اسىل ءسوزدى ىزدەسەڭ، ابايدى وقى، ەرىنبە...
تاقىرىبى: اسىل ءسوزدى ىزدەسەڭ، ابايدى وقى، ەرىنبە...
ماقساتى: ابايدى تەرەڭ تانىتۋ، مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگەن ولەڭدەرىن مانەرلەپ وقىتۋ، قارا سوزدەرىنەن عيبرات الۋ، اندەرىن شىرقاۋ، اۋدارمالارىنان حاباردار ەتۋ.
دامىتۋ: اباي اتامىزدىڭ قالدىرعان اسىل مۇراسىن ءار تاربيەلەنۋشىنىڭ وي-ساناسىنا جەتكىزۋ، وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن، سويلەۋ تىلدەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك اباي شىعارمالارى ارقىلى وتان سۇيگىشتىككە، ۇلتجاندىلىققا،
ءمانى: ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ا. قۇنانبايەۆ، ش. قۇدايبەردى ۇلى، م. اۋەزوۆ پورترەتتەرى، اباي تۋرالى جازىلعان سيتاتتار، بۋكلەتتەر، رەفەراتتار، اباي بالالارى ت. ب.
1. كىرىسپە:
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى. بۇگىنگى اشىق تاربيە ساعاتىمىز اباي اتامىز جايلى بولماق. اباي اتامىز جايلى 1-سىنىپتان باستاپ وقىپ كەلەمىز، بۇگىن بىلگەنىمىزدى قورىتامىز، بىلمەگەنىمىزدى ۇيرەنەمىز. اباي قۇنانبايەۆ – قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى، ۇلتتىق جازبا ادەبيەتىمىزدىڭ اتاسى.
ابايدى بۇكىل الەمگە تانىتقان بىرىنشىدەن: ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرى بولسا، ەكىنشىدەن: م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومان ەپوپەياسى بولدى. مۇحتار بالا كەزىندە ۇلى اقىننان باتا العان. مۇحتار اۋەزوۆ – قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى. ول وسى ەڭبەگىنە ءوزىنىڭ سوڭعى جيىرما جىلىن ارنادى، بۇل رومان ءبىزدىڭ زامانىمىزداعى ەڭ ۇلى شىعارمالاردىڭ ءبىرى رەتىندە باعالانادى. 4-تومدىق رومان ەپوپەيا 1942-1957 جىلدار اراسىندا جارىق كوردى.
2. ءومىربايانى:
ا. قۇنانبايەۆ 1845 جىلى 22 تامىزدا سەمەي وبلىسى، قازىرگى اباي اۋدانى، شىڭعىس تاۋىندا دۇنيەگە كەلگەن. تۋعان جىلى – جىلان. ابايدىڭ شىن اتى – يبراھيم. شەشەسى ۇلجان – يبراھيم دەگەن اتتى وزگەرتىپ اباي دەپ قويعان. اقىننىڭ ارعى تەگى ورتا ءجۇز، توبىقتى، ارعىن ىشىندەگى ولجاي باتىردان باستالادى. ابايدىڭ جەتى اتاسى: ايتەك، ولجاي، ايدوس، ىرعىزباي، وسكەنباي، قۇنانباي، اباي. رۋى – توبىقتى.
بولاشاق اقىن سابىرلى مىنەزىمەن، كەڭ پەيىلمەن ەل اناسى اتانعان كارى اجەسى زەرەنىڭ تاۋسىلمايتىن مول قازىناداي اڭىز، ەرتەگىلەرىن ەستىپ، ابىسىن-اجىنعا جايلى، مىنەز كونتەرلى، ءازىل – قالجىڭعا شەبەر، ءجون-جوباعا جەتەك، ءوز اناسى ۇلجاننىڭ تاربيەسىندە ءوستى.
اباي جاسىنان ىنتالى، زەرەك بالا بولادى. ول، ەرتەگى، اڭگىمە، ولەڭدەردى تەز جاتتاپ العان. ول ساۋاتىن عابيتحان مولدادان اشادى دا، 10 جاسقا تولعان سوڭ 3 جىل سەمەيدەگى احمەت ريزا مەدرەسەسىندە وقيدى. بۇل مەدرەسەدە اراب، پارسى تىلدەرىندە، نەگىزىنەن، ءدىن ساباعى جۇرگىزىلەتىن ەدى. قۇربىلارىنان اناعۇرلىم زەيىندى بالا وقۋعا بار ىقىلاسىمەن بەرىلىپ، ۇزدىك شاكىرت اتانادى.
ول سول كەزدە ولەڭ شىعارۋمەن دە اۋەستەنەدى، ءبىراق شىعارعان ولەڭدەردىڭ كوپشىلىگى بىزگە جەتكەن جوق جانە ول ءوز ولەڭدەرىن جاس دوستارىنىڭ اتىمەن تاراتتى.
بالا اباي ءدىن وقۋىن مىسە تۇتپاي، ءبىلىمىن ءوز بەتىنشە جەتىلدىرۋگە ۇمتىلدى. مەدرەسەنىڭ ءۇشىنشى جىلىندا اباي سەمەي قالاسىنداعى «پريحودسكايا شكولاعا» دا قوسىمشا ءتۇسىپ، ورىسشا ساۋاتىن اشا باستايدى. ءبىراق بۇل وقۋىن ءارى جالعاستىرا الماي، نەبارى 3 جىلدان سوڭ ونىڭ مۇسىلمانشا دا ورىسشا دا وقۋى اياقتالادى. ابايدىڭ باسقا بالالارىنان الىمدىلىعىن اڭعارعان قۇنانباي ۇلى ەلگە شاقىرىپ الىپ، ءوز جانىنا ەرتىپ، اكىمشىلدىك – بيلىك جۇمىستارىنا ارالاستىرادى.
اكە ەركىمەن ەل ىسىنە جاستاي ارالاسقان اباي تەز ەسەيىپ، بالالىقتان دا ەرتە ايىرىلىپ، جاستايىنان ەل ىشىندەگى اڭگىمە، ءسوز ونەرىن، بيلەردىڭ شەشەندىك ونەرىنە قۇلاق سالىپ، ءوزىنىڭ ەرەكشە تالانتىمەن بويىنا سىڭىرە بەرەدى. اكە – شەشەسىنىڭ قاسىندا جۇرسە دە جاس اباي وقۋدان قول ۇزبەيدى، بوس ۋاقىتىندا قازاقتىڭ مادەنيەتىن، اراب، پارسى، شاعاتاي تىلدەرىن ۇيرەنەدى. شىعىس ادەبيەتى الىپتارىنىڭ ولەڭ، داستان، قيسسالارىنا دەن قويادى.
ءبىراز جىلدان ەل باسقارۋ جۇمىستارىنا ارالاسقان اباي 28 جاسقا كەلگەندە بۇل ىستەن باس تارتادى. جاس 30-دان اسقان اباي ورىس تىلىندەگى كىتاپتاردى مىقتاپ وقۋعا بۇرىلادى. ورىستىڭ ۇلى ويشىلدارى قاراڭعىلىقتان قۇتىلاتىن بىردەن – ءبىر دۇرىس جولى – ورىس جانە قازاق مادەنيەتىنىڭ جاقىنداسۋى دەپ ءبىلدى. ورىس حالقىنىڭ رۋحاني مادەنيەتىنىڭ ناعىز باعالارىن تاۋىپ، تانىعان شاقتا ابايدىڭ ءوي-ورىسى مەيلىنشە كەڭەيدى.
ءان: ايتتىم سالەم قالامقاس.
ابايدىڭ شىعارمالىقپەن ەركىن ارالاسۋى 1880 جىلدار بولدى. بۇل كەزدەردەگى كوپشىلىك ولەڭدەرى كوكباي جاناتاي ۇلى اتىمەن تاراتىلدى. اباي مەن كوكباي 25 جىل ايىرىلماس جولداس، اينىماس دوس بولعان.
1886 جىلى «جاز» دەگەن ولەڭىنەن باستاپ ءوز اتىن قويا باستادى. وقي ءجۇرىپ، ءبىلىمىن تولىقتىرا ءجۇرىپ، 40-تان اسقان شاعىندا ءبىرجولاتا اقىندىققا بەرىلدى.
مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن،
جوق – باردى، ەرتەگىنى تەرمەك ءۇشىن.
كوكىرگەى سەزىمدى، ءتىلى ورامدى،
جازدىم ۇلگى دوستارعا بەرمەك ءۇشىن.
1886 جىلدان باستاپ ول ي. ا. كرىلوۆ، ا. س. پۋشكين، م. يۋ. لەرمونتوۆ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋدارا باستايدى. اقىن ولەڭدى ءدال اۋدارۋدى ماقسات ەتكەندە ورىسشا ايتىلعان ويدى، قازاقشا جەتكىزۋگە اسقان شەبەرلىگىمەن جانە تاڭ قالدىردى. اباي – قازاق ادەبيەتىنە شىن مانىندە اۋدارما تاجىريبەسىن ەنگىزگەن اقىن.
ابايدى اباي ەتكەن، ونىڭ تۇلعاسىن، جان دۇنيەسىن، ارمان – مۇراتىن تانىتقان – پوەزياسى، اسقاق شابىتتىڭ قۋاتىمەن جۇرەگىن جارىپ شىققان سوزدەرى.
ول كەرەمەت سۋرەتكەر اقىن جانە سىرشىل ليريكانىڭ سيرەك كەزدەسەتىن شەبەرى. تۋعان ەل تابيعاتىن سيپاتتاۋدا ونىڭ سۋرەتكەرلىك شەبەرلىگى ايقىن اڭعارىلادى. تابيعات كوركىن، جان – جانۋارلار تىرشىلىگىن، تابيعات اياسىنداعى ەلدىڭ الەۋمەتتىك ءومىرىن، قازاق حالقىنىڭ كوشپەلى تۇرمىسىن تىعىز بايلانىستىرادى. كوشپەلى ەلدىڭ ءومىر تۇرمىسىنىڭ اۋىرلىعى، تىنىمسىز ارەكەتى، ادامداردىڭ تاعدىر تاۋقىمەتىنە مويىنسۇنۋى، ولاردىڭ كوڭىل-كۇيلەرى اياۋشىلىق سەزىمىن تۋعىزادى. «قىس»، «جاز»، «جازعىتۇرىم» ولەڭدەرىن وقۋ.
بۇل ولەڭدەرى تابيعاتتى ايالاۋعا، ەڭبەكتى دارىپتەۋگە، قازاق حالقىنىڭ ادەت – عۇرپىن بىلۋگە تاربيەلەيدى. ەلدى بىرلىككە، تاتۋلىققا شاقىرۋ-ولەڭدەرىنىڭ ەڭ ءبىر كۇشتى سارىنى. ەل، جۇرت دەگەن ۇعىمداردى اباي قالىڭ ەل، قازاق جۇرتى، حالىق دەگەن كەڭ ماعىناسىندا الىپ، ادال ەڭبەككە، بەرەكە – بىرلىككە، دوستىققا شاقىرادى.
«قالىڭ ەلىم، قازاعىم قايران جۇرتىم»
بۇل ولەڭدە تاعدىردىڭ تالقىسىنا ءتۇسىپ، شىرقى بۇزىلعان حالىق بەينەسىن سۋرەتتەيدى. «قازاعىم»، «ەلىم»، «قايران جۇرتىم» دەگەن اقىن تۋعان حالقى ءۇشىن جانى اشىپ، ەلجىرەپ وتىر.
حالىقتىڭ تۇرمىس – تىرشىلىگىنە ارنالعان ولەڭدەرى وتە سۋرەتكەرلىكپەن، ءدال مازمۇنمەن، شىنايى بولمىسپەن تۇسىەىكتى باياندالعان.
«قاراشا، جەلتوقسانمەن سول ءبىر ەكى اي»
«قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا»
«شوقپارداي كەكىلى بار قامىس قۇلاق» ولەڭدەرىن وقۋ
بۇل ولەڭدە قىس قاھارىنىڭ حالىق تۇرىسىنا اسەرى، ساياتشىلىق ونەردىڭ قيىندىعى مەن قىزىعى، جاعدايلاپ مىنەر اتتىڭ سىرى مەن سىنىنىڭ كەلىسۋى ءار وقىرمانعا وي سالادى.
حور: جەلسىز تۇندە جارىق اي.
ءومىر، ادام تاعدىرى، دۇنيە، زامان اعىمى جايلى پىكىرلەرى، دۇنيە-تانىمى كوبىرەك كورىنەتىن ولەڭدەرىنە قاتىستى ابايدى ويشىل-فيلوسوف اقىن دەيمىز. اقىن ولەڭدەرىندە ادامگەرشىلىكتى جوعارى ۇستاۋ قاجەتتىلىكتى – تاتۋلىق، جاقىندى سىيلاۋ، كىشىپەيىل بولۋ، قۋلىق، ارامدىققا بوي ۇرماۋ، قۋانىشتا، قايعى مۇڭ، كۇيىنىشتە بىرلىكتە بولۋعا ۇندەيدى.
اقىن ءار ءتۇرلى ادامداردىڭ مىنەز – قۇلقىن، ىس-ارەكەتىن، قارىم – قاتىناسىن دا سىنعا الدى. ادام مىنەزىن تۇزەتۋ – زاماندى تۇزەتۋدىڭ كۇشتى قۇرالى دەپ قاراعان. اباي ادامگەرشىلىكتى، ادەپتىلىكتى ەڭ نەگىزگى مورالدىق پرينسيپ رەتىندە اتاپ كورسەتتى.
«اسەمپاز بولما ارنەگە»، «باستى بۇلعاڭ»، «ءدۇتبايعا»
«جۇرەگىم نەنى سەزەسىڭ»، «جىگىتتەر، ويىن ارزان كۇلكى قىمبات» ولەڭدەرىن وقۋ.
«قايراتپەن اقىل جول تابار» ولەڭىندە ادىلەتتىك، مەيىرباندىق بولعان جەردە اقىل مەن قايرات تا جاقسىلىققا جەتكىزەدى دەپ تۇيىندەيدى.
عىلىم – ءبىلىمدى ۋاعىزداعان اعارتۋشى اقىن اقىلدى، ءبىلىمدى ادامدى اسا جوعارى باعالايدى. نە نارسەگە بولسىن اقىل – تارازى، دۇنيەنىڭ سىرىن تانىپ بىلۋدە اقىل – ءبىلىمنىڭ مۇمكىندىگى شەكسىز مول دەپ سانايدى. ابايدىڭ عىلىم ۇيرەنۋگە ۇمتىلعان جاستارعا ارنالعان ولەڭدەرىنەن بۇل كوزقاراسى ايقىن تانىلادى. جاستاردىڭ باسقالار ايتقان سوزگە ەرمەي، اقىلمەن ولشەپ، تاپقان ءوز پىكىرى بولۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، سول پىكىردە تابانداپ تۇرا ءبىلۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋدارادى. عىلىمدا باسقانىڭ پىكىرىنە سىن كوزىمەن قاراۋ قانداي قاجەت بولسا، ومىردە جەڭىل – جەلپى اڭگىمەگە اۋەستەنبەي، بىلىكتى، تاجىريبەلى ادامداردىڭ ءسوزىن ۇعىپ، ءتالىم الۋ دا سونداي قاجەت ەكەنىن اقىن ورىندى ايتقان. ادامنىڭ ءومىرى ماعىنالى، سانالى بولۋ كەرەك دەگەن بايلام جاسايدى، ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋى، ىس-ارەكەتتەرى، الدىنا قوياتىن ماقساتتارى ءوز زامانىنا، زامان تالابىنا سايكەس بولۋ قاجەتتىلىگىن ايرىقشا ەسكەرتەدى. العى كۇندى بولجاي بىلگەن – دانا اقىن.
«جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم»،
«ينتەرناتتا وقىپ ءجۇر»،
«ادام بولام دەسەڭىز» ولەڭدەرىن وقۋ.
اقىن عىلىمي ۇعىم تىلىمەن سويلەۋگە تەك قارا سوزدەرىندە عانا باردى. ابايدىڭ ولەڭدەرىندەگى ءبىرتالاي ماڭىزدى وي پىكىرلەر پوەمالارى مەن قارا سوزدەرىندە جالاسىر، تولىعا تۇسكەن. ول ءوزىنىڭ عاقليا-وسيەتتەرىن 1890-1898 جىلدار ارالىعىندا جازعان 45 قارا ءسوزى بار. اباي قارا سوزدەرىن تۇگەلدەي ءداستۇرلى شەشەندىك ءسوز ۇلگىسىنە قۇرايدى. قارا سوزدەرى تاقىرىپ جاعىنان العاندا اقىننىڭ ولەڭدەرىمەن استاسىپ جاتادى.
24ء-سوزى – كۇنشىلدىك؛ 25ء-سوزى – قۇلشىلدىق؛ 26-سوزى-ناداەدىق؛
27-سوزى-وسيەت؛ 28ء-سوزى – پارىز؛ 29ء-سوزى – ساقتىق تۋرالى اڭگىمەلەيدى.
ادال ەڭبەك ەتۋ، ەگىن سالۋ، ساۋدامەن اينالىسۋ، ونەر ۇيرەنۋ، ءبىلىم-عىلىمدى يگەرۋ، قوعامداعى ءار ءتۇرلى توپتاردىڭ قىلىپ جۇرگەن حارەكەتى، مىنەز – قۇلقى، ادامگەرشىلىك، يماندىلىق سەكىلدى ءبىرتالاي ماسەلەردى قارا سوزىندە كەڭىنەن تولعايدى، ۇلكەن كورەگەندىلىكپەن كوپتەگەن قۇندى پىكىرلەر تۇيەدى. ابايدى قارا سوزدەرىنە قاتىستى جازۋشى دەسەك تە قاتەلەسپەيمىز.
37ء-شى، 36-شى قارا سوزدەرىنەن ۇزىندىلەر.
بي: «اداي» كۇيىنە قويىلعان بي.
اباي ءسوز ونەرىنىڭ، ولەڭنىڭ، ءان مەن كۇيدىڭ قوعامدىق ماڭىزىن اسا جوعارى باعالادى. ولەڭدەرى مەن بىرگە اندەرى دە حالىق اراسىنا كەڭىنەن تاراعان. نوتا ساۋاتى بولماسا دا دومبىرا ومىرلىك سەرىگى بولدى.
اباي سازگەر. مۋزىكا زەرتتەۋشىلەرى «ابايدىڭ اندەرى مەن سوزدەرى تىعىز بايلانىستا، اندەرىنىڭ اۋەنىن تەك قانا ءوزىنىڭ نەگىزى سوزىمەن ورىنداۋ كەرەك»- دەپ جازدى.
اباي ءوز اندەرىندە تابيعات سۇلۋلىعىن، ادامنىڭ كوڭىل-كۇيىن اسەرلى اۋەنمەن بەينەلەپ جەتكىزەدى. اۋىزدان – اۋىزعا، اكەدەن – بالاعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان اباي اندەرى بىزگە دە جەتتى. 15 ءانى بەلگىلى
قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار
جاقسى انمەن ءتاتتى كۇي
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي.
دۇنيە ويدان شىعادى،
ءوزىمدى ءوزىم ۇمىتىپ.
كوڭىلىم ءاندى ۇعادى،
جۇرەگىم بويدى جىلىتىپ.
اباي ورىستىڭ جانە تاتاردىڭ حالىق اندەرىن جاقسى بىلگەن. نەمىستىڭ ۇلى اقىنى گەتەنىڭ «گورنىە ۆەرشينى» اتتى ولەڭىن م. لەرمونتوۆ ورىس تىلىنە اۋداردى، ورىس كومپوزيتورى ا. رۋبينشتەين ءان جازدى. بۇل ولەڭنىڭ ءسوزى مەن اۋەنى اباي جۇرەگىن باۋراعانى سونشا، اقىن ونى قازاق تىلىنە اۋدارىپ، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» اتتى ءان شىعارعان.
اندەرى: «سەگىز اياق»، «بويى بۇلعاڭ»، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»، «جارق ەتپەس قارا كوڭىلىم نە قىلسا دا».
ۇلى اقىن اباي اقىلدى، تاپقىرلىقتى قاجەت ەتەدى جانە وتە قىزىق ويىن دەپ جۇمباقتى جاقسى كورىپتى. ءوزى دە جۇمباق شىعارىپتى. اباي اتا جۇمباقتارى مەن شەشۋلەرى.
اقىننىڭ 7 ۇل، 3 قىزى بولعان جانە نەمەرە ءىنىسى شاكارىم قۇدايبەردييەۆتى اقىندىققا باۋلىپ تاربيەلەگەن. ۇلى اباي ونىڭ ايگىلى اقىن بولىپ قالىپتاسۋىنا ۇلەس قوسقان. ەسەيە كەلە شاكارىم اعاسى ابايدىڭ سول ۇمىتىلماس قامقورلىعىن ەسكە الىپ: «اباي بولماسا مەنىڭ اقىن بولۋىم ەكى تالاي ەدى» دەگەن ەكەن.
ابايدىڭ ءۇمىت كۇتكەن تالانتتى بالالارى: ءابدىراحمان، ماعاۋيا، تۇراعۇل، مەكايل. اكەلەرىنىڭ ولەڭدەرىن جاتقا ايتىپ، حالىق اراسىنا تاراتقان، ءانشى، دومبىراشى بولعان.
ابايدىڭ ورىس مادەنيەتىمەن جاقسى تانىسۋعا سول كەزدە سانكت-پەتەربۋرگتە وقىپ جۇرگەن بالاسى ءابدىراحماننىڭ ىقپالى كۇشتى بولدى.
كورىنىس: اباي مەن ءابىش.
1987 جىلى اباي ومىرىنە ورازباي باستاعان دالا شونجارلارى قاستاندىق جاسادى. ونىڭ ۇستىنە ءوزىنىڭ مۇراگەرى، ءبىلىمدى، دارىندى ۇلى ءابدىراحماننىڭ قايتىس بولۋى جىعىلعانعا جۇدىرىق بولىپ ءتيدى. كوپ ۇزاماي سۇيىكتى بالاسى، تالانتتى شاكىرتى ماعاۋيا ءولدى. اۋىر كۇرەس پەن قايعىلى، قيىن ومىردەن قاجىعان اباي 1904 جىلى اۋىر سىرقاتتان قازا بولادى.
ءولدى دەۋگە بولاما ايتىڭدارشى،
ولمەيتۇعىن ارتىنان ءسوز قالدىرعان...
اباي ءوزىنىڭ تۋعان جەرىندە شىڭعىس تاۋىنىڭ ەتەگىنە تاياۋ جيدەباي وڭىرىندەگى قىستاۋىنىڭ جانىنا جەرلەنەدى.
ابايدىڭ تۇڭعىش ولەڭدەر جيناعى 1909 جىلى پەتەربۋرگتە باسىلىپ شىقتى. ونى ابايدىڭ ءىنىسى ىسقاقتىڭ ۇلى كاكىتاي جيناقتان باستىرعان. ابايدىڭ 8 مىڭ ولەڭ جولى، 45 قارا سوزدەرى، بىرنەشە اندەرى مەن اۋدارمالارى، پوەمالارى قالدى.
اباي ولەڭدەرىنەن جاس ابايدىڭ جالىن اتقان سەزىمىن، جىگىت اعاسى ابايدىڭ تولعاۋلى ويلارى مەن ارەكەتىن، توقتاسقان ابايدىڭ حالىق قامقورى، حالىق ۇستازى بولعانىن كورەمىز. ۇلى اباي ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قازاق حالقىنىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن كۇرەستى.
اباي ەسىمىن ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا جيدەبايدا اقىننىڭ ءوزى تۇرعان ۇيدە ادەبي – مەموريالدىق مۇراجاي بار. اباي قىستاۋى قالپىنا كەلتىرىلىپ، سەمەيدەگى اباي قورىق مۇراجايىنىڭ فيليالىنا اينالدىرىلدى. اقىن جەرلەنگەن زيراتقا گرانيت پەن مراموردان قۇلپىتاس ورناتىلدى. سەمەيدە ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن قالالارىندا ەسكەرتكىش ورناتىلعان.
جەر بەتىندەگى كۇللى قازاق قاۋىمى وزدەرىنىڭ ۇلى ابايىمەن ماقتانادى. ولار كۇن وتكەن سايىن ابايدى جاڭا قىرىنان تانۋدا. ويتكەنى اباي مۇرالارى بۇگىن دە، بولاشاقتا دا ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىمەن ماڭگى جاسايتىن عاجاپ تۋىندىلار. اباي شىعارمالارى ءقازىردىڭ وزىندە كوپتەگەن تىلدەرگە اۋدارىلىپ، الەم حالىقتارىنىڭ جاقسى باعاسىن الۋدا.
اباي كلاسسيك اقىن. اباي بەينەسى مۋزىكا الەمىندە كۇردەلى مۋزىكا وپەرا مەن رومانستارعا ارقاۋ بولۋدا. اباي ەسىمىمەن اتالاتىن اۋدان، اۋىل، مەكتەپ، كوشە، «وپەرا جانە بالەت تەاترى»، اقىندار ءۇشىن «اباي اتىنداعى سىيلىقتار» بار.
ماقساتى: ابايدى تەرەڭ تانىتۋ، مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگەن ولەڭدەرىن مانەرلەپ وقىتۋ، قارا سوزدەرىنەن عيبرات الۋ، اندەرىن شىرقاۋ، اۋدارمالارىنان حاباردار ەتۋ.
دامىتۋ: اباي اتامىزدىڭ قالدىرعان اسىل مۇراسىن ءار تاربيەلەنۋشىنىڭ وي-ساناسىنا جەتكىزۋ، وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن، سويلەۋ تىلدەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك اباي شىعارمالارى ارقىلى وتان سۇيگىشتىككە، ۇلتجاندىلىققا،
ءمانى: ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ا. قۇنانبايەۆ، ش. قۇدايبەردى ۇلى، م. اۋەزوۆ پورترەتتەرى، اباي تۋرالى جازىلعان سيتاتتار، بۋكلەتتەر، رەفەراتتار، اباي بالالارى ت. ب.
1. كىرىسپە:
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى. بۇگىنگى اشىق تاربيە ساعاتىمىز اباي اتامىز جايلى بولماق. اباي اتامىز جايلى 1-سىنىپتان باستاپ وقىپ كەلەمىز، بۇگىن بىلگەنىمىزدى قورىتامىز، بىلمەگەنىمىزدى ۇيرەنەمىز. اباي قۇنانبايەۆ – قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى، ۇلتتىق جازبا ادەبيەتىمىزدىڭ اتاسى.
ابايدى بۇكىل الەمگە تانىتقان بىرىنشىدەن: ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرى بولسا، ەكىنشىدەن: م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومان ەپوپەياسى بولدى. مۇحتار بالا كەزىندە ۇلى اقىننان باتا العان. مۇحتار اۋەزوۆ – قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى. ول وسى ەڭبەگىنە ءوزىنىڭ سوڭعى جيىرما جىلىن ارنادى، بۇل رومان ءبىزدىڭ زامانىمىزداعى ەڭ ۇلى شىعارمالاردىڭ ءبىرى رەتىندە باعالانادى. 4-تومدىق رومان ەپوپەيا 1942-1957 جىلدار اراسىندا جارىق كوردى.
2. ءومىربايانى:
ا. قۇنانبايەۆ 1845 جىلى 22 تامىزدا سەمەي وبلىسى، قازىرگى اباي اۋدانى، شىڭعىس تاۋىندا دۇنيەگە كەلگەن. تۋعان جىلى – جىلان. ابايدىڭ شىن اتى – يبراھيم. شەشەسى ۇلجان – يبراھيم دەگەن اتتى وزگەرتىپ اباي دەپ قويعان. اقىننىڭ ارعى تەگى ورتا ءجۇز، توبىقتى، ارعىن ىشىندەگى ولجاي باتىردان باستالادى. ابايدىڭ جەتى اتاسى: ايتەك، ولجاي، ايدوس، ىرعىزباي، وسكەنباي، قۇنانباي، اباي. رۋى – توبىقتى.
بولاشاق اقىن سابىرلى مىنەزىمەن، كەڭ پەيىلمەن ەل اناسى اتانعان كارى اجەسى زەرەنىڭ تاۋسىلمايتىن مول قازىناداي اڭىز، ەرتەگىلەرىن ەستىپ، ابىسىن-اجىنعا جايلى، مىنەز كونتەرلى، ءازىل – قالجىڭعا شەبەر، ءجون-جوباعا جەتەك، ءوز اناسى ۇلجاننىڭ تاربيەسىندە ءوستى.
اباي جاسىنان ىنتالى، زەرەك بالا بولادى. ول، ەرتەگى، اڭگىمە، ولەڭدەردى تەز جاتتاپ العان. ول ساۋاتىن عابيتحان مولدادان اشادى دا، 10 جاسقا تولعان سوڭ 3 جىل سەمەيدەگى احمەت ريزا مەدرەسەسىندە وقيدى. بۇل مەدرەسەدە اراب، پارسى تىلدەرىندە، نەگىزىنەن، ءدىن ساباعى جۇرگىزىلەتىن ەدى. قۇربىلارىنان اناعۇرلىم زەيىندى بالا وقۋعا بار ىقىلاسىمەن بەرىلىپ، ۇزدىك شاكىرت اتانادى.
ول سول كەزدە ولەڭ شىعارۋمەن دە اۋەستەنەدى، ءبىراق شىعارعان ولەڭدەردىڭ كوپشىلىگى بىزگە جەتكەن جوق جانە ول ءوز ولەڭدەرىن جاس دوستارىنىڭ اتىمەن تاراتتى.
بالا اباي ءدىن وقۋىن مىسە تۇتپاي، ءبىلىمىن ءوز بەتىنشە جەتىلدىرۋگە ۇمتىلدى. مەدرەسەنىڭ ءۇشىنشى جىلىندا اباي سەمەي قالاسىنداعى «پريحودسكايا شكولاعا» دا قوسىمشا ءتۇسىپ، ورىسشا ساۋاتىن اشا باستايدى. ءبىراق بۇل وقۋىن ءارى جالعاستىرا الماي، نەبارى 3 جىلدان سوڭ ونىڭ مۇسىلمانشا دا ورىسشا دا وقۋى اياقتالادى. ابايدىڭ باسقا بالالارىنان الىمدىلىعىن اڭعارعان قۇنانباي ۇلى ەلگە شاقىرىپ الىپ، ءوز جانىنا ەرتىپ، اكىمشىلدىك – بيلىك جۇمىستارىنا ارالاستىرادى.
اكە ەركىمەن ەل ىسىنە جاستاي ارالاسقان اباي تەز ەسەيىپ، بالالىقتان دا ەرتە ايىرىلىپ، جاستايىنان ەل ىشىندەگى اڭگىمە، ءسوز ونەرىن، بيلەردىڭ شەشەندىك ونەرىنە قۇلاق سالىپ، ءوزىنىڭ ەرەكشە تالانتىمەن بويىنا سىڭىرە بەرەدى. اكە – شەشەسىنىڭ قاسىندا جۇرسە دە جاس اباي وقۋدان قول ۇزبەيدى، بوس ۋاقىتىندا قازاقتىڭ مادەنيەتىن، اراب، پارسى، شاعاتاي تىلدەرىن ۇيرەنەدى. شىعىس ادەبيەتى الىپتارىنىڭ ولەڭ، داستان، قيسسالارىنا دەن قويادى.
ءبىراز جىلدان ەل باسقارۋ جۇمىستارىنا ارالاسقان اباي 28 جاسقا كەلگەندە بۇل ىستەن باس تارتادى. جاس 30-دان اسقان اباي ورىس تىلىندەگى كىتاپتاردى مىقتاپ وقۋعا بۇرىلادى. ورىستىڭ ۇلى ويشىلدارى قاراڭعىلىقتان قۇتىلاتىن بىردەن – ءبىر دۇرىس جولى – ورىس جانە قازاق مادەنيەتىنىڭ جاقىنداسۋى دەپ ءبىلدى. ورىس حالقىنىڭ رۋحاني مادەنيەتىنىڭ ناعىز باعالارىن تاۋىپ، تانىعان شاقتا ابايدىڭ ءوي-ورىسى مەيلىنشە كەڭەيدى.
ءان: ايتتىم سالەم قالامقاس.
ابايدىڭ شىعارمالىقپەن ەركىن ارالاسۋى 1880 جىلدار بولدى. بۇل كەزدەردەگى كوپشىلىك ولەڭدەرى كوكباي جاناتاي ۇلى اتىمەن تاراتىلدى. اباي مەن كوكباي 25 جىل ايىرىلماس جولداس، اينىماس دوس بولعان.
1886 جىلى «جاز» دەگەن ولەڭىنەن باستاپ ءوز اتىن قويا باستادى. وقي ءجۇرىپ، ءبىلىمىن تولىقتىرا ءجۇرىپ، 40-تان اسقان شاعىندا ءبىرجولاتا اقىندىققا بەرىلدى.
مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن،
جوق – باردى، ەرتەگىنى تەرمەك ءۇشىن.
كوكىرگەى سەزىمدى، ءتىلى ورامدى،
جازدىم ۇلگى دوستارعا بەرمەك ءۇشىن.
1886 جىلدان باستاپ ول ي. ا. كرىلوۆ، ا. س. پۋشكين، م. يۋ. لەرمونتوۆ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋدارا باستايدى. اقىن ولەڭدى ءدال اۋدارۋدى ماقسات ەتكەندە ورىسشا ايتىلعان ويدى، قازاقشا جەتكىزۋگە اسقان شەبەرلىگىمەن جانە تاڭ قالدىردى. اباي – قازاق ادەبيەتىنە شىن مانىندە اۋدارما تاجىريبەسىن ەنگىزگەن اقىن.
ابايدى اباي ەتكەن، ونىڭ تۇلعاسىن، جان دۇنيەسىن، ارمان – مۇراتىن تانىتقان – پوەزياسى، اسقاق شابىتتىڭ قۋاتىمەن جۇرەگىن جارىپ شىققان سوزدەرى.
ول كەرەمەت سۋرەتكەر اقىن جانە سىرشىل ليريكانىڭ سيرەك كەزدەسەتىن شەبەرى. تۋعان ەل تابيعاتىن سيپاتتاۋدا ونىڭ سۋرەتكەرلىك شەبەرلىگى ايقىن اڭعارىلادى. تابيعات كوركىن، جان – جانۋارلار تىرشىلىگىن، تابيعات اياسىنداعى ەلدىڭ الەۋمەتتىك ءومىرىن، قازاق حالقىنىڭ كوشپەلى تۇرمىسىن تىعىز بايلانىستىرادى. كوشپەلى ەلدىڭ ءومىر تۇرمىسىنىڭ اۋىرلىعى، تىنىمسىز ارەكەتى، ادامداردىڭ تاعدىر تاۋقىمەتىنە مويىنسۇنۋى، ولاردىڭ كوڭىل-كۇيلەرى اياۋشىلىق سەزىمىن تۋعىزادى. «قىس»، «جاز»، «جازعىتۇرىم» ولەڭدەرىن وقۋ.
بۇل ولەڭدەرى تابيعاتتى ايالاۋعا، ەڭبەكتى دارىپتەۋگە، قازاق حالقىنىڭ ادەت – عۇرپىن بىلۋگە تاربيەلەيدى. ەلدى بىرلىككە، تاتۋلىققا شاقىرۋ-ولەڭدەرىنىڭ ەڭ ءبىر كۇشتى سارىنى. ەل، جۇرت دەگەن ۇعىمداردى اباي قالىڭ ەل، قازاق جۇرتى، حالىق دەگەن كەڭ ماعىناسىندا الىپ، ادال ەڭبەككە، بەرەكە – بىرلىككە، دوستىققا شاقىرادى.
«قالىڭ ەلىم، قازاعىم قايران جۇرتىم»
بۇل ولەڭدە تاعدىردىڭ تالقىسىنا ءتۇسىپ، شىرقى بۇزىلعان حالىق بەينەسىن سۋرەتتەيدى. «قازاعىم»، «ەلىم»، «قايران جۇرتىم» دەگەن اقىن تۋعان حالقى ءۇشىن جانى اشىپ، ەلجىرەپ وتىر.
حالىقتىڭ تۇرمىس – تىرشىلىگىنە ارنالعان ولەڭدەرى وتە سۋرەتكەرلىكپەن، ءدال مازمۇنمەن، شىنايى بولمىسپەن تۇسىەىكتى باياندالعان.
«قاراشا، جەلتوقسانمەن سول ءبىر ەكى اي»
«قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا»
«شوقپارداي كەكىلى بار قامىس قۇلاق» ولەڭدەرىن وقۋ
بۇل ولەڭدە قىس قاھارىنىڭ حالىق تۇرىسىنا اسەرى، ساياتشىلىق ونەردىڭ قيىندىعى مەن قىزىعى، جاعدايلاپ مىنەر اتتىڭ سىرى مەن سىنىنىڭ كەلىسۋى ءار وقىرمانعا وي سالادى.
حور: جەلسىز تۇندە جارىق اي.
ءومىر، ادام تاعدىرى، دۇنيە، زامان اعىمى جايلى پىكىرلەرى، دۇنيە-تانىمى كوبىرەك كورىنەتىن ولەڭدەرىنە قاتىستى ابايدى ويشىل-فيلوسوف اقىن دەيمىز. اقىن ولەڭدەرىندە ادامگەرشىلىكتى جوعارى ۇستاۋ قاجەتتىلىكتى – تاتۋلىق، جاقىندى سىيلاۋ، كىشىپەيىل بولۋ، قۋلىق، ارامدىققا بوي ۇرماۋ، قۋانىشتا، قايعى مۇڭ، كۇيىنىشتە بىرلىكتە بولۋعا ۇندەيدى.
اقىن ءار ءتۇرلى ادامداردىڭ مىنەز – قۇلقىن، ىس-ارەكەتىن، قارىم – قاتىناسىن دا سىنعا الدى. ادام مىنەزىن تۇزەتۋ – زاماندى تۇزەتۋدىڭ كۇشتى قۇرالى دەپ قاراعان. اباي ادامگەرشىلىكتى، ادەپتىلىكتى ەڭ نەگىزگى مورالدىق پرينسيپ رەتىندە اتاپ كورسەتتى.
«اسەمپاز بولما ارنەگە»، «باستى بۇلعاڭ»، «ءدۇتبايعا»
«جۇرەگىم نەنى سەزەسىڭ»، «جىگىتتەر، ويىن ارزان كۇلكى قىمبات» ولەڭدەرىن وقۋ.
«قايراتپەن اقىل جول تابار» ولەڭىندە ادىلەتتىك، مەيىرباندىق بولعان جەردە اقىل مەن قايرات تا جاقسىلىققا جەتكىزەدى دەپ تۇيىندەيدى.
عىلىم – ءبىلىمدى ۋاعىزداعان اعارتۋشى اقىن اقىلدى، ءبىلىمدى ادامدى اسا جوعارى باعالايدى. نە نارسەگە بولسىن اقىل – تارازى، دۇنيەنىڭ سىرىن تانىپ بىلۋدە اقىل – ءبىلىمنىڭ مۇمكىندىگى شەكسىز مول دەپ سانايدى. ابايدىڭ عىلىم ۇيرەنۋگە ۇمتىلعان جاستارعا ارنالعان ولەڭدەرىنەن بۇل كوزقاراسى ايقىن تانىلادى. جاستاردىڭ باسقالار ايتقان سوزگە ەرمەي، اقىلمەن ولشەپ، تاپقان ءوز پىكىرى بولۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، سول پىكىردە تابانداپ تۇرا ءبىلۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋدارادى. عىلىمدا باسقانىڭ پىكىرىنە سىن كوزىمەن قاراۋ قانداي قاجەت بولسا، ومىردە جەڭىل – جەلپى اڭگىمەگە اۋەستەنبەي، بىلىكتى، تاجىريبەلى ادامداردىڭ ءسوزىن ۇعىپ، ءتالىم الۋ دا سونداي قاجەت ەكەنىن اقىن ورىندى ايتقان. ادامنىڭ ءومىرى ماعىنالى، سانالى بولۋ كەرەك دەگەن بايلام جاسايدى، ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋى، ىس-ارەكەتتەرى، الدىنا قوياتىن ماقساتتارى ءوز زامانىنا، زامان تالابىنا سايكەس بولۋ قاجەتتىلىگىن ايرىقشا ەسكەرتەدى. العى كۇندى بولجاي بىلگەن – دانا اقىن.
«جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم»،
«ينتەرناتتا وقىپ ءجۇر»،
«ادام بولام دەسەڭىز» ولەڭدەرىن وقۋ.
اقىن عىلىمي ۇعىم تىلىمەن سويلەۋگە تەك قارا سوزدەرىندە عانا باردى. ابايدىڭ ولەڭدەرىندەگى ءبىرتالاي ماڭىزدى وي پىكىرلەر پوەمالارى مەن قارا سوزدەرىندە جالاسىر، تولىعا تۇسكەن. ول ءوزىنىڭ عاقليا-وسيەتتەرىن 1890-1898 جىلدار ارالىعىندا جازعان 45 قارا ءسوزى بار. اباي قارا سوزدەرىن تۇگەلدەي ءداستۇرلى شەشەندىك ءسوز ۇلگىسىنە قۇرايدى. قارا سوزدەرى تاقىرىپ جاعىنان العاندا اقىننىڭ ولەڭدەرىمەن استاسىپ جاتادى.
24ء-سوزى – كۇنشىلدىك؛ 25ء-سوزى – قۇلشىلدىق؛ 26-سوزى-ناداەدىق؛
27-سوزى-وسيەت؛ 28ء-سوزى – پارىز؛ 29ء-سوزى – ساقتىق تۋرالى اڭگىمەلەيدى.
ادال ەڭبەك ەتۋ، ەگىن سالۋ، ساۋدامەن اينالىسۋ، ونەر ۇيرەنۋ، ءبىلىم-عىلىمدى يگەرۋ، قوعامداعى ءار ءتۇرلى توپتاردىڭ قىلىپ جۇرگەن حارەكەتى، مىنەز – قۇلقى، ادامگەرشىلىك، يماندىلىق سەكىلدى ءبىرتالاي ماسەلەردى قارا سوزىندە كەڭىنەن تولعايدى، ۇلكەن كورەگەندىلىكپەن كوپتەگەن قۇندى پىكىرلەر تۇيەدى. ابايدى قارا سوزدەرىنە قاتىستى جازۋشى دەسەك تە قاتەلەسپەيمىز.
37ء-شى، 36-شى قارا سوزدەرىنەن ۇزىندىلەر.
بي: «اداي» كۇيىنە قويىلعان بي.
اباي ءسوز ونەرىنىڭ، ولەڭنىڭ، ءان مەن كۇيدىڭ قوعامدىق ماڭىزىن اسا جوعارى باعالادى. ولەڭدەرى مەن بىرگە اندەرى دە حالىق اراسىنا كەڭىنەن تاراعان. نوتا ساۋاتى بولماسا دا دومبىرا ومىرلىك سەرىگى بولدى.
اباي سازگەر. مۋزىكا زەرتتەۋشىلەرى «ابايدىڭ اندەرى مەن سوزدەرى تىعىز بايلانىستا، اندەرىنىڭ اۋەنىن تەك قانا ءوزىنىڭ نەگىزى سوزىمەن ورىنداۋ كەرەك»- دەپ جازدى.
اباي ءوز اندەرىندە تابيعات سۇلۋلىعىن، ادامنىڭ كوڭىل-كۇيىن اسەرلى اۋەنمەن بەينەلەپ جەتكىزەدى. اۋىزدان – اۋىزعا، اكەدەن – بالاعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان اباي اندەرى بىزگە دە جەتتى. 15 ءانى بەلگىلى
قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار
جاقسى انمەن ءتاتتى كۇي
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي.
دۇنيە ويدان شىعادى،
ءوزىمدى ءوزىم ۇمىتىپ.
كوڭىلىم ءاندى ۇعادى،
جۇرەگىم بويدى جىلىتىپ.
اباي ورىستىڭ جانە تاتاردىڭ حالىق اندەرىن جاقسى بىلگەن. نەمىستىڭ ۇلى اقىنى گەتەنىڭ «گورنىە ۆەرشينى» اتتى ولەڭىن م. لەرمونتوۆ ورىس تىلىنە اۋداردى، ورىس كومپوزيتورى ا. رۋبينشتەين ءان جازدى. بۇل ولەڭنىڭ ءسوزى مەن اۋەنى اباي جۇرەگىن باۋراعانى سونشا، اقىن ونى قازاق تىلىنە اۋدارىپ، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» اتتى ءان شىعارعان.
اندەرى: «سەگىز اياق»، «بويى بۇلعاڭ»، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»، «جارق ەتپەس قارا كوڭىلىم نە قىلسا دا».
ۇلى اقىن اباي اقىلدى، تاپقىرلىقتى قاجەت ەتەدى جانە وتە قىزىق ويىن دەپ جۇمباقتى جاقسى كورىپتى. ءوزى دە جۇمباق شىعارىپتى. اباي اتا جۇمباقتارى مەن شەشۋلەرى.
اقىننىڭ 7 ۇل، 3 قىزى بولعان جانە نەمەرە ءىنىسى شاكارىم قۇدايبەردييەۆتى اقىندىققا باۋلىپ تاربيەلەگەن. ۇلى اباي ونىڭ ايگىلى اقىن بولىپ قالىپتاسۋىنا ۇلەس قوسقان. ەسەيە كەلە شاكارىم اعاسى ابايدىڭ سول ۇمىتىلماس قامقورلىعىن ەسكە الىپ: «اباي بولماسا مەنىڭ اقىن بولۋىم ەكى تالاي ەدى» دەگەن ەكەن.
ابايدىڭ ءۇمىت كۇتكەن تالانتتى بالالارى: ءابدىراحمان، ماعاۋيا، تۇراعۇل، مەكايل. اكەلەرىنىڭ ولەڭدەرىن جاتقا ايتىپ، حالىق اراسىنا تاراتقان، ءانشى، دومبىراشى بولعان.
ابايدىڭ ورىس مادەنيەتىمەن جاقسى تانىسۋعا سول كەزدە سانكت-پەتەربۋرگتە وقىپ جۇرگەن بالاسى ءابدىراحماننىڭ ىقپالى كۇشتى بولدى.
كورىنىس: اباي مەن ءابىش.
1987 جىلى اباي ومىرىنە ورازباي باستاعان دالا شونجارلارى قاستاندىق جاسادى. ونىڭ ۇستىنە ءوزىنىڭ مۇراگەرى، ءبىلىمدى، دارىندى ۇلى ءابدىراحماننىڭ قايتىس بولۋى جىعىلعانعا جۇدىرىق بولىپ ءتيدى. كوپ ۇزاماي سۇيىكتى بالاسى، تالانتتى شاكىرتى ماعاۋيا ءولدى. اۋىر كۇرەس پەن قايعىلى، قيىن ومىردەن قاجىعان اباي 1904 جىلى اۋىر سىرقاتتان قازا بولادى.
ءولدى دەۋگە بولاما ايتىڭدارشى،
ولمەيتۇعىن ارتىنان ءسوز قالدىرعان...
اباي ءوزىنىڭ تۋعان جەرىندە شىڭعىس تاۋىنىڭ ەتەگىنە تاياۋ جيدەباي وڭىرىندەگى قىستاۋىنىڭ جانىنا جەرلەنەدى.
ابايدىڭ تۇڭعىش ولەڭدەر جيناعى 1909 جىلى پەتەربۋرگتە باسىلىپ شىقتى. ونى ابايدىڭ ءىنىسى ىسقاقتىڭ ۇلى كاكىتاي جيناقتان باستىرعان. ابايدىڭ 8 مىڭ ولەڭ جولى، 45 قارا سوزدەرى، بىرنەشە اندەرى مەن اۋدارمالارى، پوەمالارى قالدى.
اباي ولەڭدەرىنەن جاس ابايدىڭ جالىن اتقان سەزىمىن، جىگىت اعاسى ابايدىڭ تولعاۋلى ويلارى مەن ارەكەتىن، توقتاسقان ابايدىڭ حالىق قامقورى، حالىق ۇستازى بولعانىن كورەمىز. ۇلى اباي ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قازاق حالقىنىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن كۇرەستى.
اباي ەسىمىن ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا جيدەبايدا اقىننىڭ ءوزى تۇرعان ۇيدە ادەبي – مەموريالدىق مۇراجاي بار. اباي قىستاۋى قالپىنا كەلتىرىلىپ، سەمەيدەگى اباي قورىق مۇراجايىنىڭ فيليالىنا اينالدىرىلدى. اقىن جەرلەنگەن زيراتقا گرانيت پەن مراموردان قۇلپىتاس ورناتىلدى. سەمەيدە ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن قالالارىندا ەسكەرتكىش ورناتىلعان.
جەر بەتىندەگى كۇللى قازاق قاۋىمى وزدەرىنىڭ ۇلى ابايىمەن ماقتانادى. ولار كۇن وتكەن سايىن ابايدى جاڭا قىرىنان تانۋدا. ويتكەنى اباي مۇرالارى بۇگىن دە، بولاشاقتا دا ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىمەن ماڭگى جاسايتىن عاجاپ تۋىندىلار. اباي شىعارمالارى ءقازىردىڭ وزىندە كوپتەگەن تىلدەرگە اۋدارىلىپ، الەم حالىقتارىنىڭ جاقسى باعاسىن الۋدا.
اباي كلاسسيك اقىن. اباي بەينەسى مۋزىكا الەمىندە كۇردەلى مۋزىكا وپەرا مەن رومانستارعا ارقاۋ بولۋدا. اباي ەسىمىمەن اتالاتىن اۋدان، اۋىل، مەكتەپ، كوشە، «وپەرا جانە بالەت تەاترى»، اقىندار ءۇشىن «اباي اتىنداعى سىيلىقتار» بار.
ماڭعىستاۋ وبلىسى، بەينەۋ اۋدانى،
ج. قالدىعارايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىم ورازايەۆا ايسۇلۋ
ج. قالدىعارايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىم ورازايەۆا ايسۇلۋ
You Might Also Like
-
ءبىر كۇنى تىشقان نان دۇكەنىنە كىردى. سورەدە جاڭا پىسكەن ساپ - سارى بولكەلەر ءۇيىلىپ تۇر ەكەن. پىسكەن نان يىسىنە قىزىققان تىشقان تۇمسىعىن جىبىر - جىبىر تارتتى. تومەندەگى ءبىر بولكەنى كەمىرە باستادى. وس...
