InfoHub Logo

احمەت بايتۇرسىن ۇلى - ءوز زامانىنىڭ اعىسىنا قارسى تۇرا بىلگەن دارا تۇلعالالاردىڭ ءبىرى. قازىرگى تاڭداعى قازاق جاستارى ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىن ۇلى تۋرالى كەي تىڭ دەرەكتەردى بىلمەۋى مۇمكىن. ءبىز ستۋدەنتتىك شاعىمىزدىڭ سوڭعى ايلارىندا ۋنيۆەرسيتەت تاراپىنان ا.بايتۇرسىن ۇلى مۇراجاي-ۇيىنە وندىرىستىك تاجىريبەگە باردىق. قازاق ادەبيەتىنىڭ شارىقتاپ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن وقىتۋشىلارىمىز يماحانبەت رايحان ساحىبەك قىزى مەن مەكەبايەۆا لەيلا ادام قىزى وندىرىستىك تاجىربيەمىزدىڭ جەتەكشىلەرى بولدى. وسى تاجىربيەنى جان-جاقتى جۇيەلى تۇردە وتكىزۋ ارقىلى بىزگە، ياعني ءال-فارابي اتىنداعى  قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبىلىم الۋشىلارىنا ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ دارا تۇلعاسىن تەرەڭىرەك تانىپ بىلۋىمىزگە ۇلكەن مۇمىكىندىك تۋدى.

قازاق حالقىنىڭ اعارتۋشىسى جانە بولاشاق ۇرپاقتىڭ جارقىن ءومىر سۇرۋىنە ءوز ءومىرىن جولىن ارناعان عالىم. ول ءوز زامانداستارىنىڭ الدى بولا بىلگەن وتكىر ءتىلدى اقىن. ادامنىڭ ويىن، سەزىمىن ولەڭ جولدارى ارقىلى بىلدىرە بىلگەن. احمەت بايتۇرسىن ۇلى قازاق ەلىنىڭ كەلەشەگىن تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەسكە باعىتتاعان حالىقتىڭ رۋحاني جەتەكشىسى. حالىق ءۇشىن، حالىقتىڭ مادەني-الەۋمەتتىك بولمىسىن كوتەرۋ ءۇشىن قىزمەت ەتكەن دارا تۇلعامىز.

حالىقتى اعارتۋ بالادان، مەكتەپتەن جانە وتباسىنان باستاۋ الادى. ەڭ العاش رەت قازاق حالقىنىڭ جارقىن جانە ءمىنسىز بولاشاعى ءۇشىن قازاق تىلىندە الىپپە كىتابىن جيناقتاعان احمەت بايتۇرسىن ۇلى ەدى. قازاق بالالارى مەن جاستارىنىڭ  كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ، ساۋاتتى ازامات بولىپ شىعۋعا ءوز قاجىر قايراتىن اياماعان عالىم. قازاق تىلىندە العاش باسپا بەتىن كورگەن ءالىپبي وسى سوزدەردىڭ بارىنە دالەلدەپ تولىقتاي ماقتانىشپەن ايتا الامىز.

احمەت بايتۇرسىن ۇلى – حح عاسىردىڭ ءبىرىنشى شيرەگىندەگى قازاق مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنە ەركىندىك پەن تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەس يدەياسىن جەتكىزە بىلگەن اقىن. بۇل سوزىمىزگە دالەل ونىڭ 1911 جىلى ورىنبور قالاسىندا  «ماسا» دەگەن اتاۋمەن جارىق كورگەن پوەتيكالىق ەڭبەگى. ەڭبەكتە بىرىنشىدەن تولىقتاي قازاق حالقىنىڭ اۋىر تۇرمىسى، قۇقىقسىز، ناداندىقتان بوي كوتەرە الماۋىن سيپاتاسا، ەكىنشىدەن قاراپايىم قارا حالىقتى تۋىن بىلىمگە، عىلىمعا تىگۋگە ۇندەيدى. اقىننىڭ زامانداستارىنىڭ بويىندا ويانا قويماعان ەركىندىك پەن تاۋەلسىزدىك سەزىمىن وياتۋعا دەگەن ەرىك جىگەرى ەرەكشە بولدى.

قازاق حالقىنىڭ ءبىلىمدى جانە ساۋاتتى بولۋىنا جولا اشا بىلگەن. ەرتە كەزدەردەن بەرى قولدانىلىپ كەلگەن  قاراپايىم قارا سوزدەردى جاڭعىرتىپ، ەلدىڭ ساناسىنا قالىپتاستىرۋ باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى بولدى. كوكەيىندەگى جيناقتالعان ويدى ۇتقىر جانە كوركەم سوزدەرمەن انا ءتىلىمىز ارقىلى جەتكىزە بىلگەن. شىعارمالارىندا بەرىلگەن سوزدەردىڭ ءوزى ادامنىڭ كوڭىلىنە تالپىنىس جانە قيالىنا ءۇشقىرلىق بەرەدى. قازاق ءتىلىن بولاشاق ۇرپاقتارعا جاڭعىرعان قالپىندا، باسقا تىلدەردەن بيىگىرەك ۇستاپ، تازالىعىن ساقتاۋعا اماناتتادى. احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ جەمىسى قازىرگى قازاق مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلىن ءپان رەتىندە ۇيرەتەتىن وقۋلىقتار جازۋمەن ۇلاستى. ول قالىپتاستىرعان ادەبي-تەوريالىق تەرميندەر مەن عىلىمي ەڭبەكتەرى وسى كۇنگە دەيىن قازاق حالىقىنا قىزمەتىن جالعاستىرۋدا. ادەبيەتشى عالىمنىڭ گاۋھارداي اسىل سوزدەرى مەن تاربيەگە تولى، ادامدىق قاسيەتتەردى جان-جاقتى  سيپاتتاپ جازعان ولەڭدەرى ءبارى - ءبارى بولاشاق ۇرپاققا كەلەشەگىنە كەرەك ءتۇزۋ جول. قازاق ءتىلىن اسەم سوزدەرمەن كومكەرە بىلگەن جانە ول ءوز ەڭبەكتەرىمەن باسقا دا ەلدەرگە تانىمال بولا ءبىلدى.

قازاقتىڭ حالىق بولىپ قالىپتاسۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسكان احمەت بايتۇرسىن ۇلى ورىس حالقىنىڭ اتاقتى جازۋشىلارىنىڭ حالىق اراسىنا كەڭ تاراعان ەڭبەكتەرىن قازاق ەلىنىڭ انا تىلىنە اۋدارىپ، ءوزىنىڭ حالىققا شامشىراق ەكەنىن دالەلدەي بىلگەن. باسقا حالىق اقىندارى مەن جازۋشىلارىنىڭ ۇزدىك ولەڭدەرى مەن مىسالدارىن ءوز انا تىلىمىزگە اۋداردى. قازاق تىلىندە ا.س. پۋشكين، م.يۋ.لەرمونتوۆ، س.يا.نادسون، ف. ۆولتەر ولەڭدەرىن اۋداردى جانە بۇل اۋدارمالار تاقىرىپتىق، يدەيالىق-كوركەمدىك دەڭگەيلەرى جوعارعى شىعارمالارى بولدى. ارتىنا وشپەس ءىز قالدىرا بىلگەن جانە جاس ۇرپاقتىڭ كەلەشەگى ءۇشىن جانىن بەرگەن دانا تۇلعا.

قازاق ءالىپبيىنىڭ اتاسى، تۇركى ءتىلتانۋ عىلىمىنىڭ اعارتۋشىسى عالىمنىڭ مۇراسى  جاڭا ۋاقىتتاعى، جاڭا زامانعاداعى جاس ۇرپاققا جانە قازاق حالقىنا قىزمەت ەتۋدە. احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ۇلتتىم دەپ سوققان جۇرەگى، وقۋعا، بىلىمگە دەگەن ىنتاcى قازىرگى جاڭا زامانداعى قايسار جاس ۇرپاققا وتە قاجەتى دۇنيەلەر.

ەگيزبايەۆ جازيرا، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ 4 - كۋرس ستۋدەنتى 

مەكەبايەۆا لەيلا ادام قىزى ف.ع.ك، اعا وقىتۋشى

---