اۋىلدان ادام كەتسە دە، ادامنان اۋىل كەتپەيدى...
قازباۋىر بۇلتتار اق سەڭگىر تاۋدان اۋدارىلىپ ءتۇسىپ اۋىپ بارادى. كەنەت اق بۇلتتىڭ ءبۇيىرىن تەسىپ شىققان ءسامولوت كۇنۇزاققا قورانىڭ ۇستىندە وتىرعان قاراپۇشىق بالانىڭ ەزۋىنە ەركە كۇلكى ۇيالاتىپ، ەرىكسىز ايقايعا باستىردى-اي كەلىپ. «ءسامولوووووت، ءسامولوووووت، مەنى وزىڭمەن الا كەەەەەەەت!» سايىن دالانى جاڭعىرتقان ايقايعا ۇشاقتىڭ دا قۇلاق تۇرەر كۇنى بار ەكەن-اۋ. شىعىسقا تارتقان باعىتىنان اينىپ، ءدال وسى قابىرعاسى قاقىراپ، بوپىرى بورپىلداپ جاتقان ءشيدىڭ اراسىنداعى ەسكى قىستاۋعا اۋەنىڭ اۋليەسى باعىت الىپ كەلەدى. بالانىڭ جۇرەگى جەلىسىن ۇزەر قۇلىنداي تىقىرشىپ، باعىتىن بىلمەي، باعدارىن تانىماسا دا، ساپارعا شىعاتىن جولاۋشىداي سابىرى كەتتى.
كەنەت ەسكى تاندىردىڭ ارگى جاعىندا شي توقۋعا جيعان ءبىر قۇشاق ءشيدىڭ ۇكىسىن ۇلبىرە قۇشاقتاپ، ءبىر مۇشەك تەزەگىن سۇيرەتىپ اق جاۋلىعى سامال جەلمەن مايدا عانا جەلبىرەپ كەلە جاتقان اجەسىن بايقادى. ەلجىرەگەن جىميىستى ەزۋىمەن ەرتىپ اكەلە جاتقان قامقورشىسى قايداعى ءبىر قاۋىپتەن سەكەم العان سەزىكتى كەيىپكە اۋىسقانى ەركە بالاسىنا «قوشاقانىم، قايدا باراسىڭ؟.. كەتپە... كەتە كورمە...» دەپ تۇرعانداي كورىندى.
ەمەشەگى ەزىلىپ تۇرعان ەنەسىن كورىپ دەگبىرى كەتكەن ءتول سەكىلدى «اپااا!» دەپ بيىك قورانىڭ توبەسىنەن بار پارمەنىمەن سەكىرىپ كەتكەنى سول ەدى الدەبىر كۇش اۋەگە جۇلىپ الىپ اكەتە بەردى. كەنەت ءوزىنىڭ بىرتىق ساۋساقتارىنىڭ ورىنىندا قاۋىرسىن قاناتتار تىنباي قاعىلىپ بارا جاقانىن اڭعاردى. ءبىر قاراسا الگى اق سامولەتپەن جارىسىپ كەلەدى ەكەن. ال اپاسى كوز ۇشىندا جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن كوزىن ءسۇرتىپ قولىن بۇلعاپ قالا بەردى. «اپاااا، مەن كەلەم! مەن كەلەەەەم!»
يمانبەك شوشىپ وياندى. جاستىعىن جاسقا كومىپ، كورپەسىن تەرگە شىلاپ جىبەرگەن ەكەن. جاڭاعى جەلىسىن ۇزەردەي تىقىرشىعان جۇرەك ەندى ماماداعى قۇر اتتاي كەۋدەسىن تارپىپ تۇر.
اتتەڭ، اۋىل-اي! تۋعان جەر جالعىز وزىندە عانا بارداي اڭسارى اۋىپ، اسقار تاۋلارى مەن الىستا قالعان بالالىقتىڭ كۋاسى الاقانداي قىستاۋدى ساعىنا بەرەتىنى نەسى؟ ەەەح، شىركىن-اي، «تىكەنەك بولسا دا، بۇلبۇلدىڭ ءوز ۇياسى» دەۋشى ەدى. وعان قاراعاندا جەردىڭ ءجانناتى، بىلدەي ءبىر قازاقستاننىڭ «شۆەسارياسى» نارىنقول عوي.
«اقىماق، ساعىنىشتان اڭقاڭدى كەپتىرىپ شولدەيتىنىڭ بار ەكەن، نەگە كەتتىڭ اۋىلدان؟ يت بايلاسا تۇرمايتىن ءيسى ءتۇتىن قالادا ءيى قانباعاي تەرىدەي يلەنىپ جۇرگەندە بىتىرگەنىڭ نە؟ اكەنىڭ قاراشاڭىراعىنا قارا قۇلىپتى كۇزەتشى قىلىپ، قالاعا تارتقان جاس-كارىنىڭ ماقساتسىز كوشىنە مۇرنىن تەسكەن تاناداي جەتەكتەلىپ كەتكەندەگى جالعاندى جاپىرعانىڭ كانە؟»
بالكىم بۇل ساعىنىش بارشا اۋىل بالاسىندا بار شىعار. ايرانىڭدى ۇرتتاپ، قويىڭدى قۇرتتاپ، كەرتوبەلىڭە جالاڭ كەۋدە ءمىنىپ الىپ، ءوزىڭدى كەنتاۆر سەكىلدى سەزىنىپ كەۋدەڭدى كەرە كەڭ دالادا كوسىلىپ شاباتىن كۇندەر-اي دەسەڭشى. «ارقادا قىس جايلى بولسا، ارقار اۋىپ نەسى بار». كەشەگى كولحوزداعىداي تىرشىلىكتىڭ قازانى قايناپ، ەڭبەكتىڭ بازارى جايناپ تۇرار ما ەدى. قايران ءوندىرىس ورىندارى... ساناسىن قاماپ ۇستاعان حالىققا ءبىر ءسات بوستاندىق تيە قالعاندا ويىنا كەلگەنى «قايتسەم ۇلەسىمدى الىپ قالام، قايتسەم توناپ ۇلگەرەم» دەگەن عانا بولدى عوي. سوندا اۋىلدىڭ بولاشاعى ويلاندى ما؟
قايدان... بايتال تۇگىل باس قايعى بولدى عوي. قىرماندار قيراتىلىپ قورانىڭ شاتىرى بولىپ جابىلىپ، تەمىرى دىڭگەكتىڭ دەڭگەيىنە ءتۇسىپ، گاراجدار تالانىپ تاعاسىنا دەيىن ساتىلىپ ءبىتتى. كەشەگى كەۋسەنىن قالاعانىڭشا الاتىن كارتوپتىڭ دالاسىنىڭ دا شاڭى سالاق قاتىننىڭ شۋداداي شۇباتىلىپ قالا بەردى. ورتاق دەپ جۇرگەن مالعا تالاسقاندا دا اش قاسقىرداي انتالاعان حالىق اعايىنىن تانىماي، سيىردىڭ بۇيرەگىندەي بولەكتەندى-اي كەلىپ. سول تالاستىڭ ىشىندە يمانبەكتىڭ اتاسىنىڭ قىستاۋى دا ءومىرى مالدىڭ ازابىن تارتىپ، قورانىڭ ءيىسىن كورمەگەن ءبىر پورتفەلدىنىڭ ءپايى بولىپ كەتە باردى. نەسىن ايتاسىز، نەمەنە كەرەكتىڭ ءبارىن ۇيىنە تاسىعان حالىق ەرتەڭ نەمەرەسى بولاتىنىن ويلادى عوي دەيمىسىز. ءتىپتى سول ۇلەستەرى تىقىر تايانعان جىلداردا تيىن قۇرلى بولماي، ءبىر زاتتى ءبىر مۇشەك اقشاعا ءبىر كۇن كەزەك كۇتىپ الاتىن ۋاقىتقا تاپ كەلىپ، ارقا ەتى ارشا، بورباي ەتى بورشا بولىپ بودەنەنىڭ بوعىنداي بىشىراپ بوسىپ كەتپەدى مە؟
يمانبەك شال-كەمپىردى ماڭگىلىك مەكەنىنە اتتاندىرىپ، اعايىنمەن قوشتاسىپ ءناپاقا ىزدەپ تاس قالاعا كەلگەنىنە بىرنەشە جىل عانا بولدى. ال ساعىنىش... ساعىنىش – ءبىر عاسىرلىق.
«قاسقا بۇلاق، قاسىڭنان نەگە كەتتىم،
نە دەگەن جەل ايداعان كوبەلەكپىن،
ەركىندىك، ەركەلىكتى مىسە تۇتپاي،
تاسقا اكەپ ءوزىمدى-وزىم شەگەلەپپىن».
مۇقاعالي اقىننىڭ وسى ولەڭى كوڭىلدىڭ پەردەسىن ءدال باسىپ، كوزىڭنىڭ كولىن تولقىتادى-اۋ. اتانىڭ كوزى بولىپ قالعان ەسكى دومبىراسىن تىڭقىلداتىپ نەشە مارتە ايتتى ەكەن. قالانىڭ شەتىندەگى شاڭىراق دەگەن ىقشاماۋدانىندا پاتەر جالداپ بىرنەشە جىل تۇرعاندا ون شاقتىسىنا اۋىسقان شىعار. ءبىراق وسى ءبىر ءاندى جىقپىل-جىقپىل بولىپ ءيىن تىرەسپەسە جىعىلۋعا شاق قالىپ تۇرعان جامان جاتاقتىڭ بىرىنە دە تاستاپ كەتكەن ەمەس.
كەزىندە مەكتەپتى جاپ-جاقسى بىتىرگەنىنە قاراماستان «كولحوز امان بولسا، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابىلار، اكەسىنىڭ!» دەپ قاتارى ءبىر قاتتى قاعاز ءۇشىن قالاعا اتتانىپ جاتقاندا بىلەك سىبانىپ ەڭبەكتىڭ مىلتىقسىز مايدانىنا كىرىسىپ كەتكەن. قاتتى قاعازدى قارماپ قالعاندار ءقازىر قارىشتاپ ءجۇر. ال مۇنىڭ قولىنان كەلەتىنى – قارا جۇمىس.
قارا جۇمىستىڭ قامىتىن كيىپ قاراڭعىدا قايتىپ، ءبىر جىرتىقتى جاماسا ءبىر جىرتىققا جەتكىزە الماي توعىز قاتىننىڭ تولعاعى ءبىر كۇندە كەلەتىن تولعامى كوپ كۇندەر ءبىر-بىرىنىڭ ارتىنان ىلەسە بەردى. شيەتتەي ءۇش بالا ۇياداعى تىنىمسىز شيقىلداعان قارلىعاشتىڭ بالاپاندارى سەكىلدى. جانىن كۇيتتەپ، تابانىنان توزسا، وسى بالاپانداردىڭ ءتاتتى كۇلكىسى، ايەلىنىڭ ەشتەڭەگە قاراماستان سۋىنبايتىن رياسىز ماحابباتى جۇرەككە جۇبانىش، تىرشىلىككە تالپىنىس سىيلايدى.
قايتادان سول ولەڭ. قايران مۇقا! اسقار تاۋلاردىڭ قۋىسىندا، اللانىڭ ۋىسىندا جاتقان قاراسازدى ساعىنباۋ مۇمكىن بە؟ ال يمانبەك اۋىلعا ءار بارعان سايىن جانى كۇيزەلىپ، جەر انادان كەشىرىمىن كوز جاسىن توگە سۇراپ قايتادى. ويتكەنى ونىڭ اۋىلعا كەلىستەرى تەك اعايىننىڭ ءولىمىن ازا تۇتىپ، توپىراق سالۋعا اينالىپ بارا جاتىر ەدى. اۋىلعا ارنايى ساعىنىپ كەلىپ، اۋناپ-قۋناپ جاتىپ، اتقا ءمىنىپ اشىلا شاباتىن كۇندەر قالعالى قاشان؟ ەندى مىنە تۇلىپقا مەكىرەنگەن سيىر سەكىلدى تۋعان جەردە تۇپتەلگەن البومدى توڭكەرىستىرىپ، كوڭىلدەگى ساعىنىشپەن كوزدىڭ جاسىن ءيىتىپ جۇرگەنى. جاڭا عانا شوشىپ ويانعان تۇسىندەگىدەي «اپاااا، مەن كەلەم! مەن كەلەەەەم!» دەپ ايقايلاعىسى كەلەدى.
كەشەگى مىسىردى بيلەگەن بەيبارىستىڭ التىن تاقتى تاستاپ اتىنا ءمىنىپ ارقانىڭ دالاسىنا اياق استى جابا جونەلۋىنە ءبىر ۋىس جۋساننىڭ ءيىسى عانا سەبەپ بولعان دەسەدى. ال ءبىز شە؟..
قايتارعا جول بار ما؟ قايران اۋىل، الىستان قاراسى كورىنسە، قاشىقتاعى جەڭگەلەرىم ءوتىپ كەتكەنىڭشە كۇتىپ تۇراتىن، قايران اۋىل! اۋىل اراسىندا كولىگىنە مىنگىزىپ جەتكىزىپ سالعان كىسىگە اقشا بەرسەڭ كوڭىلى قالاتىن، قايران اۋىل! ءۇيىنىڭ قاسىنان ءوتىپ كەتۋگە باتپاي، «جەلىباۋىمدى اتتاپ كەتتىڭ!» دەپ رەنجىپ قالار دەپ ءاربىر ۇيدەن قىمىز ءىشىپ قىزارا ءبورتىپ، بولىنبەگەن ەنشىمدى سۇراي كەلەتىن، قايران اۋىل! بىلەگىڭدى سىبانساڭ بولدى، جۇرەگى ءبىر اعايىن شارۋاڭدى دوڭگەلەتىپ، ءشوبىڭدى شابىسىپ، تامىڭدى تۇرعىزىپ، ماڭىراما مارقاسىن باۋىزداپ اسارلاتىپ اكەتەتىن، قايران اۋىل! ءتىپتى قاپىدا قيسايا قالساڭ دا، اعايىن بولىپ اتتاندىرىپ كومۋسىز قالدىرمايتىن، قايران اۋىل!
قايتارعا جول بار ما؟ توزىعى جەتىپ، تور باسقان ءۇيى تۇر. ءبىراق الدىڭدا اشاتۇياعىڭ، استىندا بۇتارتارىڭ جوق قوي. ال تىرشىلىكتىڭ ءجايى نە بولماق؟ ءاي، ءبىراق ەردىڭ موينىندا قىل ارقان شىرىمەيدى عوي. ەرۋلىگىن جاساپ كۇتىپ الار اۋىلداستار. ەلدىڭ ىشىندە ولمەسپىز. نارىنقولدىڭ جەرىنە ناعىز باۋىرىن توسەپ وسەتىن كارتوپتى ەگىپ، بالا كۇنگىدەي ءبىر كۇن كۇلگە قاقتاپ، ءبىر كۇن اسىپ، ءبىر كۇن قۋىرىپ جەسەك تە كۇنەلتەرمىز. ەلدىڭ الدى ەتەگىن تۇرە كىرىسكەندەي ۇكىمەتتەن كاسىپكەرلەرگە بەرىلەتىن پۇلدان ءبىز دە الىپ ءبىر شارۋانى دوڭگەلەتەرمىز دا. اقىرىن اللا كورسەتەر. باسىم جەرگە جەتىپ تۇرعان جوق. مىنا قاراسيراقتار دا تاس قالانىڭ تاستاندىسى ەمەس، اۋىلدىڭ كوڭىلى دالاداي دارحان، تاۋداي بيىك ازاماتى بولىپ ءوسسىن...
وسى ويلار مازا بەرمەي تاڭدى كوزبەن اتىرىپ جۇرگەلى ءبىراز بولعان.
كەنەت باسىن كوتەرىپ، سورەگە قولىن سوزىپ قۇتىعا سالىپ قۋراتقان كوكشىل جۋساننىڭ ءيىسىن بار دەمىمەن قۇشىرلانا يىسكەدى...
...الماتىنىڭ مۇنارلى كۇنى كىشكەنە تەرەزەدەن ءتۇسىپ، قاننەن قاپەرسىز قۇشاقتاسىپ ورتادا ۇيىقتاپ جاتقان بالاپانداردىڭ بىرتيعان باشپايلارىنا ءتۇسىپ باستاپ، بولىمسىز جىلۋمەن بوربايلارىنا قاراي سىرعي بەردى.
يمانبەك بۇگىن ءبىر شەشىمنىڭ كوپتەن كوبىگىن الىپ، ەتىن پىسىرگەندەي ەڭسەسىن كوتەرىپ، ءتۇبىرلى ويىنا تابان تىرەپ ايەلىن وياتتى.
«جانىم، ويانشى. اۋىلعا كوشەمىز!»
You Might Also Like
-
ءبىر ايەلدىڭ جاقسى كورەتىن زامانداسى امانداسا كەلىپتى. بار-جوعىن داستارحانعا سالىپ اڭگىمەلەسىپ وتىرعاندا، ويناپ كەتكەن بالالارى بەلدەۋدەگى اتتى كورىپ، ۇيىنە جۇگىرىپ كىرىپ جايناپ تۇرعان داستارحاندى س...
-
كەيدە XXI عاسىر قازاق قاسىرەتىنىڭ ەڭ جوعارعى دەڭگەيى سەكىلدى كورىنەدى دە تۇرادى ماعان.توزۋ ۇستىنە توزىپ بارا جاتقاندايمىز.مەملەكەت تۇرعىسىنان ەمەس ايتپاعىم، ۇلت تۋراسىنان.
