اتىس نەگىزدەرى
ساباق تاقىرىبى: اتىس نەگىزدەرى
ماقساتى: وقۋشىلارعا اتىس نەگىزدەرى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ.
ساباق ءادىسى: كورنەكىلىك.
ساباقتىڭ ماتەريالدىق جابدىقتالۋى: پنيەۆماتيكالىق مىلتىق، پلاكاتتار: «پنيەۆماتيكالىق مىلتىقپەن اتۋ سحەماسى»، «مىلتىقتىڭ كەرى تەبۋ كۇشىنىڭ ارەكەتى».
ساباق بارىسى.
ءى. كىرىسپە-4 مين
ساپقا تۇرۋ، سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايارلىعىن تەكسەرۋ.
قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىمەن تانىستىرۋ.
ءىى. جاڭا ساباق – 25 مين
قامتىلاتىن سۇراقتار:
1. اتىس.
2. مىلتىقتىڭ كەرى تەبۋى.
3. وقتىڭ تراەكتورياسى.
4. وقتىڭ قۇلديلاۋى.
5. وقتىڭ ورتا تيۋ نۇكتەسىن انىقتاۋ.
اتۋدىڭ تەوريالىق نەگىزدەرى
پنيەۆماتيكالىق مىلتىقپەن اتۋ. پنيەۆماتيكالىق مىلتىقتى اتۋ ءۇشىن سىعىلعان اۋا ەنەرگياسى پايدالانىلادى. ول الدىن-الا سىعىلعان ۇرىستىق سەرىپپەنىڭ اسەرىمەن پورشەننىڭ جىلدام قوزعالۋى ناتيجەسىندە ۇڭعى قورابىنداعى اۋا كامەراسىندا پايدا بولادى. ۇرىستىق سەرىپپە ۇڭعىنىڭ ۇشىن رىچاگ سەكىلدى قايىرعاندا سىعىلادى. اۋا قىسىمى اۋا وتكىزگىش ارقىلى ۇڭعى ارناسىنداعى وققا اسەر ەتەدى. وق ۇڭعى ارناسىمەن 200 م/س2 ۇدەۋمەن قوزعالادى.
وق ۇڭعى ارناسىنان شىققان كەزدە ۇڭعى ارناسىنداعى اۋا قىسىمى شۇعىل تومەندەيدى جانە اۋا تولقىنى – اتىس دىبىسى پايدا بولادى. وقتىڭ ۇڭعى ارناسىن شىعۋ ساتىندەگى جىلدامدىعى وقتىڭ باستاپقى جىلدامدىعى دەپ اتالادى. وقتىڭ باستاپقى جىلدامدىعى نەعۇرلىم ۇلكەن بولسا سوعۇرلىم وق ۇزاق ءارى ءدال ۇشادى. قىسىم اسەرى العا جانە ارتقا بىردەي، سوندىقتان وق العا، مىلتىق ارتقا ورىن اۋىستىرادى. ءبىراق، وق پەن مىلتىقتىڭ ماسسالارى ءارتۇرلى بولعاندىقتان ولار ءارتۇرلى جىلدامدىق الادى. قوزعالىس جىلدامدىقتارى ماسسالارعا كەرى پروپورسيونال: مىلتىقتىڭ قوزعالىس جىلدامدىعى / وقتىڭ جىلدامدىعى = وقتىڭ ماسساسى / مىلتىقتىڭ ماسساسى.
وقتىڭ ماسساسى 0، 5 گ، ال يج-38 مىلتىعىنىڭ ماسساسى 2800 گ، سايكەسىنشە ولاردىڭ سالماقتارىنىڭ قارىم-قاتىناسى مىناعان تەڭ: 2800 : 0، 5 = 5600. دەمەك، مىلتىقتىڭ ارتقا قوزعالۋ جىلدامدىعى وقتىڭ جىلدامدىعىنان 5600 ەسە كىشى، ياعني وتە ەلەۋسىز (0، 01 م/س).
مىلتىقتىڭ كەرى تەبۋى – اتۋ كەزىندەگى ۇرىستىق سەرىپپەنىڭ قىسىمىنىڭ، سودان سوڭ ۇڭعى قورابىنىڭ اۋا كامەراسىنداعى سىعىلعان اۋانىڭ اسەرىمەن مىلتىقتىڭ ارتقا قوزعالۋى.
مىلتىڭ كەرى تەبۋ كۇشى وق ۇڭعى ارناسىنان شىققانشا اسەر ەتەدى. اتقىش كەرى تەبۋ كۇشىن مىلتىقتىڭ ءدۇمبىسى تاقالعان يىقپەن قابىلدايدى. كەرى تەبۋ باعىتى مەن يىقتىڭ يتەرۋ كۇشى بىردەي ەمەس. سوندىقتان، قارۋدى تىك جازىقتا اينالمالى قوزعالىسقا كەلتىرەتىن جۇپتاسقان كۇش پايدا بولادى. اتۋ كەزىندە ۇڭعى جوعارى كوتەرىلەدى.
كەرى تەبۋ كەزىندەگى مىلتىقتىڭ بۇرىلۋ بۇرىشى ونىڭ كونسترۋكسياسىنا، ماسساسىنا، ۇستاۋ تاسىلىنە، وقتىڭ باستاپقى جىلدامدىعىنا جانە باسقا دا فاكتورلارعا بايلانىستى.
وقتىڭ ۇشۋ تراەكتورياسى
سىرتقى بالليستيكا دەگەنىمىز وققا ءوق-دارى گازى نەمەسە سىعىلعان اۋا اسەرى توقتاعاننان كەيىنگى وقتىڭ قوزعالىسىن زەرتتەيتىن عىلىم. ۇڭعى ارناسىنان ۇشىپ شىققاننان كەيىن وق ينەرسيامەن قوزعالادى.
تراەكتوريا دەگەنىمىز ۇشۋ كەزىندەگى وقتىڭ اۋىرلىق ورتالىعىن سيپاتتايتىن قيسىق سىزىق. ۇشۋ كەزىندە وق اۋىرلىق كۇشى مەن اۋا كەدەرگىسى كۇشىنە تاپ بولادى. اۋىرلىق كۇشى وقتىڭ تومەندەۋىنە، ال اۋا كەدەرگىسىنىڭ كۇشى ونىڭ جىلدامدىعىنىڭ ازايۋىنا اكەلىپ سوعادى.
ۇشۋ نۇكتەسى دەگەنىمىز ۇڭعىنىڭ اۋىز بولىگىنىڭ ورتاسى. ول تراەكتوريانىڭ باستاماسى بولىپ تابىلادى.
كوتەرىلۋ نۇكتەسى دەگەنىمىز باعىتتالعان قارۋدىڭ ۇڭعى ارناسى ءوسىنىڭ جالعاسى بولىپ تابىلاتىن ءتۇزۋ سىزىق.
كوزدەۋ نۇكتەسى دەگەنىمىز كوزدەۋ سىزىعى باعىتتالعان نۇكتە.
اۋانىڭ كەدەرگى كۇشى وراسان زور. اۋا كەدەرگىسىنىڭ كۇشتىلىگى اۋانىڭ تىعىزدىعىنا، وقتىڭ ۇشۋ جىلدامدىعىنا، ونىڭ ءتۇرى مەن كاليبرىنە، سونداي-اق ونىڭ سىرتىنىڭ جاي-كۇيىنە بايلانىستى. اۋا كەدەرگىسىنىڭ كۇشى وقتىڭ ۇشۋ كەزىندەگى جىلدامدىعىن ازايتىپ قانا قويماي، ونى اۋدارۋعا كۇش سالادى. بۇنداي جاعدايدا وقتىڭ ۇشۋ جىلدامدىعى ەداۋىر ازايادى.
وقتىڭ ۇشۋ كەزىندەگى اۋا كەدەرگىسى كۇشىنىڭ اسەرىن ازايتۋ ءۇشىن ۇڭعى ارناسىنداعى تىلىكتەر كۇشىمەن وقتىڭ ءوز وسىمەن تەز اينالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى وقتىڭ ۇشۋىن تۇراقتاندىرادى.
ءىىى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ –12 مين
سۇراق-جاۋاپ.
ءىۇ.قورىتىندى – 4 مين
وقۋشىلار ءبىلىمىن باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما، ورىنداۋعا نۇسقاۋ بەرۋ.
ماقساتى: وقۋشىلارعا اتىس نەگىزدەرى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ.
ساباق ءادىسى: كورنەكىلىك.
ساباقتىڭ ماتەريالدىق جابدىقتالۋى: پنيەۆماتيكالىق مىلتىق، پلاكاتتار: «پنيەۆماتيكالىق مىلتىقپەن اتۋ سحەماسى»، «مىلتىقتىڭ كەرى تەبۋ كۇشىنىڭ ارەكەتى».
ساباق بارىسى.
ءى. كىرىسپە-4 مين
ساپقا تۇرۋ، سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايارلىعىن تەكسەرۋ.
قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىمەن تانىستىرۋ.
ءىى. جاڭا ساباق – 25 مين
قامتىلاتىن سۇراقتار:
1. اتىس.
2. مىلتىقتىڭ كەرى تەبۋى.
3. وقتىڭ تراەكتورياسى.
4. وقتىڭ قۇلديلاۋى.
5. وقتىڭ ورتا تيۋ نۇكتەسىن انىقتاۋ.
اتۋدىڭ تەوريالىق نەگىزدەرى
پنيەۆماتيكالىق مىلتىقپەن اتۋ. پنيەۆماتيكالىق مىلتىقتى اتۋ ءۇشىن سىعىلعان اۋا ەنەرگياسى پايدالانىلادى. ول الدىن-الا سىعىلعان ۇرىستىق سەرىپپەنىڭ اسەرىمەن پورشەننىڭ جىلدام قوزعالۋى ناتيجەسىندە ۇڭعى قورابىنداعى اۋا كامەراسىندا پايدا بولادى. ۇرىستىق سەرىپپە ۇڭعىنىڭ ۇشىن رىچاگ سەكىلدى قايىرعاندا سىعىلادى. اۋا قىسىمى اۋا وتكىزگىش ارقىلى ۇڭعى ارناسىنداعى وققا اسەر ەتەدى. وق ۇڭعى ارناسىمەن 200 م/س2 ۇدەۋمەن قوزعالادى.
وق ۇڭعى ارناسىنان شىققان كەزدە ۇڭعى ارناسىنداعى اۋا قىسىمى شۇعىل تومەندەيدى جانە اۋا تولقىنى – اتىس دىبىسى پايدا بولادى. وقتىڭ ۇڭعى ارناسىن شىعۋ ساتىندەگى جىلدامدىعى وقتىڭ باستاپقى جىلدامدىعى دەپ اتالادى. وقتىڭ باستاپقى جىلدامدىعى نەعۇرلىم ۇلكەن بولسا سوعۇرلىم وق ۇزاق ءارى ءدال ۇشادى. قىسىم اسەرى العا جانە ارتقا بىردەي، سوندىقتان وق العا، مىلتىق ارتقا ورىن اۋىستىرادى. ءبىراق، وق پەن مىلتىقتىڭ ماسسالارى ءارتۇرلى بولعاندىقتان ولار ءارتۇرلى جىلدامدىق الادى. قوزعالىس جىلدامدىقتارى ماسسالارعا كەرى پروپورسيونال: مىلتىقتىڭ قوزعالىس جىلدامدىعى / وقتىڭ جىلدامدىعى = وقتىڭ ماسساسى / مىلتىقتىڭ ماسساسى.
وقتىڭ ماسساسى 0، 5 گ، ال يج-38 مىلتىعىنىڭ ماسساسى 2800 گ، سايكەسىنشە ولاردىڭ سالماقتارىنىڭ قارىم-قاتىناسى مىناعان تەڭ: 2800 : 0، 5 = 5600. دەمەك، مىلتىقتىڭ ارتقا قوزعالۋ جىلدامدىعى وقتىڭ جىلدامدىعىنان 5600 ەسە كىشى، ياعني وتە ەلەۋسىز (0، 01 م/س).
مىلتىقتىڭ كەرى تەبۋى – اتۋ كەزىندەگى ۇرىستىق سەرىپپەنىڭ قىسىمىنىڭ، سودان سوڭ ۇڭعى قورابىنىڭ اۋا كامەراسىنداعى سىعىلعان اۋانىڭ اسەرىمەن مىلتىقتىڭ ارتقا قوزعالۋى.
مىلتىڭ كەرى تەبۋ كۇشى وق ۇڭعى ارناسىنان شىققانشا اسەر ەتەدى. اتقىش كەرى تەبۋ كۇشىن مىلتىقتىڭ ءدۇمبىسى تاقالعان يىقپەن قابىلدايدى. كەرى تەبۋ باعىتى مەن يىقتىڭ يتەرۋ كۇشى بىردەي ەمەس. سوندىقتان، قارۋدى تىك جازىقتا اينالمالى قوزعالىسقا كەلتىرەتىن جۇپتاسقان كۇش پايدا بولادى. اتۋ كەزىندە ۇڭعى جوعارى كوتەرىلەدى.
كەرى تەبۋ كەزىندەگى مىلتىقتىڭ بۇرىلۋ بۇرىشى ونىڭ كونسترۋكسياسىنا، ماسساسىنا، ۇستاۋ تاسىلىنە، وقتىڭ باستاپقى جىلدامدىعىنا جانە باسقا دا فاكتورلارعا بايلانىستى.
وقتىڭ ۇشۋ تراەكتورياسى
سىرتقى بالليستيكا دەگەنىمىز وققا ءوق-دارى گازى نەمەسە سىعىلعان اۋا اسەرى توقتاعاننان كەيىنگى وقتىڭ قوزعالىسىن زەرتتەيتىن عىلىم. ۇڭعى ارناسىنان ۇشىپ شىققاننان كەيىن وق ينەرسيامەن قوزعالادى.
تراەكتوريا دەگەنىمىز ۇشۋ كەزىندەگى وقتىڭ اۋىرلىق ورتالىعىن سيپاتتايتىن قيسىق سىزىق. ۇشۋ كەزىندە وق اۋىرلىق كۇشى مەن اۋا كەدەرگىسى كۇشىنە تاپ بولادى. اۋىرلىق كۇشى وقتىڭ تومەندەۋىنە، ال اۋا كەدەرگىسىنىڭ كۇشى ونىڭ جىلدامدىعىنىڭ ازايۋىنا اكەلىپ سوعادى.
ۇشۋ نۇكتەسى دەگەنىمىز ۇڭعىنىڭ اۋىز بولىگىنىڭ ورتاسى. ول تراەكتوريانىڭ باستاماسى بولىپ تابىلادى.
كوتەرىلۋ نۇكتەسى دەگەنىمىز باعىتتالعان قارۋدىڭ ۇڭعى ارناسى ءوسىنىڭ جالعاسى بولىپ تابىلاتىن ءتۇزۋ سىزىق.
كوزدەۋ نۇكتەسى دەگەنىمىز كوزدەۋ سىزىعى باعىتتالعان نۇكتە.
اۋانىڭ كەدەرگى كۇشى وراسان زور. اۋا كەدەرگىسىنىڭ كۇشتىلىگى اۋانىڭ تىعىزدىعىنا، وقتىڭ ۇشۋ جىلدامدىعىنا، ونىڭ ءتۇرى مەن كاليبرىنە، سونداي-اق ونىڭ سىرتىنىڭ جاي-كۇيىنە بايلانىستى. اۋا كەدەرگىسىنىڭ كۇشى وقتىڭ ۇشۋ كەزىندەگى جىلدامدىعىن ازايتىپ قانا قويماي، ونى اۋدارۋعا كۇش سالادى. بۇنداي جاعدايدا وقتىڭ ۇشۋ جىلدامدىعى ەداۋىر ازايادى.
وقتىڭ ۇشۋ كەزىندەگى اۋا كەدەرگىسى كۇشىنىڭ اسەرىن ازايتۋ ءۇشىن ۇڭعى ارناسىنداعى تىلىكتەر كۇشىمەن وقتىڭ ءوز وسىمەن تەز اينالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى وقتىڭ ۇشۋىن تۇراقتاندىرادى.
ءىىى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ –12 مين
سۇراق-جاۋاپ.
ءىۇ.قورىتىندى – 4 مين
وقۋشىلار ءبىلىمىن باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما، ورىنداۋعا نۇسقاۋ بەرۋ.
You Might Also Like
