بىزدەردى مودىلى دۇكەندەردىڭ شەبەر ايەلدەرىمەن
جاقىنداستىرماي دا قويمايدى.
چ ا س ك ي ي
بيشارالار! مودىعا ەلىكتەگىش ايەلدەردىڭ
ءمىن تاعۋىن ەستۋگە مىندەتتى مە ەكەن!
الدە بۇل ولاردىڭ —
كوشىرمەسىنە قاراعاندا وريگينالىن ارتىق كورگەندىگى مە ەكەن؟
توعىزىنشى كورىنىس
بۇرىنعىلاردىڭ ۇستىنە كوپ قوناقتار، زاگورەسكيي دە بار، ەركەكتەر كەلىپ جاتىر، سەندەلىپ ءجۇرىپ، ءبىر بولمەدەن ەكىنشى بولمەگە كىرىپ-شىعىپ ءجۇر. سوفيا ءوز بولمەسىنەن شىعادى،بارلىعى ونى قارسى الادى.
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى
ءا، قايىرلى كەش! اقىرى كەلدىڭىز بە ءسىز دە؟
اسىعىس ەمەس شىعارسىز، كۇتكەن كەزدە
قىزىقتى شاراپاتىڭىز تيەر بىزگە
زاگورەسكيي (سوفياعا)
ەرتەڭگى سپەكتاكلگە بيلەتىڭىز بار ما؟
س و ف ي يا
جوق.
ونىنشى كورىنىس
ح ل ە س ت و ۆ ا
الپىس بەس جاسقا كەلگەن ادامعا
سۇيرەتىلىپ جەتۋ وڭاي ما؟ —
ارينە، قينالدىم دا.
مەنىڭ پوكروۆسكىدەن شىققانىما
تابانداعان ءبىر ساعات ءوتتى،
شارشاپ، ءالىم دە ءبىتتى؛
ءتۇن — تاستاي قاراڭعى
ءىشىم پىسادى عوي دەپ باياعى
كۇشىگىم مەن اراب قىزىمدى ەرتىپ شىقتىم،
ولاردى تاماقتاندىرايىن دەپ ەرتىپ ەم، دوسىم،
ىشكەن جوق ەدى كەشكى اسىن.
كنياگينيا، امانسىز با؟ (وتىرادى).ساۋلەم.
سوفيۋشكا، قالايسىڭ، ءوزىڭ،
قۇرمەت بولۋعا قالاي ەكەن مەنىڭ اراپ قىزىم،
قۇنىس جاۋىرىن، شاشى بۇيىرماساق،
ءوزى اشۋلانشاق! مىسىقتاي ساق!
قانداي قاپ-قارا دەسەڭىزشى! ۇسقىنسىز-اق!
مۇنداي ۇرپاقتى دا جاراتقان عوي ءتاڭىرى قالاپ!
قىزداردىڭ بولمەسىندە وتىر، قۇددى جىن سياقتى؛
شاقىرايىن با وسىندا؟
س و ف ي يا
جوق، باسقا ءبىر ۋاقىتتا بولسىن دا.
ح ل ە س ت و ۆ ا
ولاردى، كادىمگى اڭدى كورمەگە الىپ جۇرگەندەي الىپ جۇرەدى دەيدى داستۇردە،
مەن سونداي ءبىر تۇرىك قالاسى بار دەپ ەستىگەنىم ەسىمدە،
ونى ماعان كىمنىڭ تاۋىپ بەرگەنىن بىلەسىڭ بە؟
انتون زاگورەسكيي.
(زاگورەسكيي جۇرتتىڭ الدىنا شىعىپ كورىنە تۇسەدى.)
ول وتىرىكشى، كارتاشى جانە ۇرى-قاراقشى.
(زاگورەسكيي جوق بولىپ كەتەدى)
ونى ۇيىمە جولاتپاۋعا دا ويلاعام.
كىسىنى كۇتۋگە شەبەر-اق، ءسىڭلىم پراسكوۆەگە، جانە ماعان ارابتىڭ ەكى بالاسىن جارمەڭكەدەن تاۋىپ الىپ سىيلاعان. قارتا ويناۋ جىلپوستىعىنا سالدىم، سونان ساتىپ الدىم دەيسىڭ، ايتەۋىر، ماعان سىيلىق، تەك ءتاڭىرىم دەنى دە ساۋلىق بەرسىن!
چ ا س ك ي ي
(قارقىلداپ كۇلىپ پلاتون ميحايلوۆيچكە قاراپ.)
مۇنداي ماقتاۋدان سوڭ ەندى وڭاتىن نە قالدى، زاگورەسكيي دە" شىداي الماي جوعالدى.
ح ل ە س ت و ۆ ا
مىنا ماز-مەيرام بوپ تۇرعانىڭ كىم ەدى؟ شەنى قانداي تەگى؟
س و ف ي يا
مىناۋ ما؟ چاسكيي.
ح ل ە س ت و ۆ ا
ال، ول نەمەنەسىنە كۇلدى؟
ونىڭ نەسى كۇلكى؟ نەگە قۋانادى؟
كارىلىككە كۇلسە كۇنا بولادى.
ءالى ەسىمدە، سەن بالا كەزىڭدە ونىمەن بي بيلەپ تە ءجۇرۋشى ەدى.
مەن ونىڭ كەيدە ازداپ قۇلاعىن دا جۇلۋشى ەم.
ون ءبىرىنشى كورىنىس
فامۋسوۆ (قاتتى داۋىسپەن.)
كنياز پەتر ءيليچتى كۇتەلىك،
ا، كنياز مۇندا ەكەن عوي!
مەن سۋرەت زالىندا وتىرىپ قالىپپىن، اندا،
سەرگەي سەرگەيچ، سكالوزۋب قايدا؟ ءا؟
جوق، ول جوق سياقتى. ول بەلگىلى ادام عوي، ءسىرا،
سەرگەي سەرگەيچ سكالوزۋب.
ح ل ە س ت و ۆ ا
جاراتقان-اي! قۇلاعىم دابىل قاققاننان بەتەر كەتتى تۇنىپ.
ون ەكىنشى كورىنىس
بۇرىنعىلار جانە سكالوزۋب، سونسوڭ مولچالين.
ف ا م ۋ س و ۆ
سەرگەي سەرگەيچ، تىم كەشىگىپ قالدىڭىز،
ال، ءسىزدى كۇتتىك، كۇتتىك، كەپ كۇتتىك ءبارىمىز.
(حلەستوۆاعا الىپ كەلەدى.)
مەنىڭ قالىڭدىعىم
وعان ءسىز تۋرالى تۇسىندىرگەم بارلىعىن.
ح ل ە س ت و ۆ ا (وتىرىپ)
ءسىز بۇرىن مۇنداعى... پولكتا... بولدىڭىز دا...انا گرەنادەردە؟
س ك ا ل و ز ۋ ب (جۋان داۋىسپەن)
نونو-زەمليانسكييدەگى مۋشكەتەردە،
سونىڭ قۇزىرىندا بولدىڭىز با، دەگىڭىز كەلە مە؟
ح ل ە س ت و ۆ ا
مەن، ول پولكتاردىڭ ايىرماسىن بىلمەيمىن،
س ك ا ل و ز ۋ ب
ولاردىڭ فورماسى ءار ءتۇرلى بولادى،
مۋنديرلەرىندە پوگون، جانە پەتلى تاعىلادى.
ف ا م ۋ س و ۆ
ال، مەن سىزدەردى ايدا بارعان سوڭ كۇلدىرەرمىن، ءجۇرىڭىز؛
بىزدە ءبىر ءىرى ويىن بار، كنياز بىزبەن بىرگە بولىڭىز.
(ونى جانە كنيازدى وزىمەن بىرگە الىپ جۇرەدى.)
ح ل ە س ت و ۆ ا (سوفياعا)
ءاي! مەن، دۇرىسىن ايتقاندا دۇزاقتان قۇتىلعانداي بوپ تۇرمىن؛
سەنىڭ اكەڭنىڭ ەسى شالا-جانسار عوي دەيمىن،
ءبىر ۇزىن تۇرانى الىپ كەلىپ تانىستىرىپ بولمايدى،
مەن ونى ۇناتام با، جوق پا؟ ونى ەسىنە دە المايدى.
م و ل چ ا ل ي ن (وعان كارتا اكەلىپ ۇسىنادى).
مەن كارتا وينايتىن پارتياڭىزدى ىڭعايلادىم: موسە
كوك، فوما فوميچ جانە مەن عانا بولام تەك.
ح ل ە س ت و ۆ ا
دوستىم، راقمەت! (ورنىنان تۇرادى)
م و ل چ ا ل ي ن
ءسىزدىڭ كۇشىگىڭىز ادەمى-اق ەكەن، ءوزى كىپ-كىشكەنە — ويماقتاي،
مەن ونى سيپاپ ەركەلەتتىم، تۇگى ءتىپتى مامىقتاي.
ح ل ە س ت و ۆ ا
راقمەت، قاراعىم!
(ءجۇرىپ كەتەدى، ونىڭ سوڭىنان مولچالين جانە ءبىراز ادام كەتەدى.)
ون ءۇشىنشى كورىنىس
چاسكيي جانە سوفيا، بۇل ەكەۋىنەن باسقا وزگە ادامدار — بۇلار ساحنا وقيعاسى ۇزاعان سايىن بىرىندەپ تاراپ كەتەدى.
چاسكيي
ال، مەن بۇلتتى ىدىراتتىم ەندى.
سوفيا
وسىنى كوپ سوزباۋعا بولماس پا ەدى؟
چاسكيي
شوشىعانداي نە ىستەدىم مەن سىزگە؟ قوناعىڭىزدىڭ اشۋىن باسقان ادامدى ماقتاعىم كەلگەن ءۇشىن بە؟
سوفيا
بۇل ءىستى سۇمدىقپەن اياقتاعان بولار ەدىڭىز، تەگى.
چاسكيي
مەن سىزگە نە ويلاعانىمدى ايتايىن با، ءمىنى:
كەمپىر دەگەن اشۋلانشاق حالىق ۇنەمى:
ءبىر بابىن تاباتىن كىسى، ولاردىڭ قاسىندا وتىرسا جامان با؟
جاڭا ناجاعاي ويناعانداي بولعان جوق پا تاباندا؟
وندايدى، مولچاليننەن باسقا كىم ۇقساتا الادى؟
ول كۇشىكتى دە سىلاپ-سيپاپ قويادى،
كارتوشكەنى دە كەزىندە ارشىپ ۇلگىرەدى،
ونان زاگورەسكيي دە ولمەيدى!
مانا، ماعان، ءسىز ونىڭ قاسيەتتەرىن ايتىپ بەردىڭىز ءبىر دەستە.
كوبىن ۇمىتقان دا شىعارسىز؟ سولاي ەمەس پە؟ (شىعىپ كەتەدى)
ون ءتورتىنىىىى كورىنىس
سوفيا (وزىنە-وزى)
اپىر-اي؟ ءارقاشان دا وسى ادام،
تەك اشۋدىڭ سەبەپشىسى عانا ماعان؛
كەمىتىپ، مىنەسە قۋانادى، ءوزى قىزعانشاق، ءسوزى وتكىر نايزادان.
تاكاپپار، ءارى زىميان!
گ. ن. (جاقىن كەلەدى) ءسىز ءبىر ويدا وتىرعانداي كورىنەسىز.
سوفيا
چاسكيي تۋر الى.
گ. ن.
ونىڭ قايتىپ كەلگەننەن كەيىنگى الپەتىن قالاي كورەسىز؟
سوفيا
ونىڭ اقىلى اۋعان.
گ. ن.
جىندانعان با، نە بولعان؟
سوفيا (ۇندەمەي وتىرىپ)
ونشا جىندانا قويماعان.
گ. ن.
ايتسە دە، وزىندە وندايدىڭ بەلگىسى بار ما تەگى؟
سوفيا (وعان قادالا قاراپ تۇرىپ) ماعان سولاي كورىنەدى.
گ. ن.
جاسىنا قاراعاندا ولاي بولۋعا مۇمكىن بە ەكەن؟
سوفيا (باسقا جاققا قاراپ)
ەندى نە ەتەم!
بۇل سوعان ەندى نانادى.
ال، چاسكيي، تىلەسەڭ، ءبارىن سىقاق قىلادى،
ونى قايتىپ جانىم قابىل الادى؟ (شىعىپ كەتەدى)
ون بەسىنشى كورىنىس
گ. ن. جانە گ. د.
گ. ن.
جىندانعان!.. ءاي، ءسىرا وعان اناۋ بىلەم؟
بەكەر ەمەس قوي؟
ول قىز ءبىلىپ ايتقان شىعار، سولاي دەگەن،
سەن ەسىتتىڭ بە؟
گ. د.
نەمەنە؟
گ. د.
چاسكيي تۋرالى؟
نە بولعان؟
گ. ن.
جىندانعان!
گ. د.
جالعان.
گ. ن.
مەن ەمەس، جۇرت ايتادى مەنەن باسقا.
گ. د.
ال، سونى پاش قىلۋ ساعان قۋانىش پا؟
گ. ن.
شىعىپ كەلەيىن، مۇمكىن بىرەۋ-مىرەۋ انىعىن بىلەتىن شىعار (كەتەدى).
ون التىنشى كورىنىس
گ. د.
ال، نام ەندى بۇل سۋايتقا!
بىردەمەنى ەستىسە، الىپ ۇشادى سول ساعاتتا.
سەن چاسكيي تۋرالى ەسىتتىڭ بە؟
زاگورەسكيي. ال؟ نە قىلعان؟
گ. د.
ول جىندانعان!
زاگورەسكيي
ءا، ەسىتكەم، بىلەم، اڭعارعام.
مەن قالاي بىلمەيىن، سونداي ءبىر وقيعا بولعان.
ونى ەسسىز-تۇسسىز كۇيىندە جۇرگەندە
بىلدىرمەي سۋايت اعادى، ۇستاپ العان
جىبەرمەي شىنجىرلاپ بايلاپ قويعان.
گ. د.
كەشىرىڭىز، ول الگىدە عانا وسىندا، اناۋ بولمەدە بولعان.
زاگورەسكيي. وندا، ونى بوساتقان عوي بايلاۋدان.
گ. د.
ال، دوستىم، سەن تۇرعاندا گازەتتىڭ كەرەگى نە،
مەن ەندى بارايىن، قاناتىمدى قومدايىن.
ول جايىندا بارلىق جۇرتتان سۇراستىرايىن.
ءبىراق، بۇل قۇپيا عوي.
ون جەتىنشى كورىنىس
زاگورەسكيي
مۇنىڭ قايسىسى چاسكيي؟
فاميلياسى تانىس ماعان،
ءبىر كەزدە مەن چاسكيي دەيتىن بىرەۋمەن تانىس بولعام،
ول جايىندا ەستىدىڭىز بە ءسىز؟
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى
كىم جايىندا دەيسىز؟
زاگورەسكيي
چاسكيي جايىندا. ول جاڭا عانا وسىندا بولعان.
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى بىلەمىن،
مەن ونىمەن سويلەسىپ تە قالعام.
زاگورەسكيي
وندا، مەن ءسىزدى قۇتتىقتايمىن، دەمەك، ول ەسىنەن ايىرىلعان...
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى
نە دەيسىز؟
زاگورەسكيي
ءيا، ول جىندانعان.
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى
راسىندا، ءوزىم دە سونى اڭعارعام،
وسىنىڭ تىن ەكەندىگىنە باستەسۋگە دەيىن بارام.
ون سەگىزىنشى كورىنىس
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى
اھ، قارت اجە! مىنە سۇمدىق! مىنە، جاڭالىق!
مۇنداعى سۇمدىقتى ەسىتپەگەن شىعارسىز وندا ءسىز؟
مىنە، عاجاپ، ءارى قىزىق! تىڭداڭىز!.. گرافينيا كەمپىر
قۇلاعىم توساڭ تارتقان؛ قاتتىراق ايتشى، — قالقام...
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى
ۋاقىتىم جوق؛ (زاگورەسكييدى كورسەتەدى)
سىزگە مىنا كىسى ايتار، ونىڭ جايىن،
بارىپ سۇرايىن. (شىعىپ كەتەدى)
ون توعىزىنشى كورىنىس
گرافينيا ك ە م پ ءى ر
نەمەنە؟ نەمەنە؟ وسىندا ءورت شىعۋدان امان با ەكەن؟
زاگورەسكيي
جوق، چاسكيي عوي. بارلىعىن دۇبىرلەتكەن.
گرافينيا كەمپىر
چاسكييدى دەيسىڭ بە؟ ونى كىم تۇرمەگە اكەتكەن؟
زاگورەسكيي
تاۋدا ءجۇرىل ماڭدايىنا وق تيگەن، سونان بىلمەي قاپتى ول ەسىن،
گرافينيا كەمپىر
نە؟ فارمازوندار كلۋبىنا ما؟ ول بۇسىرماندارعا بارىپتى دەيسىڭ بە؟!
زاگورەسكيي
مۇنى ەندى تۇسىندىرە الماسسىڭ. (كەتەدى)
گرافينيا كەمپىر
انتون انتونىچ! قاپ!
بۇل دا قاشىپ بارادى، زارەسى ۇشىپ ابدىراپ.
جيىرماسىنشى كورىنىس
گرافينيا كەمپىر جانە كنياز تۋگوۋحوۆسكيي.
گرافينيا كەمپىر
كنياز، كنياز، اھ، وسى كنيازدى-اي، تويدان دۋمانعا اپتىعىپ-ۇپتىگى جۇگىرەدى دە جۇرەدى. كنياز ەسىتتىڭىز بە؟
ە،! مم!
گرافينيا كەمپىر
بۇل ەش نارسە دە ەسىتپەيدى.
بالكىم، كورگەن شىعارسىز، وسىندا پوليسمەيستەر بولدى ما؟
كنياز
ە — ھم!
گرافينيا كەمپىر كنياز دەيمىن، چاسكيي مە، تۇرمەگە كىمدى اكەتكەن؟
كنياز
ە — ھم!
گرافينيا كەمپىر ءيا، وعان ەرتەرەك قوي،
سولداتقا بارۋ وڭاي ما! زاڭدى وزگەرتكەن!
ك ن يا ز
ە — ھم!
گرافينيا كەمپىر
ءيا!.. بۇسىرمانداردا ول! اي! وڭباعان ۆولتەريانشىل!
نە؟ ا؟ كورەسىڭ-اۋ. اكەتاي، تۇتىگىڭدى توس بەرى!
ءاي، وسى كەرەڭدىك تە ءبىر ۇلكەن كەمشىلىكتىڭ ءبىرى.
جيىرما ءبىرىنشى كورىنىس
بۇرىنعىلار، جانە دە حلەستوۆا، سوفيا، مولچالين، پلاتون ميحايلوۆيچ، ناتاليا دميترييەۆنا، گرا فينيانىڭ قىزى، كنياگينيا قىزدارىمەن، زاگورەسكيي، سكالوزۋب، سونسوڭ فامۋسوۆ جانە دە باسقا كوپ ادامدار.
حلەستوۆا
جىندانعان! وتىنەمىن، وسىنشا —
قالاي تەز! قالپى بۇرىنعىشا!
سوفيا، سەن، ەسىتتىڭ بە؟
پلاتون ميحايلوۆيچ
وسىنى الدىمەنەن شىعارىپ جۇرگەن كىم؟
ناتاليا دميترييەۆنا
وي! دوستىم-اۋ، ءبارى.
پلاتون ميحايلوۆيچ
ال؛ ءبارى بولسا، ەرىكسىز-اق، نانام؛ ءبىراق تا، مەن وسىعان كۇماندانام.
فامۋسوۆ (كىرىپ كەلە جاتىپ)
نە تۋرالى؟ چاسكيي تۋرالى ەمەس پە؟
ونىڭ كۇمانداناتىن يەسى بار؟
ونى ءبىرىنشى ايتقان مەن بولام.
ونى الدەقاشاننان-اق بايلاپ قويماعانعا تاڭ قالام.
ونىمەن وكىمەت تۋراسىندا سويلەسىپ كورەسىڭ ايتپاس ءسوزدى ايتادى.
ونىسىن ەرتەدەن-اق اڭعارعام!
بىرەۋگە ءتاجىم ەتىپ جۇرەسىڭ دە،
ءتىپتى، مارتەبەسى بيىك ادامدارعا باس يە قالاسىڭ دا،
سونداي بالاعاتتاپ سوگەدى...
حلەستوۆا
ول ءوزى اناۋ سىقاقشىلاردان:
مانا مەن ءبىر ءسوز ايتىپ ەدىم،
قارقىلداپ تۇرىپ كۇلە باستادى.
مولچالين
ماعان، ول، موسكۆاداعى ارحيۆتە جۇمىس ىستە دەپ وي تاستادى.
سكالوزۋب
مەن ءسىزدى قۋانتايىن، وتىرىڭدار تىم-تىرىس،
مەكتەپتەر دە، ليسەيلەر دە، گيمنازيالار دا تەگى
وزگەرەدى دەگەن جوبا بار دەيدى:
وندا بىزدەگىدەي اياق ءتۇزۋ باسۋعا وقىتادى-مىس،
ال، كىتاپتاردى ءبىر ۇلكەنىرەك كەساپاتقا ساقتاۋعا ءتيىس.
فامۋسوۆ
جوق، سەرگەي سەرگەيچ، ونداي كەساپاتتى جويۋ ءۇشىن، — دەمەك:
كىتاپ بىتكەندى جيناپ الىپ وتقا جاعۋ كەرەك.
زاگورەسكيي (تۇيىق مىنەزبەن)
جوق-اۋ، كىتاپ پەن كىتاپتىڭ ايىرماسى كوپ،
ءوزارا سويلەسكەندە انشەيىن، تەك،
ءباسپاسوزدىڭ سەنزورى بولسام مەن ءوزىم، —
ەڭ الدىمەن مىسالدارعا اۋار ەدى نازارىم، —
ياپىر-اي، باسنيا دەگەن مەنىڭ ناعىز اجالىم،
ونە بويى پىلدەر مەن قىرانداردى سىقاقتايدى.
پالەن، پالەن ەكەن دەپ دەسپە:
حايۋان بولسا دا،- پاتشا اتى پاتشا ەمەس پە!؟
حلەستوۆا
كوكەلەرىم-اۋ، وسى بىرەۋدىڭ اقىلى اۋىسسىن،
ونىسى مەيلى، كىتاپتان بولسىن، يا، اراقتان بولسىن،
ال، مەن چاسكييدى ايايمىن،
حريستياندىق رەتپەن قاراعاندا، — ايايتىن-اق ادام،
وتكىر كىسى ەدى، قاراۋىندا ءۇش ءجۇز جانى بولعان.
فامۋسوۆ
ءتورت ءجۇز.
حلەستوۆا
ءۇش، دەڭىز، تاقسىر.
فامۋسوۆ
ءتورت ءجۇز.
حلەستوۆا
جوق! ءۇش ءجۇز.
فامۋسوۆ
مەنىڭ كالەندارىمدا بار...
حلەستوۆا
كالەندار ءبارىن دە وتىرىك كورسەتەدى.
فامۋسوۆ
ءدال ءتورت ءجۇز، وي، ءتىپتى داۋرىعىپ ەرەگىسەتىنىڭ نە!
حلەستوۆا
جوق، ءۇش ءجۇز! باسقالاردىڭ مۇلكىن مەن ەندى بىلمەيمىن بە!
فامۋسوۆ ءتورت ءجۇز دەيمىن جالىنامىن، ۇعىنىڭىز.
حلەستوۆا جوق! ءۇش ءجۇز، ءۇش ءجۇز، ءۇش ءجۇز!
جيىرما ەكىنشى كورىنىس
بۇرىنعىلاردىڭ ءبارى جانە چاسكيي
ناتاليا دميترييەۆنا
مىنە، ءوزى!
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى
ب ءا ر ءى شش!
(ونىڭ كەلگەن جاعىنان باسقا جاققا قاراي ىعىسادى.) شش!
حلەستوۆا
ال، كوزىڭدى باقىرايتىپ قويىپ
قىران جاپقانداي توبەلەستىرۋگە دەيىن بارادى.
ءسويتىپ جاق-جاق ەتىپ، وشتەستىرە سالادى.
فامۋسوۆ
ۋا، ءتاڭىرىم! بىزدەي كۇناھارلاردى كەشىرە گور!
(قاۋىپتەنىپ)
قالقام! سەن شاتاسۋدان ساۋمىسىڭ!
جولدان كەلگەن كىسىگە ۇيقى كەرەك، تامىرىڭدى اكەلشى!
اۋرۋسىڭ!
يا، دارمەنىم دە قالماعان:
كوكىرەگىم مەنىڭ ميلليونداعان.
دوستاردىڭ قىسپاعىنا ءتۇسىپ تالانعان.
تۇسالىپ سونان اياعىم،
داڭ-دۇڭنان قاجىپ قۇلاعىم،
داڭعويلاردان زەڭىپ باسىم تاعى دا.
(سوفياعا جاقىندايدى)
الدەقانداي قايعى ءتونىپ بويىما، قىسىلىپ ءبىتتى جانىم دا،
مەن كوپ توبىردىڭ ىشىندە ءوزىمدى-وزىم جوعالتتىم،
ءوزىم، ءوزىم ەمەسپىن،
جوق! ءتىپتى، موسكۆاعا دا ريزا ەمەسپىن.
چاسكيي
اتا مەكەن قونىسىندا، دوستارىنىڭ اراسىندا
وتىرعانداي سەزىنەدى ول، راسىندا.
ال ەندى ونى كەشتىعۇرىم كورسەڭ تەك،
جۇرەدى ءوزىن كىشى پاتشاعا ەسەپتەپ.
ايەلدەر دە سولارشا كيىم كيەدى
وعان ول سۇيىنەدى، ءبىزدىڭ ءىشىمىز كۇيەدى.
ول ءسوزىن توقتاتقاندا، تۇس-تۇستان
بىرەۋلەر اھلاعان، كۇرسىنىپ ءىشى پىسقان.
— اھ! الەمدە فرانسيادان ءتاۋىر ەل جوق، دەپ!
ەكى كنياجنا مەن قارىنداستار سونى ەجىكتەپ
جاستايىنان جاتتاعان ساباعىن ءسوز ەتپەك
بۇل كنياجنالاردان قايتىپ قۇتىلارسىڭ!
شالعايدا جاتىپ-اق مەن تىلەپ ەدىم
سونداعى ءسال دە بولسا تىلەگەنىم:
قۇلدىق ۇرىپ، كوزسىز قۇر ەلىكتەۋدىڭ
سول توپاس كەسەپاتتى جەلىكتەرىن
ءتادىرىم، تەزىرەك جەرىمىزدەن قۋعىزىپ
جانى جالىندى بەرسە ەردى تۋعىزىپ
ىسپەن، سوزبەن ۇلگى بوپ بارلىق جانعا
ەل تىزگىنىن مىقتى ۇستاپ، الىپ قولعا
شەت ەلدىڭ جيىركەنىشتى ادەتىنەن
قۇتقارار ءبىزدى بىرەۋ تابىلار ما! —
دەپ ەدىم.
ءۇشىنشى پەردەنىڭ سوڭى.
ءتورتىنشى پەردە
فامۋسوۆتىڭ ءۇيىنىڭ كىرە بەرىس سەنەگى، ەكىنشى ۇيگە شىعاتىن ۇلكەن باسقىش. وعان جالعاس، جەڭىل دەمالىپ وتىراتىن ءبىر بۇيىردەگى الدەنەشە بولمەلەر؛ تومەندە وڭ جاقتان (ويىنعا قاتىناسۋشىلاردان) سىرتقا شىعاتىن ەسىك، جانە كۇتۋشى، ەسىك باعۋشىلاردىڭ لوجاسى، سول جاقتا ءبىر پلاندا ءمولچاليننىڭ بولمەسى.
ءتۇن. ءالسىز عانا جارىق. لاكەيلەردىڭ كەيبىرەۋى جۇگىرىپ ءجۇر، كەيبىرەۋلەرى كۇتەتىن بولمەدە ۇيىقتاپ جاتىر.
ءبىرىنشى كورىنىس
گرافينيا كەمپىر، گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى، ولاردىڭ الدىڭعى جاعىندا لاكەي.
لاكەي
گرافينيا حريۋمينانىڭ كارەتاسى.
گرافينيانىڭ نەمەرە قىزى (ونى ىڭعايلاعانشا).
بال بولعانىڭا! اي، فامۋسوۆ!
شاقىراتىن قوناعىن قايدان تاۋىپ جيناعان!
و دۇنيەنىڭ كىسىسىندە وڭشەڭ ءبىر ۇسقىنسىز وڭباعان،
سويلەسەتىن دە، بي بيلەيتىن دە ەشكىم جوق.
گرافينيا كەمپىر
قايتالىق، قاراعىم، وتىراتىن دارمەنىم دە قالدى ما،
بال، بال دەپ ءجۇرىپ ءبىر جولا
ءبىر كۇنى وسى بالدان تۇپ-تۋرا تارتاتىن شىعارمىز مولاعا.
(ەكەۋى دە قايتادى)
ەكىنشى كورىنىس
پلاتون ميحايلوۆيچ جانە ناتاليا دميترييەۆنا. داياشى لاكەيلەردىڭ ءبىرى — ولاردىڭ اينالاسىندا ءجۇر، ەكىنشىسى ەسىككە كىرەر جەردە ايقايلاپ تۇر.
گوريچتىڭ كارەتاسى.
ناتاليا دميترييەۆنا
مەنىڭ پەرىشتەم، مەنىڭ ءومىرىم،
باعا جەتپەس، جانىم-اۋ، نەگە سونشا جابىرقاڭقى كوڭىلىڭ؟
(كۇيەۋىنىڭ ماڭدايىنان سۇيەدى)
فامۋسوۆتاردا تاماشا قىزىق بولدى عوي، سولاي ەمەس پە؟
پلاتون ميحايلوۆيچ
جانىم، ناتاشا، بالدا وتىرسام — مەن قالعيمىن،
وندايدى ولگەنشە جەك كورەم، ۇناتا دا المايمىن.
سەنىڭ قولقاناتىڭمىن عوي، وندايدا قارسى دا بولمايمىن،
نە بۇيىرساڭ سونىڭدى ورىندايمىن،
ءتۇن ورتاسى اۋعانشا كۇزەتىڭە مەن دايىن،
كوڭىلسىز بولسام دا، ايتساڭ-اق بولدى.
مايمەڭ قاعىپ قۇرداي جورعالايمىن.
پلاتون ميحايلوۆيچ كەتتىم، كەتتىم.
(شىعىپ كەتەدى)
ءۇشىنشى كورىنىس
چاسكيي ونىڭ الدىندا كۇتۋشى — لاكەي.
چاسكيي
شاقىر ايعايلاپ، تەز دايىنداسىن كولىكتى،
(لاكەي شىعىپ كەتەدى)
مىنە، ەندى وسىمەن كۇن دە ءوتتى،
سونىمەن بىرگە ۇشقان تۇتىندەي
ەلەستەگەن ءۇمىت جۇبانىشى دا — بىرگە كەتتى:
مەن نە كۇتىپ ەدىم؟ نە تابام دەپ ەدىم وسىندا؟
بۇل كەزدەسۋلەردىڭ نەسى تاماشا؟
ويىما ورتاقتاسار كىمدى تابام دەپ ەدىم وسىنشا؟
داۋرىعۋ! قۋانۋ! قۇشاقتاسۋ! ءبارى بوس داڭعىرا
كەيدە، ۇزاق جولدا كەلە جاتاسىڭ اربادا، —
القابى مول اينالا — كوز جەتكىسىز كەڭ دالا
الىستان بىردەمەلەر كوزگە شالىنا
زەڭگىر اسپان، الۋان سۋرەت كوز تارتادى الدىندا،
ءبىر ساعات جۇرەسىڭ، ەكى ساعات جۇرەسىڭ،
كۇنى بويى جۇرەسىن، اقىرىندا دەمالىپ
تىنىعار جەرىڭە دە جەتەسىڭ، مىنە قونالقاڭ:
قايدا بولساڭ، قايدا قاراساڭ، —
وسى بەينە، وسى دالا، ءبارى دە ءبىر تۇردەگى،
بوس جاتقان ءبىر قۇلا ءدۇز، — ءبارى سۇلىق، ءبارى ولىك بەينەلى،
ويلاعان سايىپ دارمەنىڭ قۇرىپ، جانىڭ كۇيىنەدى.
(لاكەي قايتىپ كەلەدى) ءازىر بولدى ما؟
لاكەي
كوشىرىڭىز دەپ ەشقايدان تاپپاي قويدىڭ.
بار، ىزدە مۇندا ەندى قالماقپىز با قونىپ؟
ءتورتىنشى كورىنىس
چاسكيي، رەپەتيلوۆ (ەسىك الدىنان جۇگىرىپ كىرەدى، كەلە جاتىپ ءسۇرىنىپ قۇلايدى، اسىعىس جوندەلەدى).
رەپەتيلوۆ
تفۋ! مۇنداي ابىرجىماسپىن — جاراتقان!
كوزى قۇرعىردى ءسۇرتىپ الايىن ءبىر،
اپىرىم-اۋ، جانىم، قاي جاقتان؟
ارداقتى دوس! سۇيىكتى دوس! موn سھەr!5
ەل مەنى — كوك مىلجىڭ، اقىماق دەپ تە وسەك تاراتقان.
مەنى — داڭعوي، اقماق، نەگە بولسا سوعان سەنەدى
بوس نارسەنى ىرىم ەتەدى — دەپ، مەن تۋرالى كۇللىسى
تالاي رەت وسەك-اڭىز تاراتقان ەل ءىشى؛
ال، ءقازىر... ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى، —
بىلگەندەي-اق وسىندا كەلۋگە اسىقتىم،
تابالدىرىققا ءسۇرىندىم، استىم-ساستىم،
اقىرىندا ۇزىن تۇرامنان سۇلاپ ءتۇستىم،
رەپەتيلوۆ وتىرىك ايتادى، ول انشەيىن عانا داما —
دەپ كۇلەرسىڭ دە ماعان؟
مەنى ءبىر نارسە تارتادى دا تۇرادى ساعان.
سەن دەگەندە ءبىر اۋرۋىم بار،
مەندە ءسىز ءۇشىن قانداي دا بولسا ءبىر قۇمارلىق بار.
ءتىپتى جانىمدى پيدا قىلۋعا دا تايىنباسپىن،
مەندەي دوستى جەر دۇنيەدەن ىزدەپ تابا الماسسىڭ،
قۇداي بىلەدى، قۇداي بىلەدى سولاي.
وسى ءتىپتى، — قاتىپسىز قالايىن، بالاسىز وتەيىن،
جارىق دۇنيەدەن قول ءۇزىپ كەتەيىن،
مەيلى ءتىپتى تاباندا قاتا قالايىن،
ءتاڭىرىنىڭ كارىنە ۇشىرايىن... نانىڭىز...
چ ا س ك ي ي
چاسكيي
وي، وتىرىككە باسپا،
باسساڭ شامادان اسپا!
مىنە، وكىنىش سوندايدان تۋماق قوي!
رەپەتيلوۆ
سەن مەنى قۇتتىقتاپ قوي
ەندى مەن اقىلدىلارمەن اينالىسا باستادىم
ءتۇنى بويى جورتۋدى تاستادىم.
چاسكيي
ال، مىسالى، بۇگىن شە؟
رەپەتيلوۆ
ءبىر ءتۇن ەش نارسە ەمەس قوي، ول ەسەپكە الىنا ما ءسىرا،
ومان دا مەنەن قايدا بولدىڭ دەپ سۇرا؟
چاسكيي
ءوزىم دە ءبىلىپ وتىرمىن جوباسىن،
كلۋبتا بولعان شىعارسىڭ؟
رەپەتيلوۆ
اعىلشىن كلۋبىندا بولدىم، شىنىمدى ايتسام،
مەن شۋلى ماجىلىستەن كەلدىم.
ءتاڭىر جارىلعاسىن، ۇندەمە، مەن ۇندەمەۋگە انت بەردىم.
بىزدە ءبىر ۇيىم بار، بەيسەنبى سايىن قۇپيا جيىن.
بۇل ءوزى ءبىر جاسىرىن ۇيىم.
ويپىرىم-اي! باۋىرىم-اي، زارەم ۇشتى عوي،
ول ءوزى قالايشا؟ كلۋبتا ما؟ قايدا؟
رەپەتيلوۆ
ءدال سوندا.
چ ا س ك ي ي
سىزدەردى جاسىرىن سىرلارىڭمەن قوسا
جەلكەلەپ بورداي توزدىراتىن ءبىر شارا بولسا...
رەپەتيلوۆ
بوسقا ۇرەيلەنەسىڭ، بوسقا شوشيسىڭ،
داۋىستاپ قاتتى سويلەگەنمەن، جۇرت نەسىن ءتۇسىنسىن.
مەن ءوزىم كامەرا تۋرالى، پريسياجنويلار جايىندا،
بەيرون تۋرالى، نە ءبىر زات تۋرالى تاعى دا
ءسوز قوزعالسا-اق ءتىس جارماستان تىڭدايمىن دا وتىرام،
ءوزىمنىڭ تۇككە ءالىم كەلمەيتىن، اقماق ەكەنىمدى ۇعامىن دا وتىرامىن.
اي، الەكساندر-اي! بىزدە تەك سەن عانا جەتپەي تۇرسىڭ،
قاراعىم، از دا بولسا، كوڭىلىمدى كوتەرەرسىڭ مۇمكىن،
ءقازىر بارايىقشى، اياق استىنان-اق راقات دايىن،
مەن سەنى ادامدارعا جولىقتىرايىن،
شىركىن، قانداي ادامدار دەسەڭشى، —
ولار ءتىپتى ماعان ۇقساس ەمەس، كورسەڭشى!
قانداي ادام دەسەڭشى، دوسىم-اۋ، سونداعى
اقىلدى جاستاردىڭ وڭكەي ءبىر قايماعى.
ەكىنشىسى! — ۆوركۋلوۆ ەۆدوكيم،
سەن ەسىتكەن جوقسىڭ با؟ ول، ءاندى قانداي سالادى دەسەڭشى؟
— و! تاماشا!
تىڭدا، شىراعىم، اسىرەسە، ونىڭ سۇيەتىن ءانى سول:
«ءا، — نون-لاشيار-مي، نو، نو،»
بىزدە تاعى دا ەكى اعايىندى كىسى بار:
ليەۆون جانە بورينكا، تاماشا جىگىتتەر!
نە ايتۋعا دا بىلمەيسىڭ، ولار تۋرالى نە ايتايىن،
ا، ەندى دانالاردى اتا دەسەڭ — اتايىن:
ۋدۋشيەۆ يپپوليت ماركەلىچ!!!
ونىڭ شىعارمالارىن وقيسىڭ با سەن، ءسىرا،
ءتىپتى، ۇساق نارسەلەر بولسا دا؟
وقى، تۋعان، يا، ول ءوزى شىنىندا ەش نارسە دە جازبايدى ءوندىرىپ.
مىنە، وسىنداي ادامداردى ىلعي دۇرەلەپ وتىرىپ —
جازا بەر، جازا بەر، جازا بەر! — دەسە،
ونىڭ شىعارمالارىنىڭ ۇزىندىلەرىن ىزدەسە،
مۇمكىن، جۋرنالداردان دا كەزدەسەر.
كوز قاراسىن، تاعى بىردەمەلەرىن دە،
ىزدەپ تابۋعا بولادى تەگىندە،
تاعى بىردەمەلەرىن دەدىم بە؟
يا، بىلەدى ول — بارىندە.
ونى ءبىز، ءبىر ەكى تالاي قارا كۇنگە ساقتاپ ءجۇرمىز.
ال، ءبىزدىڭ باستىعىمىزعا كەلسەڭ، — روسسيادا ونداي ادام جوق،
اتىن اتاپ كەرەگى نە، قانداي ەكەنىن سۋرەتتەن-اق تانيسىڭ تەك.
ءوزى ناعىز ءتۇن قاراقشىسى، دۋەلشىل، مىقتى
كامچاتكاعا ايدالىپ ەدى،
الەۋتتەن ءبىر-اق شىقتى.
قولى وراسان سۇعاناق،
يا، اقىلدى ادام.
جىلپوستاۋ، الداعىش جان-اق.
ونداي ادام جىلپوس بولماۋعا مۇمكىن ەمەس قوي، ءبىراق،
تازالىق، بيىك مارتەبە تۋرالى سويلەگەندە — بار ما —
ناق ءبىر پەرىسى بارداي: كوزى قانعا تولىپ، ءبىر قىزارعان شاعىندا
ەڭكىلدەپ قويا بەرەدى، ءبىز دە بىرگە ەڭىرەيمىز سوندا،
ونداي ادامدار سيرەك قوي، قايدا، ونداي ادام تابىلار ما؟
تاڭداناتىنعا — تاڭدانا ءبىل:
ءتاڭىرىم ماعان زەرەكتىك بەرمەدى،
ماعان ەزگى جۇرەك بەرگەن جاراتقان،
جۇرت مەنى سوندىعىنان ۇناتقان،
وتىرىك ايتسام، كەشەتىنى دە سوندىقتان.
لاكەي
(سىرتقى ەسىك الدىندا)
سكالوزۋبتىڭ كارەتاسى
رەپەتيلوۆ
كىمنىڭ؟
بەسىنشى كورىنىس
بۇرىنعىلار جانە سكالوزۋب (باسپادان ءتۇسىپ كەلەدى)
رەپەتيلوۆ
اھ، جانىم — سكالوزۋب.
توقتا، دوستىق ىستە، قايدا باراسىڭ؟
(قۇشاقتاپ تۇنشىقتىرا جازدايدى.)
چ ا س ك ي ي
بۇلاردان قالاي قۇتىلارسىڭ!
(شۆەيساردىڭ بولمەسىنە كىرەدى)
رەپەتيلوۆ (سكالوزۋبقا)
سەمەن كوپتەن بەرى حابار-وشار بولماي دىبىس ءوشتى،
بىرەۋلەر، سەنى پولكقا جۇمىسقا كەتتى دەستى.
سىزدەر تانىس پا ەدىڭىزدەر تۋعان؟ (كوزىمەن چاسكييدى ىزدەيدى)
قاپ، زىتقان ەكەن قايسار انتۇرعان!
قاجەتى دە جوق، ويلاماعان جەردەن سەنى تاپتىم،
ءسوزسىز ءقازىر مەنىمەن بىرگە ءجۇرۋىڭىزدى سۇرايمىن،
ەندىگى گريگوريي كنيازدىڭ ءۇيى دە ادامعا لىق تولى شىعار.
كورەرسىز وندا بىزدەن قىرىق شاقتى كىسى بار،
فۋ! سۇراماڭىز، ىلعي اقىلدىلار!
وندا ءتۇنى بويى ماسەلە تالقىلايدى، جالىقتىرمايدى.
بىرىنشىدەن، شامپانسكييگە قارىق قىلادى،
ەكىنشىدەن — ەكەۋمىزدىڭ ەشۋاقىتتا دا
ويىمىزعا كەلمەيتىن نارسەلەردى ايتىپ ۇقتىرادى.
تالىم-تاربيەگە قانىق قىلادى.
سكالوزۋب
اۋلاق! ءبىلىمپازدىقتى ايتىپ باسىمدى قاتىرما اۋلاق ءجۇر،
باسقا بىرەۋدى اينالدىر!
تىلەسەڭ: كنياز گريگوريي ەكەۋىڭە مەن
ۆولتەر ورنىنا فەلدفەبەلدى بەرەم.
ول سەندەردى ءۇش ساپقا ءتىزىپ تۇرعىزادى،
تىري ەتسەڭدەر، قاس قاققانشا ىستەرىڭدى تىنعىزادى.
رەپەتيلوۆ
دوستىم، ويىڭنىڭ ءبارى قىزمەت جايى،
بەر قاراشى، مارتەبەلى ءچيندى مەن دە ىزدەدىم.
ەشبىر ءساتى تۇسپەپ ەدى.
مەنىڭ ستاتسكييدە ىستەگەنىمدەي كىم ىستەر ەدى.
ول كەزدە بارون فون-كلوس مينيسترلىكتى دە كوزدەدى.
ال، مەن الىستان ىزدەپ جاتپاي-اق، وعان كۇيەۋى بولۋعا تىرىستىم.
جانە ونىڭ ءوزى مەن قاتىنىنا قانشاما اقشا شاشتىم،
قۇداي باسقا بەرمەسىن، بۇل ءىستى!
ول فانتانكىدە تۇردى، مەن سولاردىڭ جانىنان كەلىستى
باعانالى، ۇلكەن ءۇي سالدىردىم، قىمباتقا ءتۇستى!
اقىرىندا سونىڭ قىزىنا ۇيلەندىم.
جاساۋ الدىم، جۇمىستان جاماندىق كورمەدىم،
قايىن اتام نەمىس، ونىسىنان نە كوردىم؟
ءبىراق، ول جاقىنىنا كورسەتەدى دەپ كومەگىن
قاڭقۋ سوزدەن قاشقانىن ءبىلدىم؛
قورقىپتى ارۋاق اتقىر، ماعان پايداسى نە؟
حاتشىلارى دا وڭباعان وركوكىرەك، — شەتىنەن جانىن ساتقان اقىماقتار،
جاراتىلا سالعان، قولى قالام تۇرتە بىلەتىن عانا ماقۇلىقتار.
ءقازىر، شەتىنەن ۇلكەن ادام بولىپتى شاماسى،
ءوزىڭ ادرەس-كالەندار قاراشى،
تفۋ! ءتىپتى، وسى اتاق، داڭق، شەن دەگەندەر —
جانىڭدى اۋرە-سارساڭ قىلاتىن دۇنيەلەر.
ەندى بىزگە قاجەت راديكالدىق دارىلەردى،
اسقازان دا مۇنان بىلاي سىڭىرمەيدى
دەپ، — لاحموتيەۆ الەكسەي تاماشا-اق دالەلدەيدى.
(سكالوزۋبتىڭ ورنىنا زاگورەسكييدىڭ كەلىپ تۇرعانىن كورىپ توقتاي قالادى. ال اناۋ الدەقاشان ءجۇرىپ كەتكەن)
التىنشى كورىنىس
رەپەتيلوۆ جانە زاگورەسكيي
زاگورەسكيي
ءسوزدى سوزا تۇسۋگە ۇلىقسات ەتىڭىز، جان-تانىممەن قابىل الدىم.
ءوزىم دە ءسىز سياقتى وراسان ليبەرالمىن!
سوندىقتان دا، سىزگە سىرىمدى اشىق ايتسام —
مەن شاش-ەتەكتەن زيانعا قالدىم.
رەپەتيلوۆ (ىزالانىپ)
ءارقايسىسى ءار ءتۇرلى، ەشبىر ءسوز ايتپاي تۇرىپ،
لەزدە بىرەۋ كوزدەن تايسا، قاس قاققانشا ەكىنشىسى جوق،
چاسكيي بولىپ ەدى، ول عايىپ بولدى، ىلە-شالا سكالوزۋب.
زاگورەسكيي
ءسىز چاسكيي تۋرالى قالام ويلايسىز؟
رەپەتيلوۆ
ول اقماق ەمەس،
جاڭا ول ەكەۋمىز كەزدەستىك، ءبىراز مىلجىڭدادىق،
جانە ۆوديەۆيل جايىندا ءتيىمدى اڭگىمەلەرگە شەيىن باردىق.
ءيا، ۆوديەۆيل — ءماندى، ءساندى زات، وزگەسى قۇر ساندىراق. ول ەكەۋمىز...
ەكەۋمىزدىڭ تالعاۋشىلىق مىنەزدەرىمىز — ۇنەمى ءبىر شىعادى تۋرا.
زاگورەسكيي
ءسىز بايقادىڭىز با، ءسىرا،
ونىڭ اقىلىنا اجەپتاۋىر زاقىم كەلگەن عوي شىنىندا؟
رەپەتيلوۆ
سونىڭ نەسى ءسوز بولعان!
زاگورەسكيي
ول جونىندە ءبارى سولاي دەپ سەنىپ قالعان.
رەپەتيلوۆ
جالعان.
زاگورەسكيي
سۇراڭىز بارلىعىنان.
رەپەتيلوۆ
سولاي دەپ ويدان وتىرىك شىعارا سالعان.
زاگورەسكيي
ايتپاقشى، مىنا كنياز پەتر يليچ،
جانە كنياگينيا مەن كنياجنا قىزدار.
رەپەتيلوۆ
وڭشەڭ، قۇستار.
جەتىنشى كورىنىس
رەپەتيلوۆ، زاگورەسكيي، كنياز جانە كنياگينيا قىزدارىمەن، ازدان سوڭ سىرتتان كىرەتىن ەسىكتەن (باسقىشتان) حلەستوۆا كەلەدى: مولچالين ونى قولتىقتاپ، سۇيەپ — باستاپ كەلەدى، لاكەي شىبىن-شىركەي بولىپ ءجۇر.
زاگورەسكيي
كنياجنالار، قوش كەلدىڭدەر، سىزدەر قالاي دەيسىز، چاسكييدىڭ اقىلى اۋىسقان با؟ اۋىسپاعان با؟
1-ك ن يا ج ن ا ونىسىندا كۇمان بار ما؟
2-ك ن يا ج ن ا
ءبارى بىلەدى، ونى بىلمەيتىن جان دا جوق بۇ جالعاندا.
3-ك ن يا ج ن ا
دريانسكييلەر دو، حۆوروۆتار دا، ۆارليانسكيي اۋلەتى، سكاچكوۆتار، ءبارى تۇگەل بىلەدى.
4-ك ن يا ج ن ا
وي، ءتايىرى، ەسكى حابار عوي ونىڭ نەسى جاڭالىق؟
5-ك ن يا ج ن ا تۇرعان كىم تاڭعالىپ؟
زاگورەسكيي
مىنە، نانبايدى، بۇل حالىق.
6-ك ن يا ج ن ا (رەپەتيلوۆقا)
ءسىز!
ب ا ر ل ى ع ى ب ءى ر ءى گ ءى پ
موسە رەپەتيلوۆ! ءسىز! سىزگە نە بولعان! يا، مۇنىڭىز قالاي!
جۇرتتىڭ بارىنە قارسى بولۋعا مۇمكىن بە ەكەن.
ونىڭىز نە؟ ۇيات ەكەن، كۇلكىلى ەكەن.
رەپەتيلوۆ (قۇلاعىن شۇقي باستايدى)
عافۋ ەتىڭىز، ونداي ەلگە پاش بولعان اڭگىمە ەكەنىڭ ءبىلدىم بە ەكەن!
كنياگينيا
پاش بولماق تۇگىل پاش بولعان.
ونىمەن سويلەۋدىڭ ءوزى ۇرەيلى،
الدەقاشان-اق، جاۋىپ قويۋ كەرەك ەدى.
جالعىز شىناشاعى جۇرتتىڭ بارىنەن دە،
ءتىپتى كنياز پەتردەن دە
اقىلدى دەگەنى — نە دەگەنى!
مەن ءتىپتى ونىڭ ءوزى ياكوبينەس قوي دەيمىن، —
ءسىزدىڭ چاسكيي!!! جۇرەمىز.
كنياز، ءسىز كاتيا مەن ءزيزيدىڭ ءبىرىن اپارىپ تاستاساڭىز ەتتى،
بىزدەر التى ورىندىسىنا مىنەمىز.
حلەستوۆا (باسقىشتان)
كنياگينيا كارتا ويىنىنان قارىزىڭىز.
كنياگينيا
ول موينىمدا، جانىم، قارىزدى.
ب ا ر ل ى ع ى (بىرىنە-بىرى)
قوش بولىڭىز.
(كنيازدار، جانە زاگورەسكيي دە كەتەدى)
سەگىزىنشى كورىنىس
رەپەتيلوۆ، حلەستوۆا، مولچالين.
رەپەتيلوۆ
ءتاڭىرىم-اي!
انفيبا نيلوۆنا! چاسكيي! بيشارا سولاي بولدى دەڭىز!
ءبىزدىڭ اسقان اقىلىمىز، مىڭ مارتەبە مەحناتىمىز
نەمە كەرەك وسى دۇنيەدە، نەسىنە سونشا اۋرەلەنگەنبىز،
حلەستوۆا
ءتاڭىرىنىڭ جازعانى دا،
بالكىم، ءساتىن سالسا، جازىلادى دا؛
ال، كوكەم، ساعان ءتىپتى ەم جوق، نە ىستەسەڭىز مەيلىڭىز.
مەزگىلىندە-اق كەلدىڭىز! —
مولچالين، مىنە، سەنىڭ شولانىڭ،
شىعارىپ سالۋدىڭ قاجەتى جوق، بار، شىراعىم،
ءتاڭىرىڭ جار بولسىن.
(مولچالين ءوز بولمەسىنە ەنەدى.)
كوكەم، قوش بولىڭىز! دەنىڭىز ساۋ بولسىن!
بۇدان ءارى جىندانىپ كەتەرمىز.
توعىزىنشى كورىنىس
رەپەتيلوۆ (ءوزىنىڭ بولمەسىنەن)
ەندى قايدا جول تارتۋعا،
تاڭدا جاقىن اتۋعا،
ءجۇر، مەنى كارەتاعا وتىرعىز،
ايتەۋىر ءبىر جەرگە اپارعىز.
ونىنشى كورىنىس
(ەڭ سوڭعى شام ءسونىپ بارا جاتادى)
چاسكيي
(شۆەيسارلار بولمەسىنەن شىعادى).
بۇل نە؟ وسىنى مەن ءوز قۇلاعىممەن ەسىتىپ تۇرمىن با!
سىقاق ەمەس، ايقىن زۇلىمدىق، نە دەگەن سۇمدىق؟
قانداي سيقىرلىقپەن وسەكتى مەن تۋرالى —
بارلىعى ءبىر اۋىزدان قايتالايدى!
بىرەۋلەر وعان قۋانىپ، ماز-مەيرام بولادى!
بىرەۋلەر كۇيىنىپ، قينالعان بولادى!
اي، شىركىن جۇرتتىڭ ىشىنە كىرىپ كورەر مە ەدى؟ —
جانى مەن ءتىلىنىڭ قايسىسى زىميان ەكەنىن بىلەر مە ەدى؟
وسىنى كىم شىعارىپ ءجۇر ەكەن؟
اقىماقتار سوعان سەنەدى دە، بىرەۋدەن-بىرەۋگە جەتكىزىپ شىعادى.
بىرەۋ بايقاماي مىسىعىنىڭ يا كۇشىگىنىڭ قۇيرىعىن باسسا دا،
تالا قالادى ول باسسالا.
سوفيا
(باسقىشتىڭ ۇستىندە ەكىنشى قاتاردان ماي شاممەن شىعادى)
ءمولچالينبىسىز؟
(اسىعىپ قايتادان ەسىك جابادى)
چاسكيي
سول! سول! ءدال سول قىز!
اھ! ميىم قايناپ، قانىم تۋلاپ، ىزا تولدى؛
ەلەستەدى دە، جوق بولدى!
شىنىمەن-اق ەسىمنەن اداسقانىم با؟
ءبىر توتەنشە جاعدايعا تۇسكەلى تۇرعان جاندايمىن.
كورىنگەن ەلەس ەمەس، كەزدەسەر كەزى ءدال وسى،
ءوزىمدى-وزىم سونشاما نەگە الدايمىن؟
ءمولچاليندى شاقىرادى، مىناۋ عوي ونىڭ بولمەسى.
لاكەي (باسقىشتان)
كارە...
چاسكيي
سس!.. (ونى يتەرىپ جىبەرەدى.)
كىرپىك قاقپاستان تاڭ اتقانشا وسى جەردە بولام ءدال،
ال، قايعى ءزارىن جۇتار بولساڭ، ىركىلمەستەن جۇتا سال.
ايالدايتىن تۇگى جوق، كەلەر پالەدەن ايالداپ قۇتىلار ءتۇرىم جوق.
ەسىك اشىلىپ كەتەدى.
(قايىرىلىسقا جاسىرىنىپ تۇرا قالادى.)
ون ءبىرىنشى كورىنىس
چاسكيي جاسىرىنىپ تۇر. ليزا قولىنا ماي شام ۇستاعان.
ل ي ز ا
اھ! دارمەنىم جوق! باتىلىم دا بارمايدى؛
تۇندە، بەيۋاقىتتا وسى سەنەككە بارۋعا قورقىپ، ادامنىڭ تاۋەكەلى تۇرمايدى.
ءۇي توريتىن جىن-پەرىدەن دە، ءتىرى ادامنان دا زارەم قالمايدى؛
وزىمەن كەتكەن، وسى مازاسىز بويجەتكەن دە، ازاپتان ايىرمايدى،
چاسكيي دە كوزگە شىققان سۇيەلدەي بولىپ الدى.
وعان ەلەستەپ كەتىپتى-مىس، ناق وسى تومەندە ءجۇر دەپ قويمايدى.
(جان-جاعىنا قارايدى)
يا، وسى ۋاققا دەيىن سەنەكتە ءجۇرىپ وعان نە بوپتى،
ەندىگى قاقپادان شىعىپ تا كەتكەن شىعار.
ماحابباتىن ەرتەڭگە ساقتاپ، ۇيىنە بارىپ جاتىپ تا قالعان بولار.
يا، عاشىعىنا ۇشىراس دەپ جىبەرمەپ پە ەدى؟ مەنى؟
(ءمولچاليننىڭ ەسىگىن قاعادى)
تىڭداڭىزشى! ويانىڭىزشى.
ءسىزدى بويجەتكەن شاقىرىپ جاتىر، بولىڭىز!
بىرەۋ-مىرەۋ كورىپ قالماي، تەزىرەك ءجۇرىڭىز.
ون ەكىنشى كورىنىس
چاسكيي باعانانىڭ ارتىندا، ليزا، مولچالين (كەرىلىپ ەسىنەيدى). سوفيا (جوعارىدا جاسىرىنىپ تۇرادى).
ل ي ز ا
ءسىز، تاقسىر، تاسىڭىز، مۇزسىز.
مولچالين
اھ! ليزانكا، ءوز بولمەڭنەن كەلدىڭ بە سەن؟
بيكەشتىڭ بولمەسىنەن.
مولچالين
ءورىم-تالداي وزىنەن، شىرايلى قىزىل جۇزىنەن
ماحاببات ۇشقىنى وينامايدى دەپ كىم ايتار تەگى؟!..
تەك جۇمساعانعا جۇرە بەرۋگە جانىڭ قۇمار ما ەدى؟
ل ي ز ا
سىزدەي قالىڭدىق ىزدەپ جۇرگەن جىگىتتەردىڭ كوبى
بۇلاي ماناۋراي بەرسە؛ ۇيلەنە الماي توقتايتىن.
سۇيكىمدى جىگىتتەردىڭ تاماققا دا مەيلى شاپپايتىن.
ولار قۇدالىققا دەيىن ۇيقى كورمەي، تىنىم دا تاپپايتىن.
مولچالين
قانداي قۇدالىق؟ كىمگە؟
ل ي ز ا
ا، بويجەتكەنگە شە؟
مولچالين
بار اندا،
ءۇمىتىمنىڭ كوبى الدىمدا،
قۇدا تۇسپەي-اق ۋاقىت وتكىزە تۇرام دا.
ليزا
مۇنىڭىز قالاي، تاقسىر!
سىزدەن باسقا ءبىز
كۇيەۋلىككە كىمدى تاۋەلدەپ ءجۇرمىز.
مولچالين
بىلمەيمىن، دەنەم دىرىلدەپ بارادى،
ءوزىمدى ءبىر قيال بيلەپ بارادى،
پاۆەل افاناسيەۆيچ سەزىپ قالار دا؛
ءبىزدى بىردە بولماسا، بىردە ۇستاپ الار.
قۋىپ شىعار، قارعار!
شىنىمدى ايتسام با ەكەن؟
مەن، سوفيا پاۆلوۆنادان قىزىعارلىقتاي ەشنارسە تابا المايمىن؛
ءتاڭىرىم وعان اسقان داۋلەت پەن ماڭگى ءومىر بەرگەن ەدى،
ءبىر كەزدە ول، چاسكييدى دە سۇيگەن ەدى؛
ءبارىبىر ونان اينىعانىنداي — مەنەن دە اينىر تەگى،
پەرىشتەم، — جانىمنىڭ شىن تىلەگى —
ونى سۇيگەن سەزىمىمنىڭ جارتىسى سەنى دە سۇيەدى، —
جوق-اۋ، ءتىپتى قانشاما سىپايى بولايىن دەسەم دە،
سۇيە باستايمىن بەتپە-بەت كورىسكەندە.
سوفيا (تەرىس قاراپ)
نەتكەن سورلىلىق.
چ ا س ك ي ي (باعانانىڭ ارجاعىندا تۇرىپ) وڭباعاندىق!
ل ي ز ا
مۇنىڭىز ارسىزدىق ەمەس پە؟
مولچالين
جۇرتتىڭ بارىنە دە كىشى پەيىلدى، نانىمدى بول،
جۇرسەڭ ءۇي قوجاسىنا، جۇمىستا بولساڭ كەڭسە باسىنا، —
رەنجىتپەي، جايدارى-جاعىمدى بول،
ونىڭ كيىم تازالايتىن مالايىنا دا،
ەسىك كۇزەتەتىن ادامىنا دا، قورا ماڭىنا دا،
ونىڭ يتىنە دەيىن ەركەلەتىپ، بايىمدى بول!
دەگەن اكەمنىڭ وسيەتى بار ەكەن.
ليزا
شىنىن ايتسام، تاقسىر، ءسىزدىڭ ونەگەڭىز زور ەكەن.
مولچالين
سوندىقتان دا، قوجايىننىڭ قىزىنا جاعۋ ءۇشىن،
مىنە ەندى مەن عاشىق بولىپ جۇرگەن ادامنىڭ قالپىنا ءتۇستىم.
ءوزىڭدى اسىراپ، ءىشىپ جۇرگەن،
كەيدە شەن بەرىپ سىيلاپ جۇرگەن كىسىنىڭ دەيسىڭ عوي،
بارالىق، جەتكىلىكتى-اق سويلەستىك قوي.
مولچالين
ال، ەندى جابىرقاڭقى عاشىق سىماق بارالىق،
قۇشاقتات، قۇشتار بولعان قۇمارىم قانار ما ەكەن.
(ليزا قۇشاقتاتپايدى)
شىركىن-اي، ول، — نەگە سەن بولمادى ەكەن؟
(كەتكىسى كەلەدى، سوفيا ونى جىبەرمەيدى)
سوفيا
(سىبىرلاپ سويلەيدى، ساحنادا ءبارى دە جاي داۋىسپەن)
مۇنان ءارى بارماڭىز، ەسىتەرىمدى ەسىتىپ بولدىم مانادان،
سۇمدىق ادام! مەن، مۇنى كورە-تۇرا ءۇي جارىنان دا ۇيالام.
مولچالين ويباي، سوفيا پاۆلوۆنا عوي...
سوفيا
سويلەمەڭىزشى، ءتاڭىرىم،
ۇندەمەڭىز، مەن بارىنە دە بەل بۋدىم.
مولچالين
(اياعىنا جىعىلادى، سوفيا ونى يتەرىپ جىبەرەدى)
اھ! ويلاڭىزشى، رەنجىمەڭىزشى، قاراڭىزشى!..
سوفيا
ەشنارسە دە ەستە جوق، قويىڭىزشى تومسارتپاي؛
وتكەندى ەسكە ءتۇسىرۋ — ماعان وتكىر پىشاقتاي.
مولچالين
(ونىڭ اياعىنا جىعىلىپ قۇرداي جورعالايدى)
كەشىرە كورىڭىز...»
سوفيا
مۇلايىمسىمە، تۇرىڭىز، —
جاۋاپتىڭ كەرەگى جوق، ءسىزدىڭ نە ايتاتىنىڭىزدى بىلەم؛ وتىرىك ايتاسىز...
مولچالين
ەسىركەڭىزشى...
سوفيا
جوق، جوق، جوق.
مولچالين
ءازىل ەدى، باسقا ەش نارسە ايتقانىم جوق...
سوفيا
قويىڭىز دەيمىن، جىلدام، ايتپەسە:
ءۇي ءىشىن وياتا ايقاي سالام؛
سونسوڭ، ءسىزدى دە، ءوزىمدى دە ماسقارا قىلام.
(مولچالين تۇرادى)
مۇنان بىلاي مەن ءسىزدى بىلمەگەن دە، كورمەگەن دە، بولايىن؟
مەنەن جالبارىنۋ، ءوتىنۋ، جاس توگۋدى دامە قىلماڭ!
ءسىز وعان تۇرمايسىز؛
اتار تاڭنىڭ ساۋلەسى ءسىزدى بۇل ۇيدە كورمەيتىن بولسىن لايىم.
بۇدان بىلاي مەن دە سەنىڭ اتىڭدى ەستىمەيتىن بولايىن.
مولچالين
امىرىڭىزدە قالايىن.
ايتپەسە، اشۋ قىسىپ، بار شىندىقتى اكەتايىما جەتكىزبەي قويمان،
بىلەسىز بە، مۇنداي رەتتە ءوزىمدى دە اياما؛
توقتاڭىزشى، ءبىلىپ قويىڭىز، ءبىز بەن ءسىزدىڭ
جۇرتتىڭ كوزىنشە كۇندىز جولىعىپ جۇرگەن كوزىمىزدە دە
جايلى ءتۇننىڭ اياسىنداعى كەزدەسۋلەردەگى مىنەزىڭىزدەن دە
ەشبىر باتىلدىق تاپقان ەمەن؛
ءسىزدىڭ تاۋەكەلىڭىز از دا، جانىڭىزدىڭ جالتارعىشتىعى كوپ ەكەن.
ءتۇن ىشىندە بار سىردى بىلگەندىگىمە، وزىمە-وزىم ىرزامىن.
ماناعىداي، مەنىڭ ەسىم اۋىپ قۇلاپ قالعاندىعى كۇلكى عىپ
مىنەي قويار چاسكيي سياقتى ەشكىمنىڭ جوقتىعىنا شۇكىرلىك.
چاسكيي (ولاردىڭ اراسىنا كەلىپ قالادى) ول مۇندا، ءمۇلايىمسىپ. تۇرعان قىز.
ل ي ز ا جانە سوفيا
اھ! اھ!
(ليزا شوشىپ كەتىپ ماي شامىن قولىنان ءتۇسىرىپ الادى، مولچالين ءوز بولمەسىنە بارىپ تىعىلىپ قالادى)
ون ءۇشىنشى كورىنىس
مولچاليننەن باسقاسى.
چاسكيي
تەزىرەك ەستەن تان، مۇنىڭ ابدەن كەلىسىپ ءتۇستى،
ماناعىدان بۇل جولعى سەبەبىڭ كۇشتى،
اقىرى، سىر جۇمباعى شەشىلدى!
كىم ءۇشىن قۇرباندىق بولىپ جۇرگەنىم اشىلدى!
وسى ىشىمدەگى جالىنعا قالاي توزگەنىمدى بىلمەيمىن!..
كورە تۇرا سەنبەيمىن!
ال، ەندى، ەسكى دوسىڭ دىڭكەسىن قۇرىتىپ،
ايەلگە ءتان ۇرەيلەنۋدى، ۇياتتى ۇمىتىپ، —
ەسىك ارتىنا تىعىلىپ، جاۋاپ بەرۋگە قورقىپ تۇر.
تاعدىردىڭ ويىنىنا قالاي تۇسىنەرسىڭ؟
جانى بار ادامدى قۋعىنعا تۇسىرەسىڭ،
مولچاليندەر — دۇنيەنىڭ راحاتىندا جورتىپ ءجۇر!
سوفيا (ەڭىرەپ جىلاپ)
ون بەسىنشى كورىنىس
چاسكييدەن وزگەلەرى.
فامۋسوۆ
ال، نەمەنە؟ ەسى اۋىسقانىن كورمەي تۇرسىڭ با؟
ايتشى ءوزىڭ دۇرىسىن دا:
اقىلسىز! تۇككە تۇرمايتىن ءسوزدى ەزبەدى مە وسىنشا!
ءتاجىم ەتۋشى دەي-اۋ، قايىن اتاسى دەي-اۋ!
موسكۆا تۋرالى قانشا قاھارىن توككەن وسىندا!
ال، سەن مەنى ولتىرە جازداعان جوقسىڭ با؟
مەندە ەندى وسىدان ارتىق وڭباعان تاعدىر بولسىن با؟
اھ! قۇدىرەتىم!
كنياگينيا، ماريا الەكسەيەۆنا نە دەر ەكەن؟
سوڭى.
You Might Also Like
-
ۇلى ويشىل ءماشھۇر ءجۇسىپ ادامنىڭ اقىل-ويىن بيلەپ العان 3 كەدەرگى ءتۇرىن كورسەتىپ كەتكەن ەكەن. ءتورتىنشى كەدەرگىنى ءوزىم قوستىم جانە ولاردى اشىقتاپ وتەيىن.
