اۆتوموبيل قوزعالتقىشتارى. جالپى قۇرىلىسى مەن باستى بولشەكتەرى
تەكسەرگەن: اۆتوموبيل قۇرىلىسى ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى يبراشوۆا باقىت
تاقىرىبى: «اۆتوموبيل قوزعالتقىشتارى. جالپى قۇرىلىسى مەن باستى بولشەكتەرى»
قوزعالتقىش. اۆتوموبيلدەردە پورشەندى ءتورت تاكتىلى بەنزيندى جانە ديزەلدى ىشتەن جانۋ قوزعالتقىشتارىن قولدانادى.
جانۋ قوزعالتقىشتارىن قولدانادى
پورشەندى قوزعالتقىشتاردىڭ ولشەمدەرى بولىپ انىقتالاتىندار: پورشەن ءجۇرىسى، سيليندر ديامەترى، سيليندرلەر سانى، سىعىنداۋ دارەجەسى، قوزعالتقىشتىڭ ءتيىمدى قۋاتى، جانارمايدىڭ ۇلەستىك شىعىنى جانە قوزعالتقىشتىڭ ۇلەستىك سالماعى.
ليتراجى بويىنشا قوزعالتقىش: اسا كىشى ليتراجدى، كىشى ليتراجدى، ورتا ليتراجدى جانە
ۇلكەن ليتراجدى بولىپ جىكتەلەدى.
ەنەرگيانى مەحانيكالىق جۇمىسقا اينالدىراتىن ماشينا قوزعالتقىش دەپ اتالادى.
قوزعالتقىشتار:
1. باسقارۋ جۇيەسىنە قاراي - كومپيۋتەرلى، مەحانيكالىق، ۆاكۋۋمدى.
2. قولدانىلاتىن وتىنعا قاراي - مۇناي ءونىمدى جانە گاز تارىزدەس وتىن
3. قوسپا قۇراۋدىڭ ادىسىنە قاراي - قوسپانى سىرتتا قۇرايتىن قوزعالتقىشتار جانە ىشتە قۇرايتىن قوزعالتقىشتار
4. قوسپاسىنىڭ تۇتانۋ ادىسىنە قاراي - جۇمىستىڭ قوسپاسى ەلەكتر ۇشقىنىنان وتالاتىن جانە جۇمىستىق قوسپاسى سىعىلۋدان وتالاتىن قوزعالتقىشتار
5. جۇمىستىق پروسەستىڭ ورىندالۋ جونىنەن - 4 جانە 2 تاكتىلى قوزعالتقىشتار
6. سيليندرلەرىنىڭ سانى بويىنشا - ءبىر، ەكى جانە كوپ ءسيليندرلى
7. سيليندرلەردىڭ ورنالاسۋى بويىنشا - گوريزونتال، قيعاش، تىك، جۇلدىزشا
V جانە W تارىزدەس قوزعالتقىشتار.
اۆتوموبيلدىك قوزعالتقىشتار كوبىنەسە ءتورت تاكتىلى پروسەسس بويىنشا جۇمىس ىستەيدى، ويتكەنى، ەكى تاكتىلى قوزعالتقىشتارمەن سالىستىرعاندا ءتورت تاكتىلى قوزعالتقىشتاردىڭ تيىمدىلىگى ارتىق بولادى.
جىلۋ ەنەرگياسىن مەحانيكالىق ەنەرگياعا اينالدىراتىن مەحانيزم - ءقوسيىندى - بۇلعاقتى مەحانيزم. سيليندر ىشىندەگى قوسپانىڭ جانعان كەزدە ۇلعايعانى پورشەندى تومەن قاراي ىعىستىرادى. بۇلعاق پەەن ءيىندى بىلىك وسى قوزعالىستى اينالمالى قوزعالىسقا اۋىستىرادى.
دۇنيە جۇزىندە وتە كوپ تاراعان - ىشتەن جاناتىن قوزعالتقىشتار. وتىن جانۋى ءۇشىن وتتەگى قاجەت، سوندىقتان وتىندى اۋامەن ارالاستىرادى. توزاڭداتىلعان وتىننىڭ اۋانىڭ بەلگىلى ءبىر سالماق پروپورسياسىمەن ارالاسقان قوسپاسىن جانعىش قوسپا دەپ اتايدى. جۇمىس ىستەپ تۇرعان قوزعالتقىش سيليندرىندە جانعىش قوسپا قالدىق گازبەن ارالاسىپ، جۇمىستىق قوسپا قۇرايدى.
وتىن اۋامەن ارنايى اسپاپ - كاربيۋراتور نەمەسە ينجەكتور ارقىلى ارالاسسا، وندا مۇنداي قوزعالتقىشتاردى بەنزيندى دەپ اتايدى. جانعىش قوسپا ەلەكتر ۇشقىنىمەن تۇتانادى. ديزەلدى قوزعالتقىشتا جانعىش قوسپا سيليندر ىشىندە پايدا بولادى جانە سىعىلعان اۋا قىزۋىنان تۇتانادى.
ديزەلدى قوزعالتقىشتان بەنزيندى قوزعالتقىشتىڭ ايىرماشىلىعى، مۇندا كلاپانمەن جابىلاتىن ەنگىزۋ كانالى ارقىلى سيليندرگە جانعىش قوسپا سورىلادى، ال فورسۋنكانىڭ ورنىنا سيليندر قالپاقشاسىنا وتالدىرۋ شامى ورناتىلادى.
پورشەننىڭ ەڭ شەتكى قالپىن جوعارعى شەكتىك نۇكتە، ال ەڭ شەتكى تومەنگى قالپىن تومەنگى شەكتىك نۇكتە دەپ اتايدى. پورشەننىڭ ءبىر شەكتى نۇكتەدەن ەكىنشى نۇكتە ارالىعىن پورشەن ءجۇرىسى دەپ اتايدى. پورشەننىڭ ءبىر جۇرىسىندە ءيىندى بىلىك جارتى اينالىم جاسايدى.
جوعارعى شەكتىك نۇكتەدە ورنالاسقان سيليندر قالپاقشاسى مەن پورشەن اراسىنداعى كەڭىستىك جانۋ كامەراسى نەمەسە سىعىلۋ كامەراسى دەپ اتالادى. پورشەننىڭ جوعارعى شەكتىك نۇكتەدەن تومەنگى شەكتىك نۇكتەگە ورىن اۋىستىرعاندا بوساعان كەڭىستىكتى ءسيليندردىڭ جۇمىستىق كولەمى - V، دەپ اتايدى، d - سيليندر ديامەترى، ال S - پورشەن ءجۇرىسى دەپ اتالادى.
ءسيليندردىڭ جۇمىستىق كولەمى ليترمەن ولشەنەدى. قوزعالتقىشتىڭ بارلىق ءسيليندرىنىڭ جۇمىستىق كولەمى ليتراج دەپ اتالادى. شاعىن كولەمدە 1، 2 ليترگە دەيىن ول تەكشە سانتيمەترمەن، ال ۇلكەن كولەمدە - ليترمەن ورنەكتەلەدى.
ءسيليندردىڭ تولىق كولەمى – جانۋ كامەراسى مەن جۇمىستىق كولەم جيىنتىعى.
بەنزيندى قوزعالتقىشقا قاراعاندا ديزەلدى قوزعالتقىش ەداۋىر ۇنەمدى.
سىعىلۋ دارەجەسى وتە جوعارى بولعاندىقتان ول وتىندى 15 - 25% كەم جۇمسايدى.
ديزەلدى قوزعالتقىشتاردىڭ كەمشىلىكتەرى:
- ولار تىم ۇلكەن، ويتكەنى سيليندردەگى گاز قىسىمى وتە جوعارى كەلەتىندىكتەن بولشەكتەردىڭ بەرىكتىگىن ارتتىرۋعا تۋرا كەلەدى؛
- بەنزيندى قوزعالتقىشتارعا قاراعاندا ونى وتالدىرۋ، اسىرەسە قىستا وتە قيىن.
اۆتوموبيلگە ورناتىلعان ديزەلدى قوزعالتقىش مىناداي مەحانيزمدەر مەن جۇيەلەردەن تۇرادى:
ءقوسيىندى - بۇلعاقتى مەحانيزم. پورشەندەردىڭ ىلگەرىلەمەلى – كەيىندى قوزعالىسى ءيىندى بىلىكتى اينالمالى قوزعالىسقا كەلتىرەدى
گاز تاراتقىش مەحانيزمى كلاپاندار جۇمىسىن باسقارادى، پورشەندەردىڭ بەلگىلى ءبىر قىسىمدا سىعىپ تۇرۋعا جانە سيليندردەگى پايدالانىلعان گازدى شىعارۋعا ارنالعان.
قورەكتەندىرۋ جۇيەسى اۋانى، جانعىش قوسپانى نەمەسە وتىننىڭ بەلگىلى ءبىر
مولشەرىن ينجەكتور نەمەسە فورسۋنكا ارقىلى توزاڭداتىلعان كۇيىندە قوزعالتقىش سيليندرلەرىنە بەرىپ تۇرۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
مايلاۋ جۇيەسى ۇيكەلەتىن بولشەكتەردى مايلايدى، جانە ولاردى سالقىنداتادى، جەلىنىس جانە كۇيە قالدىقتاردى شايىپ تازالاۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
سالقىنداتۋ جۇيەسى جانۋ كامەراسىنىڭ قابىرعالارى مەن شامىن، فورسۋنكا مەن كلاپانداردى قاتتى قىزۋدان قورعايدى جانە سيليندرلەردە قالىپتى جىلۋ رەجيمىن ساقتايدى.
ىسكە قوسۋ جۇيەسى قوزعالتقىشتى وتالدىرعان كەزدە ءيىندى بىلىكتى اينالدىرۋ ءۇشىن قاجەت.
تاقىرىبى: «اۆتوموبيل قوزعالتقىشتارى. جالپى قۇرىلىسى مەن باستى بولشەكتەرى»
قوزعالتقىش. اۆتوموبيلدەردە پورشەندى ءتورت تاكتىلى بەنزيندى جانە ديزەلدى ىشتەن جانۋ قوزعالتقىشتارىن قولدانادى.
جانۋ قوزعالتقىشتارىن قولدانادى
پورشەندى قوزعالتقىشتاردىڭ ولشەمدەرى بولىپ انىقتالاتىندار: پورشەن ءجۇرىسى، سيليندر ديامەترى، سيليندرلەر سانى، سىعىنداۋ دارەجەسى، قوزعالتقىشتىڭ ءتيىمدى قۋاتى، جانارمايدىڭ ۇلەستىك شىعىنى جانە قوزعالتقىشتىڭ ۇلەستىك سالماعى.
ليتراجى بويىنشا قوزعالتقىش: اسا كىشى ليتراجدى، كىشى ليتراجدى، ورتا ليتراجدى جانە
ۇلكەن ليتراجدى بولىپ جىكتەلەدى.
ەنەرگيانى مەحانيكالىق جۇمىسقا اينالدىراتىن ماشينا قوزعالتقىش دەپ اتالادى.
قوزعالتقىشتار:
1. باسقارۋ جۇيەسىنە قاراي - كومپيۋتەرلى، مەحانيكالىق، ۆاكۋۋمدى.
2. قولدانىلاتىن وتىنعا قاراي - مۇناي ءونىمدى جانە گاز تارىزدەس وتىن
3. قوسپا قۇراۋدىڭ ادىسىنە قاراي - قوسپانى سىرتتا قۇرايتىن قوزعالتقىشتار جانە ىشتە قۇرايتىن قوزعالتقىشتار
4. قوسپاسىنىڭ تۇتانۋ ادىسىنە قاراي - جۇمىستىڭ قوسپاسى ەلەكتر ۇشقىنىنان وتالاتىن جانە جۇمىستىق قوسپاسى سىعىلۋدان وتالاتىن قوزعالتقىشتار
5. جۇمىستىق پروسەستىڭ ورىندالۋ جونىنەن - 4 جانە 2 تاكتىلى قوزعالتقىشتار
6. سيليندرلەرىنىڭ سانى بويىنشا - ءبىر، ەكى جانە كوپ ءسيليندرلى
7. سيليندرلەردىڭ ورنالاسۋى بويىنشا - گوريزونتال، قيعاش، تىك، جۇلدىزشا
V جانە W تارىزدەس قوزعالتقىشتار.
اۆتوموبيلدىك قوزعالتقىشتار كوبىنەسە ءتورت تاكتىلى پروسەسس بويىنشا جۇمىس ىستەيدى، ويتكەنى، ەكى تاكتىلى قوزعالتقىشتارمەن سالىستىرعاندا ءتورت تاكتىلى قوزعالتقىشتاردىڭ تيىمدىلىگى ارتىق بولادى.
جىلۋ ەنەرگياسىن مەحانيكالىق ەنەرگياعا اينالدىراتىن مەحانيزم - ءقوسيىندى - بۇلعاقتى مەحانيزم. سيليندر ىشىندەگى قوسپانىڭ جانعان كەزدە ۇلعايعانى پورشەندى تومەن قاراي ىعىستىرادى. بۇلعاق پەەن ءيىندى بىلىك وسى قوزعالىستى اينالمالى قوزعالىسقا اۋىستىرادى.
دۇنيە جۇزىندە وتە كوپ تاراعان - ىشتەن جاناتىن قوزعالتقىشتار. وتىن جانۋى ءۇشىن وتتەگى قاجەت، سوندىقتان وتىندى اۋامەن ارالاستىرادى. توزاڭداتىلعان وتىننىڭ اۋانىڭ بەلگىلى ءبىر سالماق پروپورسياسىمەن ارالاسقان قوسپاسىن جانعىش قوسپا دەپ اتايدى. جۇمىس ىستەپ تۇرعان قوزعالتقىش سيليندرىندە جانعىش قوسپا قالدىق گازبەن ارالاسىپ، جۇمىستىق قوسپا قۇرايدى.
وتىن اۋامەن ارنايى اسپاپ - كاربيۋراتور نەمەسە ينجەكتور ارقىلى ارالاسسا، وندا مۇنداي قوزعالتقىشتاردى بەنزيندى دەپ اتايدى. جانعىش قوسپا ەلەكتر ۇشقىنىمەن تۇتانادى. ديزەلدى قوزعالتقىشتا جانعىش قوسپا سيليندر ىشىندە پايدا بولادى جانە سىعىلعان اۋا قىزۋىنان تۇتانادى.
ديزەلدى قوزعالتقىشتان بەنزيندى قوزعالتقىشتىڭ ايىرماشىلىعى، مۇندا كلاپانمەن جابىلاتىن ەنگىزۋ كانالى ارقىلى سيليندرگە جانعىش قوسپا سورىلادى، ال فورسۋنكانىڭ ورنىنا سيليندر قالپاقشاسىنا وتالدىرۋ شامى ورناتىلادى.
پورشەننىڭ ەڭ شەتكى قالپىن جوعارعى شەكتىك نۇكتە، ال ەڭ شەتكى تومەنگى قالپىن تومەنگى شەكتىك نۇكتە دەپ اتايدى. پورشەننىڭ ءبىر شەكتى نۇكتەدەن ەكىنشى نۇكتە ارالىعىن پورشەن ءجۇرىسى دەپ اتايدى. پورشەننىڭ ءبىر جۇرىسىندە ءيىندى بىلىك جارتى اينالىم جاسايدى.
جوعارعى شەكتىك نۇكتەدە ورنالاسقان سيليندر قالپاقشاسى مەن پورشەن اراسىنداعى كەڭىستىك جانۋ كامەراسى نەمەسە سىعىلۋ كامەراسى دەپ اتالادى. پورشەننىڭ جوعارعى شەكتىك نۇكتەدەن تومەنگى شەكتىك نۇكتەگە ورىن اۋىستىرعاندا بوساعان كەڭىستىكتى ءسيليندردىڭ جۇمىستىق كولەمى - V، دەپ اتايدى، d - سيليندر ديامەترى، ال S - پورشەن ءجۇرىسى دەپ اتالادى.
ءسيليندردىڭ جۇمىستىق كولەمى ليترمەن ولشەنەدى. قوزعالتقىشتىڭ بارلىق ءسيليندرىنىڭ جۇمىستىق كولەمى ليتراج دەپ اتالادى. شاعىن كولەمدە 1، 2 ليترگە دەيىن ول تەكشە سانتيمەترمەن، ال ۇلكەن كولەمدە - ليترمەن ورنەكتەلەدى.
ءسيليندردىڭ تولىق كولەمى – جانۋ كامەراسى مەن جۇمىستىق كولەم جيىنتىعى.
بەنزيندى قوزعالتقىشقا قاراعاندا ديزەلدى قوزعالتقىش ەداۋىر ۇنەمدى.
سىعىلۋ دارەجەسى وتە جوعارى بولعاندىقتان ول وتىندى 15 - 25% كەم جۇمسايدى.
ديزەلدى قوزعالتقىشتاردىڭ كەمشىلىكتەرى:
- ولار تىم ۇلكەن، ويتكەنى سيليندردەگى گاز قىسىمى وتە جوعارى كەلەتىندىكتەن بولشەكتەردىڭ بەرىكتىگىن ارتتىرۋعا تۋرا كەلەدى؛
- بەنزيندى قوزعالتقىشتارعا قاراعاندا ونى وتالدىرۋ، اسىرەسە قىستا وتە قيىن.
اۆتوموبيلگە ورناتىلعان ديزەلدى قوزعالتقىش مىناداي مەحانيزمدەر مەن جۇيەلەردەن تۇرادى:
ءقوسيىندى - بۇلعاقتى مەحانيزم. پورشەندەردىڭ ىلگەرىلەمەلى – كەيىندى قوزعالىسى ءيىندى بىلىكتى اينالمالى قوزعالىسقا كەلتىرەدى
گاز تاراتقىش مەحانيزمى كلاپاندار جۇمىسىن باسقارادى، پورشەندەردىڭ بەلگىلى ءبىر قىسىمدا سىعىپ تۇرۋعا جانە سيليندردەگى پايدالانىلعان گازدى شىعارۋعا ارنالعان.
قورەكتەندىرۋ جۇيەسى اۋانى، جانعىش قوسپانى نەمەسە وتىننىڭ بەلگىلى ءبىر
مولشەرىن ينجەكتور نەمەسە فورسۋنكا ارقىلى توزاڭداتىلعان كۇيىندە قوزعالتقىش سيليندرلەرىنە بەرىپ تۇرۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
مايلاۋ جۇيەسى ۇيكەلەتىن بولشەكتەردى مايلايدى، جانە ولاردى سالقىنداتادى، جەلىنىس جانە كۇيە قالدىقتاردى شايىپ تازالاۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
سالقىنداتۋ جۇيەسى جانۋ كامەراسىنىڭ قابىرعالارى مەن شامىن، فورسۋنكا مەن كلاپانداردى قاتتى قىزۋدان قورعايدى جانە سيليندرلەردە قالىپتى جىلۋ رەجيمىن ساقتايدى.
ىسكە قوسۋ جۇيەسى قوزعالتقىشتى وتالدىرعان كەزدە ءيىندى بىلىكتى اينالدىرۋ ءۇشىن قاجەت.
You Might Also Like
