اقىل - جاستان، اسىل - تاستان
3 cىنىپ ءوزىن - ءوزى تانۋ
تاق: اقىل - جاستان، اسىل - تاستان.
ماقساتى: بالالاردىڭ «دانالىق» قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى:
- اقىلدىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ؛
- اقىلىن ومىردە قولدانا ءبىلۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ؛
- بابالار ءداستۇرىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكى قۇرالدار: ءۇنتاسپا، داپتەر، وقۋلىق، «دانالىق كىتابى».
شاتتىق شەڭبەرى
- قايىرلى كۇن، بالالار!
- قايىرلى كۇن، دوستارىم!
- مەن سەندەردى كورگەنىمە قۋانىشتىمىن!
«بەس نارسەگە اسىق بول!» اراسانباي ەستەنوۆتىڭ
• وتكەن ساباقتا ونەر تۋرالى ايتقانىمىزدا اقىلدى ونەرمەن جەتكىزۋدىڭ ءوزى ونەر دەپ ايتقان بولاتىنبىز. ال بۇگىن اقىل، اقىلدىلىق، سونداي - اق بالا كەزەن اقىلدى بولۋ كەرەكتىگى تۋرالى اڭگىمەلەسەمىز.
اڭگىمەلەسۋ
- اقىلدى بولۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- سەندەردىڭ اقىلعا جۇگىنىپ، دۇرىس شەشىم قابىلداعان كەزدەرىڭ بولدى ما؟
ماتىنمەن جۇمىس «جيرەنشە شەشە مەن قاراشاش سۇلۋ» اڭىز.
- قاراشاشتىڭ اقىلدىلىعى قاي ارەكەتىنەن بايقالادى؟
- باسقا بالالاردىڭ ءىس - ارەكەتتەرىنە كوزقاراستارىڭ قانداي؟
- «اقىماق جاۋىندى كۇنى سۋعا تۇسەر»دەگەن حالىق ماقالىنان نەنى تۇسىنۋگە بولادى؟
- قىزدىڭ بويىنان تاعى قانداي اسىل قاسيەتتەردى بايقادىڭدار؟
- سەندەردىڭ دا اقىلدىلىقتارىڭدى كورسەتكەن كەزدەرىڭ بولدى ما؟
• دۇرىس ايتاسىڭدار. اقىلدى ادام بارلىق ۋاقىتتا ويلاپ سويلەيدى، جان - جاعىنا بايىپتاپ، بارىپ ارەكەت ەتەدى. ونداي ادامدار ءوزىنىڭ بايسالدىلىعىن، قاراپايىمدىلىعىن، كىشىپەيىلدىلىگىن، ىزەتتىلىگىن ۇمىتپايدى. قاراشاش ءوزىن عانا ويلاعان جوق، اكەسىنىڭ دە قامىن ويلادى. قىزدىڭ بويىنان اكەسىنە دەگەن مەيىرىمدىلىگى اڭعارىلدى.
ساحنالاۋ «بايلىق، باقىت، اقىل» ەرتەگى.
اۆتور، بايلىق، باقىت، اقىل، دانىشپان.
- بايلىق، باقىت، اقىلدىڭ ارتىقشىلىعى نەدە ەكەن؟
- دانىشپان قانداي وي تۇيىندەدى؟
- دانىشپاننىڭ ورنىندا وزدەرىڭ بولساڭدار، قانداي تورەلىك ايتار ەدىڭدەر؟
- اقىلدى بولۋ ءۇشىن نە قاجەت دەپ ويلايسىڭدار؟
دايەكسوز
ءجۇسىپ ءبالاساعۇنيدىڭ «ادام بويىنداعى ەڭ تاماشا نارسە - ءبىلىم مەن اقىل»
• بالالار سەندەر ءبىلىم مەن اقىلدىڭ ادام ومىرىندەگى قاجەتتىلىگىن، ماڭىزدىلىعىن بىلەسىڭدەر. ادام بالاسى قانشالىقتى ءبىلىمدى بولعانىمەن، اقىلعا جۇگىنبەسە، ومىردەن دۇرىس جول تابۋ قيىنعا سوعادى. سوندىقتان ادامنىڭ بىلىمىنە اقىلى ساي بولۋى ءتيىس.
داپتەرلەرىنە جازىپ الادى
تاپسىرما
1. اقىلدى ادام ەرىنبەيدى.
2. اشۋ - دۇشپان، اقىل - دوس،
اقىلىڭا اقىل قوس.
3. اقىلدان جاقىن دوس بار ما؟
4. اقىل وزبايدى، ءبىلىم توزبايدى.
وزىممەن - ءوزىم
- بالالار، ىڭعايلانىپ وتىرايىق. كوزدەرىڭدى جۇمساڭدار دا بولادى. وزدەرىڭدى «ءوزىن - ءوزى تانۋ ەلىندە»ءجۇرمىز دەپ ەلەستەتىڭدەر. بۇل ەلدە ۇلكەندەردى قۇرمەتتەپ، كىشىلەرگە قامقور بولا بىلەتىن، وتانىن سۇيەتىن، جۇرەكتەرى مەيىرىم مەن سۇيىسپەنشىلىككە تولى، دەنساۋلىعى مىقتى، ەر جۇرەك ادامدار مەكەن ەتەدى. سولاردىڭ ىشىندە ەڭ داناسى، ەڭ جومارتى، ەڭ اقىلگويى – دانىشپان اتا. كوز الدارىڭا دانىشپان اتا سەندەرگە سىيلىق اكەلە جاتىر دەپ ەلەستەتىڭدەر. ول سىيلىقتىڭ سەندەر ءۇشىن ەڭ قىمبات، ۇمىتىلماس سىيلىق ەكەنىن سەزىنىڭدەر. كوزدى اشىپ قاراڭدار.
ويىن – جاتتىعۋ. «مەن اقىلدى بالامىن، ويتكەنى............................»
وقۋشىلار شەڭبەر قۇرىپ وتىرادى. دانىشپان اتايدىڭ «دانالىق كىتابىن»قولدارىنا كەزەك – كەزەك ۇستاپ تۇرىپ،
«مەن اقىلدى بالامىن، ويتكەنى................» دەپ جالعاستىرادى.
«مەن اقىلدى بالامىن، ويتكەنى................» ويلانىپ سويلەيمىن.
«مەن اقىلدى بالامىن، ويتكەنى................»اشۋلانبايمىن.
«مەن اقىلدى بالامىن، ويتكەنى................»بولاشاعىما رەنجىمەيمىن.
«مەن اقىلدى بالامىن، ويتكەنى................»
جاڭا اقپارات
«اقىلدى ادام تەرەڭ ويلاپ، دۇرىس شەشىم قابىلداي بىلەدى. اقىلدى بولۋ ءۇشىن وقۋ، ىزدەنۋ، ۇيرەنۋ قاجەت»
داپتەرمەن جۇمىس
داپتەرگە اقىلدى بالانىڭ بويىندا بولاتىن قاسيەتتەردى جازىڭدار.
داپتەردە بەرىلگەن ۇكىنىڭ تۇمسىعىنان تارالىپ تۇرعان پاراقتارداعى بوس جولدارعا ادامدى اقىلدى، سۇيكىمدى، ادەمى ەتىپ كورسەتەتىن اسىل قاسيەتتەردى ويلانىپ جازىڭدار.
قورىتىندىلاۋ.
پىشىندەردىڭ بولىگىن تاۋىپ، ماقال قۇراستىرىڭدار.
اقىل ازبايدى، ءبىلىم توزبايدى.
. اقىلدى ادام ەرىنبەيدى.
اشۋ - دۇشپان، اقىل - دوس،
اقىلىڭا اقىل قوس.
اقىلدان جاقىن دوس بار ما؟
- اقىلدى ادامنىڭ قيالى باي، ويى جۇيرىك، ۇشقىر بولادى. ونداي ادامدى حالىق ەرەكشە قاستەرلەگەن. «اقىل - جاستان، اسىل - تاستان»، «اقىلدى جىگىت اتقا دا وتىرار، تاققا دا وتىرار» دەلىنگەن حالىق ماقالدارى بالالارىنىڭ جاستايىنان اقىلدى بولۋىن ارمانداعان حالىق تىلەگىنەن تۋعان.
جۇرەكتەن جۇرەككە.
دانىشپان اتانىڭ «دانالىق كىتابىنان» وسيەت سوزدەردى پاراققا جازىپ، ءار بالانىڭ قولىنا بەرەدى.
- دانىشپان اتاي سەندەردىڭ ءارقايسىنىڭ بويلارىڭنان اقىلدىلىقتى كورگىسى كەلەدى. سەندەرگە ءوز تىلەگىن، باتاسىن ارنايى جىبەرىپتى. بالالار دانىشپان اتانىڭ تىلەكتەرىن كەزەگىمەن وقىپ شىعادى. (ءار بالانىڭ ەرەكشەلىگىنە قاراي قۇراستىرادى)
- ەڭلىك
- ابىلاي
- لۇقپان
- ءمولدىر قىزىم،
- بەكسۇلتان بالام، ساباقتى جاقسى وقى!
- ەرعانات بالام، ەرىنبەي، ەڭبەكتەنە ءبىل!
تاق: اقىل - جاستان، اسىل - تاستان.
ماقساتى: بالالاردىڭ «دانالىق» قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى:
- اقىلدىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ؛
- اقىلىن ومىردە قولدانا ءبىلۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ؛
- بابالار ءداستۇرىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكى قۇرالدار: ءۇنتاسپا، داپتەر، وقۋلىق، «دانالىق كىتابى».
شاتتىق شەڭبەرى
- قايىرلى كۇن، بالالار!
- قايىرلى كۇن، دوستارىم!
- مەن سەندەردى كورگەنىمە قۋانىشتىمىن!
«بەس نارسەگە اسىق بول!» اراسانباي ەستەنوۆتىڭ
• وتكەن ساباقتا ونەر تۋرالى ايتقانىمىزدا اقىلدى ونەرمەن جەتكىزۋدىڭ ءوزى ونەر دەپ ايتقان بولاتىنبىز. ال بۇگىن اقىل، اقىلدىلىق، سونداي - اق بالا كەزەن اقىلدى بولۋ كەرەكتىگى تۋرالى اڭگىمەلەسەمىز.
اڭگىمەلەسۋ
- اقىلدى بولۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- سەندەردىڭ اقىلعا جۇگىنىپ، دۇرىس شەشىم قابىلداعان كەزدەرىڭ بولدى ما؟
ماتىنمەن جۇمىس «جيرەنشە شەشە مەن قاراشاش سۇلۋ» اڭىز.
- قاراشاشتىڭ اقىلدىلىعى قاي ارەكەتىنەن بايقالادى؟
- باسقا بالالاردىڭ ءىس - ارەكەتتەرىنە كوزقاراستارىڭ قانداي؟
- «اقىماق جاۋىندى كۇنى سۋعا تۇسەر»دەگەن حالىق ماقالىنان نەنى تۇسىنۋگە بولادى؟
- قىزدىڭ بويىنان تاعى قانداي اسىل قاسيەتتەردى بايقادىڭدار؟
- سەندەردىڭ دا اقىلدىلىقتارىڭدى كورسەتكەن كەزدەرىڭ بولدى ما؟
• دۇرىس ايتاسىڭدار. اقىلدى ادام بارلىق ۋاقىتتا ويلاپ سويلەيدى، جان - جاعىنا بايىپتاپ، بارىپ ارەكەت ەتەدى. ونداي ادامدار ءوزىنىڭ بايسالدىلىعىن، قاراپايىمدىلىعىن، كىشىپەيىلدىلىگىن، ىزەتتىلىگىن ۇمىتپايدى. قاراشاش ءوزىن عانا ويلاعان جوق، اكەسىنىڭ دە قامىن ويلادى. قىزدىڭ بويىنان اكەسىنە دەگەن مەيىرىمدىلىگى اڭعارىلدى.
ساحنالاۋ «بايلىق، باقىت، اقىل» ەرتەگى.
اۆتور، بايلىق، باقىت، اقىل، دانىشپان.
- بايلىق، باقىت، اقىلدىڭ ارتىقشىلىعى نەدە ەكەن؟
- دانىشپان قانداي وي تۇيىندەدى؟
- دانىشپاننىڭ ورنىندا وزدەرىڭ بولساڭدار، قانداي تورەلىك ايتار ەدىڭدەر؟
- اقىلدى بولۋ ءۇشىن نە قاجەت دەپ ويلايسىڭدار؟
دايەكسوز
ءجۇسىپ ءبالاساعۇنيدىڭ «ادام بويىنداعى ەڭ تاماشا نارسە - ءبىلىم مەن اقىل»
• بالالار سەندەر ءبىلىم مەن اقىلدىڭ ادام ومىرىندەگى قاجەتتىلىگىن، ماڭىزدىلىعىن بىلەسىڭدەر. ادام بالاسى قانشالىقتى ءبىلىمدى بولعانىمەن، اقىلعا جۇگىنبەسە، ومىردەن دۇرىس جول تابۋ قيىنعا سوعادى. سوندىقتان ادامنىڭ بىلىمىنە اقىلى ساي بولۋى ءتيىس.
داپتەرلەرىنە جازىپ الادى
تاپسىرما
1. اقىلدى ادام ەرىنبەيدى.
2. اشۋ - دۇشپان، اقىل - دوس،
اقىلىڭا اقىل قوس.
3. اقىلدان جاقىن دوس بار ما؟
4. اقىل وزبايدى، ءبىلىم توزبايدى.
وزىممەن - ءوزىم
- بالالار، ىڭعايلانىپ وتىرايىق. كوزدەرىڭدى جۇمساڭدار دا بولادى. وزدەرىڭدى «ءوزىن - ءوزى تانۋ ەلىندە»ءجۇرمىز دەپ ەلەستەتىڭدەر. بۇل ەلدە ۇلكەندەردى قۇرمەتتەپ، كىشىلەرگە قامقور بولا بىلەتىن، وتانىن سۇيەتىن، جۇرەكتەرى مەيىرىم مەن سۇيىسپەنشىلىككە تولى، دەنساۋلىعى مىقتى، ەر جۇرەك ادامدار مەكەن ەتەدى. سولاردىڭ ىشىندە ەڭ داناسى، ەڭ جومارتى، ەڭ اقىلگويى – دانىشپان اتا. كوز الدارىڭا دانىشپان اتا سەندەرگە سىيلىق اكەلە جاتىر دەپ ەلەستەتىڭدەر. ول سىيلىقتىڭ سەندەر ءۇشىن ەڭ قىمبات، ۇمىتىلماس سىيلىق ەكەنىن سەزىنىڭدەر. كوزدى اشىپ قاراڭدار.
ويىن – جاتتىعۋ. «مەن اقىلدى بالامىن، ويتكەنى............................»
وقۋشىلار شەڭبەر قۇرىپ وتىرادى. دانىشپان اتايدىڭ «دانالىق كىتابىن»قولدارىنا كەزەك – كەزەك ۇستاپ تۇرىپ،
«مەن اقىلدى بالامىن، ويتكەنى................» دەپ جالعاستىرادى.
«مەن اقىلدى بالامىن، ويتكەنى................» ويلانىپ سويلەيمىن.
«مەن اقىلدى بالامىن، ويتكەنى................»اشۋلانبايمىن.
«مەن اقىلدى بالامىن، ويتكەنى................»بولاشاعىما رەنجىمەيمىن.
«مەن اقىلدى بالامىن، ويتكەنى................»
جاڭا اقپارات
«اقىلدى ادام تەرەڭ ويلاپ، دۇرىس شەشىم قابىلداي بىلەدى. اقىلدى بولۋ ءۇشىن وقۋ، ىزدەنۋ، ۇيرەنۋ قاجەت»
داپتەرمەن جۇمىس
داپتەرگە اقىلدى بالانىڭ بويىندا بولاتىن قاسيەتتەردى جازىڭدار.
داپتەردە بەرىلگەن ۇكىنىڭ تۇمسىعىنان تارالىپ تۇرعان پاراقتارداعى بوس جولدارعا ادامدى اقىلدى، سۇيكىمدى، ادەمى ەتىپ كورسەتەتىن اسىل قاسيەتتەردى ويلانىپ جازىڭدار.
قورىتىندىلاۋ.
پىشىندەردىڭ بولىگىن تاۋىپ، ماقال قۇراستىرىڭدار.
اقىل ازبايدى، ءبىلىم توزبايدى.
. اقىلدى ادام ەرىنبەيدى.
اشۋ - دۇشپان، اقىل - دوس،
اقىلىڭا اقىل قوس.
اقىلدان جاقىن دوس بار ما؟
- اقىلدى ادامنىڭ قيالى باي، ويى جۇيرىك، ۇشقىر بولادى. ونداي ادامدى حالىق ەرەكشە قاستەرلەگەن. «اقىل - جاستان، اسىل - تاستان»، «اقىلدى جىگىت اتقا دا وتىرار، تاققا دا وتىرار» دەلىنگەن حالىق ماقالدارى بالالارىنىڭ جاستايىنان اقىلدى بولۋىن ارمانداعان حالىق تىلەگىنەن تۋعان.
جۇرەكتەن جۇرەككە.
دانىشپان اتانىڭ «دانالىق كىتابىنان» وسيەت سوزدەردى پاراققا جازىپ، ءار بالانىڭ قولىنا بەرەدى.
- دانىشپان اتاي سەندەردىڭ ءارقايسىنىڭ بويلارىڭنان اقىلدىلىقتى كورگىسى كەلەدى. سەندەرگە ءوز تىلەگىن، باتاسىن ارنايى جىبەرىپتى. بالالار دانىشپان اتانىڭ تىلەكتەرىن كەزەگىمەن وقىپ شىعادى. (ءار بالانىڭ ەرەكشەلىگىنە قاراي قۇراستىرادى)
- ەڭلىك
- ابىلاي
- لۇقپان
- ءمولدىر قىزىم،
- بەكسۇلتان بالام، ساباقتى جاقسى وقى!
- ەرعانات بالام، ەرىنبەي، ەڭبەكتەنە ءبىل!
You Might Also Like
