InfoHub Logo

وتكەن ءاز جانىبەك حان ءوزىنىڭ سىنشى ايسىل ەسىملى قارتىن جۇمساپتى:

— مەنىڭ ۇلان ۋاقىتتا اتتاناتىن جاۋىم بار ەدى. سوعان مىنەتىن ءبىر تۇلپار تاۋىپ كەل! — دەپ قولىنا مىڭ سوم اقشا بەرىپتى. سونان قارت ىزدەپ ىزدەپ، اقىرىندا ءبىر قۇلا شولاق بيە اكەلىپ، حانعا كىرىپ سالەم بەرگەن. سوندا حان:

— تاپتىڭ با؟ — دەگەندە، «تاپتىم» دەگەن سوڭ، سىرتقا شىعىپ قاراپتى دا:

— بۇل تۇلپار بولا ما؟ — دەپتى. قارت:

— مۇنىڭ ءوزى تۇلپار ەمەس، مەگەر ىشىندە ەركەك قارا توبەل قۇلىنى بار، سول — تۇلپار، — دەيدى. حان:

— اي، سول تۇلپار بولا ما؟! — دەپ، بيەنىڭ ەكى كوزىن ويىپ الىپ، قارتتىڭ وزىنە بەرىپتى. قارت باعىپ تۇرىپ، ۋاقىتى بولعاندا ءبىر ەركەك قارا تۇيە قۇلىن تۋىپ، ەنەسىنىڭ ەكى جاعىنا اسىپ ءتۇسىپ تۇر ەكەن. قارت الگىنى جىلعا شەيىن قاراڭعى ۇيدە اسىراپتى. قارتتىڭ جالعىز ۇلى بار ەكەن امەت ەسىملى.

— ءاي، بالام، ءاز جانىبەك حان اڭعا شىعا ما ەكەن، ءبىلشى، —  دەپتى. بالاسى:

— ەرتەڭ اڭعا شىعام دەگەن، — دەپتى. قارت ايتىپتى:

— شىراعىم، اتىڭا وڭ كۇيى جەتكەن جوق، الدىن بولسا دا ءمىنىپ شىعىپ، جالعىز ءجۇر. حان قارشىعاسىن قۇسقا جىبەرگەندە سەن دە ۇمتىلعايسىڭ! حاننىڭ قۇسىنان بۇرىن جەتىپ الماس پا ەكەنسىڭ، — دەيدى.

سونان اڭعا شىعىپ، حان داۋىلپازدى سوعىپ، قارشىعاسىن تاستاعاندا ءبىر شەتتەن امەت شاۋىپ، قارشىعا شۇيىلەردەن بۇرىن جەتىپ، قۇستىڭ قۇيرىعىنان ۇستاپ الىپ جۇرە بەرىپتى.

حان:

— مىناۋ كىم؟ — دەگەندە ايتىپتى:

— بۇل — امەت. استىنداعى باياعى قۇلا شولاق بيەنىڭ ىشىندەگى قارا توبەل قۇلىنى، — دەيدى. سونان امەت ۇيىنە كەلگەن سوڭ، اتاسى سۇراعانىن ايتىپتى وسىلاي بولدى دەپ.

حان ءبىر كۇنلەردە باياعى جاۋىنا اتتانىپتى. بۇ امەت تە حانعا بىلىنبەي اتتانىپ، كوپ اسكەر بوعالى بايدىڭ ۇيىنە قونىپتى. كوپ كىسىنى بوعالى بايدىڭ بالاسى بوقاىرزا جاقسى قوناق ەتىپتى. بوعالى باي — حاننىڭ اۋەلدەگى بۇقاسىن باققان ق ۇلى ەكەن. حان قىزمەتىنە ريزا بولىپ:

— اگار دا وسى جاۋدان امان قايتسام، قارىنداسىم حانبيكەنى بەرەم، — دەپتى. سونان جاۋىنا بارىپ اتىسىپ، اقىرىندا حاننىڭ تۋى جىعىلىپ قاشقاندا ەكى اتلى كىسى حاندى قۋىپ جەتىپ، نايزامەنەن شانشىر بولعاندا، ايسىلدىڭ ۇلى امەت قارا توبەل اتىمەنەن جەتىپ كەلىپ، حاندى الىپ
قۇتىلىپتى. حان:

— قارىنداسىم حانبيكەنى ساعان بەرەرمىن، — دەپتى.

ءبىر كۇنلەردە حاننىڭ ءۇيىنىڭ قاسىنا كوپ ءۇي تىگىلگەنىن كورىپ امەت سۇرايدى:

— بۇ تىككەن ءۇي نە نارسە؟ — دەپ. بىلگەن اداملار ايتىپتى:

— حان قارىنداسى حانبيكەنى بوعالى بايدىڭ ۇلىنا بەرەيىن دەپ جاتىر، — دەپ. سونان امەت ساۋىتىن كيىپ، قارا توبەل اتىن ءمىنىپ، حاننىڭ ءۇيىنىڭ سىرتىنا قاڭتارا تاستاپ، ۇيگە كىرىپ بارىپتى. ۇيدە ءاز جانىبەك حان، اسان قايعى، الشىننىڭ ۇلى الاۋ باتىر وتىر ەكەن. حان اسان قايعىنى شاقىرىپ الىپ وتىر ەكەن. ءھام حانعا وكپەلى ەكەن. سەبەبى ورىس: «ءبىر وگىز تەرىسى سىيعانداي جەر بەر» دەگەندە، بەرىپ، وگىزدىڭ تەرىسىن جىڭىشكە لەپ ءتىلىپ نە قۇرلى جەر العانى حاقىندا. امەت كەلىپ ۇيگە وتىرعان سوڭ حان اسان قايعىعا اياق بەرىپتى. سونداعى اسان قايعىنىڭ ايتقانى:

— التى اتانعا قوس ارتىپ،
التى جىل قونىس ىزدەدىم.
بالىعى سۋدا دەپ،
قىزىعى قىردا دەپ،
اشتارحانداي قالانى
ءوزىڭ كەلىپ سالدىردىڭ.
ورىسقا جەردى الدىردىڭ،
كوڭلىمدى جامان قالدىردىڭ.
دالاداعى كولگە شەكەر توكتىردىڭ،
شەكەرلى كولگە قۋدى بوكتىردىڭ.
قۇس تورەسى قۋ ەدى،
قۇس جامانى قۇلادىن،
قۇلادىنعا قۋدى الدىردىڭ.
كۇنى ءبىر كۇن بولعاندا
حان يەمنىڭ وزىنە كەلەر دەپ،
ءبىر جاماننان ولەر دەپ،
سوعان وكپەلەپ كەلمە دەپ.
اۋسارىم، اۋسارىم،
ارعىماقتىڭ اياعىن
التىنمەنەن تاعالاپ،
كۇمىسمەنەن شەگەلەپ،
شىن جىبەك تۇرعاندا
ارقانمەنەن تۇسار ما؟
حان وتىرىك ايتارىم،
حان جارلىعى قايتارىم،
ايسىلدىڭ ارۋ امەت تۇرعاندا
بوعالى بايدىڭ ۇلىنا،
بۇقا باققان قۇلىنا
قارىنداسى حانبيكەنى بەرەرگە ۇسار ما؟ —

دەپتى. حان امەتكە دە ءبىر اياق بەرىپتى، «جىرلاپ، ءىش!» دەپ.

اياقتى ءىشىپ بولىپ امەتتىڭ ايتقانى:

— حان تاڭبالى قارانى
قاقپا اۋزىنا جىقپاسام.
قايقى قارا بولاتتى
قانعا بىلعاپ شىقپاسام.
ەلىڭدى بولە-بولە شاپپاسام،
بورىككەن قويداي اتپاسام.
كەرەگەڭدى كەسپەسەم،
كەسىپ كومىر ەتپەسەم،
قارىنداسىڭ حانبيكەنى
قايىرىپ بەتتەن سۇيمەسەم،
اتام ايسىل مەنەن امەت بولعانشا
ارۋاقسىز تۋسام نەتەدى؟! —

دەپ ۇيدەن شىعىپ جۇرە بەرىپ، كەشكە قايتا اينالىپ قىزعا كەلىپتى «الىپ قاشايىن» دەپ. سوندا كەلە جاتىپ امەت باتىردىڭ ايتقان ءسوزى:

— اسقار، اسقار، اسقار تاۋ،
اسقار تاۋداي حان ۇلىنا
قول ارتتىردىڭ، جۇيرىگىم!
اتاعىم قارا كىسى ەدى،
اتاعىمدى سەن شىعاردىڭ، جۇيرىگىم!
الدىڭنان قامىس قۇلاق سارالا ۇشىراسا،
ارتىڭنان اۋىر اسكەر قۇرساسا،
قىل جۇرەكتىڭ باسىنان،
تەبىنگىنىڭ استىنان
سىرلى جەبەلەر ايقاسسا،
سىر بىلدىرمە، جۇيرىگىم!
سەن حايۋان دا، مەن — ادام،
جاعادايسىز قالاي شىعا كەلدىك بۇل جەرگە.
ءقادىر يەم ەر جومارت،
ارعىماعىم، قالتاق كۇن
قوسساڭ دا قايتا ۇيىرىڭە.

سونان قىزدى شىعارىپ الىپ، تۇندە نەكەلەستىرىپ، قاشىپتى. ەرتەڭ تۇستە ارتىنان قۋعان جالعىز قارا كورىنىپتى. قاراسا، الشىن ۇلى الاۋ باتىر ەكەن. قىز ايتىپتى:

— الاۋ باتىر كەلدى دەگەنشە، تاڭرىدەن تالاۋ كەلدى دەسەيشى، — دەپ جىلاپ قويا بەرىپتى. سوندا امەت باتىردىڭ ءسوزى:

— جىلاماشى، حانايىم،
كوپ جىلاساڭ كوزىڭ ىسەر، جانايىم!
سەنىڭ اتاڭ باس بولىپ،
قاراعاش تاۋدىڭ باسىندا،
قاراۋىل قاراپ جاتقاندا،
بالالى دومباي وتكەندە
بالاسىن الشىننىڭ ۇلى الاۋ باتىر اتقاندا،
بالاسى ەكەش بالاسى جىعىلماي
اقساي باسىپ وتكەندە،
بىزدىكىنە جەتكەندە،
اناسىن مەن اتقاندا
جانىمداعى قىرىق جىگىت
وعىمدى سۋىرا الماي
تابان سالىپ تارتقاندا،
ءۇش كۇن ۇداي تاماشاعا باتقاندا،
سىرىمداردىڭ داۋلەتى،
وقتاردىڭ ۇزىن يىق، ۇزىن وقتا ەسەنى
قوياناق ۇلى قارتقوجاق
وسى قولدىڭ ىشىندە
امەت اعاسىنان ەكەنسىڭ دەي تۇردى، —  دەپ قىزدى جۇباتتى. سوندا الاۋ باتىر كەلىپ:

— سەن جاس ەدىڭ، مەن قارت ەدىم. ءتاڭىرى باقىتلارىڭدى اشسىن! مىنە، مەنىڭ بارماعىمدى ات! — دەپ بارماعىن كورسەتىپتى. امەت وقپەن تارتىپ قالعاندا بارماعىن جۇلىپ كەتىپتى.

— قوش، امان بولىڭدار! — دەپ، قايتىپ كەلە جاتقان اسكەردىڭ الدىنان شىعىپ:

— مىنە، وق اتاتىن بارماعىمدى ءتۇسىرىپ كەتتى، — دەگەن سوڭ، بارشا اسكەر قايتىپ كەتىپتى. امەت امان-ەسەن قىزدى الىپ قۇتىلىپتى.

---