اۋانىڭ قۇرامى. اۋا قابىعى
دۇنيەتانۋ (4 - سىنىپ)
تاقىرىبى: اۋانىڭ قۇرامى. اۋا قابىعى.
ماقساتى: 1. اۋانىڭ قۇرامى، قابىعى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
اۋانىڭ سەزىنۋگە بولاتىندىعىن دالەلدەي وتىرىپ، جەر بەتىن اۋا قورشاعانىن، ءتىرى تابيعات ءۇشىن پايداسىن اشۋ، تاجىريبە جاساۋ ارقىلى كوز جەتكىزۋ.
2. سوزدىك قورىن كەڭەيتۋ، كوز الدىنا ەلەستەتۋ مۇمكىندىگىن، ءوزىنىڭ ويىن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىندىگىن دامىتۋ.
3. تابيعاتتى قورعاي بىلۋگە، ايالاۋعا، ءوز ۇلەسىن تيگىزە بىلەتىن ازامات بولۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، تاجىريبە جاساۋ.
كورنەكىلىگى: تىرەك سىزبا، دوپ، شار، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
ءمۇعالىم: بالالار (حورمەن)
ءاربىر ادام – تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات
ءاربىر ساباق – ۇيرەنۋ، ۇعىنۋ، ۇلاعات،
ءاربىر ءىسىڭ – تىرلىك، تىرەك، ادامدىق
ءاربىر ءسوزىڭ – شىندىق، بىرلىك، ادالدىق.
- بالالار، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىز ەرەكشە بولماق.
ويتكەنى ءبىزدىڭ ساباعىمىزعا قوناقتار كەلىپ وتىر.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
- بالالار ءبىز وتكەن ساباقتا قانداي تاقىرىپ وتتىك؟
- «سۋدى قورعاۋ»
- يا، دۇرىس ايتاسىڭدار
1 وقۋشىعا اڭگىمەلەتۋ
4 - 6 وقۋشىدان سۇراق - جاۋاپ الۋ
1. تابيعاتتاعى سۋدىڭ لاستانۋى تۋرالى بىلگەنىڭدى ايت.
2. سۋعا قانداي زياندى قالدىقتار تۇسەدى؟ ولار اعزالارعا قالاي اسەر ەتەدى؟
3. «ارال قاسىرەتى» تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
4. لاستانعان سۋ دەپ قانداي سۋدى ايتادى؟
5. سۋدى قورعاۋعا وزدەرىڭ قانداي ۇلەس قوسار ەدىڭ؟
جاڭا ساباق
جاقسى بالالار، ولاي بولسا، سۋسىز تىرشىلىك جوق.
- تىرشىلىك ءۇشىن ەڭ قاجەتتى جاعدايلار نەلەر؟
- اۋا، سۋ، جارىق، قورەك، جىلۋ
- دۇرىس - اق
- تىرشىلىك ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى نە قاجەت؟
- اۋا
- ءبىز اۋا تۋرالى بىلەمىز بە؟
- يا
- اۋانىڭ قاسيەتى قانداي؟
- ءيىسسىز، ءتۇسسىز، ءمولدىر، ءدامسىز.
دەمەك ولاي بولسا، ءبىز بۇگىن اۋانىڭ قۇرامى مەن اۋا قابىعىمەن تانىساتىن بولاسىڭدار.
تاقتاعا كۇننىڭ جادىن جازۋ
تاقىرىپتى جازۋ
اۋانىڭ قۇرامى، قابىعى جايىندا وقۋ، ءتۇسىندىرۋ.
ءى. تاجىريبە جاساۋ
اۋزىڭدى جاۋىپ، تاناۋىڭدى قىس. ىشىڭنەن سانا نە بايقادىڭ؟
تۇنشىقتىڭ ساعان نە جەتىسپەيدى؟
دوپتى الىپ قىسۋ. اۋا سىعىلدى، سەرپىلدى، سوعىلدى.
كوكالداندىرىلعان ورمان، ادام، جان - جانۋارلار بەينەلەنگەن سۋرەت. اۋاسىز تىرشىلىك ەتە المايدى.
سلايد
سوندىقتاندا ءبىز اۋانى لاستانۋدان ساقتاۋىمىز كەرەك.
وسى اۋانى لاستايتىن زاۆود، فابريكا، ءوندىرىس ورىندار، كولىكتەر، شاڭ - توزاڭدار بۇلدىرەدى.
ءبىزدىڭ تۇرعان ولكەمىزدىڭ اۋاسى قانداي؟
- ەكولوگيامىز ناشار، اۋامىز تومەن.
- ول نەنىڭ سالدارىنان؟
- مۇناي ونىمدەرى وندىرىلەدى. سوندىقتان لاستانادى.
-
تىرشىلىك ءۇشىن اس قاجەتتى وتتەگى اۋانىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىن قۇرايدى. كومىرقىشقىل گازىنىڭ اۋاداعى ۇلەسى وتتەگىدەن 700 ەسە از. اۋا قوسپاسىنداعى ەڭ كوپ گاز – ازوت. ول اۋانىڭ ۇشتەن ەكى بولىگىن الىپ تۇرادى، ياعني 78% - ى ازوت. 21%- ى وتتەگىنىڭ ۇلەسىنە تيەدى.
1. ازوت 78%
2. وتتەگى 21ع
3. كومىرقىشقىل 1%
اۋا جەر شارىن تەگىس قورشاپ، قابات تۇزەدى. ونىڭ قالىڭدىعى بىرنەشە ءجۇز كيللومەترگە جەتەدى. ءبىز گازدان تۇراتىن اۋا مۇحيتىنىڭ تۇبىندە ءومىر سۇرەمىز.
اۋا قابىعى بىرنەشە قاباتتان تۇرادى. جەر بەتىنە جاقىن بولىگىندە سۋ بۋىنان بۇلتتار تۇزىلەدى، ياعني اتموسفەرانىڭ تومەنگى قاباتىندا بۇلت ءۇيىلىپ، جاۋىن - شاشىن جاۋادى. ەكىنشى بولىگىن دە گازدار سيرەيدى. بۇلتتار تۇزىلمەيدى، ويتكەنى سۋ بۋى وتە از. ءۇشىنشى سىرتقى بولىگىندە اۋا قۇرامىنداعى گازدار ودان ءارى كەمىپ، اۋاسىز كەڭەس تىك باستالادى.
ءار قابات اۋا شارلارى، ۇشاقتار جاساندى جەر سەرىكتەرى، عارىش كەمەلەرى ارقىلى مۇقيات زەرتتەلگەن. جەر بەتىندەگى تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى دا انىقتالعان.
اتموسفەرا قاباتى سۋرەت، سلايد
«جەر»، «كۇن» سۋرەت، سلايد.
كۇندىز اتموسفەرانىڭ تومەنگى قاباتىنداعى اۋا كۇن ساۋلەسىنەن تىكەلەي جىلىنبايدى. الدىمەن جەر بەتى جىلىنادى، جىلۋ سودان بارىپ اۋاعا تارايدى.
اسپان دەنەلەرىنەن جەرگە قاراي كوپتەگەن تەمىر، تاس بولشەكتەر ۇشىپ جاتادى. ولار سول كۇيىندە جەرگە جاۋسا، تىرشىلىك ءۇشىن اسا ءقاۋىپتى بولار ەدى. ءبىراق ولار جەرگە تۇگەلىمەن تۇسە بەرمەيدى. اۋا قاباتىندا اۋامەن ۇيكەلىستەن قاتتى قىزىپ جانادى. كەيبىرەۋى جەرگە جەتۋى دە مۇمكىن. ولار مەتەوريتتەر دەپ اتالادى. اۋاسىز تىرشىلىك ەتە المايدى.
وقۋلىقپەن جۇمىس
وقۋشىلارعا كەزەك - كەزەك وقىتۋ
1. اۋا - گازداردىڭ قوسپاسى ەكەنىن دالەلدەيتىن ابزاستى تاۋىپ وقى
2. جۇمسالعان وتتەگىنىڭ ورنىن تولتىراتىن ءبولىمدى تاۋىپ وقى.
3. تىرشىلىك ءۇشىن اۋانىڭ بولىگىن قۇرايتىن ابزاستى تاۋىپ وقى.
4. اۋا قابىعى بىرنەشە قاباتتان تۇراتىن بولىگىن تاۋىپ وقى.
5. اسپان دەنەلەرىنىڭ جەرگە ۇشىپ ءتۇسۋى جونىندەگى بولىگىن تاپ
سەرگىتۋ ءساتى
شىعارماشىلىق جۇمىس.
اۋانىڭ قۇرامى. اۋانىڭ قابىعى تۋرالى شاعىن اڭگىمە جازۋ (3 مينۋت).
قورىتىندىلاۋ. سۇراق - جاۋاپ الۋ.
1. اۋا نەلىكتەن قوسپالارعا جاتادى؟
2. اۋا قاباتى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
3. «اققان جۇلدىزدار» دەپ جۇرگەنىمىز نە؟
4. اۋا قاباتى جەرگە قورعانىش بولاتىنىنا مىسال كەلتىر.
5. اۋا مەن تىرشىلىك يەلەرى اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: اۋانىڭ قۇرامى، اۋا قابىعى تاقىرىبىن وقىپ، مازمۇنىن ايتۋ.
تاقىرىبى: اۋانىڭ قۇرامى. اۋا قابىعى.
ماقساتى: 1. اۋانىڭ قۇرامى، قابىعى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
اۋانىڭ سەزىنۋگە بولاتىندىعىن دالەلدەي وتىرىپ، جەر بەتىن اۋا قورشاعانىن، ءتىرى تابيعات ءۇشىن پايداسىن اشۋ، تاجىريبە جاساۋ ارقىلى كوز جەتكىزۋ.
2. سوزدىك قورىن كەڭەيتۋ، كوز الدىنا ەلەستەتۋ مۇمكىندىگىن، ءوزىنىڭ ويىن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىندىگىن دامىتۋ.
3. تابيعاتتى قورعاي بىلۋگە، ايالاۋعا، ءوز ۇلەسىن تيگىزە بىلەتىن ازامات بولۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، تاجىريبە جاساۋ.
كورنەكىلىگى: تىرەك سىزبا، دوپ، شار، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
ءمۇعالىم: بالالار (حورمەن)
ءاربىر ادام – تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات
ءاربىر ساباق – ۇيرەنۋ، ۇعىنۋ، ۇلاعات،
ءاربىر ءىسىڭ – تىرلىك، تىرەك، ادامدىق
ءاربىر ءسوزىڭ – شىندىق، بىرلىك، ادالدىق.
- بالالار، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىز ەرەكشە بولماق.
ويتكەنى ءبىزدىڭ ساباعىمىزعا قوناقتار كەلىپ وتىر.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
- بالالار ءبىز وتكەن ساباقتا قانداي تاقىرىپ وتتىك؟
- «سۋدى قورعاۋ»
- يا، دۇرىس ايتاسىڭدار
1 وقۋشىعا اڭگىمەلەتۋ
4 - 6 وقۋشىدان سۇراق - جاۋاپ الۋ
1. تابيعاتتاعى سۋدىڭ لاستانۋى تۋرالى بىلگەنىڭدى ايت.
2. سۋعا قانداي زياندى قالدىقتار تۇسەدى؟ ولار اعزالارعا قالاي اسەر ەتەدى؟
3. «ارال قاسىرەتى» تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
4. لاستانعان سۋ دەپ قانداي سۋدى ايتادى؟
5. سۋدى قورعاۋعا وزدەرىڭ قانداي ۇلەس قوسار ەدىڭ؟
جاڭا ساباق
جاقسى بالالار، ولاي بولسا، سۋسىز تىرشىلىك جوق.
- تىرشىلىك ءۇشىن ەڭ قاجەتتى جاعدايلار نەلەر؟
- اۋا، سۋ، جارىق، قورەك، جىلۋ
- دۇرىس - اق
- تىرشىلىك ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى نە قاجەت؟
- اۋا
- ءبىز اۋا تۋرالى بىلەمىز بە؟
- يا
- اۋانىڭ قاسيەتى قانداي؟
- ءيىسسىز، ءتۇسسىز، ءمولدىر، ءدامسىز.
دەمەك ولاي بولسا، ءبىز بۇگىن اۋانىڭ قۇرامى مەن اۋا قابىعىمەن تانىساتىن بولاسىڭدار.
تاقتاعا كۇننىڭ جادىن جازۋ
تاقىرىپتى جازۋ
اۋانىڭ قۇرامى، قابىعى جايىندا وقۋ، ءتۇسىندىرۋ.
ءى. تاجىريبە جاساۋ
اۋزىڭدى جاۋىپ، تاناۋىڭدى قىس. ىشىڭنەن سانا نە بايقادىڭ؟
تۇنشىقتىڭ ساعان نە جەتىسپەيدى؟
دوپتى الىپ قىسۋ. اۋا سىعىلدى، سەرپىلدى، سوعىلدى.
كوكالداندىرىلعان ورمان، ادام، جان - جانۋارلار بەينەلەنگەن سۋرەت. اۋاسىز تىرشىلىك ەتە المايدى.
سلايد
سوندىقتاندا ءبىز اۋانى لاستانۋدان ساقتاۋىمىز كەرەك.
وسى اۋانى لاستايتىن زاۆود، فابريكا، ءوندىرىس ورىندار، كولىكتەر، شاڭ - توزاڭدار بۇلدىرەدى.
ءبىزدىڭ تۇرعان ولكەمىزدىڭ اۋاسى قانداي؟
- ەكولوگيامىز ناشار، اۋامىز تومەن.
- ول نەنىڭ سالدارىنان؟
- مۇناي ونىمدەرى وندىرىلەدى. سوندىقتان لاستانادى.
-
تىرشىلىك ءۇشىن اس قاجەتتى وتتەگى اۋانىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىن قۇرايدى. كومىرقىشقىل گازىنىڭ اۋاداعى ۇلەسى وتتەگىدەن 700 ەسە از. اۋا قوسپاسىنداعى ەڭ كوپ گاز – ازوت. ول اۋانىڭ ۇشتەن ەكى بولىگىن الىپ تۇرادى، ياعني 78% - ى ازوت. 21%- ى وتتەگىنىڭ ۇلەسىنە تيەدى.
1. ازوت 78%
2. وتتەگى 21ع
3. كومىرقىشقىل 1%
اۋا جەر شارىن تەگىس قورشاپ، قابات تۇزەدى. ونىڭ قالىڭدىعى بىرنەشە ءجۇز كيللومەترگە جەتەدى. ءبىز گازدان تۇراتىن اۋا مۇحيتىنىڭ تۇبىندە ءومىر سۇرەمىز.
اۋا قابىعى بىرنەشە قاباتتان تۇرادى. جەر بەتىنە جاقىن بولىگىندە سۋ بۋىنان بۇلتتار تۇزىلەدى، ياعني اتموسفەرانىڭ تومەنگى قاباتىندا بۇلت ءۇيىلىپ، جاۋىن - شاشىن جاۋادى. ەكىنشى بولىگىن دە گازدار سيرەيدى. بۇلتتار تۇزىلمەيدى، ويتكەنى سۋ بۋى وتە از. ءۇشىنشى سىرتقى بولىگىندە اۋا قۇرامىنداعى گازدار ودان ءارى كەمىپ، اۋاسىز كەڭەس تىك باستالادى.
ءار قابات اۋا شارلارى، ۇشاقتار جاساندى جەر سەرىكتەرى، عارىش كەمەلەرى ارقىلى مۇقيات زەرتتەلگەن. جەر بەتىندەگى تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى دا انىقتالعان.
اتموسفەرا قاباتى سۋرەت، سلايد
«جەر»، «كۇن» سۋرەت، سلايد.
كۇندىز اتموسفەرانىڭ تومەنگى قاباتىنداعى اۋا كۇن ساۋلەسىنەن تىكەلەي جىلىنبايدى. الدىمەن جەر بەتى جىلىنادى، جىلۋ سودان بارىپ اۋاعا تارايدى.
اسپان دەنەلەرىنەن جەرگە قاراي كوپتەگەن تەمىر، تاس بولشەكتەر ۇشىپ جاتادى. ولار سول كۇيىندە جەرگە جاۋسا، تىرشىلىك ءۇشىن اسا ءقاۋىپتى بولار ەدى. ءبىراق ولار جەرگە تۇگەلىمەن تۇسە بەرمەيدى. اۋا قاباتىندا اۋامەن ۇيكەلىستەن قاتتى قىزىپ جانادى. كەيبىرەۋى جەرگە جەتۋى دە مۇمكىن. ولار مەتەوريتتەر دەپ اتالادى. اۋاسىز تىرشىلىك ەتە المايدى.
وقۋلىقپەن جۇمىس
وقۋشىلارعا كەزەك - كەزەك وقىتۋ
1. اۋا - گازداردىڭ قوسپاسى ەكەنىن دالەلدەيتىن ابزاستى تاۋىپ وقى
2. جۇمسالعان وتتەگىنىڭ ورنىن تولتىراتىن ءبولىمدى تاۋىپ وقى.
3. تىرشىلىك ءۇشىن اۋانىڭ بولىگىن قۇرايتىن ابزاستى تاۋىپ وقى.
4. اۋا قابىعى بىرنەشە قاباتتان تۇراتىن بولىگىن تاۋىپ وقى.
5. اسپان دەنەلەرىنىڭ جەرگە ۇشىپ ءتۇسۋى جونىندەگى بولىگىن تاپ
سەرگىتۋ ءساتى
شىعارماشىلىق جۇمىس.
اۋانىڭ قۇرامى. اۋانىڭ قابىعى تۋرالى شاعىن اڭگىمە جازۋ (3 مينۋت).
قورىتىندىلاۋ. سۇراق - جاۋاپ الۋ.
1. اۋا نەلىكتەن قوسپالارعا جاتادى؟
2. اۋا قاباتى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
3. «اققان جۇلدىزدار» دەپ جۇرگەنىمىز نە؟
4. اۋا قاباتى جەرگە قورعانىش بولاتىنىنا مىسال كەلتىر.
5. اۋا مەن تىرشىلىك يەلەرى اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: اۋانىڭ قۇرامى، اۋا قابىعى تاقىرىبىن وقىپ، مازمۇنىن ايتۋ.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: ماماندىقتىڭ ءتۇرى كوپ، تەك ونى تاڭداي ءبىل
