اتا - بابا ءداستۇرى - اسىل قازىنا (اتا - انالارمەن جۇمىس)
اتا - بابا ءداستۇرى - اسىل قازىنا (اتا - انالارمەن جۇمىس)
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرلەرى مەن ادەت-عۇرپىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن ۇعىندىرۋ، بالالارعا ءوز حالقىنىڭ تەگىن جاتقا ءبىلىپ، اتا - بابانىڭ سالت - ءداستۇرىن بويىنا ءسىڭىرۋ. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ، ءتىلىن دامىتا وتىرىپ، حالىق ونەگەسىن ۇيرەتۋ، دوستىققا باۋلۋ، اتا - انامەن تىعىز بايلانىس جاساۋ ارقىلى ورتاق تاربيەگە جۇمىلدىرۋ.
كورنەكىلىكتەر: مۋلتيمەديا، بەسىك، كيىز ءۇي جابدىقتارى.
ساباقتىڭ بارىسى:
تاربيەشى: اتا سالتىم - اسىل مۇرا ارداعىم
بابالاردىڭ جالعاستىرار ارمانىن
سان عاسىردا قالپىن بۇزباس ءقادىرىم
وتكەنىمدى بۇگىنمەنەن جالعادىم.
1 - بالا: جينالىپپىز، ءساتتى كۇنى بارىمىزدە
ۇلكەن، كىشى جاسىمىز، كارىمىز دە.
تورلەتىڭىز، قادىرمەندى قوناقتار
گۇل - گۇل جايناپ مىنا ءبىزدىڭ ءتورىمىز
2 - بالا: قازاعىمنىڭ سالت - ءداستۇرى جاڭعىرعان،
ءتالىمدى وي سىناعى، تاربيە كوزى قالدىرعان.
سالت - ءداستۇردى ارداقتايىق، اعايىن
قازاق اتتى ۇلكەن كىشى، بالدىرعان.
تاربيەشى: (سلايد ارقىلى سالت - داستۇرلەر تۋرالى قىسقاشا مالىمەت)
سالت - داستۇرلەرىنىڭ ىشىندە بالا تاربيەسىنە بايلانىستى تاربيە داستۇرىنە توقتالساق.
تاربيە ءداستۇرى:
1. شىلدەحانا (سالت) جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ قۇرمەتىنە جاسالاتىن ويىن - ساۋىق توي.
2. كىندىك كەسەر (سالت). نارەستە تۋعان ساتتە ونىڭ كىندىگىن ايەلدەر (كىندىك شەشەسى) كەسۋگە دايىن تۇرادى. كىندىك كەسۋ مارتەبەلى، ابىرويلى ءىس.
3. بەسىككە سالۋ (سالت) جاڭا تۋعان بالانى بەسىككە سالۋ. بەسىك قاسيەتتى، كيەلى، قۇتتى مۇلىك، ءسابيدىڭ التىن ۇياسى بولىپ ەسەپتەلەدى.
4. قىرقىنان شىعارۋ (سالت). بالانىڭ تۋعانىنا قىرىق كۇن تولعان سوڭ، ونى ىدىسقا قىرىق قاسىق سۋ قۇيىپ شومىلدىرادى، ول ءسابيدىڭ جان جۇيەسىنىڭ قالىپتاسىپ، دەنى ساۋ بولىپ وسۋىنە دەگەن اق تىلىكپەن جاسالاتىن عۇرىپ.
5. تۇساۋكەسەر (سالت) ءسابي قاز تۇرعاننان كەيىن تەز ءجۇرىپ كەتسىن دەگەن
تىلەكپەن جاسالاتىن عۇرىپ.
قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسقان بىرنەشە عۇرىپتارى:
1. ات قويۋ (عۇرىپ) قازاق حالقى جاڭا تۋعان سابيگە جاقسى ەسىمدەر مەن ايگىلى ادامداردىڭ اتىن قويعان. سونىمەن بىرگە بالا ەسىمىن بەدەلدى كوپتى كورگەن اتالارىمىزعا قويعىزىپ، باتاسىن العان.
2. ايدار (عۇرىپ). بالالاردىڭ توبەسىنە شاشىن ۇزارتىپ ءوسىرىپ قويادى. بۇل ەر بالاعا جاسالادى.
3. كەكىل (عۇرىپ). جاس بالالاردىڭ شاشىن ۇستارامەن الىپ تاستايدى دا، ماڭدايىنا ءبىر شوكىم شاش قالدىرىپ، ونىڭ جيەگىن تەگىستەپ قيىپ قويادى. ونى «كەكىل» دەيدى.
قازاقتىڭ بىرنەشە داستۇرلەرىن اتاپ وتسەك.
1. تىشتىرما (ءداستۇر). ءسابيدى بەسىككە سالار كەزدە بەسىكتىڭ تۇبەگى تۇراتىن تەسىكتەن قۇرت، ىرىمشىك، تاتتىلەر وتكىزىپ «تىشتىرما، تىشتىرما» دەپ ىرىم جاسايدى جانە ونى «تىشتىرما» دەپ اتايدى. تىشتىرمانى ايەلدەر ىرىم ەتىپ ءبولىسىپ، بالا-شاعالارىنا ۇلەستىرىپ بەرەدى.
2. بازارلىق (ءداستۇر) – الىس ساپارعا شىققان ادامداردىڭ جاقىندارىنا (جەرلەس، كورشى - كولەم، جاس بالالار، سىيلاس ادامدارىنا اكەلگەن سىيلىعى)
3. بايعازى (ءداستۇر) بالالاردىڭ، جاستاردىڭ جاڭا كيىم ءۇشىن بەرىلەتىن اقشالاي، زاتتاي سىي.
4. ءتىلاشار (ءداستۇر) بالاسى 7 جاسقا تولعان سوڭ بالاعا جاڭا كيىم كيگىزىپ، وقۋ جابدىقتارىن دايىنداپ، شاعىن توي وتكىزەدى. مۇنى «ءتىلاشار» تويى دەپ اتايدى.
تاربيەشى: بۇگىن سىزدەرگە قازاقتىڭ ۇلتتىق سالت - داستۇرلەرىن ۇسىنامىز. كۇي وينالىپ زالعا ءبىر بالا جۇگىرىپ شىعادى.
1 بالا: ءسۇيىنشى! ءسۇيىنشى! ەردەن اتام نەمەرەلى بولدى.
تاربيەشى: قازاقتا جاقسى حابار جەتكىزگەن ادامعا ءسۇيىنشى بەرۋ دەگەن بار ساعان كامپيت بەرەيىن.(كامپيت بەرەدى)
ەندەشە بالالار اتا - انالار ءبارىمىز ەردەن اتايدىڭ ۇيىنە بارايىق.
كۇي وينالىپ، بارلىعى ەردەن اتاي مەن اجەيدىڭ شاڭىراعىنا كەلەدى.
بالا: اسسالاماعالەيكۋم اتا!
اتا: ۋاعالەيكۋماسسالام!
تاربيەشى: كۇيلى - قۋاتتىمىسىز اتا - اجە؟
اتا: قۇدايعا شۇكىر بالام امان - ساۋ، ءجۇرىپ جاتىرمىز.
تاربيەشى: نەمەرەلەرىڭىزدىڭ باۋى بەرىك بولسىن. تويلارىڭىز قۇتتى بولسىن.(قوناقتار شاشۋ شاشادى)
اجە: قوش كەلدىڭىزدەر! تورلەتىڭىزدەر.
اتا: «الىستان التى جاسار بالا كەلسە الپىستاعى قاريا سالەم بەرەدى» دەگەن وزدەرىڭىزدىڭ حال - جاعدايلارىڭىز قالاي؟
تاربيەشى: جاقسى اتا!
اجە: «كەلگەنشە قوناق ۇيالادى، كەلگەننەن سوڭ ءۇي يەسى ۇيالادى»- دەگەن كەلىڭىزدەر، تورگە شىعىپ قوناق بولىپ كەتىڭىزدەر.
1 بالا: «قوناعىن سىيلاسا تورگە شىق» دەگەن تورگە شىعايىق.
(بالالار داستارحان باسىنا وتىرادى.)
اجە: قوناقپەن ەرىپ قۇت كەلەدى دەمەكشى اتالارىڭ ەكەۋمىز نەمەرەلى بولدىق. سەندەر جاقسى كەلدىڭىزدەر. وسى نەمەرەمىزدىڭ قۋانىشىنا ورتاقتاسىپ كۋا بولىڭىزدار. ەندەشە نەمەرەمىزگە ازان شاقىرىپ اتىن
قويايىق. ال كەلىن نەمەرەمدى الىپ كەلە عوي.
(كەلىن نارەستەنى الىپ كەلەدى)
1 بالا: تۋعاننان سوڭ ادام بوپ.
بىلىمسىزدەن جامان جوق.
ەل ءداستۇرىن بىلمەسەڭ
جۇرت ايتادى «نادان» دەپ.
اجە: جارايسىڭ، بالام. اتاسىن نەمەرەڭدى الا عوي.
(اجە اتاعا نەمەرەنى بەرەدى)
اتا: (بالانىڭ قۇلاعىنا ءۇش رەت داۋىستاپ ايتادى) بيسيميللاھير راحمان - راحيم. سەنىڭ اتىڭ قامبار! (3 رەت)
(بالانى اجەگە بەرەدى)
تاربيەشى: مىنە نەمەرەڭىزدىڭ ازان شاقىرىلىپ اتى قويىلدى.
اجە: الدىمەن بالامىزدىڭ دەنساۋلىعى مىقتى بولۋى ءۇشىن تۇزدى سۋعا كۇمىس تەڭگەلەر سالىپ جۋىندىرايىق.
بيسيميللاھير راحمان - راحيم (تاباققا سۋ قۇيىپ ىشىنە تۇز، كۇمىس تەڭگەلەر سالىپ جۋىندىرادى)
شومىلدىرعاننان كەيىن اجە بالانىڭ دەنەسىن مايمەن سىلايدى.
ءوس - ءوس بالام، وسە بەر
باتىر بالۋان بول بىلەكتى
باتىل بول تالماس جۇرەكتى
اياق - قولىڭدى سوزايىق
ساۋساعىندى جازايىن
ەتتى بولسىن بالتىرىڭ
ەپتى بوپ ءوس جارقىنىم.
- ەندى نەمەرەمىزدى بەسىككە سالايىق. الدىمەن بەسىكتى الاستايىن.
الاس، الاس، پالەدەن الاس
يەسى، كەلدى پالەدەن الاس، قاش
الاس، الاس كوزى جاماننىڭ كوزىنەن الاس
ءتىلى جاماننىڭ تىلىنەن الاس.
تىشتىرما جاساۋ.
- بالالار بەسىكتىڭ تۇبەگىنىڭ است ىن قاراڭىزدار. تىشتىما، تىشتىما؟
(كامپيت، پەچەنە، قۇرت تۇبەگىنەن الادى)
اجە: مىناۋ - بەسىگىمىز. استىڭعى كورپەشە، باس جاستىق، تىزە كورپە، شۇمەك، بەلبەۋ، بەت پەردەسى. ال، مىناۋ ۇيقى ساقتارى، كوز مونشاعى، ۇكىسىن بايلايمىن.
اجە: بالالار سەندەر بەسىك تۋرالى قانداي ماقال - ماتەل، تىيىم سوزدەر بىلەسىڭدەر؟
1 - بالا: «بوس بەسىكتى تەربەتپە».
2 - بالا: «ەل بولام دەسەڭ - بەسىگىڭدى تۇزە!»
بالانى اجە بەسىككە سالادى.
اجە: مىنە نەمەرەمىزدى بەسىككە سالدىق. قازاقتا 7 سانى قاسيەتتى سان اتالادى. ەرجۇرەكتى، كۇشتى، مىقتىلىعى دارىسىن دەپ بەسىككە 7 كيىم جابامىز.
ويىن: «قىز قۋۋ»
تاربيەشى: اتا - انالار، بۇگىن تويىمىز قىزىقتى ءوتۋ ءۇشىن كەلەسى تانىمدىق ويىنعا كەزەك بەرەيىك. مىنا سىيقىرلى ساندىقشادا اسىقتار سالىنعان. وسى اسىقتاردىڭ بەتىندە سان جازىلعىن. كەز - كەلگەن ءبىر اسىقتى الىپ، شىققان سول سانعا بايلانىستى سۇراق قويامىن. كىم جاۋاپ بەرەدى ەكەن؟
1 - سۇراق
ون اتانى اتاپ بەرىڭىز.
(اكە، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشىك، نەمەنە، تۋاجات، جەعجات، جۇراعات، جاماعاي)
2 – سۇراق. ءۇش ءجۇزدى اتاڭىز
(ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز)
3 – سۇراق. ءۇش داۋسىز
(مىنەز، كارىلىك، اجال)
4 - سۇراق
جىگىتتىڭ ءۇش جاقىن جۇرتىن اتا.
(اعايىن جۇرت، ناعاشى جۇرت، قايىن جۇرت)
5 - سۇراق
ءۇش ارىس.
(ساكەن سەيفۋللين، بەيىمبەت مايلين، ءىلياس جانسۇگىروۆ)
6 - سۇراق
ءتورت قوناق
(ارنايى قوناق، قۇدايى قوناق، قىدىرما قوناق، قىلعىما قوناق)
7 - سۇراق
ءتورت تۇلىكتىڭ ءپىرىن اتاڭىز.
(تۇيە ءپىرى - ويسىل قارا، جىلقى ءپىرى - قامبار اتا، سيىر ءپىرى - زەڭگىر بابا، قوي ءپىرى - شوپان اتا، ەشكى ءپىرى - شەكشەك اتا)
8 - سۇراق
ءتورت قىمبات
(التىن ۇيا، وتان قىمبات، قۇت - بەرەكە اتاڭ قىمبات، مەيىرىمدى اناڭ قىمبات، بارىنەن دە ۇيات پەن ار قىمبات)
9 - سۇراق
بەس قارۋعا نەلەر جاتادى؟
(مىلتىق، ساداق، نايزا، قىلىش، ايبالتا)
10 - سۇراق
بەس قاتەر
(وت، جاۋ، بورىش، اۋرۋ، ءسوز)
11 - سۇراق
بەس جاقىن كىمدەر؟
(تاتۋ بولسا اعايىن جاقىن.
اقىلشى بولسا - اپايىڭ جاقىن.
باۋىرمال بولسا - ءىنىڭ جاقىن
يناباتتى بولسا - كەلىنىڭ جاقىن
الدىڭا تارتقان ادال اسىن
قيماس جاقىن قارىنداسىڭ)
12 - سۇراق
جەتى قازىنانى اتاڭىز.
(ەر جىگىت، سۇلۋ ايەل، اقىل - ءبىلىم، جۇيرىك ات، بەرەن مىلتىق، قىران بۇركىت، قۇماي تازى)
ويىن: «ارقان تارتپاق»
تاربيەشى: قۇرمەتتى اتا - انالار، بالالار. قازاقتا قوناق كادە دەگەن بار. ولاي بولسا سەرگىتۋ ساتىمىزدە سىزدەرگە قويار تاپسىرمام مىنا ۇزىك - ۇزىك سوزدەردەن ماقال قۇراستىرۋ كەرەك.
1) ۇيادا...، ۇشقاندا....
(ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ)
2) اتا...، بالا....
(اتا - بايتەرەك، بالا - جاپىراق)
3) ەر... ەز....
(ەر ءبىر ولەدى، ەز مىڭ ولەدى)
4) ولە...، بولە....
(ولە جەگەنشە بولە جە)
5) تاياق...، ءسوز....
(تاياق ەتتەن وتەدى، ءسوز سۇيەكتەن وتەدى)
6) مال...، جەر....
(مال باققاندىكى، جەر جىرتقاندىكى)
7) تەنتەكتىڭ اقىلى....
(تەنتەكتىڭ اقىلى تۇستەن كەيىن كىرەدى)
8)... سۇيىندىرەدى،... كۇيىندىرەدى.
(جاقسى ءسوز سۇيىندىرەدى، جامان ءسوز كۇيىندىرەدى.)
9) مىسىق... تىشقان....
(مىسىققا ويىن كەرەك، تىشقانعا ءولىم كەرەك.)
10) مەكتەپ...، ءبىلىم....
(مەكتەپ – كەمە، ءبىلىم - تەڭىز)
قورىتىندى: بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ ماقساتى - زامان وزگەرسە دە، ۇلتتىق سالت - ءداستۇرىمىزدىڭ كونەرمەيتىندىگىن ەسكە سالىپ، ۇلتتىق مۇرانى قايتا جاڭعىرتۋ. ءوزىن قازاقپىن دەپ سانايتىن ءاربىر ادام قازاقتىڭ دالەلدەي الاتىن ىستەرىمەن وزگەگە ونەگە بولۋ كەرەك. ۇلتتىق ءقادىر - قاسيەتتەر: ادەپتىلىك، قوناقجايلىلىق، باۋىرمالدىق، قايىرىمدىلىق.
اتا نەمەرەسىنە باتا بەرەدى:
بوبەكتىڭ باۋى بەرىك بولسىن
وسكەن سايىن ورلەي ءتۇسسىن.
ەش جاماندىق كورمەسىن.
ءوزى جارىق كۇن بولسىن
جاسى ۇزاق مىڭ بولسىن!
وقۋدا العىر بول
قاتارىڭنىڭ الدى بول.
قىدىر اتاڭ جولداسىڭ بولسىن!
باستارىڭىزعا اماندىق بەرىپ
وتباسىمىزعا ىرىس - قۇت بەرسىن
حالقىمىزعا تىنىشتىق بەرسىن!
ءامين.
اتىراۋ قالاسى،
مكقك №29 «نۇرسايا» بوبەكجاي بالاباقشاسى
II ساناتتى تاربيەشى تەمىرحانوۆا جاڭىل جۋماحان قىزى
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرلەرى مەن ادەت-عۇرپىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن ۇعىندىرۋ، بالالارعا ءوز حالقىنىڭ تەگىن جاتقا ءبىلىپ، اتا - بابانىڭ سالت - ءداستۇرىن بويىنا ءسىڭىرۋ. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ، ءتىلىن دامىتا وتىرىپ، حالىق ونەگەسىن ۇيرەتۋ، دوستىققا باۋلۋ، اتا - انامەن تىعىز بايلانىس جاساۋ ارقىلى ورتاق تاربيەگە جۇمىلدىرۋ.
كورنەكىلىكتەر: مۋلتيمەديا، بەسىك، كيىز ءۇي جابدىقتارى.
ساباقتىڭ بارىسى:
تاربيەشى: اتا سالتىم - اسىل مۇرا ارداعىم
بابالاردىڭ جالعاستىرار ارمانىن
سان عاسىردا قالپىن بۇزباس ءقادىرىم
وتكەنىمدى بۇگىنمەنەن جالعادىم.
1 - بالا: جينالىپپىز، ءساتتى كۇنى بارىمىزدە
ۇلكەن، كىشى جاسىمىز، كارىمىز دە.
تورلەتىڭىز، قادىرمەندى قوناقتار
گۇل - گۇل جايناپ مىنا ءبىزدىڭ ءتورىمىز
2 - بالا: قازاعىمنىڭ سالت - ءداستۇرى جاڭعىرعان،
ءتالىمدى وي سىناعى، تاربيە كوزى قالدىرعان.
سالت - ءداستۇردى ارداقتايىق، اعايىن
قازاق اتتى ۇلكەن كىشى، بالدىرعان.
تاربيەشى: (سلايد ارقىلى سالت - داستۇرلەر تۋرالى قىسقاشا مالىمەت)
سالت - داستۇرلەرىنىڭ ىشىندە بالا تاربيەسىنە بايلانىستى تاربيە داستۇرىنە توقتالساق.
تاربيە ءداستۇرى:
1. شىلدەحانا (سالت) جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ قۇرمەتىنە جاسالاتىن ويىن - ساۋىق توي.
2. كىندىك كەسەر (سالت). نارەستە تۋعان ساتتە ونىڭ كىندىگىن ايەلدەر (كىندىك شەشەسى) كەسۋگە دايىن تۇرادى. كىندىك كەسۋ مارتەبەلى، ابىرويلى ءىس.
3. بەسىككە سالۋ (سالت) جاڭا تۋعان بالانى بەسىككە سالۋ. بەسىك قاسيەتتى، كيەلى، قۇتتى مۇلىك، ءسابيدىڭ التىن ۇياسى بولىپ ەسەپتەلەدى.
4. قىرقىنان شىعارۋ (سالت). بالانىڭ تۋعانىنا قىرىق كۇن تولعان سوڭ، ونى ىدىسقا قىرىق قاسىق سۋ قۇيىپ شومىلدىرادى، ول ءسابيدىڭ جان جۇيەسىنىڭ قالىپتاسىپ، دەنى ساۋ بولىپ وسۋىنە دەگەن اق تىلىكپەن جاسالاتىن عۇرىپ.
5. تۇساۋكەسەر (سالت) ءسابي قاز تۇرعاننان كەيىن تەز ءجۇرىپ كەتسىن دەگەن
تىلەكپەن جاسالاتىن عۇرىپ.
قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسقان بىرنەشە عۇرىپتارى:
1. ات قويۋ (عۇرىپ) قازاق حالقى جاڭا تۋعان سابيگە جاقسى ەسىمدەر مەن ايگىلى ادامداردىڭ اتىن قويعان. سونىمەن بىرگە بالا ەسىمىن بەدەلدى كوپتى كورگەن اتالارىمىزعا قويعىزىپ، باتاسىن العان.
2. ايدار (عۇرىپ). بالالاردىڭ توبەسىنە شاشىن ۇزارتىپ ءوسىرىپ قويادى. بۇل ەر بالاعا جاسالادى.
3. كەكىل (عۇرىپ). جاس بالالاردىڭ شاشىن ۇستارامەن الىپ تاستايدى دا، ماڭدايىنا ءبىر شوكىم شاش قالدىرىپ، ونىڭ جيەگىن تەگىستەپ قيىپ قويادى. ونى «كەكىل» دەيدى.
قازاقتىڭ بىرنەشە داستۇرلەرىن اتاپ وتسەك.
1. تىشتىرما (ءداستۇر). ءسابيدى بەسىككە سالار كەزدە بەسىكتىڭ تۇبەگى تۇراتىن تەسىكتەن قۇرت، ىرىمشىك، تاتتىلەر وتكىزىپ «تىشتىرما، تىشتىرما» دەپ ىرىم جاسايدى جانە ونى «تىشتىرما» دەپ اتايدى. تىشتىرمانى ايەلدەر ىرىم ەتىپ ءبولىسىپ، بالا-شاعالارىنا ۇلەستىرىپ بەرەدى.
2. بازارلىق (ءداستۇر) – الىس ساپارعا شىققان ادامداردىڭ جاقىندارىنا (جەرلەس، كورشى - كولەم، جاس بالالار، سىيلاس ادامدارىنا اكەلگەن سىيلىعى)
3. بايعازى (ءداستۇر) بالالاردىڭ، جاستاردىڭ جاڭا كيىم ءۇشىن بەرىلەتىن اقشالاي، زاتتاي سىي.
4. ءتىلاشار (ءداستۇر) بالاسى 7 جاسقا تولعان سوڭ بالاعا جاڭا كيىم كيگىزىپ، وقۋ جابدىقتارىن دايىنداپ، شاعىن توي وتكىزەدى. مۇنى «ءتىلاشار» تويى دەپ اتايدى.
تاربيەشى: بۇگىن سىزدەرگە قازاقتىڭ ۇلتتىق سالت - داستۇرلەرىن ۇسىنامىز. كۇي وينالىپ زالعا ءبىر بالا جۇگىرىپ شىعادى.
1 بالا: ءسۇيىنشى! ءسۇيىنشى! ەردەن اتام نەمەرەلى بولدى.
تاربيەشى: قازاقتا جاقسى حابار جەتكىزگەن ادامعا ءسۇيىنشى بەرۋ دەگەن بار ساعان كامپيت بەرەيىن.(كامپيت بەرەدى)
ەندەشە بالالار اتا - انالار ءبارىمىز ەردەن اتايدىڭ ۇيىنە بارايىق.
كۇي وينالىپ، بارلىعى ەردەن اتاي مەن اجەيدىڭ شاڭىراعىنا كەلەدى.
بالا: اسسالاماعالەيكۋم اتا!
اتا: ۋاعالەيكۋماسسالام!
تاربيەشى: كۇيلى - قۋاتتىمىسىز اتا - اجە؟
اتا: قۇدايعا شۇكىر بالام امان - ساۋ، ءجۇرىپ جاتىرمىز.
تاربيەشى: نەمەرەلەرىڭىزدىڭ باۋى بەرىك بولسىن. تويلارىڭىز قۇتتى بولسىن.(قوناقتار شاشۋ شاشادى)
اجە: قوش كەلدىڭىزدەر! تورلەتىڭىزدەر.
اتا: «الىستان التى جاسار بالا كەلسە الپىستاعى قاريا سالەم بەرەدى» دەگەن وزدەرىڭىزدىڭ حال - جاعدايلارىڭىز قالاي؟
تاربيەشى: جاقسى اتا!
اجە: «كەلگەنشە قوناق ۇيالادى، كەلگەننەن سوڭ ءۇي يەسى ۇيالادى»- دەگەن كەلىڭىزدەر، تورگە شىعىپ قوناق بولىپ كەتىڭىزدەر.
1 بالا: «قوناعىن سىيلاسا تورگە شىق» دەگەن تورگە شىعايىق.
(بالالار داستارحان باسىنا وتىرادى.)
اجە: قوناقپەن ەرىپ قۇت كەلەدى دەمەكشى اتالارىڭ ەكەۋمىز نەمەرەلى بولدىق. سەندەر جاقسى كەلدىڭىزدەر. وسى نەمەرەمىزدىڭ قۋانىشىنا ورتاقتاسىپ كۋا بولىڭىزدار. ەندەشە نەمەرەمىزگە ازان شاقىرىپ اتىن
قويايىق. ال كەلىن نەمەرەمدى الىپ كەلە عوي.
(كەلىن نارەستەنى الىپ كەلەدى)
1 بالا: تۋعاننان سوڭ ادام بوپ.
بىلىمسىزدەن جامان جوق.
ەل ءداستۇرىن بىلمەسەڭ
جۇرت ايتادى «نادان» دەپ.
اجە: جارايسىڭ، بالام. اتاسىن نەمەرەڭدى الا عوي.
(اجە اتاعا نەمەرەنى بەرەدى)
اتا: (بالانىڭ قۇلاعىنا ءۇش رەت داۋىستاپ ايتادى) بيسيميللاھير راحمان - راحيم. سەنىڭ اتىڭ قامبار! (3 رەت)
(بالانى اجەگە بەرەدى)
تاربيەشى: مىنە نەمەرەڭىزدىڭ ازان شاقىرىلىپ اتى قويىلدى.
اجە: الدىمەن بالامىزدىڭ دەنساۋلىعى مىقتى بولۋى ءۇشىن تۇزدى سۋعا كۇمىس تەڭگەلەر سالىپ جۋىندىرايىق.
بيسيميللاھير راحمان - راحيم (تاباققا سۋ قۇيىپ ىشىنە تۇز، كۇمىس تەڭگەلەر سالىپ جۋىندىرادى)
شومىلدىرعاننان كەيىن اجە بالانىڭ دەنەسىن مايمەن سىلايدى.
ءوس - ءوس بالام، وسە بەر
باتىر بالۋان بول بىلەكتى
باتىل بول تالماس جۇرەكتى
اياق - قولىڭدى سوزايىق
ساۋساعىندى جازايىن
ەتتى بولسىن بالتىرىڭ
ەپتى بوپ ءوس جارقىنىم.
- ەندى نەمەرەمىزدى بەسىككە سالايىق. الدىمەن بەسىكتى الاستايىن.
الاس، الاس، پالەدەن الاس
يەسى، كەلدى پالەدەن الاس، قاش
الاس، الاس كوزى جاماننىڭ كوزىنەن الاس
ءتىلى جاماننىڭ تىلىنەن الاس.
تىشتىرما جاساۋ.
- بالالار بەسىكتىڭ تۇبەگىنىڭ است ىن قاراڭىزدار. تىشتىما، تىشتىما؟
(كامپيت، پەچەنە، قۇرت تۇبەگىنەن الادى)
اجە: مىناۋ - بەسىگىمىز. استىڭعى كورپەشە، باس جاستىق، تىزە كورپە، شۇمەك، بەلبەۋ، بەت پەردەسى. ال، مىناۋ ۇيقى ساقتارى، كوز مونشاعى، ۇكىسىن بايلايمىن.
اجە: بالالار سەندەر بەسىك تۋرالى قانداي ماقال - ماتەل، تىيىم سوزدەر بىلەسىڭدەر؟
1 - بالا: «بوس بەسىكتى تەربەتپە».
2 - بالا: «ەل بولام دەسەڭ - بەسىگىڭدى تۇزە!»
بالانى اجە بەسىككە سالادى.
اجە: مىنە نەمەرەمىزدى بەسىككە سالدىق. قازاقتا 7 سانى قاسيەتتى سان اتالادى. ەرجۇرەكتى، كۇشتى، مىقتىلىعى دارىسىن دەپ بەسىككە 7 كيىم جابامىز.
ويىن: «قىز قۋۋ»
تاربيەشى: اتا - انالار، بۇگىن تويىمىز قىزىقتى ءوتۋ ءۇشىن كەلەسى تانىمدىق ويىنعا كەزەك بەرەيىك. مىنا سىيقىرلى ساندىقشادا اسىقتار سالىنعان. وسى اسىقتاردىڭ بەتىندە سان جازىلعىن. كەز - كەلگەن ءبىر اسىقتى الىپ، شىققان سول سانعا بايلانىستى سۇراق قويامىن. كىم جاۋاپ بەرەدى ەكەن؟
1 - سۇراق
ون اتانى اتاپ بەرىڭىز.
(اكە، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشىك، نەمەنە، تۋاجات، جەعجات، جۇراعات، جاماعاي)
2 – سۇراق. ءۇش ءجۇزدى اتاڭىز
(ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز)
3 – سۇراق. ءۇش داۋسىز
(مىنەز، كارىلىك، اجال)
4 - سۇراق
جىگىتتىڭ ءۇش جاقىن جۇرتىن اتا.
(اعايىن جۇرت، ناعاشى جۇرت، قايىن جۇرت)
5 - سۇراق
ءۇش ارىس.
(ساكەن سەيفۋللين، بەيىمبەت مايلين، ءىلياس جانسۇگىروۆ)
6 - سۇراق
ءتورت قوناق
(ارنايى قوناق، قۇدايى قوناق، قىدىرما قوناق، قىلعىما قوناق)
7 - سۇراق
ءتورت تۇلىكتىڭ ءپىرىن اتاڭىز.
(تۇيە ءپىرى - ويسىل قارا، جىلقى ءپىرى - قامبار اتا، سيىر ءپىرى - زەڭگىر بابا، قوي ءپىرى - شوپان اتا، ەشكى ءپىرى - شەكشەك اتا)
8 - سۇراق
ءتورت قىمبات
(التىن ۇيا، وتان قىمبات، قۇت - بەرەكە اتاڭ قىمبات، مەيىرىمدى اناڭ قىمبات، بارىنەن دە ۇيات پەن ار قىمبات)
9 - سۇراق
بەس قارۋعا نەلەر جاتادى؟
(مىلتىق، ساداق، نايزا، قىلىش، ايبالتا)
10 - سۇراق
بەس قاتەر
(وت، جاۋ، بورىش، اۋرۋ، ءسوز)
11 - سۇراق
بەس جاقىن كىمدەر؟
(تاتۋ بولسا اعايىن جاقىن.
اقىلشى بولسا - اپايىڭ جاقىن.
باۋىرمال بولسا - ءىنىڭ جاقىن
يناباتتى بولسا - كەلىنىڭ جاقىن
الدىڭا تارتقان ادال اسىن
قيماس جاقىن قارىنداسىڭ)
12 - سۇراق
جەتى قازىنانى اتاڭىز.
(ەر جىگىت، سۇلۋ ايەل، اقىل - ءبىلىم، جۇيرىك ات، بەرەن مىلتىق، قىران بۇركىت، قۇماي تازى)
ويىن: «ارقان تارتپاق»
تاربيەشى: قۇرمەتتى اتا - انالار، بالالار. قازاقتا قوناق كادە دەگەن بار. ولاي بولسا سەرگىتۋ ساتىمىزدە سىزدەرگە قويار تاپسىرمام مىنا ۇزىك - ۇزىك سوزدەردەن ماقال قۇراستىرۋ كەرەك.
1) ۇيادا...، ۇشقاندا....
(ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ)
2) اتا...، بالا....
(اتا - بايتەرەك، بالا - جاپىراق)
3) ەر... ەز....
(ەر ءبىر ولەدى، ەز مىڭ ولەدى)
4) ولە...، بولە....
(ولە جەگەنشە بولە جە)
5) تاياق...، ءسوز....
(تاياق ەتتەن وتەدى، ءسوز سۇيەكتەن وتەدى)
6) مال...، جەر....
(مال باققاندىكى، جەر جىرتقاندىكى)
7) تەنتەكتىڭ اقىلى....
(تەنتەكتىڭ اقىلى تۇستەن كەيىن كىرەدى)
8)... سۇيىندىرەدى،... كۇيىندىرەدى.
(جاقسى ءسوز سۇيىندىرەدى، جامان ءسوز كۇيىندىرەدى.)
9) مىسىق... تىشقان....
(مىسىققا ويىن كەرەك، تىشقانعا ءولىم كەرەك.)
10) مەكتەپ...، ءبىلىم....
(مەكتەپ – كەمە، ءبىلىم - تەڭىز)
قورىتىندى: بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ ماقساتى - زامان وزگەرسە دە، ۇلتتىق سالت - ءداستۇرىمىزدىڭ كونەرمەيتىندىگىن ەسكە سالىپ، ۇلتتىق مۇرانى قايتا جاڭعىرتۋ. ءوزىن قازاقپىن دەپ سانايتىن ءاربىر ادام قازاقتىڭ دالەلدەي الاتىن ىستەرىمەن وزگەگە ونەگە بولۋ كەرەك. ۇلتتىق ءقادىر - قاسيەتتەر: ادەپتىلىك، قوناقجايلىلىق، باۋىرمالدىق، قايىرىمدىلىق.
اتا نەمەرەسىنە باتا بەرەدى:
بوبەكتىڭ باۋى بەرىك بولسىن
وسكەن سايىن ورلەي ءتۇسسىن.
ەش جاماندىق كورمەسىن.
ءوزى جارىق كۇن بولسىن
جاسى ۇزاق مىڭ بولسىن!
وقۋدا العىر بول
قاتارىڭنىڭ الدى بول.
قىدىر اتاڭ جولداسىڭ بولسىن!
باستارىڭىزعا اماندىق بەرىپ
وتباسىمىزعا ىرىس - قۇت بەرسىن
حالقىمىزعا تىنىشتىق بەرسىن!
ءامين.
اتىراۋ قالاسى،
مكقك №29 «نۇرسايا» بوبەكجاي بالاباقشاسى
II ساناتتى تاربيەشى تەمىرحانوۆا جاڭىل جۋماحان قىزى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
