بالا ءومىرىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ماڭىزدى
بالا ءومىرىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ماڭىزدى
وتباسى تاربيەسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – دەنى ساۋ، ۇلتتىق سانا - سەزىمى ويانعان، رۋحاني ويلاۋ دارەجەسى بيىك، مادەنيەتتى، پاراساتتى، ار - وجدانى مول، ەڭبەكقور، ءبىلىمدى ازاماتتى تاربيەلەۋ. بالا دا جاس تەرەك سياقتى، قالاي تاربيەلەسەڭ، جاستان قانداي تاربيە بەرسەڭ، ەرتەڭ ەسەيگەندە جاس كەزىندەگى العان تاربيەسى ومىرىنە نەگىز بولماق. اتا - انا بالا قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋدى ەڭ ءبىرىنشى ورىنعا قويۋ كەرەك.
كۇن سايىن ەلىمىزدىڭ قالالارىندا، اۋىلدارىندا اۆتوكولىكتەر سانى وسكەن سايىن جول اپاتتارى دا ارتا تۇسۋدە. جول كولىك وقيعالارى جونىندەگى دەرەكتەرگە زەر سالساق، قالالىق جەرلەردە جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ كىناسىنەن بولاتىن وقىس وقيعالار سانى ەداۋىر كوپ. ونىڭ ىشىندەگى جاس بالالاردىڭ اپاتقا ءجيى ۇشىرايتىنى: جاستاي ومىرمەن قوشتاسىپ، ورنى تولماس وكىنىشكە اكەلەتىنى نەمەسە اۋىر جاراقات الىپ، كەيبىرى ومىرلىك مۇگەدەك بولىپ قالۋى مۇمكىن. ونىڭ سەبەپتەرى: كوپتەگەن وقۋشىلار جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ساقتاي بىلمەۋىندە. ولار كوبىنە ەرەجە تالابىن بۇزىپ، اسىعىستىق جاساپ، جۇگىرىپ وتۋگە ۇمتىلادى. اسىعا جولعا جۇگىرىپ شىققان بالانىڭ قاۋىپكە ۇشىرايتىنى، وزىنە عانا ەمەس، وزگەنىڭ دە ومىرىنە قاتەر توندىرەتىنى بارشاڭىزعا ءمالىم. وسىنداي وقيعالاردى بولدىرماس ءۇشىن مەكتەپتە ءمۇعالىم، ۇيدە اتا - انا بالاعا ۇنەمى جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ەسكەرتىپ وتىرۋى مىندەتتى. ادەتتە كەز كەلگەن اتا - انا بالالاردى مەكتەپكە شىعارىپ سالاردا «جولدان جۇگىرىپ ءوتۋشى بولما، ماشينا قاعىپ كەتەدى» دەگەن ەسكەرتۋدەن اسا المايدى. بۇل - ارينە، جەتكىلىكسىز.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىسى ءۇشىن ۇيدەن مەكتەپكە دەيىنگى جول قيىندىقتارىن ءبىلۋى ءتيىس. سول ءۇشىن اتا - اناسى بالاسىنا جول - جونەكەي كەزدەسەتىن قيىندىقتارعا، جول بەلگىلەرىنە كوڭىل ءبولىپ، ۇيرەتكەنى دۇرىس. جول كولىكپەن قاتىناساتىن وقۋشىعا اتا - اناسى جول قيىلىستارىنان ءوتۋدى، كولىك تولىق توقتاعاندا ءتۇسىپ، مىنۋىنە بولاتىنىن، ءوز ايالداماسىن دۇرىس ءبىلۋىن، بوتەن كولىككە وتىرماۋىن ەسكەرىپ وتىرعانى ءجون.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ كۇندەلىگىنىڭ العاشقى بەتتەرى، ياعني بالانىڭ اتى - ءجونى، مەكتەبى، سىنىبى، مەكەن - جايى، ءۇي تەلەفونى، اكە - شەشەسىنىڭ ۇيالى تەلەفوندارى، مەكتەپ تەلەفونى تولىق جازىلىپ، بالانىڭ فوتوسى جاپسىرىلۋى ءتيىس. «مەنىڭ مەكتەپكە بارار جولىم» كەستەسى انىق سىزىلىپ، قانداي كوشەلەردەن، قانداي قيىلىستان، قاي ۇيلەردىڭ اراسىنان جۇرەتىنى قىزىل باعىتپەن سىزىلىپ كورسەتىلۋى ءتيىس. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اسىرەسە 1 - 2 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ مەكتەپكە اكە - شەشەلەرى مىندەتتى تۇردە وزدەرى اكەلىپ - اكەتۋى كەرەك.
اتا - انا بالاسىنا مەكتەپكە، كوشەگە، دۇكەنگە بارادا ۇنەمى مىنانى ەسكەرىپ وتىرۋى كەرەك:
- تانىس ەمەس، بوتەن اداممەن سويلەسپە؛
- ماس جانە ءقاۋىپتى ادامنان الىس ءجۇر؛
- بوتەن اداممەن پودەزگە، پودۆالعا، ليفتىگە كىرمە؛
- سەنى ارتىڭنان قۋسا، كوپ ادامدار اراسىنا جۇگىر.
جالپى اتا - انا بالاسىنىڭ قايدا جانە كىممەن ويناپ جۇرگەنىن ءبىلۋى كەرەك. مەكتەپكە كەشىكپەي بارۋىن، ۇيگە ۋاقىتىسىندا كەلۋىن قاداعالاعانى ابزال.
بالانىڭ جاراقات الۋى كوبىنەسە مەكتەپ پەن ءۇي اراسىندا بولادى. كوشەدە ۇزاق ويناپ ءجۇرىپ قالعان بالا مىندەتتى تۇردە قيىن جاعدايعا تاپ بولۋى مۇمكىن (بالالارمەن ويناپ ءجۇرىپ ەرەگىسىپ، توبەلەسىپ قالۋى، ءبىر - ءبىرىنىڭ زاتتارىن تارتىپ الۋى، بوتەن بۇزاقى بالالاردىڭ كوزىنە ءتۇسۋى جانە ولاردىڭ اقشا تالاپ ەتۋى، دۇكەننەن جارىلعىش زاتتاردى ساتىپ الىپ ويناۋى، ت. س. س.). اتا - انا بالاعا ارتىق اقشا بەرمەۋى كەرەك. ۇشكىر زاتتار مەن گازدى بالوندار الىپ جۇرمەۋىن قاداعالاۋى قاجەت.
كوبىنەسە اتا - انا جۇمىستا بولىپ، بالا ۇيدە جالعىز قالاتىن كەزدەر بولادى. بالاعا تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن جانە مىنانى ەسكەرتىپ وتىرۋى كەرەك: ۇيدە جالعىز قالعاندا ەلەكتر جۇيەسىنە جاقىنداماۋ، گاز پليتاسىنا تيىسپەۋ، تەرەزەنى اشپاۋ، بوتەن كىسىگە ەسىك اشپاۋ، ت. س. س. اتا - اناسىنىڭ ءاربىر ەسكەرتۋىن ۇمىتپاي، ەرەجە تالابىن بۇلجىتپاي ورىنداعان بالالاردىڭ ءار ءتۇرلى ساتسىزدىكتەن اۋلاق بولاتىنى شىندىق.
قۇرمەتتى اتا - انا، بالالارىڭىزدى جولدا قاراۋسىز قالدىرماڭىز، جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ساقتاۋدا بالالارىڭىزعا ۇلگى بولىڭىزدار. ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – بالالار. سوندىقتان بالا ءومىرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە نەمقۇرايلى قارامايىق.
بالا ءومىرىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ماڭىزدى جۇكتەۋ
وتباسى تاربيەسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – دەنى ساۋ، ۇلتتىق سانا - سەزىمى ويانعان، رۋحاني ويلاۋ دارەجەسى بيىك، مادەنيەتتى، پاراساتتى، ار - وجدانى مول، ەڭبەكقور، ءبىلىمدى ازاماتتى تاربيەلەۋ. بالا دا جاس تەرەك سياقتى، قالاي تاربيەلەسەڭ، جاستان قانداي تاربيە بەرسەڭ، ەرتەڭ ەسەيگەندە جاس كەزىندەگى العان تاربيەسى ومىرىنە نەگىز بولماق. اتا - انا بالا قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋدى ەڭ ءبىرىنشى ورىنعا قويۋ كەرەك.
كۇن سايىن ەلىمىزدىڭ قالالارىندا، اۋىلدارىندا اۆتوكولىكتەر سانى وسكەن سايىن جول اپاتتارى دا ارتا تۇسۋدە. جول كولىك وقيعالارى جونىندەگى دەرەكتەرگە زەر سالساق، قالالىق جەرلەردە جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ كىناسىنەن بولاتىن وقىس وقيعالار سانى ەداۋىر كوپ. ونىڭ ىشىندەگى جاس بالالاردىڭ اپاتقا ءجيى ۇشىرايتىنى: جاستاي ومىرمەن قوشتاسىپ، ورنى تولماس وكىنىشكە اكەلەتىنى نەمەسە اۋىر جاراقات الىپ، كەيبىرى ومىرلىك مۇگەدەك بولىپ قالۋى مۇمكىن. ونىڭ سەبەپتەرى: كوپتەگەن وقۋشىلار جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ساقتاي بىلمەۋىندە. ولار كوبىنە ەرەجە تالابىن بۇزىپ، اسىعىستىق جاساپ، جۇگىرىپ وتۋگە ۇمتىلادى. اسىعا جولعا جۇگىرىپ شىققان بالانىڭ قاۋىپكە ۇشىرايتىنى، وزىنە عانا ەمەس، وزگەنىڭ دە ومىرىنە قاتەر توندىرەتىنى بارشاڭىزعا ءمالىم. وسىنداي وقيعالاردى بولدىرماس ءۇشىن مەكتەپتە ءمۇعالىم، ۇيدە اتا - انا بالاعا ۇنەمى جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ەسكەرتىپ وتىرۋى مىندەتتى. ادەتتە كەز كەلگەن اتا - انا بالالاردى مەكتەپكە شىعارىپ سالاردا «جولدان جۇگىرىپ ءوتۋشى بولما، ماشينا قاعىپ كەتەدى» دەگەن ەسكەرتۋدەن اسا المايدى. بۇل - ارينە، جەتكىلىكسىز.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىسى ءۇشىن ۇيدەن مەكتەپكە دەيىنگى جول قيىندىقتارىن ءبىلۋى ءتيىس. سول ءۇشىن اتا - اناسى بالاسىنا جول - جونەكەي كەزدەسەتىن قيىندىقتارعا، جول بەلگىلەرىنە كوڭىل ءبولىپ، ۇيرەتكەنى دۇرىس. جول كولىكپەن قاتىناساتىن وقۋشىعا اتا - اناسى جول قيىلىستارىنان ءوتۋدى، كولىك تولىق توقتاعاندا ءتۇسىپ، مىنۋىنە بولاتىنىن، ءوز ايالداماسىن دۇرىس ءبىلۋىن، بوتەن كولىككە وتىرماۋىن ەسكەرىپ وتىرعانى ءجون.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ كۇندەلىگىنىڭ العاشقى بەتتەرى، ياعني بالانىڭ اتى - ءجونى، مەكتەبى، سىنىبى، مەكەن - جايى، ءۇي تەلەفونى، اكە - شەشەسىنىڭ ۇيالى تەلەفوندارى، مەكتەپ تەلەفونى تولىق جازىلىپ، بالانىڭ فوتوسى جاپسىرىلۋى ءتيىس. «مەنىڭ مەكتەپكە بارار جولىم» كەستەسى انىق سىزىلىپ، قانداي كوشەلەردەن، قانداي قيىلىستان، قاي ۇيلەردىڭ اراسىنان جۇرەتىنى قىزىل باعىتپەن سىزىلىپ كورسەتىلۋى ءتيىس. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اسىرەسە 1 - 2 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ مەكتەپكە اكە - شەشەلەرى مىندەتتى تۇردە وزدەرى اكەلىپ - اكەتۋى كەرەك.
اتا - انا بالاسىنا مەكتەپكە، كوشەگە، دۇكەنگە بارادا ۇنەمى مىنانى ەسكەرىپ وتىرۋى كەرەك:
- تانىس ەمەس، بوتەن اداممەن سويلەسپە؛
- ماس جانە ءقاۋىپتى ادامنان الىس ءجۇر؛
- بوتەن اداممەن پودەزگە، پودۆالعا، ليفتىگە كىرمە؛
- سەنى ارتىڭنان قۋسا، كوپ ادامدار اراسىنا جۇگىر.
جالپى اتا - انا بالاسىنىڭ قايدا جانە كىممەن ويناپ جۇرگەنىن ءبىلۋى كەرەك. مەكتەپكە كەشىكپەي بارۋىن، ۇيگە ۋاقىتىسىندا كەلۋىن قاداعالاعانى ابزال.
بالانىڭ جاراقات الۋى كوبىنەسە مەكتەپ پەن ءۇي اراسىندا بولادى. كوشەدە ۇزاق ويناپ ءجۇرىپ قالعان بالا مىندەتتى تۇردە قيىن جاعدايعا تاپ بولۋى مۇمكىن (بالالارمەن ويناپ ءجۇرىپ ەرەگىسىپ، توبەلەسىپ قالۋى، ءبىر - ءبىرىنىڭ زاتتارىن تارتىپ الۋى، بوتەن بۇزاقى بالالاردىڭ كوزىنە ءتۇسۋى جانە ولاردىڭ اقشا تالاپ ەتۋى، دۇكەننەن جارىلعىش زاتتاردى ساتىپ الىپ ويناۋى، ت. س. س.). اتا - انا بالاعا ارتىق اقشا بەرمەۋى كەرەك. ۇشكىر زاتتار مەن گازدى بالوندار الىپ جۇرمەۋىن قاداعالاۋى قاجەت.
كوبىنەسە اتا - انا جۇمىستا بولىپ، بالا ۇيدە جالعىز قالاتىن كەزدەر بولادى. بالاعا تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن جانە مىنانى ەسكەرتىپ وتىرۋى كەرەك: ۇيدە جالعىز قالعاندا ەلەكتر جۇيەسىنە جاقىنداماۋ، گاز پليتاسىنا تيىسپەۋ، تەرەزەنى اشپاۋ، بوتەن كىسىگە ەسىك اشپاۋ، ت. س. س. اتا - اناسىنىڭ ءاربىر ەسكەرتۋىن ۇمىتپاي، ەرەجە تالابىن بۇلجىتپاي ورىنداعان بالالاردىڭ ءار ءتۇرلى ساتسىزدىكتەن اۋلاق بولاتىنى شىندىق.
قۇرمەتتى اتا - انا، بالالارىڭىزدى جولدا قاراۋسىز قالدىرماڭىز، جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ساقتاۋدا بالالارىڭىزعا ۇلگى بولىڭىزدار. ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – بالالار. سوندىقتان بالا ءومىرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە نەمقۇرايلى قارامايىق.
بالا ءومىرىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ماڭىزدى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
قازاق ءتىلى پانىنەن قىسقا مەرزىمدى ساباق جوسپارى (8 سىنىپ)
